PROCEDURA BADAWCZA- to wykonywanie określonych kroków badawczych, zaplanowane postępowanie naukowe.

METODA BADAWCZA (wg Pilcha) - zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

TECHNIKI BADAŃ (wg Pilcha) - czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, faktów.

NARZĘDZIA BADAWCZE- określone przedmioty służące do realizacji danej techniki badań.

ZAŁOŻENIA ILOŚCIOWYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH:

1. rzeczywistość jest jedna, badacz jest w stanie ją poznać badając jej elementy składowe.

2. badacz może stać poza badaną rzeczywistością.

3. możliwy jest do uzyskania obiektywizm poznawczy.

4. zachowania i działania ludzi przebiegają wg stałych reguł (rzeczywistość jest podobna do zjawisk przyrodniczych. Monizm metodologiczny- stosowanie metod nauk ścisłych.

5. badacz w toku poznania zawiesza wartościowanie.

6. istnieje możliwość generalizowania wyjaśnień, uogólnień wyników.

7. celem badań jest opis i wyjaśnienie zjawisk i procesów, weryfikacja hipotez o związkach między zmiennymi. Wyjaśnienie ma służyć odkrywaniu prawidłowości (przyczynowo- skutkowych lub korelacyjnych).

ZAŁOŻENIA JAKOŚCIOWYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH:

1. badacz nie stoi poza badaną rzeczywistością.

2. niezbędne jest wartościowanie.

3. wiedza nie tylko tym czymś, co jest odkrywane, ale także konstruowane.

4. wyjaśnienie jest uzasadnione tylko dla jednego miejsc i czasu.

5. podstawowymi kategoriami badawczymi są rozumienie i interpretacja zjawisk i procesów. Podejście holistyczne- uwzględnienie kontekstu

6. użytecznymi narzędziami poznania są empatia, introspekcja, subiektywne podejście do badanej rzeczywistości.

KLASYFIKACJA METOD, TECHNIK I NARZĘDZI WG PILCHA:

Metody- eksperyment ped., monografia ped., metoda indywidualnych przypadków, sondaż diagnostyczny. Techniki- obserwacja, wywiad, ankieta, analiza dokumentów, techniki projekcyjne, analiza treści. Narzędzia- arkusz obserwacji, kwestionariusz ankiety i wywiadu, dziennik obserwacyjny.

OBSERWACJA- celowa czynność polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zjawisk, procesów; ich gromadzeniu i interpretowaniu; celem jest obiektywna interpretacja zachowań.

Triangulacja badacza- włączenie dwóch lub więcej badaczy do projektu badawczego celem bardziej całościowego obrazu.

Triangulacja procedury badawczej- łączenie procedury jakościowej z ilościową.

Cechy dobrej obserwacji: celowa, planowa, selektywna, dokładna, obiektywna.

Techniki obserwacji: skategoryzowana (scheduła obserwacyjna- zestaw kategorii interesujących badacza zachowań; np. próbek czasowych), nieskategoryzowane (tech. dzienniczków obserwacji, obserwacja dorywcza, próbek zdarzeń.

Zalety metody obserwacji: Często jest jedyną techniką, która może być wykorzystana do zgromadzenia wiarygodnych informacji, Duża wiarygodność zgromadzonych informacji przy niskich kosztach stosowania metody. Możliwość bezpośredniego kontaktu z badaną rzeczywistością. Realizm, prostota i łatwość stosowania. Niezależność od gotowości do udzielenia informacji przez obserwowanego. Wady metody obserwacji: Brak możliwości bezpośredniego rejestrowania tego co się obserwuje, stosując obserwację inną niż jawną. Subiektywne odczucia obserwatorów mogą obniżać wiarygodność zebranych danych .Może pojawić się konieczność stosowania skomplikowanych przyrządów obserwacyjnych. Wzajemne oddziaływania między obserwującym a obserwowanym mogą zakłócić proces badawczy. Adaptacja badacza do obserwowanego środowiska podczas obserwacji uczestniczącej może być problematyczna.

