|
Pewnie każdemu z nas zdarzyło się kiedyś obudzić nagle w środku nocy nie wiedząc, przez moment, kim jesteśmy lub kim jest osoba leżąca obok. Taki stan nazywamy depersonalizacją. U zdrowych osób zdarza się rzadko, szczególnie kiedy jesteśmy przemęczeni, znajdujemy się pod wpływem alkoholu lub w sytuacjach takich jak ta opisana powyżej. Trwa na ogół parę sekund i już po chwili odzyskujemy poczucie tożsamości.
U niektórych osób jednak pod wpływem bardzo silnego urazu psychicznego dochodzi do utraty pamięci co do swojej osoby. Taka utrata tożsamości trwa dużo dłużej, ma głębszy charakter i leży u podstawy grupy zaburzeń, które nazywamy dysocjacyjnymi. W zaburzeniach tych dochodzi do odłączenia (dysocjacji) fragmentu pamięci od świadomości (czyli występuje brak dostępu pewnych informacji do świadomości).
Zaburzenia te pokrewne są w znacznym stopniu zaburzeniom somatoformicznym (czyli zaburzeniom pod postacią somatyczną), a zwłaszcza konwersji. Z tego podobieństwa zapewne wynikają różnice pomiędzy europejską (ICD-10) i amerykańską (DSM-IV) klasyfikacją zaburzeń psychicznych. I tak w DSM-IV konwersja znajduje się w grupie zaburzeń somatoformicznych, a w ICD-10 należy ona do dysocjacyjnych. W obu rodzajach zaburzeń podobnie interpretuje się występowanie objawu, np. niepamięci - jako mechanizmu obronnego trzymającego w ryzach lęk (według tradycji psychoanalitycznej). Człowiek traci pamięć po jakimś wydarzeniu traumatycznym (urazie), co pozwala to mu uciec od nieznośnego lęku wywołanego przez ten uraz.
Istnieje 5 głównych postaci zaburzeń dysocjacyjnych (dawniej jako nerwice histeryczne) wg klasyfikacji DSM -IV. Ich wspólną cechą jest obecność niepamięci, zaburzeń świadomości i tożsamości, które wywołane są przez czynniki psychiczne. Są to:
I. Amnezja psychogenna
II. Fuga psychogenna
III. Osobowość mnoga
IV. Depersonalizacja
V. Zaburzenia dysocjacyjne nieokreślone, w tym
- stany transu i opętania
- zespół Gansera
Jest to nagły zanik pamięci (amnezja) na temat własnej osoby z zachowaną zdolnością do zapamiętywania nowych informacji. Nie stwierdza się uszkodzenia mózgu, które mogłyby wyjaśnić to zjawisko, natomiast zwykle utratę pamięci poprzedza jakiś silny uraz psychiczny (np. utrata dziecka). Uważa się, że niepamięć jest najbardziej globalnym mechanizmem obronnym osobowości chroniącym przed lękiem (cierpieniem) wywołanym nie dającymi się zaakceptować okolicznościami urazu.
Niepamięć jest zwykle częściowa, trwa krótko i ustępuje nagle. Człowiek nią dotknięty zdaje sobie z tego sprawę. Uderzająca jest natomiast osobliwa obojętność z jaką do tego podchodzi.
Aby wyjaśnić co to jest fuga wystarczy przypomnieć sobie film Hitchcocka "Urzeczona", w którym Gregory Peck występował w roli ofiary amnezji będącym w stanie fugi (ucieczki).
Według definicji jest to głęboka niepamięć połączona z podróżowaniem (ucieczką) nawet do odległych stron. Zachowanie takiej osoby jest zupełnie prawidłowe, chociaż zapomina ona własną przeszłość i przyjmuje nową tożsamość. Okres samej fugi jest również pokryty niepamięcią, a człowiek nie zdaje sobie sprawy z utraty pamięci. Zazwyczaj trwa kilka godzin, chociaż może utrzymywać się również przez miesiące. Mija nagle i samorzutnie.
Zaburzenie to występuje rzadko, najczęściej podczas wojen lub w następstwie katastrofy.
OSOBOWOŚĆ MNOGA (wieloraka) ("multiple personality disorder")
Chyba najbardziej zadziwiające zaburzenie psychiczne.
Charakteryzuje je występowanie u jednej osoby co najmniej dwóch różnych, zintegrowanych osobowości (wcieleń), które żyją własnym życiem, co jakiś czas przejmując kontrolę nad jednostką. O zachowaniu, postawach i działaniu takiej osoby decyduje dominująca w danym momencie osobowość, a pozostałe jakby w ogóle nie istniały.
Chociaż brzmi to niewiarygodnie to, poszczególne osobowości (może być ich nawet parę naście) różnią się między sobą nie tylko wspomnieniami, zainteresowaniami, wiedzą, moralnością, imieniem i sposobem postępowania, ale i pewnymi cechami fizjologicznymi takimi jak: tętno, ciśnienie krwi, EEG, iloraz inteligencji czy ostrość wzroku! Różnić się mogą również wiekiem, rasą, płcią i preferencją seksualną. Kobiety z osobowością mnogą (zaburzenie to częściej dotyka kobiet) miesiączkują przez większość miesiąca! ponieważ każda osobowość ma własny cykl.
