Rozdział 1.: Słów kilka na temat gwałtu:
Prawne podejście do zagadnienia gwałtu.
Przez Kodeks karny gwałt jest traktowany jako przestępstwo przeciw wolności seksualnej i obyczajowości :
Zgwałcenie (art. 197)
§ 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1-3 działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.
Statystyki dotyczące zjawiska gwałtu w Polsce oraz na świecie.
Według statystyk Komendy Głównej Policji, w 2003 roku stwierdzono 2 322 gwałty (2002 r. - 2 345; 1993 r. - 1 106). O dokonanie gwałtu podejrzanych było 1 445 osób (2003 r.) (1 476 - 2002 r., 1 381 - 1993 r.). W 2003 r. w 237 przypadkach były to czyny nieletnich (2002 r.- 118).
Wykrywalność sprawców gwałtu sięga 85 proc. i statystyka ta ulegała w ostatnich latach jedynie niewielkim wahaniom. (http://www.policja.pl/portal/pol/23/501/Zgwalcenie_art_197.html)
Rok |
art. 197 § 1 i 2 |
art. 197 § 3 i 4 |
2008 |
1.526 |
85 |
2007 |
1.707 |
120 |
2006 |
1.829 |
172 |
2005 |
1.773 |
214 |
2004 |
1.962 |
214 |
2003 |
2.033 |
289 |
2002 |
2.088 |
257 |
2001 |
2.016 |
323 |
2000 |
2.008 |
391 |
1999 |
1.740 |
289 |
Tab. 1. Dane statystyczne dotyczące gwałtu seksualnego według Centrum Praw Kobiet.
Amnesty International raportuje:
• Jedna na pięć kobiet jest w swoim życiu ofiarą gwałtu lub próby gwałtu (Światowa Organizacja Zdrowia, 1997)
• W Republice Południowej Afryki każdego dnia jest gwałconych 147 kobiet (Południowoafrykański Instytut ds. Kontaktów Rasowych)
• W Stanach Zjednoczonych co 90 sekund jest gwałcona jedna kobieta (Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych, 2000)
• We Francji corocznie jest gwałconych 25 tys. kobiet (Europejskie Lobby Kobiet, 2001)
• W Turcji 35,6 proc. kobiet doświadczyło gwałtu w małżeństwie od czasu do czasu, a 16,3 proc. często (ankiety opublikowane w roku 2000,
Kobiety a seksualność w społecznościach muzułmańskich, WWHR Publikacje: Istambuł, 2000)
• Według dostępnych informacji, gwałt w małżeństwie jest uznawany za przestępstwo tylko w 51 państwach (UNIFEM, 2003.)
• Tylko 16 państw posiada ustawodawstwo zajmujące się napaściami na tle seksualnym, a tylko 3 państwa posiada ustawodawstwo, które by uznawały przemoc wobec kobiet za rodzaj działalności przestępczej (Bangladesz, Szwecja i Stany Zjednoczone) (UNIFEM 2003).
Definicja gwałtu.
W wielu opracowaniach gwałt ujmowany jest przede wszystkim akt agresji, który z aktem seksualnym ma jedynie to wspólnego, że do obu używa się genitaliów. Według A. Nicholas Groth oraz H. Jean Birnbaum jest to „ czyn pseudoseksualny, którego sprężynami są wrogość, chęć wymuszenia oraz perwersyjna rozkosz płynąca z zadawania bólu.” (Pospiszyl, 2005, s.20) Najprostsza a zarazem najdokładniejsza definicja sprowadza się do okreslenia gwałtu jako stosunku seksualnego odbytego bez zgody czy woli ofiary, przy czym sprawca może lecz nie musi dokonywać tego czynu z użyciem przemocy.
Rodzaje gwałtów - klasyfikacja za Zbigniewem Lwem - Starowiczem.
Zgwałcenie motywowane głównie pozaseksualnie
Władcze - uszkodzenia ciała ofiary są przypadkowe i niewielkie, sprawca posługuje się słownictwem nakazowo - dochodzeniowym, wydając ofierze polecenia oraz pytając o sprawy osobiste.
Ów rodzaj gwałtu jest powtarzany, zaplanowany, poprzedzony fantazjami. Sprawca jest zazwyczaj w stanie leku. Celem jest zdobycie uznania ofiary, uspokojenie własnej niepewności lub poczucia niesprawności.
Gniewne - agresja stanowi formę wyładowania, co doprowadza do zamierzonych uszkodzeń ciała, które obejmują całe ciało pokrzywdzonej. Sprawca posługuje się językiem obraźliwym, dąży do upokorzenia ofiary. Ten rodzaj gwałcicieli powtarza napaści, ale ich nie planuje. Motywem do popełnienia gwałtu jest chęć odwetu za doznane krzywdy, których sprawcą była inna kobieta.