EKSPERYMENT PED.- metoda badająca określony wycinek rzeczywistości pobudzając go do zmian. Zmiany mogą dot. zachodzących w tej rzeczywistości wychowawczej procesów i dokonują się pod wpływem nowych czynników. Przedmiotem badań są dyspozycje instrumentalne (umiejętności) i kierunkowe (opinie). Dostarcza inf o przydatności nowych metod wych, skutkach działań wychowawcy.

Techniki eksperymentalne:

1. Technika grup równoległych, która zakłada uwzględnienie dwojakiego rodzaju klas (równoległych i kontrolnych) określeniu czynników eksperymentu, uwzględnienie badań początkowych i końcowych.
2. Technika rotacji różni się od pierwszej tym, że wprowadza się rotację grup, czyli wymianę ich funkcji.
3. Technika jednej grupy - przy stosowaniu tej techniki nie przewiduje się grupy kontrolnej.
4. Technika czterech grup- różni się ona tym, że uwzględnia dodatkową grupę eksperymentalną i kontrolną, w których to grupach przeprowadza się tylko badania końcowe. Pozwala to sprawdzić w jakim stopniu badania we wstępnej fazie eksperymentu wpływają na jego wyniki badań końcowych.

Zalety: -umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych, -ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką pedagogiczną, -jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji pedagogicznych. Wady: -złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań, -niemożność dorównania przez nie założeniom metodologii nauk przyrodniczych, -możliwość zastąpienia badań eksperymentalnych innymi metodami wstępnymi, -sprzeniewierzenie się zasadom moralnym. Źródła błędów: -niedosyt weryfikacji wewnętrznej, -niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych, -brak właściwych układów odniesienia w eksperymencie, -pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i niezależnych, -nieodpowiedni czas trwania eksperymentu i jego rozgłos.

SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY- jest sposobem gromadzenia wiedzy o parametrach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk. Chodzi tu o wszystkie zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji a wręcz odwrotnie są jakby rozproszone w całym społeczeństwie.

Metoda ta opiera się na: poznaniu zjawiska, określeniu jego zasięgu, określeniu intensywności i poziomu, dokonaniu oceny, wysunięciu projektu reorganizacyjnego (kompensacyjnego lub profilaktycznego).

Techniki: ankieta, wywiad.

Zalety: krótki czas, łatwość interpretacji wyników.Wady: nie można dotrzeć do wszystkich osób które pragniemy zbadać, mogą być błędnie konstruowane techniki, tj. wywiad czy analiza.

MONOGRAFIA PED.- (wg Pilcha): metoda postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych („struktury sformalizowanej”);

Wg Kaminskiego- to rodzaj postępowania naukowego prowadzący do opisania jakiejś formalnej instytucji pedagogicznej, instytucji wychowawczej. Ogólnie rzecz biorąc, można więc mówić o metodzie monografii pedagogicznej jako o metodzie badań, która zajmuje się instytucjami wychowawczymi takimi, placówkami pedagogicznymi lub też instytucjonalnymi formami aktywności wychowawczej. Stosowanie tej metody

ma na celu gruntowne poznanie danej placówki, sięgnięcie w jej głąb, a więc wejrzenie w jej funkcjonowanie jako systemu społecznego i jako zbioru osób, poznanie

jej struktury, zasad, którymi się kieruje, efektywności podejmowanych przez nią działań wychowawczych. Celem jest również opracowanie pewnych ulepszeń czy też rozwojowych prognoz.

Etapy postępowania badawczego w metodzie monografii:

- Geneza (okres powstania danej instytucji)

- Rozwój instytucji

- Stan obecny (jak funkcjonuje dziś)

- Prognozy (w postaci różnych wniosków i postulatów)

- Wprowadzenie do rzeczywistości tych postulatów (by wykazać że one są możliwe do wykonania).

