Komunalny - jako termin (znaczenie terminu)

Termin ten jest Homonimem - jest terminem wieloznacznym. Jeśli się używa tego terminu należy wyjaśnić - w jakim znaczeniu.

Każdą potrzebę odczuwa się indywidualnie. I ta potrzeba może być zaspokajana dwojako:

• w sposób indywidualny - tak była zaspokajana od zawsze

• w sposób zbiorowy (np. wywóz śmieci, woda, transport - korzystamy z komunikacji miejskiej)

Znaczenia terminu komunalny: charakter podmiotowy

Potoczne - wspólny, społeczny, publiczny w przeciwstawieniu do indywidualnego, prywatnego, (jeśli mówimy o komunalnych zaspokajaniu potrzeb to mamy na myśli ich zbiorowe zaspokajanie w odróżnieniu od indywidualnego sposobu zaspokajania potrzeb)

Potoczne - miejski, municypalny, (jeśli mówimy, że coś jest miejskie, komunalne, tzn., że należy do miasta, przedsiębiorstwa miejskie, komunalne - związane z obsługą miasta)

Prawne - termin odnoszący się do samorządu terytorialnego, który jest właścicielem, (jeśli mówimy przedsiębiorstwo komunalne to mamy na myśli przedsiębiorstwo, którego właścicielem jest samorząd terytorialny - np. mieszkania komunalne, parki komunalne, cmentarze komunalne) - ten termin funkcjonuje Polsce do 1950 r. i od 1990 r.)

Charakter przedmiotowyPrawne (po roku 1950 r. do 8 marca 1990 r. w Polsce) - określał przynależność resortową do zakresu działania ministerstwa gospodarki komunalnej (rodzaj działalności, świadczenie usług komunalnych to dostarczenie wszystkiego, co jest potrzebne w związku z zamieszkiwaniem na danym tereni;, brak własności komunalnej - była własność państwowa, ogólno - narodowa, z tą też inne znaczenie tego terminu)

Termin używany w podziale roboczym w odniesieniu do gospodarki komunalnej obok gospodarki mieszkaniowej (w przeszłości gospodarka komunalna i mieszkaniowa był to dział gospodarki np. dochód narodowy w Polsce był wytwarzany przez właśnie ten dział)

Termin odnoszący się do mieszkania i zamieszkiwania na danym terenie oraz wszystkich urządzeń, które to zamieszkiwanie ułatwiają (tu chodzi o wszystkie urządzenia, które z mieszkaniem są związane, np. woda, gaz, energia elektryczna, ciepło, komunikacja, wywóz śmieci)

Urządzenia komunalne - mamy najczęściej na myśli urządzenia miejskie, municypalne, urządzenia użyteczności publicznej, urządzenia techniczne miasta, urbanistyka podziemna, infrastruktura miasta, inżynieria miejska (termin rzadziej używany, uzbrojenie terenów miasta.

Rzadkość - ograniczoność w stosunku do potrzeb (sens ekonomiczny).

Ograniczoność zasobów pokazuje tzw. krzywa transformacji (krzywa możliwości produkcyjnych).

Podział 1

Oś „A” - produkty konsumpcyjne (dobra konsumpcyjne)

Oś „B” - produkty inwestycyjne (dobra inwestycyjne)

Podział 2

Oś „A” - dobra publiczne (mogą być: produktem albo dobrem konsumpcyjnym albo dobrem inwestycyjnym)

Oś „B” - dobra prywatne (mogą być: dobrem konsumpcyjnym, albo inwestycyjnym)

Żeby zwiększyć produkcję jednego wyrobu przy ograniczonych zasobach - należy zmniejszyć produkcję drugiego innego produktu. Aby zwiększyć produkcję dóbr konsumpcyjnych - należy zmniejszyć produkcję dóbr inwestycyjnych. Dokonujemy wyboru, bo zasoby są rzadkie. Każdy wybór pociąga za sobą koszt, który nazywa się kosztem alternatywnym.

Koszt alternatywny - to koszt utraconych możliwości; to koszt niewykorzystanej najlepszej możliwości po tej wybranej.

Prawo malejących krańcowych przychodów z kapitału - w miarę zwiększania zasobu (np. zatrudnienia), aby zwiększyć produkcję - te przyrosty produkcji są coraz to mniejsze.

Przykład: chcemy zwiększyć produkcję - zatrudniamy 1 pracownika - produkcja wzrasta; zatrudniamy 2 pracownika - nastąpi przyrost produkcji, ale ten przyrost produkcji będzie nieco mniejszy) itd.

Są dwa kryteria, które odróżniają dobra publiczne od dóbr prywatnych:

1. Brak konkurencji w konsumpcji

2. Niemożność wykluczenia z konsumpcji

Brak konkurencji w konsumpcji - w przypadku dóbr publicznych to dobro może być konsumowane jednocześnie przez wiele osób (np. oświetlenie ulicy w nocy i o to dobro nie konkurujemy).

Tak nie jest w przypadku dóbr prywatnych (np. mam reklamówkę i tylko z tej danej reklamówki tylko ja korzystam).

Niemożność wykluczenia z konsumpcji - w przypadku dóbr publicznych nie ma możliwości wykluczenia z konsumpcji (niedopuszczenia do konsumpcji kogoś kto za to dobro nie zapłacił). W przypadku dóbr prywatnych jest łatwość wykluczenia z konsumpcji (np. przy kasie, gdy nie zapłacimy za dobro).

Dobra czyste - to takie, które spełniają dwa kryteria łącznie (możliwość wykluczenia i konkurencja w konsumpcji lub brak możliwości wykluczenia i brak konkurencji w konsumpcji) - jest nie wiele dóbr, które spełniają te dwa kryteria łącznie np. obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne)

Większość dóbr to tzw. kwazi dobra publiczne, które spełniają tylko jedno kryterium.

Ze względu na stopień wyłączności i charakter konsumpcji dobra podzielić można na:

• Czyste dobra konsumowane indywidualnie, gdzie wyłączność jest w pełni możliwa (dobra prywatne) - jest tu łatwość wykluczenia z konsumpcji - wyłączność, (bo z  konsumpcji wyłączą nas przy kasie) i konkurencyjność w konsumpcji (fakt, że jedna osoba to dobro konsumuje nie pozwala na konsumpcję tego dobra innej osobie)

• (Czyste) Kwazi dobra - dobra dostarczane (konsumowane) zbiorowo, których wyłączność jest w pełni możliwa (dobra odpłatne) - np. energia elektryczne, woda, gaz, komunikacja miejska, występuje tu łatwość wykluczenia z konsumpcji, nie ma konkurencyjności w konsumpcji (z tego dobra może korzystać jednocześnie wiele osób)

• Czyste dobra konsumowane indywidualnie, których wyłączność jest niemożliwa (dobra wspólne) - są to dobra, których człowiek nie wytwarza (dobra natury); wyłączność nie możliwa, nie ma konkurencyjności w konsumpcji

• Czyste dobra konsumowane zbiorowo, których wyłączność jest niemożliwa (dobra zespołowe) - nie możliwość wykluczenia z konsumpcji i nie ma konkurencji

Dobra prywatne (czyste) - te dobra dostarcza rynek, a więc nie ma tu problemu podaży.

Konsumenci zgłaszają popyt. Nie każdy może nabyć tyle dóbr ile zechce. Bywa, że dobra prywatne dostarczane są przez państwo (kraje socjalistyczne, ale również w krajach o gospodarce rynkowej, jeśli państwo pozostawia sobie pewne przedsiębiorstwa wyłącznie do swojej dyspozycji, jeżeli państwo samo gospodaruje).

