AKADEMIA ŚWIĘTOKRZYSKA IM. JANA KOCHANOWSKIEGO W KIELCACH
SZKOLNICTWO SPECJALNE DLA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W POLSCE I NA ŚWIECIE.
GIERŁACH ELŻBIETA
REWALIDACJA Z TERAPIĄ PEDAGOGICZNĄ
STUDIA ZAOCZNE III ROK
I. Rys historyczny.
Okres Starożytności i Średniowiecza w historii zarówno Polski jak i świata dla ludzi niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo był okresem okrutnym. Nie odróżniano wtedy ludzi chorych psychicznie od upośledzonych umysłowo i wszyscy oni skazani byli na potępienie, nie mieli żadnych praw, byli przedmiotami tortur, niejednokrotnie tracili życie z tytułu swego upośledzenia. Taki stosunek do upośledzonych umysłowo wynikał głównie z niewiedzy, ze strachu przed odmiennością.
Pierwsze dowody o początkach opieki nad upośledzonymi pochodzą z czasów Kazimierza Wielkiego. W statusie wiślickim z roku 1347 wzięto w obrone osoby upośledzone umysłowo. Status litewski (1529) zawierał postanowienia prawne dotyczące opieki nad psychicznie chorymi i upośledzonymi umysłowo. W XVI i XVIIw. chorych traktowano jako ciężar społeczny, jednak organizowano dla nich placówki opiekuńcze o charakterze przytułków. W XVIIIw. Nastąpił rozwuj opieki nad upośledzonymi umysłowo. W Polsce zaczęły się pojawiać „zakłady opiekuńcze” prowadzone głównie przez zakony. W drugiej połowie XIXw. podjęto pierwsze próby kształcenia dzieci lekko upośledzonych umysłowo. Opieka nad dziećmi upośledzonymi w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim w tym okresie nie była wcale podejmowana.
Najstarsza placówką na ziemiach polskich była szkoła specjalna 7-oddziałowa, przeznaczona dla dzieci upośledzonych umysłowo, założona w 1896r. w Poznaniu. Do 1906r. istniały podobne szkoły w Królewskiej Hucie, Katowicach, w Owińskach pod Poznaniem. W roku 1907 zorganizowano zakład dla dzieci głębiej upośledzonych umysłowo w Karolinie pod Warszawą.
Pierwsza publiczną szkołę specjalną dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim zorganizowała Michalina Stefanowska w Warszawie w roku 1917. liczba istniejących wówczas placówek opiekuńczo-wychowawczych na terenie Polski była znacznie mniejsza niż zapotrzebowanie na nie. Zaczęto zwracać uwagę na wykwalifikowana kadrę pedagogiczną i dopiero w maju 1921r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego utworzyło półroczny kurs Seminaryjny Pedagogiki Specjalnej. Natomiast w 1922r. Maria Grzegorzewska w Warszawie zorganizowała Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej.
W 1939r. istniały w Polsce 64 szkoły specjalne dla 84 tysięcy dzieci upośledzonych umysłowo.
Jeśli chodzi o kwestie przygotowania zawodowego młodzieży upośledzonej umysłowo, to jej rozwiązaniem zajęto się dopiero w1936r. w Szkole Ćwiczeń przy Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie.
W czasie II wojny światowej większość placówek uległa zniszczeniu, z działających w 39r. - 36 szkół pozostało jedynie 14, jednak już rok później było ich 37.
Po wojnie szkolnictwo specjalne w Polsce rozwijało się jako jednolity system oświaty i wychowania. Podstawą tego systemu stało się przedszkole specjalne, zaś na bazie szkoły podstawowej specjalnej zorganizowano szkolnictwo zawodowe.
Rozwój szkół podstawowych specjalnych w Polsce w latach 1945-1995 obrazuje poniższa tabela:
( J. Wyczesany. Pedagogika Upośledzonych Umysłowo.2002.s.70)
Upośledzeni umysłowo w stopniu |
1945/1946 |
1955/1956 |
1965/1966 |
1974/1975 |
1990/1991 |
1995/1996 |
||||||
|
l.sz. |
l.u. |
l.sz. |
l.u. |
l.sz. |
l.u. |
l.sz. |
l.u. |
l.sz. |
l.u. |
l.sz. |
l.u. |
Lekkim
|
37 |
2885 |
115 |
14335 |
242 |
45934 |
408 |
62065 |
769 |
84317 |
443 |
57005 |
Umiarkowanym
|
__ |
__ |
__ |
__ |
5+10 |
545 |
37 |
1589 |
96+ |
6000 |
99 |
6195 |
znacznym |
__ |
__ |
__ |
__ |
Oddziały przy szkołach podstawowych specjalnych |
__ |
__ |
507 klas życia |
__ |
__ |
__ |
|
|
||||||||||||
Gdzie:
l.sz. - liczba szkół
l.u. - liczba uczniów
W latach 60-tych zaczęto organizować klasy specjalne przy normalnych szkołach podstawowych.