Techniki - badanie dokumentacji, obserwacja uczestnicząca, ankieta, wywiad;

Zalety: pogłębianie wyników badań struktury społecznej i systemu wychowawczego, możliwość porównywania wybranego zagadnienia w różnych związkach czasowych lub przestrzennych danej placówki, możliwość powtarzania wybranych faktów czy zjawisk przeprowadzonych w podobnych sytuacjach i warunkach danego rodzaju instytucji. Wady: subiektywizm, pseudo uogólnienie - związane z brakiem dostatecznej wiedzy o np. zwyczajach w instytucji, opisowość - poprzestaje się na opisie i nie ma wniosków co dalej.

METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW- studium indywidualnych przypadków to metoda, która polega na analizie pojedynczych ludzkich losów, które są uwikłane w konkretne sytuacje wychowawcze. Analizie poddawane są również różne zjawiska wychowawcze związane z konkretnymi osobami. Celem tej metody jest dokonanie diagnozy danego przypadku czy też zjawiska i podejmowanie działań terapeutycznych. Metoda przebiega w następujących etapach: diagnoza (rozpoznanie) indywidualnych przypadków - badanie ich pod kątem podejmowanego problemu; hipoteza prognoz rozwoju sytuacji - w przypadku podjęcia lub nie podjęcia odpowiednich działań wychowawczych; zaproponowanie określonych działań, które mają polepszyć istniejącą sytuację.

Techniki: obserwacja, testy, techniki projekcyjne, wywiad, analiza dokumentów osobistych, rysunków.

SOCJOMETRIA- J. Moreno (1934) zapoczątkował sposób badania, polegający na wskazywaniu, nominowaniu osób według podanego kryterium.Techniki socjometryczne polegają na dokonywaniu przez badane osoby wyborów spośród określonej grupy ze względu na podane przez badacza kryterium, przy czym lista osób może być ograniczona bądź też nie.
Techniki socjometryczne umożliwiają: diagnozowanie społecznego przystosowania jednostek; identyfikowanie osób pełniących określone role w grupie; klasyfikowanie członków grupy w różnych kategoriach; badanie struktury wewnętrznej grupy; gromadzenie dodatkowych danych o indywidualnych predyspozycjach osób; porównywanie osób, grup, podgrup.
Rodzaje technik:
1. technika klasyczna- polega na podaniu wszystkim członkom grupy starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych pytań; w odpowiedzi osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, którzy ich zdaniem spełniają wymagania sugerowane w pytaniu.
2. technika ,,zgadnij kto?”- bada rzeczywiste wzajemne powiązania pomiędzy członkami grupy; dostarcza informacji, jak członkowie grupy spostrzegają te powiązania, a więc bada odbicie struktury grupy w świadomości jej członków. Służy wyselekcjonowaniu osób spełniających określone role lub charakteryzujących się pewnymi cechami osobowości. Polega na wypisaniu przez poszczególnych uczniów danej klasy (grupy), nazwisk tych osób, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce.

3. technika plebiscyty życzliwości i niechęci- została opublikowana w 1935r. przez Arnecer'a, jednak jej autorem był Korczak. Polega ona na wspólnej ocenie trzech (3) osób z grupy, podczas jednego posiedzenia (karteczki w następujących kategoriach: bardzo lubię, lubię, obojętny, nie lubię, bardzo nie lubię. Umożliwia ona wgląd w całokształt stosunków panujących w grupie; jest miernikiem społecznego wyrobienia grupy.