Dobra odpłatne - te dobra mogą być oferowane na rynku. O tych dobrach mówi się, że są naturalnymi monopolami, z czego wynika, że im wyższa liczba osób korzysta z dobra, to koszt dla użytkownika się obniża. Najbardziej racjonalną jest, więc sytuacja, gdy jest tylko jeden dostawca - brak konkurencji, ponieważ takie przedsiębiorstwa charakteryzują tzw. wysokie koszty wejścia, czyli wysokie koszty uruchomienia produkcji (budowa urządzeń centralnych) i rozbudowy sieci dostaw (budowa sieci).

Naturalny monopol - sieć, wchodzą tu wszystkie dobra, które są dostarczane za pośrednictwem sieci

Dobra wspólne - tu istnieje problem podaży, bo za te dobra się nie płaci. Te dobra mogą być marnotrawione. Istnieją one jako dary natury, ich nikt nie wytwarza. Tu istnieje niebezpieczeństwo (np. handel skórami aligatorów), lecz także możliwość (racjonalne gospodarowanie) przekształcenia ich w dobra prywatne.

Dobra zespołowe - rynek nie jest zdolny do oferowania tych dóbr. Każdy człowiek ma skłonność do wożenia się cudzym kosztem (free rider), czyli nieodpłatnego korzystania z tego rodzaju dóbr (np. oświetlenie ulic, bezpieczeństwo wewnętrzne, obrona narodowa, latarnia morska).

Wzajemne relacje tych 4 rodzajów dóbr

Charakter konsumpcji

Konsumowane indywidualnie

Konsumowane zbiorowo

Łatwo wykluczyć

Dobra prywatne

Dobra odpłatne

Trudno wykluczyć

Dobra wspólne

Dobra zespołow

Cechy dóbr prywatnych i zespołowych - oba dobra czyste (spełniają dwa warunki, ale w przeciwnych kierunkach)

Cecha, właściwość

Konsumpcja

Odpłatność za dobro

Możliwość wykluczenia

Pomiar ilości i jakości dóbr

Pomiar efektywności wytwórcy dóbr

Jednostka decyduje o konsumpcji dobra

Decyzje o rozdziale dóbr podejmowane są:

Dobra prywatne

Indywidualna

Związana z konsumpcją (płaci konsument)

Łatwa

Łatwy

Łatwy

Tak

Przez rynek (ustala ceny dóbr, nasze dochody)

Dobra zespołowe

Zbiorowa

Niezwiązana z konsumpcją

Trudna

Trudny

Trudny

Nie

W ramach wyboru politycznego

Funkcje państwa (rządu, samorządu) w gospodarce „?” - oznacza czy te wszystkie wymienione funkcje państwo powinno pełnić

Ochrona ładu publicznego, tworzenie infrastruktury instytucjonalnej.

Państwo musi zorganizować wszystko, co się łączy z bezpieczeństwem państwa, bezpieczeństwem jego obywateli, z bezpieczeństwem wewnętrznym jak i zewnętrznym. Musi do tego powstać odpowiednia infrastruktura. Instytucją bezpieczeństwa zewnętrznego jest wojsko a wewnętrznego np. policja.

Ochrona przed szkodliwym działaniem przedsiębiorczości.

Państwo nie może umożliwić takiego rozwoju przedsiębiorczości, który to rozwój oznaczałby np. szkodliwy wpływ na środowisko.

Organizacja systemu pieniężnego (reguł i form organizacyjnych Banku Centralnego).

Państwo powinno stać na straży stabilnego pieniądza.

Gospodarka dobrami publicznymi (poza wyżej wymienionymi mogą być dostarczane przez rynek)

Gdyby nie dobra publiczne PKBbyłby mniejszy - ze względu na występowanie tzw. efektów zewnętrznych (występowanie kosztów i korzyści zewnętrznych)

Dobra publiczne to jeden z ważnych punktów uzasadniających role państwa w życiu gospodarczym. Państwo odpowiada za świadczenie tych dóbr, ale to nie oznacza, że państwo musi te dobra bezpośrednio dostarczać (mogą być one dostarczane przez rynek)

Prowadzenie polityki stabilizacyjnej - pieniężnej, fiskalnej, płacowej, i in. (np. nastawionej na ograniczenie inflacji czy bezrobocia).

Ingerowanie państwa w życie gospodarcze.

Popieranie wybranych grup uczestników życia gospodarczego (redystrybucja dochodów, popieranie jednych, dyskryminacja innych)

Utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowych.

Państwo samo dostarcza jakiś dóbr. (mogą być to dobra prywatne lub publiczne). Jeżeli państwo utrzymuje swoje własne przedsiębiorstwa to ogranicza obszar dla działania przedsiębiorstw prywatnych. Przedsiębiorstwa państwowe uważane są jako przedsiębiorstwa mniej efektywne, które w mniejszym stopniu działają o rachunek ekonomiczny (opłacalność). Przedsiębiorstwo publiczne może liczyć na pomoc państwa.

Pierwsze 3 wymienione funkcje to są te zadania, które państwo zawsze wypełniało. Nikt, bez względu na opcje polityczną, jaką prezentuje nie będzie miał zastrzeżeń, że właśnie takie a nie inne funkcje państwo powinno pełnić.

Państwo zawsze jest obecne w gospodarce.

Rząd i samorząd podejmują się wytwarzania tych dóbr, które ze względu na brak możliwości wyłączenia nie mogą być wytwarzane przez rynek (to jest tylko teoria inaczej jest w praktyce).

Angażowanie się państwa wynika z niedoskonałości mechanizmu rynkowego, które mają następujące źródła:

• Koszty zewnętrzne są to tzw. efekty zewnętrzne

• Korzyści zewnętrzne

• Siła monopolu - państwo chroni nas przed monopolami

• Niedostateczna informacja

Koszty zewnętrzne - koszty produkcji i konsumpcji określonych dóbr i usług, ponoszone przez ludzi nieuczestniczących bezpośrednio w produkcji, wymianie czy konsumpcji (koszty, jakie ponoszą osoby trzecie, które nie mają korzyści z jakiejś działalności gospodarczej, ale muszą ponosić negatywne skutki tej działalności).

Np. Jeżeli na danym terenie zostanie zlokalizowana hodowla zwierząt futerkowych, mieszkający na danym terytorium ludzie Anie tam nie pracują, ani nie noszą futer, ani nie kupują tych dóbr, ale ponoszą uciążliwe skutki z funkcjonowania tej hodowli - zapachy, ale mogą być to także zanieczyszczenia w postaci odpadów z tej hodowli). Tu musi ingerować państwo, samorząd nakładając na takie hodowle kary, nakładając przymus zastosowania odpowiednich urządzeń do oczyszczania itp. Musi być forma nacisku, którą może stosować państwo.

Korzyści zewnętrzne - korzyści wynikające z produkcji oraz konsumpcji określonych dóbr i usług otrzymywane przez ludzi nie zaangażowanych bezpośrednio w ich produkcji, wymianie lub konsumpcji.Np. Jeżeli na jakimś terytorium (odciętym od głównych szlaków handlowych), powstaje firma i buduje infrastrukturę (drogi, zakłada sklepy), ożywia to terytorium. Ludzie mieszkający na tym terytorium uzyskują korzyści.Gdyby nie uwzględniano tych efektów zewnętrznych (tj. kosztów zewnętrznych i korzyści zewnętrznych) produkt krajowy byłby mniejszy.