Rozwój szkolnictwa specjalnego zawodowego w Polsce w latach 1960- 2000 przedstawiał się następująco:
1960r. - 24 szkoły z 2363 uczniami,
1970r. - 74 szkoły z 9500 uczniami
1990r. - 275 szkól z 24655 uczniami
2000r. - 401 szkół z 79938 uczniami.
Nową formą szkolnictwa specjalnego w Polsce po II wojnie światowej było wprowadzenie przedszkoli specjalnych oraz tzw. „Szkół życia” tj. placówek rewalidacyjnych dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym. W roku szkolnym 1974/75 działało 7 „Szkół życia” i 8 przedszkoli specjalnych, a w roku szkolnym 1995/96 - 100 „Szkół życia” i 31 placówek wychowania przedszkolnego.
Na przestrzeni lat 1957-1990 do szkół specjalnych dla upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym uczęszczało 1185 dzieci. Ponadto 7319 uczniów było objętych nauczaniem indywidualnym w środowisku rodzinnym, a 2799 nauczaniem zindywidualizowanym. (J.Pańczyk.1987r.)
Obecnie w Polsce kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych realizowane jest w specjalnych: szkołach podstawowych, liceach ogólnokształcących, szkołach zawodowych i policealnych, jak również w szkołach ogólnodostępnych: w oddziałach specjalnych, w oddziałach integracyjnych oraz w formie nauczania indywidualnego w domu.
II. Placówki rewalidacyjne dla osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.
Podstawowym celem kształcenia specjalnego jest zabezpieczenie każdemu dziecku odchylonemu od normy właściwych warunków do wszechstronnego rozwoju powodującego pełną aktywizację możliwości psychofizycznych poszczególnych jednostek.
Szkoła specjalna kształtuje odpowiednie postawy u uczniów oraz wyposaża ich w potrzebne wiadomości i umiejętności.
W systemie kształcenia i opieki specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim działają:
publiczne szkoły specjalne podstawowe z internatami lub bez internatów,
klasy specjalne przy szkołach podstawowych normalnych,
szkoły specjalne zawodowe z internatami lub bez internatów,
klasy i szkoły integracyjne,
indywidualne nauczanie w środowisku rodzinnym.
Publiczne szkoły podstawowe specjalne.
Przeznaczone są dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, realizują program nauczania opracowany w 1985r. Jego główne założenia to:
wszechstronny rozwój uczniów, przysposobienie ich do pracy i udziału w życiu społecznym, przygotowanie do dalszej nauki w szkole zawodowej specjalnej, zdobywanie kwalifikacji w procesie pracy, oraz wychowanie uczniów w poczuciu obowiązku i dyscypliny.
Szkoła podstawowa specjalna dąży do doprowadzenia rozwoju każdego ucznia do maksymalnego rozwoju w granicach jego indywidualnych możliwości. Realizacja tego celu jest możliwa poprzez maksymalne usprawnianie nie zaburzonych funkcji psychofizycznych przy równoczesnym korygowaniu i kompensowaniu niedostatków w swoistościach rozwojowych dzieci odchylonych od normy.
Klasy specjalne przy szkołach podstawowych normalnych.
Do tworzenia klas specjalnych przy normalnych szkołach podstawowych przystąpiono w latach 70- tych. W roku szkolnym 1974/1975 utworzono 912 klas specjalnych.
Zważywszy na fakt iż kształcenie specjalne ma wyposażyć uczniów upośledzonych umysłowo w zasób wiedzy, umiejętności i sprawności wyznaczone programem; przygotować do życia, uspołecznić; a także rozwijać ich osobowość, to sytuacja istniejących klas specjalnych, znajdujących się w normalnych szkołach nie jest korzystna.