4. technika szeregowania rangowego- polega na wyliczaniu ocenianych osób kolejno według ściśle określonego kryterium oceny. Instrukcja jest standardowa i mówi ,,proszę wymienić wszystkich członków waszej grupy poczynając od tych…” (np. na których pomoc zawsze można liczyć). Poszczególne wybory można też oznaczyć cyfrą. Umożliwia ona wyodrębnienie osób z uwagi na różne kategorie.
Zalety technik socjometrycznych: możliwe jest ich wykorzystanie w zróżnicowanych grupach np. z uwagi na wiek, płeć, wykształcenie, doświadczenie zawodowe lub życiowe; krótki czas badania; przedmiotem badań mogą być różnorodne problemy; możliwość przeprowadzenia badań indywidualnie jak i zbiorowo; łatwość udzielania odpowiedzi; uzyskanie dużej liczby informacji. Wady: brak motywacji wyboru badanych osób; pożądane jest stosowanie więcej niż jednej techniki; zalecane jest 100 % frekwencja; pytania mogą dotyczyć wyborów pozytywnych bądź negatywnych (należy minimalizować negatywny wydźwięk pytania, lepiej stosować pytania pozytywne).
Techniki socjometryczne umożliwiają: diagnozowanie społecznego przystosowania jednostek; hierarchizowanie członków grupy w różnych kategoriach; wskazywanie osób potrzebujących pomocy, osób pełniących określone role w grupie; badanie struktury wewnątrzgrupowej; wskazywanie osób najbardziej atrakcyjnych z uwagi na różne kryteria; identyfikowanie osób izolowanych, odrzucanych w różnych wymiarach; porównywanie różnych grup, podgrup na przestrzeni czasu bądź w kontekście podejmowanych oddziaływań dydaktyczno- wychowawczych; funkcjonowanie społeczne osób o różnym statucie socjometrycznym; w oparciu o zgromadzony materiał empiryczny określamy typy reakcji socjometrycznych.
Etapy badania:
1) wskazanie celu badań przy czym ten cel ukazany jest również w przyjętych przez badacza kryteriach;
2) opracowanie pytań badawczych, które umożliwiają odpowiedź na podjęty cel;
3) przeprowadzenie badań
4) sporządzenie matrycy socjometrycznej ? naniesienie wyników i ich analiza (kto kogo wybrał, liczba wyborów, kto jest najbardziej popularny);
5) sporządzenie socjogramów graficznych ? graficzne ukazanie wyników badań i ich analiza;
6) obliczanie wskaźników badań i ich analiza ? możemy obliczyć w oparciu o uzyskane wyniki wskaźnik swoistości grupy, zwartości, integracji i ekspansywności.

ANKIETA- Jest rodzajem wywiadu pisemnego. Pozwala zaoszczędzić czas, ponieważ można ją wypełniać samodzielnie, bez udziału ankietera (w odróżnieniu od kwestionariusz, którego sporządza badacz). Cel stosowania: przebadanie licznych zbiorowości w krótkim czasie.

Rola ankietera sprowadza się do: opracowania ankiety, jej rozprowadzenia, wskazania sposobu zwrotu i zebrania wypełnionych dokumentów. Analizą zajmują się odpowiednie osoby, niekoniecznie ankieter (w wąskim znaczeniu).

Rodzaje: Ze względu na sposób prowadzenia (kolportażu) wyróżniamy ankietę:1) środowiskowe: rozprowadzana bezpośrednio w danym środowisku (np. uczniów danej klasy, szkoły, mieszkańców dzielnicy, itp.)stosowana, gdy grupa badawcza znajduje się w jednym miejscu (krótki czas dostarczenia)przed wypełnieniem respondenci powinni otrzymać informacje, jakiego typu jest to ankieta (jawna lub anonimowa), zapewnienie o anonimowości (w przypadku tej drugiej) oraz instrukcję co do sposobu zwrotu ankiety2) prasowe: zamieszczana w czasopismach lub do nich dołączane; używana, gdy ankietowani są rozproszeni na rozległym terenie; może być stosowana w dużych ilościach (niskie koszty druku)3) pocztowe: rozsyłane na podany przez ankietera adres; używana, gdy ankietowani są rozproszeni na rozległym terenie; droższa, wymaga większych nakładów i wysiłku; niski zwrot i efektywność badawcza.