Siła monopolu - państwo chroni nas przed monopolami. Monopol jest szkodliwy, ponieważ ze względu na swoją siłę, może wyprodukować mniej produktów, ale po większej cenie i osiągnie swój cel - zysk. Natomiast przedsiębiorstwa działające w warunkach wolnej konkurencji, aby osiągnąć taki sam zysk (co przedsiębiorstwo monopolistyczne) w warunkach rynkowych muszą wyprodukować dużo więcej, przy czyn ich cena jest niższa (od produktu z firmy monopolistycznej).

Innym typem monopolu jest zmowa przedsiębiorstw o nie konkurowaniu tzw. kartel. Taką zmowę wytwarzają, aby utrzymać wysokie ceny swoich produktów.

Państwo tutaj reguluje te monopole - badają zasadność podwyżek cen, czy te podwyżki są uzasadnione wzrostem kosztów wytwarzania, czy koniecznością inwestycji.

Monopol posiada, też dobre strony - są to duże, bogate przedsiębiorstwa, które mogą inwestować w postęp techniki, mogą prowadzić badania. Czyli doskonalą swój produkt a zatem monopol oferuje produkt wysokiej jakości.

Niedostateczna informacja o produktach, jakie dostarcza rynek, państwo informuje nas o niebezpieczeństwach, jakie niosą rozmaite produkty. Konieczna jest tu kontrola ze strony państwa, a więc utrzymywanie odpowiednich laboratoriów, biur, które wprowadzają atesty na rozmaite dostarczane na rynek produkty. Państwo w ten sposób informuje społeczeństwo o bezpieczeństwie produktów.

Ograniczanie efektów zewnętrznych:

1. Włączanie do sektora publicznego pewnych rodzajów działalności gospodarczej.

2. Przerzucanie kosztów zewnętrznych na ich sprawców (kary, ustalanie norm).

3. Ograniczenia w nadmiernym wykorzystaniu dóbr wspólnych (rogatki, podatki).

4. Prywatyzacja - ograniczenie zużycia dóbr wspólnych np. lasów, jeśli coś jest prywatne jest to lepiej chronione.

W gospodarce podstawową sprawą jest kwestia wyboru. Ograniczoność zasobów pociąga za sobą konieczność wyboru.

Wybór rynkowy a wybór publiczny

1. Popyt na dobra prywatne zależy od dochodów nabywcy i cen dóbr (wyboru dóbr prywatnych dokonujemy kierując się naszymi gustami, preferencjami, ale poruszamy się w ramach pewnego ograniczenia budżetowego; to ograniczenie wynika z cen i naszych dochodów; w ramach tego ograniczenia budżetowego mamy pełną swobodę wyboru). Istnieje tu ścisły bezpośredni związek między zakupem dobra a zapłatą za dobro. W przypadku dóbr publicznych brak jest bezpośredniego związku między uzyskaniem dobra a zapłatą za dobro. Pojawia się on w kontekście równowagi budżetu państwa (wszyscy muszą płacić podatki).

2. W przypadku dóbr prywatnych wybór dotyczy pojedynczych dóbr. Wybór polityczny dotyczy pakietu dóbr (wybór dóbr publicznych).

My nie mamy możliwości bezpośrednio wpływać na wybór takich a nie innych dóbr, wybieramy pośrednio - poprzez głosowanie (chodzi o dobra publiczne). W przypadku dóbr rynkowych (prywatnych) kupujemy je pojedyncze, natomiast w przypadku dóbr publicznych, kupujemy je w pakiecie. Pakiet dóbr jest to program jakiejś partii, musimy go wybierać w całości (albo popieramy jakąś partie, albo nie, czyli jej program). W tych programach nie ma rozwiązań skrajnych, bo mogliby w ten sposób utracić część poparcia. Te programy, ze względu na brak skrajnych rozwiązań są podobne do siebie. I w teorii mówi się, że są nastawione na tzw. medianowego wyborcę (średniego wyborcę).

3. Za dobro prywatne konsumenci płacą taką samą cenę. Za tą samą ilość dobra publicznego konsumenci płacą różne ceny. Wysokość podatków jest zróżnicowana i dlatego za dobra publiczne płacimy różne ceny, mimo że dobro jest takie samo.

4. W przypadku dóbr prywatnych istnieje swoboda wyboru (w ramach ograniczeń rynkowych - ceny i nasze dochody). W przypadku dóbr publicznych występuje element przymusu (obowiązek płacenia podatków). My jedynie w przypadku dóbr publicznych możemy powiedzieć, że będziemy dobrowolnie korzystać lub nie, lecz nie możemy nie płacić za nie (podatki).

5. W przypadku dóbr rynkowych o podziale dóbr decyduje wielkość dochodów nabywców (im większe dochody tym więcej możemy kupić). W sektorze publicznym wyboru dokonuje się zgodnie z zasadą państw demokratycznych: 1 obywatel - 1 głos. W przypadku dóbr publicznych każdy ma taki sam dostęp do nich, w przeciwieństwie do dóbr prywatnych, które możemy posiadać, jeśli tylko będziemy mieć kasę.

6. W mechanizmie rynkowym im większa konkurencja, tym więcej zyskuje konsument. (im więcej przedsiębiorstw produkuje ten sam produkt i walczy o klienta tym cena na dany produkt jest niższa). W przypadku mechanizmu politycznego preferowana jest konkurencja oligopolistyczna (ustala się progi wyborcze). Sytuacja rynkowa jest oligopolistyczna - tzn. dany produkt wytwarzany jest przez kilka, kilkanaście wielkich, silnych firm. Ta konkurencja jest ograniczona, gdyż na finiszu liczą się partie te mocniejsze (ustala się progi wyborcze).

7. Przy wyborze dóbr rynkowych ponosi się skutki błędnych decyzji. Jeżeli dokonuje się wybory dóbr to ludzie konsumenci, robią wiele, aby zdobyć informacje o produkcie. Informacja kosztuje, ale kosztem jest także poświęcony czas, aby ją zdobyć. Przy wyborze cenniejszego dobra, czas jaki poświęcimy jest większy, gdyż błędna decyzja narazi nas na duże straty. Przy wyborach politycznych wyborcy uważają, że ich głos będzie miał znikomy wpływ na bieg wydarzeń (efekt uzasadnionej niewiedzy). Gdyż po wyborach, ich programy polityczne, mogą ulec modyfikacji.

Z wyborem publicznym wiąże się problem:

1. „medianowego” wyborcy (średniego wyborcę) - program tak ustalany, aby zdobyć jak największe poparcie

2. Frekwencji wyborczej, problem niegłosujących wyborców (niska frekwencja wyborcza jest związana z niechęcią społeczeństwa do polityki i polityków)

3. Roli biurokracji - politycy rządzący się zmieniają, ale biurokracja trwa, twórcy teorii wyboru publicznego mówią, że tak naprawdę rządzi biurokracja

Wg ustawy o gospodarce komunalnej (z 10 grudnia 1996 r.):

Gospodarka komunalna obejmuje w szczególności zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokojenie potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.

Zadania o charakterze użyteczności publicznej, w rozumieniu ustawy, to zadania własne gminy określone w art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 r.

Katalog zadań w przypadku samorządu, instytucji publicznych jest otwarty.

Zadania własne obejmują w szczególności sprawy:

1. Ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

2. Gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3. Wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz.

4. Lokalnego transportu zbiorowego,

5. Ochrony zdrowia,

6. Pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

7. Gminnego budownictwa mieszkaniowego,

8. Edukacji publicznej

9. Kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,

10. Kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

11. Targowisk i hal targowych,

12. Zieleni gminnej i zadrzewień

13. Cmentarzy gminnych,

14. Porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej,

15. Utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

16. Polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

oraz

17. Wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

18. promocji gminy,

19. współpracy z organizacjami pozarządowymi,

20. Współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Każda gmina może dodać inne zadania do tych katalogowych, wypisanych powyżej.