Represyjne - agresja głównie słowna, do obrażeń ciała zwykle nie dochodzi. Napaści są epizodyczne, zwykle zaplanowane, ale wykonywane również gdy sprzyjają temu okoliczności. Sprawca dąży do ukarania ofiary poprzez poniżanie jej, czasem odbywa się to w towarzystwie innych osób i może się ograniczać do wykonywania przez ofiarę czynności upokarzających ją z udziałem sprawcy ograniczonym do werbalizacji.
Zgwałcenie motywowane seksualnie niespecyficzne bądź kombinowane.
Przemoc i agresja tylko niezwykle rzadko przekracza poziom potrzebny do przezwyciężenia oporu ofiary w przypadku, gdy ofiara bardzo usilnie broni się przed sprawcą, a on sam jest bardzo brutalny. Uszkodzenia ciała nigdy nie są zamierzone, ale niekiedy dochodzi do zabójstwa ofiary. Język używany przez sprawcę jest nakazowy. Napaści mogą się powtarzać, przekształcając się w styl życia. Bywają sprowokowane sytuacją, bądź zaplanowane. Motywem sprawcy jest odczucie satysfakcji seksualnej oraz narzucenia swojej woli ofierze. Sprawca nierzadko jest pijany.
Zgwałcenie motywowane seksualnie.
Sytuacyjne - wynika z błędnego odczytania zamierzeń, bądź zachowania ofiary w stanie wysokiego podniecenia, do którego ofiara się przyczyniła. Opór bywa błędnie rozumiany jako tzw. droczenie się. Przemoc jest niewielka, rzadko dochodzi do uszkodzenia ciała ofiary. Napaści owe mają charakter nieplanowanego epizodu, zwykle opierają się na dążeniu do stosunku.
Instrumentalne w służbie innych dewiacji - przemoc i agresja są niewielkie, uszkodzenia ciała są niezamierzone. Sprawca nierzadko używa języka uwodzicielskiego. Zwykle do napaści dochodzi w wyniku zaplanowania, ale niekiedy wykorzystywana jest nadarzająca się okazja. Sprawca jest w stanie podniecenia a jego celem jest uzyskanie satysfakcji seksualnej z partnerem trudno osiągalnym akceptowanymi sposobami, często jest jedynym sposobem zdobycia partnera seksualnego (np. pedofilia). Zachowanie odpowiada dewiacji sprawcy, bądź jego cechom osobistym.
Sadystyczne - erotycznym bodźcem jest przemoc i agresja, dlatego też uszkodzenia obejmują głównie narządy płciowe, w krańcowych przypadkach dojść może do zabójstwa. Słownictwo jest rozkazujące i poniżające. Chcąc czerpać jak największą satysfakcję ze zdarzenia, sprawca przedłuża je jak tylko może. Napaści są często zrytualizowane, dobrze przemyślane oraz zaplanowane. Motywem sprawcy jest zaspokojenie potrzeby seksualnej, poczucie władania i dysponowania ciałem ofiary poprzez okaleczanie.
Zgwałcenie dewiacyjne.
Motywacją jest chęć zdobycia doświadczenia i zaspokojenia potrzeby seksualnej, w celu wykazania się sprawnością z późniejszą partnerką. Dlatego też napaści są powtarzane, sprawca poszukuje sprzyjających okoliczności. Jest silnie podniecony, dlatego zdarzenie zazwyczaj nie trwa długo.
Zgwałcenie małżeńskie.
Może to być któryś z wymienionych typów zgwałceń, ma on jednak miejsce w stadle małżeńskim. Nierzadko jest używane jako forma kary np. za niewierność lub w celu podkreślenia męskiej dominacji.
Przyczyny popełnienia gwałtu seksualnego.
Feromony - cześć sprawców wykazuje wysoki stopień wrażliwości na kobiece bodźce zapachowe.
Poziom libido - im wyższy poziom libido, poziom niezaspokojenia seksualnego, a niższa zdolność kontrolowania zachowań, tym większe prawdopodobieństwo dokonania gwałtu w sytuacji domniemanej prowokacji.
Fantazje erotyczne - rozbudowywanie fantazji, w których przemoc gra główną rolę wraz z towarzyszeniem masturbacji lub stosunku seksualnego, może sprzyjać predyspozycji do używania przemocy w rzeczywistości. Badania przeprowadzone na sprawcach potwierdzają te teorię.
Pornografia - zwłaszcza tzw. „twarda”, pełna agresji seksualnej, przemocy, bądź scen gwałtu, może sprzyjać powstawaniu i narastaniu agresji seksualnej. Kontakt z ową formą pornografii rzeczywiście częściej miał miejsce u sprawców zgwałceń niż u mężczyzn nie będących gwałcicielami. Często polega to na przypisywaniu kobietom pragnienia bycia zdobywaną, bez względu na środki.
Sprzyjające czynniki sytuacyjne - alkohol powodujący rozhamowanie, niezaspokojenie seksualne, samotność kobiety, przeświadczenie o bezkarności itp.