Zalety ankiety: anonimowość *dużo bardziej szczere odpowiedzi, krótszy czas + większa grupa badanych, mniejsze koszty Wady ankiety:1.niemożność uwzględnienia indywidualnych różnic pomiędzy respondentami (jak w kwestionariuszu)2.relatywna trudność wypełnienia ankiety, wzrastająca wraz z jej złożonością3.trudność szeroko rozumiana (np. niezrozumienie pytania, wątpliwości właściwego odczytania intencji badacza; co on miał na myśli, formułując daną odpowiedź)4.brak możliwości natychmiastowego rozwiania dylematów co do pytań zniechęcenie do dalszego wypełniania, niedbałe odpowiedzi5.niechęć badanych do pisemnego formułowania myśli6.w kwestionariuszu bądź wywiadzie ustnym można dostosować się do poziomu ankietowanego7. rozbieżności w interpretacji pytań niemożność (natychmiastowego) moderowania toku myślenia8.niewiele lub brak danych jakościowych, dominują informacje ilościowe9. problemy techniczne10.wiele ankiet ginie, nie wraca, nie dociera do ankietera i respondentów (szczególnie pocztowe)

Zasady opracowywania ankiety

1. Struktura ankiety a) informacja o instytucji przeprowadzającej badanie b) wskazanie celu ankiety c) informacje dodatkowe:

ankiety anonimowe: zapewnienie anonimowości, sposób zwrotu ankiety, podziękowania ankiety jawne: uzasadnienie wyboru akurat danego respondenta, np. „Biorąc pod uwagę pana aktywność społeczną, osiągnięcia na ty polu, liczymy na pozytywne ustosunkowanie się do ankiety i rzetelne odpowiedzi”

2. Forma i treść ankiety dostosowane do właściwości respondenta (inteligencja, tradycja, zasady grzecznościowe)

a) można stosować pytania i stwierdzenia (pozwalają poznać konkretną, dokładność odpowiedź) - skala Likerta i pytania tabelaryczne (zdecydowanie tak, tak, obojętnie, nie, zdecydowanie nie)

b) pytania powinny być formułowane na podstawie znajomości problemu przez ankietera, musi on znać zjawisko, problem, osobę, do której się ustosunkowuje

c) pytania tak formułowane, aby można na nie wiarygodnie odpowiedzieć (jeżeli ankieta jest anonimowa, to odpowiedź na którekolwiek z pytań nie może identyfikować społecznie respondenta)

d) pytania powinny dać możliwość uzyskania danych obiektywnych, porównawczych, sprawdzalnych

e) pytania nie mogą sugerować odpowiedzi, powinny być tak zbudowane, żeby nie obrażać, nie oburzać ankietowanego

f) pytania powinny logicznie z siebie wynikać, odpowiadający powinien mieć świadomość, że kolejność ma znacznie bowiem wpływa na jakość odpowiedzi

g) precyzyjność i jasność w formułowaniu pytań (nie wszyscy respondenci mogą wiedzieć, o co chodzi

h) unikać podwójnych pytań (jedna sentencja posiada de facto dwa pytania)

i) unikać form przeczących j) krótkie pytania, łatwe i proste do zinterpretowania

k) postać pytań: zamknięte (a,b,c; kafeteria pytań- zestaw odpowiedzi); półotwarte (opcja- inne- jakie); otwarte; filtrujące (eliminują osoby, których dana kwestia nie dotyczy).

WYWIAD- Rodzaje: skategoryzowany - nieskategoryzowany; jawny - ukryty; indywidualny- zbiorowy; formalny- nieformalny; panelowy (wpływ środowiska na opinie i postawy respondenta).

Zasady konstruowania kwestionariusza wywiadu:

1. konstrukcję należy poprzedzić szczegółową analizą problemu.

2. ustalenie koncepcji budowy kwestionariusza w zależności od problematyki i charakterystyki osób badanych.

3. pytania w kwestionariuszu muszą być dostosowane do osoby badanej, żeby je zrozumiała.