Większość tych zadań tradycyjnie należą do gminy. Te zadania od momentu powstania samorządu terytorialnego były wykonywane.

Katalog zadań jest otwarty, co oznacza, że mogą być do niego (i są) dopisywane nowe zadania (na przykład: prowadzenie publicznych gimnazjów oraz zakładów opieki zdrowotnej o charakterze ambulatoryjnym, scalanie i wymiana gruntów, kontrola przepisów o ochronie środowiska, uchwalanie założeń planu rozwoju).

Przekazanie gminie w drodze ustawy nowych zadań własnych wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów własnych gminy lub subwencji.

Zadania własne - zadania wymienione wyżej, są to zadania, które mają na celu zaspokojenie potrzeb wspólnoty samorządowej w sposób bieżący i nieprzerwany, z punktu widzenia samorządu im więcej zadań wykonywanych jest przez samorząd jako zadania własne tym większy zakres jego działalności, jak również większy zakres samodzielności w gospodarowaniu na danym terytorium.

Zadania zlecone - Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych i referendów.

Gmina może wykonywać zadania z zakresu administracji rządowej, z zakresu właściwości powiatu oraz z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumień z odpowiednimi organami tych jednostek.

W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne (to określała ustawa o gospodarce komunalnej, może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, bądź spółki akcyjne, ale również w tzw. budżetowych formach: zakłady budżetowe, jednostka budżetowa), a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym organizacjami pozarządowymi.

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza sferę użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie o gospodarce komunalnej. Zadaniami użyteczności publicznej (w rozumieniu ustawy) są zadania własne gminy, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokojenie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.

Wykonywanie tych zadań wymaga organizacji zasobów (sił i środków). Są to zadania z zakresu promocji gminy, pewnego działania w sferze bankowości, zagospodarowania majątku.Formy prowadzenia gospodarki gminnej określa ustawa o gospodarce komunalnej.

Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego.

Gminy, związki między gminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone na rzecz innych podmiotów.

Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym

Powiat jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu.Zadania powiatu

Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

Edukacji publicznej,Promocji i ochrony zdrowia,Pomocy społecznej,Polityki prorodzinnej,Wspierania osób niepełnosprawnych,Transportu i dróg publicznych,Kultury i ochrony dóbr kultury,Kultury fizycznej i turystyki,Geodezji, kartografii i katastru Gospodarki nieruchomościami,Zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego,Gospodarki wodnej,Ochrony środowiska i przyrody,Rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,Porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,Ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, zapobiegania innym zagrożeniom życia i zdrowia obywateli,Przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracyOchrony praw konsumenta Utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,Obronności, promocji powiatu,Współpracy z organizacjami pozarządowymi

Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.Powiat może zawierać porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych.Powiat w celu wykonywania zadań publicznych może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami.Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.

Ustawa z dnia 5 czerwca o samorządzie województwa

Województwo oznacza:

Jednostkę samorządu terytorialnego - regionalną wspólnotę samorządową

Największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej.

Zakres działania województwa (art. 11 z ustawy o samorządzie województwa):Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa (jest to obligatoryjne zadanie) uwzględniającą w szczególności następujące cele:

Pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,Pobudzanie aktywności gospodarczej,Podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,Zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się:Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracyUtrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,Pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej (chodzi o inwestycje o zasięgu ponad lokalnym, aby zrealizować te inwestycje potrzeba na nie większe środki, które może dostarczyć inwestor prywatny)

Wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli,Racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju (oznacza taki rozwój, który pozwala na zachowaniu środowiska w takim stanie, jaki jest dla przyszłych pokoleń; o takim rozwoju mówi się także, jeśli jest to podniesienie jakości życia społeczności lokalnej, czy regionalnej, rozwój jest związany ze wzrostem gospodarczym)

Wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technicznego oraz innowacji,

Wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego,

Promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa.

ISamorząd województwa wykonuje zadania w zakresie: edukacji publicznej (w tym szkolnictwa wyższego); promocji i ochrony zdrowia; kultury i ochrony jej dóbr; pomocy społecznej, polityki prorodzinnej; modernizacji terenów wiejskich; zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska; gospodarki wodnej, dróg publicznych i transportu; kultury fizycznej i turystyki, ochrony praw konsumentów, obronności, bezpieczeństwa publicznego,; przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

W sferze użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także może przystąpić do takich spółek. (podobnie jak gmina)

Poza sferą użyteczności publicznej województwo może tworzyć w.w. spółki lub przystępować do takich spółek, jeżeli ich działalność polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych, służących rozwojowi województwa.

Aby wykonywać zadania publiczne (zarówno zadania własne jak i zlecone) jednostki samorządu terytorialnego muszą dysponować odpowiednimi warunkami. Podstawą do wykonywania zadań publicznych stanowi mienie publiczne oraz dochody.

Mienie i dochody jako podstawa gospodarki komunalnej

Mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw.

Analogicznie:

Mieniem powiatu (województwa) jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat (województwo) lub inne powiatowe (wojewódzkie) osoby prawne.

Nabycie mienia komunalnego

Zasadnicze znaczenie dla tworzenia mienia komunalnego miały „przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym” z 10 maja 1990, które stanowiły podstawę prawną do przejęcia mienia państwowego przez gminy.

Nabycie mienia komunalnego:

- z mocy prawa - na podstawie ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym,

• przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy; przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, a w razie braku takiego porozumienia - decyzją Prezesa rady Ministrów,

w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia,

w wyniku własnej działalności gospodarczej.

Z mocy prawa przeszło na własność gminy mienie ogólnonarodowe (państwowe) należące do:

• Rad narodowych i administracji państwowej stopnia podstawowego

• Przedsiębiorstw państwowych, dla których w/w organy były organami założycielskimi

• Zakładów i innych jednostek organizacyjnych podporządkowanych w/w organom.

Mienie komunalne (mienia administracyjne i gospodarcze), mienie administracyjne służy do wykonywania zadań z zakresu administracji i funkcjonowania administracji samorządu terytorialnego; mienie gospodarcze zalicza się: przedsiębiorstwa komunalne, grunty, nieruchomości, którymi gmina gospodaruje, papiery wartościowe)

Jednostki samorządu terytorialnego zarządzają mieniem komunalnym na zasadzie:

• Samodzielności

• Szczególnej staranności.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Według ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego:

Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:  

1) dochody własne; 

2) subwencja ogólna; 

3) dotacje celowe z budżetu państwa. 

 Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być:

1) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi; 

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej; 

3) inne środki określone w odrębnych przepisach. 

Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego

1. Źródłami dochodów własnych gminy są:  

1) wpływy z podatków (podatki lokalne) w całości są one oddane jednostce samorządu terytorialnego: 

a) od nieruchomości, 

b) rolnego, 

c) leśnego, 

d) od środków transportowych, 

e) dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, 

f) od posiadania psów, 

g) od spadków i darowizn, 

h) od czynności cywilnoprawnych; 

2) wpływy z opłat: 

a) skarbowej, 

b) targowej, 

c) miejscowej, 

d) administracyjnej, 

e) eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96, z późn. zm.(3) ), 

f) innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; 

Podatek - jest przymusowym, bezzwrotnym świadczeniem na rzecz państwa

Opłata - stoi za nią pewne świadczenie

3) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych; 

4) dochody z majątku gminy (dzierżawy, sprzedaż jakiś składników majątkowych gminy); 5) spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy; 

6) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 

7) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 8) odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 9) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy; 

10) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 

11) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 

12) inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów. 

Podatki lokalne - ponieważ przedmiot opodatkowania jest ściśle związany z danym terytorium.