Klasy te nie zawsze mają warunki prawidłowego funkcjonowania i nie spełniają należycie roli rewalidacyjnej. Często niechętna lub wręcz wroga postawa uczniów klas normalnych nie tylko nie przyczynia się do uspołecznienia uczniów klas specjalnych, ale nawet może kształtować u nich postawy nieufne, wrogie. Uczniowie klas specjalnych są zazwyczaj pomijani w przydziale zadań i funkcji społecznych, eliminowani z pełnienia ról klasowych i szkolnych.
Według H. Borzyszkowskiej „integracja uczniów upośledzonych umysłowo a dziećmi normalnymi może być realizowana przy zapewnieniu odpowiednich warunków, a mianowicie:
trzeba w pierwszej kolejności wytworzyć w szkołach normalnych, wśród kierowników, nauczycieli i uczniów oraz ich rodziców odpowiedni klimat wokół problemów dziecka upośledzonego umysłowo,
należy klasom specjalnym zapewnić odpowiednie warunki lokalowe, by móc wszechstronnie realizować proces rewalidacji,
trzeba włączyć klasy specjalne w ogólnoszkolny program pracy dydaktyczno - wychowawczej szkoły normalnej,
wszystkie osiągnięcia uczniów klas specjalnych należy eksponować nauczycielom i uczniom szkoły normalnej oraz rodzicom dzieci upośledzonych umysłowo.”
O pracy klas specjalnych i o osiągnięciu sukcesów rewalidacyjnych decyduje głównie poziom przygotowania kadry nauczycielskiej oraz stworzenie odpowiedniej bazy lokalowej.
Szkoły zawodowe specjalne.
Nauczanie w szkole zawodowej specjalnej ma na celu zapewnienia uczniom wykształcenia ogólnego i zawodowego niezbędnego do wykonywania zawodu, oraz wszechstronny rozwój i rewalidację uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i twórczych obywateli.
Kształcenie zawodowe upośledzonych umysłowo jest końcowym ogniwem w systemie kształcenia specjalnego.
Według Zarządzenia Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 4 grudnia 1968 kształcenie specjalne zawodowe obejmuje następujące formy:
kształcenie w zasadniczej szkole zawodowej specjalnej w cyklu szkolenia 3-letnim i 2-letnim na podbudowie 8-klasowej szkoły podstawowej specjalnej,
przysposobienie zawodowe w trzech ostatnich klasach szkoły podstawowej specjalnej dla opóźnionych w nauce o trzy lata lub więcej.
kursowe szkolenie absolwentów szkoły podstawowej specjalnej oraz uczniów tych szkół w wieku 16 i więcej lat, którzy ukończyli V klasę i z uwagi na rodzaj i stopień upośledzenia nie maja możliwości ukończenia szkoły podstawowej specjalnej.
System organizacyjny kształcenia specjalnego w Polsce jest systemem otwartym, każdy bowiem uczeń może w nim znaleźć taką formę kształcenia, która będzie dla niego najbardziej odpowiednia. O możliwości kształcenia każdego ucznia decyduje specjalna komisja składająca się z lekarza, pedagoga i psychologa. Wybierają oni taki rodzaj edukacji dla danego dziecka, który rokuje najpełniejszy rozwój jego osobowości.
Nauczanie indywidualne w środowisku rodzinnym.
Nauczanie indywidualne jest jedna z trudniejszych form kształcenia dzieci i młodzieży. Pod względem prawnym uregulowane zostało Zarządzeniem nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 1993r. W rzeczywistości jednak nauczanie to stwarza wiele problemów. Uczniowie pozbawieni są kontaktu z rówieśnikami oraz z innymi nauczycielami, co niewątpliwie ogranicza ich wiedzę i doświadczenia. Jeden nauczyciel często nie jest w stanie zwrócić uwagi ucznia na wiele ważnych tematów, zagadnień gdyż sam nie we wszystkich przedmiotach czuje się specjalistą. Występują duże trudności natury organizacyjnej, związane z dojazdami nauczyciela do dziecka oraz trudności metodyczne wynikające głównie z braku instruktażu oraz umiejętności planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Aby poprawić obecny poziom nauczania indywidualnego niezbędne jest uwzględnienie następujących elementów:
kryterium przydzielania uczniów do nauczania indywidualnego powinny stanowić wady fizyczne, niepełnosprawność ruchowa, a nie stopień upośledzenia umysłowego,
dyrekcje szkół powszechnych powinny wykazać większe zainteresowanie kształceniem indywidualnym dzieci upośledzonych,
rodzice musza mieć większy i systematyczny kontakt ze szkołą macierzystą,
należy prowadzić terapię rodziców,
zwiększyć kontakt uczniów kształconych systemem indywidualnym z innymi nauczycielami,
organizować więcej imprez rekreacyjnych uczniom niepełnosprawnym,
badać poziom edukacji dziecka również na końcu roku szkolnego.