Postawy wobec kobiet - zgeneralizowana agresja, dominacja, przekonania stereotypowe o kobiecie uległej, chęć odwetu za prawdziwe bądź wyimaginowane krzywdy doznane w przeszłości od kobiet, trudności z zdobywaniu kobiet akceptowanymi drogami, zwłaszcza gdy potrzeba zdobycia konkretnej kobiety jest dla sprawcy dominująca (wysoka atrakcyjność wybranki, jej niedostępność).
Uwarunkowania kulturowe - np. patriarchalizm, dążenie do bycia zdobywaną związane z nakazami tradycji.
Dewiacje - sadyzm, raptofilia, ekshibicjonizm połączony z sadyzmem - gwałt służy zaspokojeniu dewiacyjnych potrzeb sprawcy.
Nieświadoma i niezamierzona prowokacja ze strony kobiety.
Cechy psychopatologiczne sprawców - zaburzenia osobowości, choroby psychiczne, uzależnienia.
Do czynników ryzyka należą także wg. Koss i Dinero (1989):
Urazowe doświadczenia - przeżycie przemocy seksualnej, przemoc w rodzinie.
Czynniki socjalne i społeczne - mity i stereotypy dotyczące gwałtów oraz kobiet, akceptacja przemocy.
Czynniki sytuacyjne - odczuwanie głodu seksualnego, upojenie alkoholowe.
Cechy osobowościowe sprawców.
Według ujęcia psychodynamicznego sprawcy mogą wykazywać: „słabe, niedorozwinięte superego” (Pospiszyl, 2005, s. 18) lub „zbyt silne ego, które potrafi jako racjonalna strona osobowości zdominować superego i (…) dać upust brutalnym instynktom, dla których znajduje usprawiedliwienie” (tamże, s. 18).
W koncepcji Donalda W. Winnicota występują pojęcia prawdziwego i fałszywego self, przy czym fałszywe służy prawdziwemu wyręczając je z popełnionych czynów. Stanowi ono jednak zagrożenie dla osobowości prowadząc nie tylko do wszelkich czynów destrukcyjnych, ale również autodestrukcji.
Jeżeli w rozwoju dziecka wystąpią zaburzenia prowadzące do niewytworzenia poczucia własności swojego ciała rodzi się impuls do odrzucenia własnej cielesności, jako elementu brudnego, którym rządza niezrozumiałe i niegodne instynkty. Według Moses'a Laufer'a oraz Egla Laufer sytuacja ta ma często miejsce w wypadku gdy dziecko zostało zgwałcone. Badacze ci stwierdzili, że prowadzić to może do popełnienia podobnych czynów w dorosłym życiu, jako uleganie własnemu ciału.
Teoria behawioralna zakłada, że na osobowość sprawcy wpływ miało warunkowanie klasyczne oraz instrumentalne lub społeczne (modelowanie).
Warunkowanie instrumentalne tłumaczy przestępstwa seksualne wpływem fantazji seksualnych na późniejsze doświadczenia w tej sferze życia. To co wielokrotnie zdarzyło się w wyobraźni zyskuje wzmocnienie pozytywne - fantazje seksualne kończą się orgazmem. Oczywistym jest, że scenariusz fantazji jest indywidualny i może zawierać sceny ujarzmiania, posiadania kobiety z użyciem przemocy.
Warunkowanie społeczne polega na obserwowaniu innych osób i wyciągania wniosków na podstawie konsekwencji czynów owych osób. I tak oglądanie treści pornograficznych, w których zawarty jest stereotyp mężczyzny dominującego i brutalnego lub wręcz gwałcącego partnerkę, a nie ponoszącego odpowiedzialności za swoje czyny, a wręcz otrzymującego nagrodę w postaci „uwielbienia” kobiety, może skłaniać oglądającego do powzięcia podobnych aktywności, w przekonaniu o bezkarności.
W modelu kognitywnym za przyczynę powstania oraz akceptowania agresji seksualnej uznaje się wadliwą interpretację zjawisk czy wydarzeń, wypaczenie rozumienia istoty sprawy. Do głosu dochodzą również myśli życzeniowe nastawione na interpretację usprawiedliwiające popełnione czyny. Im wyższa samoakceptacja sprawcy tym ofiara postrzegana jest jako mniej wartościowa, co ułatwia dokonanie czynu.
Poza tym w naszej kulturze nadaj pokutują pewne stereotypy dotyczące agresji gwałcicieli - istnieją trzy podstawowe stereotypy sklasyfikowane przez Catherine H. Morrison:
Mężczyzna jest aktywny, kobieta pasywna - kiedy kobieta mówi „nie” do zadań mężczyzny należy przekonanie jej, że „nie” oznacza „tak”;
Mężczyzna dominuje nad uległą kobietą, powinna ona również dążyć do zaspokojenia mężczyzny, ponieważ to jest właściwe;
Mężczyzna na wysokim stanowisku społecznym winien się otaczać i sprawować władzę nad atrakcyjnymi kobietami, które służą mu za ozdobnik.
Anna Sarzyńska Słów kilka na temat gwałtu
8