1. Źródłami dochodów własnych powiatu są:  

Wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; 

Dochody z majątku powiatu;

Dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych; 

Spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu; Dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczejOdsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; Odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu; 

Odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, Dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; Inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów. 

2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi 10,25 % (PIT). 

3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi 1,40 % (CIT). 

Źródłami dochodów własnych województwa są:  Dochody uzyskiwane przez wojewódzkie jednostki budżetowe oraz wpłaty od wojewódzkich zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych wojewódzkich jednostek budżetowych; Dochody z majątku województwa; Spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa; Dochody z kar pieniężnych i grzywien; 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami;Odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 

Odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody województwa; Odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych województwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; Dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; Inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa wynosi 1,60 % (PIT). 

Subwencja ogólna (druga część dochodów, która służy uzupełnieniu dochodów, jest dofinansowaniem bieżącej działalności jednostek samorządu terytorialnego) składa się z części:  

1. Dla gmin: 

a) wyrównawczej, 

b) równoważącej; 

2. Dla powiatów: 

a) wyrównawczej, 

b) równoważącej; 

3.  Dla województw: 

a) wyrównawczej, 

b) regionalnej; 4. Oświatowej - dla gmin, powiatów i województw. 

1.  Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być dotacje celowe z budżetu państwa na:  Zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami, Zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej,Usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych, 

Finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych,Realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych. Dochodami powiatu są dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań straży i inspekcji, o których mowa w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592, z późn. zm. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być środki z funduszy celowych, pozyskiwane na podstawie odrębnych przepisów. 

Struktura dochodów Gmin Miejskich i Wiejskich kształtuje się następująco (uśredniona) za I kwartał 2005 r.:

• Dochody własne - 42,3 %

• Dotacje celowe - 12,8 %

• Subwencja ogólne - 44,9 %

Dochody własne:

• Podatek od nieruchomości - 34,1 %

• Podatek dochodowy od osób fizycznych (udział w podatku państwowym)

• Dochody z majątku - 5,9 %

• Podatek rolny - 5,4 %

• Podatek dochodowy od osób prawnych - 2,6 %

• Podatek od środków transportu - 2,8 %

Miasta na prawach powiatu:

• Dochody własne - 57,6 %

• Dotacje celowe - 9,9 %

• Subwencja ogólna - 32,5 %

Dochody własne:

• Podatek dochodowy od osób fizycznych (część gminna - 26,2 %, część powiatowa - 7,5 %)

• Podatek od nieruchomości - 22,1 %

• Podatek od osób prawnych - 4,6 %

• Pozostałe dochody - 24,1 %

Modele systemu finansów samorządowych

Model dekoncentracji wpływów publicznych. W tej metodzie kształtowania finansów samorządowych zakłada się wydzielenie części wpływów publicznych jako dochodów budżetów samorządowych i dochodów budżetu państwa (na przykład lokalny podatek dochodowy, opłaty lokalne pokrywające koszty świadczonych usług). Zasilanie subwencjami czy dotacjami odgrywa w tym modelu mniejszą rolę. Ta metoda, wymagająca wiązania wydatków z lokalnymi (regionalnymi) możliwościami finansowymi, może powodować różny poziom zaspokojenia potrzeb komunalnych i pogłębianie lokalnych i regionalnych) dysproporcji rozwojowych.

Model centralizacji danin publicznych w budżecie państwa. W tym modelu konstruuje się instrumenty zasilania samorządów w środki finansowe w postaci dotacji, subwencji, udziałów w podatkach państwowych, które są głównym źródłem zasilania budżetów samorządowych. Zasadniczo nie wyodrębnia się podatków lokalnych, stanowiących część dochodów własnych j.s.t. Taki system może powodować ograniczenie samorządności i uznaniowość w przydziale środków, dlatego kryteria zasilania powinny być zobiektywizowane. Metoda ta ułatwia wyrównywanie dysproporcji rozwojowych.

Jest modelem przeciwnym do modelu dekoncentracji.

Model mieszany (pośredni), polega na łączeniu elementów dwóch w/w modeli. W tym modelu zostają wyodrębnione daniny publiczne, które w całości przypisane są samorządom jako dochody własne, dotyczy to głównie podatków majątkowych a także udziałów w podatkach państwowych. Dodatkowo jednostki samorządu terytorialnego zasilane są subwencjami i dotacjami. Ta forma konstruowania dochodów samorządowych powinna wyeliminować ułomności dwóch w/w wymienionych modeli.

Klasyfikacja dochodów jednostek samorządu terytorialnego

Dochody własne (wewnętrzne i zewnętrzne) i dochody pozostałe (obce). Kryterium wyodrębnienia dochodów własnych jest zakres władztwa podatkowego oraz przekazanie tych dochodów do dyspozycji samorządom bezterminowo i w całości (podatki lokalne, opłaty, dochody z majątku, spadki, zapisy, darowizny). Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza do dochodów własnych także udziały w podatkach państwowych. Do dochodów pozostałych zalicza się dotacje i subwencje, kredyty, pożyczki, dochody z obligacji, a także dochody z kar i grzywien).

Dochody zwrotne i dochody bezzwrotne. Do dochodów zwrotnych zalicza się wpływy z zaciągniętych kredytów, pożyczek, wyemitowanych obligacji. Do dochodów bezzwrotnych zalicza się: wpływy z podatków, opłat, subwencji, dotacji, spadków, zapisów, darowizn, kar, grzywien.

Dochody podatkowe i niepodatkowe. Do dochodów podatkowych zalicza się podatki lokalne, udziały w podatkach państwowych, dochody z samoopodatkowania się mieszkańców (ustawa o dochodach j.s.t. do dochodów podatkowych zalicza także dochody z opłaty eksploatacyjnej i dochody z opłat od czynności cywilnoprawnych - mają charakter podatku). Do dochodów niepodatkowych j.s.t. zalicza się: subwencje, dotacje, dochody z opłat, dochody z majątku (np. z dzierżawy, sprzedaży, użytkowania wieczystego, dochody z posiadanych papierów wartościowych), kredyty, pożyczki, obligacje, spadki, zapisy, darowizny, kary, grzywny.

Dochody zwyczajne i dochody nadzwyczajne. Podział ten związany jest z kryterium stałości wpływów, a także ich przeznaczenia. Z punktu widzenia teorii skarbowości dochody zwyczajne, to dochody związane z bieżącą działalnością j.s.t., natomiast dochody nadzwyczajne, powinny być przeznaczane na działalność inwestycyjną. Do dochodów zwyczajnych zalicza się: dochody z podatków i opłat j.s.t., wpływy z udziałów w podatkach państwowych, dochody z majątku, subwencję, odsetki od środków na rachunkach bankowych. Do dochodów nadzwyczajnych zalicza się: wpływy z kredytów, pożyczek, z emisji obligacji, z dotacji celowych, wpływy ze spadków, zapisów, darowizn, z samoopodatkowania się mieszkańców.

Rodzaje opodatkowania

Podatki bezpośrednie - nakładane na osoby fizyczne i przedsiębiorstwa: np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od spadków i darowizn, podatek majątkowy.

Podatki pośrednie - płacone od towarów i usług: np. cło, akcyza, podatek od wartości dodanej VAT (wartością dodaną na każdym etapie produkcji jest różnica między wartością sprzedaży a wartością nabytych czynników produkcji, z wyłączeniem pracy).

Pożądane cechy systemu opodatkowania

• Efektywność ekonomiczna - system podatkowy nie powinien kolidować z efektywną alokacją zasobów.

Prostota administracyjna - system podatkowy powinien być prosty i względnie tani w zarządzaniu.