III. Rodzaje placówek dla upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym , znacznym i głębokim.
Obecnie problemami z zakresu opieki wychowania i nauczania dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim zajmują się instytucje podlegające Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Ministerstwu Pracy i Polityki Socjalnej.
Do placówek zajmujących się rewalidacją upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim zaliczamy:
Przedszkola specjalne;
Szkoły podstawowe specjalne dla upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, tzw. „Szkoły życia”;
Dzienne ośrodki usprawniania;
Zespoły przygotowania do pracy;
Zakłady pracy chronionej;
Warsztaty terapii zajęciowej;
Domy pomocy społecznej dla dzieci upośledzonych umysłowo;
Hostele;
Kluby.
Przedszkola specjalne.
Przedszkole specjalne jest placówka opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci z
zaburzeniami rozwoju, stosującą specjalne formy i metody postępowania wychowawczego. Przyjmuje ono dzieci w wieku od ukończonego 3 do7 roku życia. W uzasadnionych przypadkach, dotyczących zwłaszcza dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym, znacznym czy głębokim, mogą przebywać w przedszkolu do 10 roku życia.
Ogólnymi celami przedszkola jest dążenie do wszechstronnego rozwoju i rewalidacji społecznej dziecka oraz osiągnięcie przez dziecko przystosowania do warunków i wymagań w przedszkolu co zaowocuje późniejszym przystosowaniem do szkoły specjalnej czy innej placówki.
Praca wychowawczo-dydaktyczna przedszkola opiera się na następujących założeniach:
każde dziecko posiada swoiste uzdolnienia i braki;
stan zdrowia dziecka ulega poprawie w wyniku oddziaływań stymulacyjnych, korektywnych, uwarunkowanych czynnikami indywidualnymi i społecznymi;
wczesne rozpoczęcie oddziaływania rewalidacyjnego zapewnia lepsze rezultaty w rozwoju psychofizycznym dziecka. Statut przedszkola specjalnego przewiduje tworzenie oddziałów liczących 6-10 uczniów. W każdym oddziale są zatrudnione dwie wychowawczynie, pracujące na zmianę w wymiarze 22 godzin tygodniowo, oraz pomoc wychowawcza.
Nowa forma opieki i usprawniania dzieci głębiej upośledzonych umysłowo są odziały i przedszkola integracyjne. Integracja jest wspólnym wychowaniem dzieci sprawnych i niepełnosprawnych, jaj celem jest dać szansę różnym dzieciom, pozwolić im nawiązać wzajemne kontakty, nawzajem się dostosować i uczyć oraz stworzyć jedną grupę. Integracja jest procesem obustronnym. Bardzo ważne są pedagogiczne umiejętności wychowawcy, dzięki którym można pomóc dziecku. Integracja wymaga dużej współpracy wychowawców z rodzicami.
Szkoły podstawowe specjalne dla upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, tzw. „Szkoły życia”.
Głównym celem „Szkoły życia” jest organizacja pracy i stosowanie metod wspomagających ogólny rozwój dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, aby w miarę swoich możliwości osiągnęły przystosowanie do życia w społeczeństwie. Do szczegółowych zadań „Szkoły życia” należą:
rozwijanie procesów poznawczych,
rozwijanie mowy,
usprawnianie fizyczne,
wyrabianie sprawności manualnych,
uspołecznianie,
zdobywanie i utrwalenie umiejętności w zakresie samoobsługi,
wyrabianie prostych nawyków higienicznych,
kształtowanie uczuć estetycznych,
umiejętność wykonywania prostych prac fizycznych.
„Szkoły życia” są sześcioletnie, kieruje się tu dzieci w wieku 8-12 lat, posiadające pewien zasób umiejętności i nawyków. Liczba dzieci w grupie nie powinna przekraczać 10 uczniów. Dzieci w szkołach życia są objęte opieką najczęściej od godziny 7.30 do 17. Poza personelem pedagogicznym ważną rolę spełnia lekarz psychiatra i psycholog.