4. trzeba określić stopień szczegółowości pytań.

Trzy warunki prawidłowo przeprowadzonego wywiadu:

1. zgodność rozmowy z pytaniami zawartymi w kwestionariuszu;

2. obserwacja uzupełniająca wiadomości;

3. postawa wychowawcza badającego.

BADANIA JAKOŚCIOWE- Badanie fenomenograficzne- główną tezą fenomenologii jest to, iż ludzie nadają różne znaczenia otaczającemu ich światu, badanie rejestruje różne sposoby percepcji zjawisk, wyrażanych w pojęciach przez jednostkę, a to pozwala na ustalenie obszaru znaczeń nadawanych przez ludzi zjawiskom zachodzącym w kulturze. Celem jest opis natury doświadczenia ludzkiego. Metody: wywiad.

Zebrany w trakcie wywiadów materiał jest często pierwszym krokiem w badaniu. Kolejnym etapem jest analiza. Polega ona na grupowaniu w zespoły podobnych znaczeń, nadawanych danemu zjawisku. Jest to możliwe przez zrozumienie tego co zostało powiedziane. Dzielimy to na etapy:

1. kondensacja - czyli wyławianie z wypowiedzi ważniejszych stwierdzeń opisujących dane zjawisko lub pojęcie.

2. zidentyfikowanie podobnych zakresów znaczeń - czyli ustalenie jakie wyrażenia (dwa lub więcej) odzwierciedlają tę samą treść.Zjawisko to nosi nazwę synonimii. Rodzaje synonimii:

1. synonimy terytorialne - w różnych regionach kraju używa się różnych nazw na określenie tych samych rzeczy

2. synonimy emocjonalne - inne zabarwienie emocjonalne towarzyszy różnym nazwom

3. synonimy stylistyczne - związane są ze stylem językowym jakim posługuje się mówiący

4. synonimy chronologiczne - związane są z czasem ich stosowania.

3. zidentyfikowanie odmiennych zakresów znaczeń - polega na ustaleniu

że dwa takie same wyrażenia odzwierciedlają dwa różne znaczenia (pod tą samą nazwą kryją się różne znaczenia). Zjawisko to nosi nazwę homonimią, a słowa które pod tą samą nazwą kryją różne znaczenia nazywamy homografami.

ETAPY POSTEPOWANIA W PROCESIE BADAWCZYM:

1. Sformułowanie problemu badawczego.

Rodzaje: ze wzg na sposób odpowiadania i rodzaj odp (do roztrzygniecia- tak, nie; do uzupełnienia- jak jest, w jaki sposób); ze wzg na przedmiot badań (pyt o zmienne- właściwości zjawisk; pyt o relacje- czy zachodzą związki, przyczyny i skutki); główne i szczegółowe; ze wzg na zakres (szerokie, wąskie).

2. Sformułowanie hipotezy badawczej.

3. Zmienne i wskaźniki.

Zmienna- cecha badanego zjawiska, która przyjmuje różne wartości. Rodzaje: zależne- niezależne; jakościowe- ilościowe; pośredniczące- kontrolne; dwuwartościowe- wielowartościowe.

Wskaźniki- najmniejsze elementy, inf na podstawie których wnioskujemy, że badana przez nas zmienna zachodzi. Rodzaje: empiryczne- wynikające z bezpośredniej obserwacji; definicyjne (ilościowe)- wynikające z definicji; inferencyjne- oparte na wnioskowaniu.

4. Metody, techniki i narzędzia badawcze.

5. Dobór osób do badań.

ELEMENTY KONCEPCJI BADAŃ: przedmiot; cele; problematyka; hipotezy; zmienne i wskaźniki; metody, techniki i narzędzia; dobór i charakterystyka próby badawczej; teren badań.

SKALE POMIAROWE: nominalna, porządkowa, interwałowa, ilorazowa.

GRUPOWANIE STATYSTYCZNE: typologiczne, wariancyjne, kombinowane.

---