Elastyczność - system podatkowy powinien łatwo dostosowywać się do zmieniających się warunków gospodarczych.

Przejrzystość (odpowiedzialność polityczna) - system podatkowy powinien być tak skonstruowany, aby podatnicy mogli sprawdzić, ile płacą, i ocenić, w jakim stopniu system ten odzwierciedla ich preferencje.

Sprawiedliwość - system podatkowy powinien sprawiedliwie traktować wszystkie jednostki, co może oznaczać podobne traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji i nakładanie wyższych podatków na tych, którzy mogą udźwignąć większe obciążenia podatkowe; bądź może oznaczać stosowanie wobec wszystkich podatników jednej stawki podatkowej.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Główne instytucje finansów publicznych:Budżet państwaBudżety jednostek samorządowychFundusze celoweFundacje i agencje publiczne

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy.

Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w roku budżetowym. Uchwała budżetowa zawiera także plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i funduszy celowych oraz dochodów własnych jednostek budżetowych.

Uchwała budżetowa może określać, oprócz limitów wydatków na okres roku budżetowego, limity wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne.

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań, w szczególności na:zadania własne jednostek samorządu terytorialnego; zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami;zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia; zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

Różnica między dochodami, a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Z nadwyżkami rzadko mamy do czynienia. Zazwyczaj budżety jednostek samorządu terytorialnego mają charakter deficytowy. Tak było w przeszłości i jest współcześnie w samorządzie terytorialnym.

Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być sfinansowany (zgodnie z ustawą o finansach publicznych) przychodami pochodzącymi z: sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. - mogą to nie tylko być papiery wartościowe stanowiące składnik majątku j.s.t, ale również papiery wartościowe emitowane przez j.s.t. np. obligacje. Zasadniczo wg nauki skarbowości obligacje nie powinny służyć finansowaniu deficytów budżetowych oznaczają bowiem zaciąganie długów (warto pamiętać, że nie ma nic złego w tym, że emituje się obligacje by sfinansować jakieś inwestycje). J.s.t. emitują obligacje na cele inwestycyjne. Tak było również w przeszłości, dzięki emisji obligacji zbudowano wiele urządzeń użyteczności publicznej. Natomiast skarb państwa najczęściej emituje obligacje nie na cele inwestycyjne, ale na sfinansowanie deficytu budżetowego. Ma to swoje negatywne skutki np. powoduje narastanie długu bo jeżeli państwo emituje obligacje to aby je uczynić atrakcyjnymi musi zaproponować odpowiednie oprocentowanie - konkurencyjne w stosunku do innych możliwości lokowania wolnych środków pieniężnych. To powoduje narastanie długu (trzeba wypłacać zainwestowane pieniądze razem z odsetkami), doraźne rozwiązywanie problemów, doraźne finansowanie deficytu budżetowego i pozostawienie problemu przyszłym pokoleniom. Poza tym jeżeli instytucja publiczna emituje papiery wartościowe to wchodzi w konkurencję z prywatnymi podmiotami - banki zamiast udzielać kredytów podmiotom prywatnym lokują swoje środki w skarbowych papierach wartościowych. Mają w ten sposób mniejsze oprocentowanie, ale nie ponoszą ryzyka tak jak przy kredytach. Przy wykupie publicznych papierów wartościowych ryzyko jest zerowe. WNIOSEK: Papiery wartościowe powinny być emitowane przede wszystkim na cele inwestycyjne, a nie na pokrywanie długu chyba, że ten dług jest spowodowany nie bieżącymi zadaniami tylko inwestycjami. Deficyt pokrywa się z zadłużeniem. Większość z tych pozycji jest zadłużaniem się j.s.t., ale j.s.t. nie może zadłużać się dowoli. Istnieją ograniczenia (współcześnie i dziś): Łączna kwota długu j.s.t. na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym (ważne: 60% dochodów faktycznie zrealizowanych nie planowanych);Łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym:rat kredytów i pożyczek, wraz z należnymi w danym roku odsetkami od kredytów i pożyczek, czyli rata kapitałowa kredytów i pożyczek plus odsetki; kwota wykupów papierów wartościowych emitowanych przez j.s.t. wraz z należnymi odsetkami i dyskontem od papierów wartościowych, kwoty potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez j.s.t. poręczeń oraz gwarancji,nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów j.s.t. - mamy tu roczne ograniczenie odniesione nie do wykonanych ale planowanych w danym roku dochodów j.s.t. Jeśli łączna kwota długu przekroczy 55%, to tylko do 12%.

Zasady budżetowe (postulaty), których przestrzeganie powinno zapewnić sprawne i racjonalne funkcjonowanie budżetu. Nie wszystkie są realizowane.zasada jawności (jest realizowana) - zasada ta postuluje ujawnianie procedury planowania i uchwalania budżetu. Art. 61 ust.1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997r. stwierdza, że: "Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (...) oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa". Finanse publiczne, debata budżetowa, wielkość wpływów i rozchodów budżetowych są jawne. zasada jedności (nie jest realizowana) - zasada ta postuluje, by dochody i wydatki publiczne były ujęte w jednym budżecie (w jednym akcie), co umożliwia dokonanie całościowej analizy gospodarowania środkami publicznymi (jedność formalna), oraz przeznaczanie wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie wydatków budżetowych (jedność materialna).

zasada zupełności (nie jest realizowana) - polega na objęciu budżetem działalności finansowej wszystkich jednostek, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem. Poza budżetem istnieje ponad 20 tzw. parabudżetów (pewna działalność jest wyodrębniona z budżetu aby nie „zamazywać” ogólnego obrazu budżetu). Uważa się ogólnie, że parabudżety są źródłem niegospodarności bo nie są już objęte kontrolą tak jak budżet.

zasada uprzedniości (nie jest realizowana) - budżet powinien zostać uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, którego dotyczy (jak wiadomo do 31 marca działa się np. prowizorium budżetowego). Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, gdyż zgodnie z art. 122 ustawy o finansach publicznych, uchwałę budżetową organ stanowiący uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do 31 marca roku budżetowego.

zasada równowagi budżetowej (nie jest realizowana) - na organach samorządu spoczywa obowiązek podjęcia wszystkich czynności, które doprowadziłyby do zachowania równowagi budżetowej. Wydatki budżetu nie mogą przekroczyć jego dochodów (wraz z wpływami zwrotnymi). W razie wystąpienia deficytu, uchwała budżetowa powinna przedstawić źródła jego finansowania.zasada szczegółowości (zasadniczo jest realizowana) - budżet musi być ustalony i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków budżetowych (wg ustalonych klasyfikacji). Uchwała budżetowa j.s.t. musi określić m.in.: planowane dochody i wydatki według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji budżetowej;

Zasada gospodarności - realizacja tej zasady wymaga racjonalnego, oszczędnego wydatkowania środków. Jest zapisana w ustawie o finansach publicznych.

Opracowywanie i uchwalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie zmian tej uchwały, należą do wyłącznej kompetencji zarządu j.s.t.

Zarząd j.s.t. opracowuje prognozę łącznej kwoty długu na koniec roku budżetowego i lata następne, wynikającej z planowanych i zaciągniętych zobowiązań oraz informację o stanie mienia komunalnegoProjekt uchwały budżetowej zarząd j.s.t. przedstawia: regionalnej izbie obrachunkowej - celem zaopiniowania,organowi stanowiącemu j.s.t. do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Uchwałę budżetową organ stanowiący j.s.t. uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach, do dnia 31 marca roku budżetowego. Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu j.s.t.