Edukacja uczniów w „Szkołach życia” przebiega na trzech poziomach:
I poziom - trzyletni, obejmujący I-III rok nauczania, o charakterze ogólnousprawniającym.
II poziom - trzyletni, obejmujący IV-VI rok nauczania wprowadza nauczanie przedmiotów podstawowych.
III poziom - trzyletni, obejmuje gimnazjum specjalne, poświęcony został przysposobieniu do pracy.
Wyniki nauczania i wychowania dzieci w „Szkołach życia” są wypadkową wpływów rodziny i szkoły, przez co bardzo ważna jest odpowiednia edukacja rodziców dzieci upośledzonych umysłowo, jak również nieustanne uzupełnianie przez wychowawców swojej wiedzy psychologiczno-pedagogicznej oraz metodycznej.
Dzienne ośrodki usprawniania.
Pierwszy ośrodek dzienny zorganizowany został z inicjatywy Komitetu Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski w 1967r. w Warszawie.
Przeznaczone są dla dzieci i młodzieży, które ze względu na poziom rozwoju, zaburzenia zachowania lub wiek nie mogą uczęszczać do placówek oświatowych. Celem pracy ośrodka jest rehabilitacja i usprawnianie wychowanków oraz zapewnienie im opieki w godzinach pracy rodziców. Wychowankowie maja zapewniona opiekę podstawową, wyżywienie, pielęgnację. Prowadzone są zajęcia z samoobsługi, zajęcia mające na celu uspołecznienie wychowanków, zajęcia specjalistyczne prowadzone przez instruktorów.
Podstawowe kryteria przyjęć:
możność przebywania w grupie;
możność samodzielnego lub półsamodzielnego poruszania się;
posiadanie podstawowych umiejętności w zakresie samoobsługi, oraz sygnalizowanie potrzeb fizjologicznych;
rozumienie i spełnienie najprostszych poleceń typu: „wstań”, „chodź”.
Zespoły przygotowania do pracy.
Zespoły te są jedną z form organizacyjnych rehabilitacji młodzieży upośledzonej umysłowo. Składają się z jednostek, które nie zostały przygotowane do podjęcia pracy. Ich zadaniem jest wyrobienie u tej młodzieży umiejętności, sprawności i nawyków niezbędnych do podjęcia pracy zawodowej. Zespoły działają w ścisłym powiązaniu ze spółdzielniami inwalidów, które następnie zatrudniają ich członków.
Program pracy w zespołach obejmuje zajęcia z samoobsługi i zaradności osobistej, z uspołeczniania, przygotowania do pracy, gimnastyki korekcyjnej i rytmiki rehabilitacyjnej. Okres uczęszczania na zajęcia w zespole może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.
Zakłady pracy chronionej.
Zakład pracy chronionej to miejsce pracy osób z ogólnie, znacznie obniżoną sprawnością lub zdolnością wysiłkową, wymagającą szczególnej opieki i ułatwień w celu albo zaadaptowania ich do pracy, albo stałego zatrudnienia tych, którzy nie mogą zarabiać na życie, pracując zawodowo w normalnych warunkach.
Można wyróżnić zakłady pracy chronionej o następującym charakterze:
samodzielnych zakładów pracy,
zakładów pracy kooperujących z dużymi zakładami przemysłowymi,
dodatkowych zakładów pracy przy dużych zwykłych przedsiębiorstwach produkcyjnych,
wydzielonych działów pracy w zwykłych zakładach przemysłowych a także zorganizowanych,
w domach opiekuńczych.
Zasady organizacyjne zakładów pracy chronionej oraz kryteria kwalifikacyjne określone zostały w ustawie z dnia 9 maja 1991roku o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
Warsztaty terapii zajęciowej.
Organizowane są dla osób niepełnosprawnych, które nie mogą podjąć pracy zawodowej. Liczba uczestników waha się od10 do 65 osób w jednej placówce. W większości wypadków jest to liczba ok.30 uczestników ze średnią wieku ok. 30 lat. Warsztaty terapii zajęciowej są placówkami pobytu dziennego. Zajęcia terapeutyczne trwają ok. 7 godzin dzienne. Na jedna osobę pracującą bezpośrednio z uczestnikami nie powinno przypadać więcej niż pięć osób niepełnosprawnych.
Warsztaty terapii zajęciowej realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności każdego uczestnika oraz rehabilitacji medycznej i psychologicznej.