Osobowości te żyją jakby innym życiem, chociaż niektóre z nich mogą znać jakieś cechy innej osobowości. Zwykle jedna z nich (często ta pierwotna) wykazuje całkowitą amnezję (niepamięć) co do pozostałych. Zmiana jednej osobowości na drugą zachodzi zazwyczaj szybko, na ogół w sytuacjach kryzysowych.
Geneza
Podobnie jak w innych zaburzeniach dysocjacyjnych, występowanie objawu - w tym wypadku osobowości mnogiej - jest przejawem mechanizmu obronnego, który zadziałał w następstwie ciężkiego urazu (przeżycia) psychicznego i/lub maltretowania fizycznego (najczęściej o charakterze wykorzystywania seksualnego) dziejącego się w okresie wczesnego dzieciństwa (między 4 a 6 r ż.). Dzięki temu mechanizmowi jednostka radzi sobie z urazem i cierpieniem, które ono powoduje - tworząc nową osobowość (poprzez podświadomie rozdzielenie - dysocjację podstawowej osobowości), którą obarcza swoimi przerażającymi przeżyciami (traumą). W ten sposób taka osoba przekształca się w "nowego" człowieka, który jest już wolny od bolesnych doświadczeń. Tworzenie nowych osobowości (wcieleń) staje się stałą, utrwaloną metodą radzenia sobie (ochrony siebie) przed każdym kolejnym ciężkim przeżyciem emocjonalnym.
Zaobserwowano, że osoby cierpiące na osobowość mnogą mają niezwykłe zdolności do wprowadzania się w stan autohipnozy, czyli procesu umożliwiającego wprowadzanie się w stan transu, co ułatwia im tworzenie nowych wcieleń.
Przebieg i rokowanie
Wydaje się, że nie jest to tak rzadkie zaburzenie jak myślano kiedyś, chociaż brak jest wiarygodnych statystyk. Osobowość wieloraka jest najcięższym i najtrudniej poddającym się leczeniu ze wszystkich zaburzeń dysocjacyjnych. Na ogół powrót do zdrowia jest jedynie częściowy.
Osobowość mnoga jest znanym tematem filmowym m.in. "Doktor Jekyll i Pan Hyde", czy "Trzy oblicza Ewy". Warto dodać, że nie są to fikcje filmowe lecz historie oparte na autentycznych życiorysach osób chorujących na to zadziwiające zaburzenie.
Jest to uporczywe poczucie wyobcowania w stosunku do swojej tożsamości (swojego ciała), które staje się jakby obce ("nie moje"), dziwne i nierealne. Ludzie odczuwający depersonalizację mówią, że czują się jakby byli we śnie lub w nierzeczywistym świecie. Ponadto może pojawić się wrażenie, że pewne części ciała zmieniają swój kształt lub wielkość, np. ręka wydłuża się i puchnie.
Depersonalizacja często towarzyszy derealizacji (poczucie obcości świata zewnętrznego) tworząc zespół depersonalizacji-derealizacji.
Depersonalizacja może występować w bardzo różnych zaburzeniach psychicznych, m.in. w zaburzeniach lękowych (dawnych nerwicach zwłaszcza histerycznych), schizofrenii, depresji. Zdarza się również nierzadko ludziom zdrowym, szczególnie w okresie dorastania.
ZABURZENIA DYSOCJACYJNE NIEOKREŚLONE
Są to wszystkie inne zaburzenia, które nie spełniają ściśle kryteriów żadnego z opisanych powyżej zespołów dysocjacyjnych, natomiast w skład nich wchodzą takie objawy jak: zaburzenia tożsamości (integracyjnych funkcji osobowości), zaburzenia pamięci, zaburzenia świadomości.
Przykłady:
A. TRANS I OPĘTANIE
TRANS: Stan zmienionej świadomości, z ograniczeniem lub znacznym zmniejszeniem kontaktu z otoczeniem i reakcji na bodźce ze środowiska
OPĘTANIE: Przekonanie, że zostało się owładniętym przez ducha, moc czy bóstwo.
Oba stany, aby je uznać za zaburzenie muszą być niepożądane i nie mieć związku z praktykami religijnymi
B. ZESPÓŁ GANSERA
Jest dziwaczne zaburzenie obserwowane często u więźniów, które polega na "mówieniu obok" albo udzielaniu "przybliżonych odpowiedzi" na zadawane pytania. Przykładowo, na pytania, ile jest 2 + 2, pada odpowiedź 5 (bynajmniej nie w formie żartu). U takich osób często występuje dodatkowo: amnezja, dezorientacja, fugi i objawy konwersyjne.
C. Stany dysocjacyjne mogą występować również u osób które zostały porwane przez terrorystów, znalazły się w sektach religijnych albo okultystycznych i zostawały poddane intensywnemu "praniu mózgu" oraz indoktrynacji.
David L. Rosenhan, Martin E.P. Seligman. Psychopatologia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne. 1989 Gelder M., Mayou R.: Psychiatry. Oxford University Press. 1999 Benjamin J. Sadock(Editor), Virginia A. Sadock (Editor) Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry/VII , Lippincott Williams & Wilkins Publishers, 1999
|