Bez zgody zarządu j.s.t. organ stanowiący j.s.t. nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej j.s.t. zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetu j.s.t. W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej w terminie, regionalna izba obrachunkowa w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet j.s.t. w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych. Do dnia ustalenia budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały.

Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego określa:

prognozowane dochody j.s.t. według źródeł i działów klasyfikacji (oddzielny temat);

wydatki budżetu j.s.t. w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków, z wyodrębnieniem:

wydatków bieżących, w tym w szczególności:wynagrodzeń i pochodnych wynagrodzeń (są jawne bo te kwoty są fragmentami budżetu), dotacji, wydatków na obsługę długu j.s.t., wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, zgodnie z zawartą umową, z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez j.s.t., wydatków majątkowych; źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetu j.s.t.; przychody i rozchody budżetu j.s.t.; wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów; wydatki na programy i projekty realizowane ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE; plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i dochodów własnych jednostek budżetowych; plany przychodów i wydatków funduszy celowych; limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych;upoważnienia dla zarządu j.s.t. do zaciągania zobowiązań: na finansowanie wydatków, związanymi z programami inwestycyjnymi,z tytułu umów, których realizacja w roku następnym jest niezbędna dla zapewnienia ciągłości działania jednostki i termin zapłaty upływa w roku następnym; zakres i kwoty dotacji przedmiotowych;zakres i kwoty dotacji celowych na finansowanie kosztów realizacji inwestycji;dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych j.s.t.; dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego

Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego może zawierać:

upoważnienie dla zarządu j.s.t. do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku budżetowego deficytu budżetu j.s.t.; upoważnienie dla zarządu j.s.t. do dokonywania zmian w budżecie;

inne postanowienia dotyczące wykonywania budżetu j.s.t.;

Uchwała budżetowa gminy może również określać: wydatki jednostek pomocniczych gminy;uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy.

W toku wykonywania budżetu zarząd może dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu j.s.t., polegających na:zmianach planu dochodów i wydatków związanych z wprowadzanymi w trakcie roku budżetowego zmianami kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz z budżetów innych j.s.t.;przenoszeniu wydatków z rezerw budżetowych, zgodnie z planowanym przeznaczeniem wydatków;zmianach w planie dochodów jednostki samorządu terytorialnego, wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku podziału rezerw.

Budżet zadaniowy

Budżet zadaniowy składa się z:budżetu operacyjnego - przedstawiającego bieżące zadania związane z zaspokojeniem potrzeb danej wspólnoty samorządowej (zamyka się w cyklu rocznym),budżetu inwestycyjnego - przedstawiającego planowane zadania inwestycyjne i środki na ich realizację (okres realizacji takiego budżetu jest dłuższy niż 1 rok).

Cechy usług komunalnych - sposób ich realizacji:masowość i powszechność - uwarunkowane są poziomem cywilizacji, warunkami życia w mieście i możliwościami zaspokojenia indywidualnych potrzeb w sposób zbiorowy tzn. wszystkie usługi komunalne z jakich korzystamy mają charakter masowy i powszechny - zwłaszcza w miastach (np. oświetlenie) i zaczęły powstawać na bazie techniki (XIX wiek),jednorodność - przejawia się w odniesieniu do tych usług komunalnych, których świadczenie związane jest z dostarczeniem określonego jakościowo produktu (np. wody, energii) poprzez sieć przewodów. Mają określoną jakość, określone standardy i sam fakt, że dostarczane są poprzez sieć przewodów świadczy o tym że wszyscy korzystamy z takiego samego produktu. Produkt jednorodny trudno na rynku znaleźć bo jest konkurencja, która różnicuje produkty. Dobra komunalne mają charakter dóbr jednorodnych.,stałość, codzienność - cecha związana z poziomem współczesnej cywilizacji, dyktuje ona względnie stałą liczbę odbiorców, umożliwiając określenie rozmiarów potrzeb. To są dobra, które w przeciwieństwie do wielu dóbr rynkowych cechuje stałość i codzienność konsumpcji. Jest to cecha, która odróżnia dobra komunalne od dóbr rynkowych - w przypadku dóbr komunalnych stale i codziennie używamy tych samych dóbr. Z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia można wyróżnić dalsze cechy:niepodzielność techniczna urządzeń (dot. sieci). Urządzenia centralnego wraz z podłączeniami do sieci - nie da się rozdzielić. Poza siecią istnieje możliwość podziału;

Ec	=	Δp	.	Δc
				p	^.	c

wysoka kapitałochłonność inwestycji - inwestycja musi powstać w całości i jest wysoce kapitałochłonna czyli wymaga ogromnych nakładów kapitałowych. Oznacza to budowę urządzeń centralnych i budowę sieci; niemożność magazynowania (jednoczesność produkcji, dostaw i konsumpcji) - to są dobra, które są w tym samym czasie są produkowane, dostarczane i konsumowane, nie można ich magazynować;nierównomierność czasowa potrzeb - ważna cecha, która oznacza nierównomierne wykorzystanie urządzeń komunalnych w czasie i konieczność dostosowania ich zdolności produkcyjnych (utrzymywania rezerw) zarówno do stanu przeciętnego jak i szczytowego zapotrzebowania;produkcja i dostarczanie większości usług w warunkach monopolu naturalnego - nieopłacalna jest konkurencja. Ekonomiści uznali, że z ekonomicznego punktu widzenia korzystną sytuacją jest taka gdzie jest jedno przedsiębiorstwo dostarczające swoje produkty za pośrednictwem sieci. Konkurencja powoduje że traci się korzyści skali (opłacalna jest produkcja na dużą skalę). Inwestycja taka jest inwestycją kapitałochłonną, a koszty takiego przedsięwzięcia są wysokie. Późniejsze koszty eksploatacji są jednak niskie. Im większa liczba odbiorców tym koszt wejścia (uruchomienia produkcji) niższy. Jeżeli jest mało odbiorów inwestycja może się okazać nieopłacalna. Monopol naturalny - przedsiębiorstwa gdzie uważa się, że konkurencja jest nieopłacalna bo nie osiąga się w ten sposób korzyści skali, które są niezbędne dla funkcjonowania danego przedsiębiorstwa, ponieważ koszty wejścia są bardzo wysokie, a więc im większa liczba odbiorców tym mniejszy koszt jednostkowy i tym niższa cena świadczonych usług. wysoka cenowa elastyczność popytu na większość usług komunalnych (brak substytutów). Usługi komunalne mają niską cenową elastyczność popytu. Cenowa elastyczność popytu jest to siła reakcji zapotrzebowania na dany produkt po zmianie ceny tego produktu. Jeżeli cena jakiegoś produktu rośnie to wzrost tej ceny powoduje spadek zapotrzebowania. Jeżeli cena spada to zapotrzebowanie przy danej cenie rośnie. W przypadku różnych produktów te reakcje są różne tzn. maleje lub rośnie w różnym stopniu w zależności od tego z jakim produktem mamy do czynienia. Cenowa elastyczność popytu oznacza siłę reakcji nabywcy na zmianę ceny.Liczymy ją ze wzoru:

Czyli jest to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dany produkt po zmianie ceny do względnej zmiany ceny.

Zmiana względna jest to stosunek zmiany przyrostu lub spadku do całości.

Stosunek względnej zmiany popytu - 10% do względnej zmiany ceny - 100%. Wskaźnik wynosi 1/10. Zmiana procentowa jest zmianą względną.

Ec < -1

Ec = -1

0 > Ec > -1

Ec = 0

zasadniczo brak motywu zysku. Przy dobrach komunalnych zasadniczo brak motywu zysku. W gospodarce prywatnej celem podmiotów prywatnych jest dążenie do zysku. Podmioty publiczne (samorządy) jeżeli chodzi o świadczenie usług publicznych to celem ich nie jest zysk ale zaspokojenie potrzeb wspólnoty samorządowej.