Celem tak prowadzonej rehabilitacji jest:
ogólne usprawnianie,
rozwijanie umiejętności wykonywania czynności życia codziennego,
przygotowanie do życia w środowisku społecznym,
rozwijanie dotychczasowych umiejętności, sprawności psychofizycznych,
rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych.
Domy pomocy społecznej dla dzieci upośledzonych umysłowo.
Domy pomocy społecznej są zorganizowane przez resort zdrowia. Znajdują w nich opiekę dzieci w wieku 3 - 18 lat, upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim.
Wychowankowie mogą pozostać w domach dla dzieci do 18 lat a w uzasadnionych przypadkach do ok. 25 roku życia. Według danych z 1972 r. W Polsce było 110 domów pomocy społecznej, dla dzieci z 9 tysięcy miejsc. W 1980r.było 120 zakładów, które objęły opieką ok. 10 tysięcy dzieci.
Program wychowawczo- opiekuńczy tych domów obejmuje:
nawiązywanie kontaktu emocjonalnego z dzieckiem, ocenę istniejących sprawności psychofizycznych, znalezienie drogi i formy komunikowania się z dzieckiem,
usprawnianie psychofizyczne,
naukę form obsługi, czynności społecznie użytecznych,
technikę społecznego bytowania,
przechodzenie do coraz wyższych form nauczania.
Domy pomocy społecznej powinny kierować się zasadą „Najwyższą wartością jest człowiek” i w jej imieniu zabezpieczyć swym podopiecznym godność, intymność, wolność, niezależność, rozwój osobowości, wolny wybór i poczucie bezpieczeństwa.
Hostele.
To jedna z nowoczesnych form mieszkalnictwa z zapewnioną pomocą dla osób niepełnosprawnych. Ich głównymi cechami są:
życie w małej grupie (od mieszkania indywidualnego, przez wspólne dla 2-3 osób, grupowe do 8 osób, po hostele od 8 do 25 osób);
całkowita podmiotowość, wpływ na własne życie, traktowanie przez personel, domowa atmosfera;
praktykowanie normalnych czynności domowych;
normalny rytm dnia, tygodnia i roku (praca, urlopy);
korzystanie w maksymalnym zakresie z ogólnych zasobów społecznych w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców;
lokalizacja form alternatywnego mieszkalnictwa blisko miejsca zamieszkania rodziny upośledzonego.
Korzystanie z hostelu jest odpłatne. Placówki utrzymują się także z dotacji rządowych, środków społecznych oraz darów w naturze.
Liczba osób personelu zależy od liczby mieszkańców i stopnia ich samodzielności.
Hostele umożliwiają ludziom niepełnosprawnym umysłowo w miarę samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie, zachowanie wolności wyboru oraz oparcia społecznego.
IV. SZKOLNICTWO DLA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH ( FRANCJA, BELGIA).
Szkolnictwo specjalne dla upośledzonych umysłowo we Francji.
Ogólny procent upośledzonych umysłowo we Francji przyjmuje się jako 4,5% w stosunku do wszystkich dzieci w wieku szkolnym.
Opieka nad dziećmi upośledzonymi umysłowo zorganizowana została w następujących placówkach:
oddziały specjalne przy szkołach dla upośledzonych umysłowo,
oddziały w klinikach psychiatrycznych,
zakłady dla dzieci częściowo wychowalnych,
rodziny otrzymujące od zakładów ubezpieczeń społecznych zwrot kosztów utrzymania i opieki na wychowanie dziecka upośledzonego w warunkach domowych.
Od kilkunastu lat we Francji propagowane jest kształcenie niepełnosprawnych w środowisku placówek powszechnie dostępnych. Przez co organizuje się różnorodne formy wdrażania do życia i pracy osób niepełnosprawnych w społeczności ludzi pełnosprawnych. Odchodzi się od organizowania odrębnych placówek specjalnych na rzecz stwarzania odpowiednich warunków organizacyjnych i lokalowych, a także ze zmianą preferencji w przedszkolach i szkołach powszechnie dostępnych, mających jednocześnie na celu zachętę do obejmowania opieką przez te placówki dzieci niepełnosprawnych. Przedszkola i szkoły powszechne podejmują za zgodą rodziców i nauczycieli trud opieki pedagogicznej nad dziećmi niepełnosprawnymi. Mają przez to różne ulgi:
zmniejszonej normy na oddział ( jedno dziecko chore = troje, czworo zdrowych ),
dodatkowej pomocy psychologa, logopedy, reedukatora,
ograniczonej liczby dzieci niepełnosprawnych w grupie lub klasie szkolnej.
Przykładem edukacji integracyjnej we francuskim systemie oświaty może być szkoła masowa w mieście Cre'teil. W szkole tej na około 700 uczniów w wieku 11-16 lat jest około 90 uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Formalnie jest to jedna szkoła jednak można się tu dopatrzeć jakby drugiej szkoły - szkoły specjalnej, zwanej „klasą specjalną”. Oddziały specjalne mieszczą się w odrębnej części budynku, gdzie maja własne klasy lekcyjne i pracownie do nauki zawodu.
Na poziomie nauczania elementarnego ( pierwsze 4 lata nauki ) organizuje się odrębne klasy specjalne, które są traktowane jako „klasy doskonalenia uczniów”. Powszechna jest też możliwość przechodzenia uczniów z klasy normalnej do specjalnej i odwrotnie.
Dla osób dorosłych można wyróżnić następujące rodzaje placówek:
placówki w których osoby te znajdują stałą opiekę rewalidacyjną oraz zatrudnienie ( to typ zakładu o charakterze pracy chronionej),
placówki, w których osoby niepełnosprawne przebywają czasowo, całodobowo (do 35 roku życia),
placówki, w których osoby niepełnosprawne przebywają również czasowo, całodobowo jednak nie dłużej niż około 1,5 roku.
Zasadą, którą kierują się specjaliści we Francji w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi ruchowo i umysłowo , jest jak największe stymulowanie rozwoju, dostarczanie dzieciom jak najwięcej bodźców ruchowych, słuchowych, dotykowych, wzrokowych, smakowych, itp.
We wszystkich zakładach pracują zespoły specjalistów - lekarze, psycholodzy, logopedzi, kinezyterapeuci, ergoterapeuci, psychoreedukatorzy.
We Francji bardzo rozwinięta jest ergoterapia, która oznacza reedukację przez pracę. Chodzi przede wszystkim o zajęcia ręczne - aktywność ruchową z ich wykonywaniem związaną. Wzbudzając tę aktywność, ergoterapeuta leczy i usprawnia upośledzonego.
Szkolnictwo specjalne dla dzieci upośledzonych umysłowo w Belgii.
W szkolnictwie specjalnym dla upośledzonych umysłowo w Belgii istnieją zorganizowane formy opieki dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i głębszym. Dzieci te bywają zwalniane od obowiązku uczęszczania do szkoły specjalnej, gdy odległość od niej wynosi ponad 4 km. Jeżeli jednak pokonują te odległość, wówczas zwracane im są koszty podróży.
Dzieci upośledzone umysłowo których I.I. zawiera się od 20-35 są uznane w Belgii za częściowo wychowalne. Przebywają one w specjalnych ośrodkach szkoleniowych z internatami lub bez, gdzie prowadzi się próby rehabilitacji zawodowej.
Najniższy szczebel systemu szkolnictwa specjalnego dla upośledzonych umysłowo przydotowano dla dzieci w wieku 3-6 lat, które mogą uczęszczać (nieobowiązkowo) do przedszkola. Kolejny etap kształcenia to obowiązkowa sześcioletnia szkoła początkowa, którą dzieci rozpoczynaja w 6 roku życia. Dzieli się ona na trzy stopnie, ujęte w dwuletnie cykle:
I stopień obejmuje uczniów w wieku 6-8 lat,
II stopień dla uczniów w wieku 8-10 lat,
III stopień dla uczniów w wieku 10-12 lat.
Szkoła średnia jest również sześcioletnia. Obowiązek szkolny w Belgii trwa 9 lat i obejmuje uczniów w wieku 6-15 lat. Natomiast dalsze kształcenie powyżej 15 roku życia jest nieobowiązkowe. W 1938 r. W Belgii przedłużono obowiązek szkolny do 18 roku życia.
Główne cele kształcenia podstawowego w Belgii to:
sprzyjanie pełnemu rozwojowi każdego dziecka,
wyposażenie dziecka w podstawowe umiejętności i wiedzę,
przezwyciężanie nierówności szkolnych i edukacyjnych.
LITERATURA
J. Wyczesany. Pedagogika Upośledzonych Umysłowo. Kraków 2002.