Ciążące na j.s.t zadania mogą być realizowane w sposób :Bezpośredni (model samowystarczalny) - przez tworzenie gminnych jednostek organizacyjnych, wytwarzających i dostarczających usługi komunalne. W tym rozwiązaniu j.s.t. odpowiada za wykonawstwo i dostarczenie usługiomunalnej, mamy tu do czynienia z własnym zarządem (np. gazownia, elektrownia, wodociąg, straż pożarna i in. czyli zakłady należące do samorządu, zarządzane przez organy samorządu terytorialnego). Takie rozwiązania stosowano w II RP, występuje też współcześnie w wielu krajach (np. we Francji, w Belgii, we Włoszech). Jest ono gwarancją zachowania ciągłości usług a także ochrony dziedzin strategicznych dla samorządu terytorialnego. Pracownicy gospodarczych jednostek organizacyjnych są jednocześnie pracownikami danej j.s.t., co stwarza możliwość ich dyspozycyjności, a także możliwość szerokiej ingerencji w pracę własnych podmiotów gospodarczych. Oznacza to jednocześnie wykonywanie zadań w warunkach monopolu j.s.t., może tu wystąpić zarzut nieracjonalnego wykorzystania środków.Pośredni (model rynkowy) - w tym modelu rola j.s.t. w zarządzaniu usługami komunalnymi ograniczona jest do pełnienia funkcji strategicznych i kontrolnych. Odpowiedzialność za zaspokojenie potrzeb w zakresie danej usługi komunalnej podzielona jest między j.s.t. i jednostkę wykonującą i dostarczającą określone dobra komunalne. J.s.t. jest tu inicjatorem i organizatorem usług, określa wielkość usług, ich standardy jakościowe, sprawuje kontrolę nad wykonawstwem usług stanowiących przedmiot umowy. Do zalet tego modelu zaliczyć można odciążenie j.s.t. od wykonawstwa nadmiernej ilości zadań, stworzenie warunków konkurencyjnych wymuszających efektywność gospodarowania i niższe ceny przy zachowaniu odpowiedniej jakości usług. Obawy może budzić zagrożenie interesu publicznego. Innymi słowy jest umowa pomiędzy zarządem miasta, a innym podmiotem o dostarczenie i wykonanie usługi publicznej (odpowiada samorząd, a wykonuje prywatny podmiot). Mieszany (model mieszany) - łączy elementy dwóch poprzednich modeli, eliminuje ich wady, dzięki czemu jest modelem najszerzej wykorzystywanym w praktyce funkcjonowania samorządów. Wdrożenie takiego modelu wiąże się jednak z koniecznością istnienia daleko idącej sprawności organizacyjnej w danej jednostce samorządu terytorialnego. W tym modelu część zadań wykonywana jest w sposób bezpośredni, inne zaś na zasadzie współpracy sektora

Zgodnie z ustawą:

Gospodarka komunalna może być prowadzona przez j.s.t. w szczególności w formach: zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego.

J.s.t. mogą powierzać wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nie posiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych, z zastosowaniem przepisów o zamówieniach publicznych.

Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, organy stanowiące j.s.t. postanawiają  o:wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej,wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń  użyteczności publicznej j.s.t.

Komunalne zakłady budżetowe prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach prawa budżetowego.Działalność wykraczająca poza zadania o charakterze użyteczności publicznej nie może być prowadzona w formie zakładu budżetowego.J.s.t. mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek.Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione następujące warunki:istnieją nie zaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym,występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.

Do form budżetowych zalicza się jednostki budżetowe i zakłady budżetowe.

Jednostka budżetowa - to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych,

która pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadza na rachunek (odpowiednio) budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności, w tym działalności podstawowej. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków - plan finansowy jednostki budżetowej.

Tworząc jednostkę budżetową organ założycielski nadaje jej statut oraz określa mienie przekazywane tej jednostce w zarząd. Likwidując jednostkę budżetową organ ten określa przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu jednostki.Jednostki budżetowe nie posiadają odrębnej od j.s.t. osobowości prawnej, nie mogą samodzielnie uczestniczyć w obrocie, nie odpowiadają za zobowiązania cywilnoprawne samodzielnie. Nie mają też odrębnych od j.s.t. organów.

Jednostka budżetowa pozbawiona jest samodzielności ekonomicznej, jest finansowo i politycznie uzależniona od danej j.s.t., nie ma swobody podejmowania decyzji. Jednostka budżetowa wykorzystywana jest do prowadzenia działalności niedochodowej, w takiej formie prowadzone są zazwyczaj: ośrodki pomocy społecznej, ośrodki służby zdrowia, szkoły, pogotowia opiekuńcze, straż pożarna, zarządy (np. dróg).W jednostkach budżetowych mogą by tworzone gospodarstwa pomocnicze.

Zakład budżetowy, to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych.  Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem.

Tworząc zakład budżetowy organ założycielski określa: nazwę i siedzibę; przedmiot działalności; właściwą część budżetu, z którą zakład będzie się rozliczał; źródła przychodów własnych; stan wyposażenia w środki obrotowe oraz składniki majątkowe przekazane w użytkowanie zakładowiZakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotację przedmiotową, dotację podmiotową lub dotację celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Nowo tworzonemu zakładowi budżetowemu może być przyznana jednorazowa dotacja z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.  Łącznie dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% jego dochodów własnych.Zakład budżetowy dokonuje wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych, ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego, co może oznaczać brak zainteresowania w osiąganiu bardziej pozytywnych wyników działalności.Zakład budżetowy nie posiada osobowości prawnej. Działa w obrocie samodzielnie, ale w ramach pełnomocnictw udzielonych przez organ, w imieniu którego dokonuje czynności. Nie posiadając osobowości prawnej, nie jest podmiotem praw własności. Środki trwałe w wyposażeniu zakładu są własnością j.s.t. (zakład sprawuje zarząd w stosunku do powierzonych mu składników mienia).W formie zakładu budżetowego może być organizowana komunikacja zbiorowa, wodociąg, administracja budynków lokalnych, internaty, kultura fizyczna.

W przeciwieństwie do jednostki budżetowej, forma zakładu budżetowego sprzyja wykorzystywaniu mechanizmów proefektywnościowych; uzależniając wysokość wydatków od wysokości dochodów, zapewnia ciągłość finansowania jednostek, gdyż umożliwia im pozostawienie niewykorzystanych środków na rok następny.

Gospodarstwo pomocnicze jest wyodrębnioną z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, częścią jej podstawowej działalności lub działalnością uboczną.  Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych.  Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, wydatki - stanowiące koszty działalności, rachunek wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem.Gospodarstwo pomocnicze tworzy i likwiduje kierownik jednostki budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody zarządu jednostki samorządu terytorialnego.Tworząc gospodarstwo pomocnicze, kierownik jednostki budżetowej określa nazwę i siedzibę gospodarstwa pomocniczego, nazwę i siedzibę jednostki budżetowej, przedmiot działalności wyodrębnionej z zakresu działalności jednostki budżetowej oraz składniki majątkowe przydzielone gospodarstwu przez jednostkę budżetową.Gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe, a nowo utworzone gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej może otrzymać z budżetu dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.Sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej gospodarstwo pomocnicze dokonuje według kosztów własnych. Gospodarstwo pomocnicze wpłaca na rzecz macierzystej jednostki budżetowej połowę osiągniętego zysku.Forma gospodarstwa pomocniczego może być wykorzystywana np. przy organizowaniu przyzakładowych stołówek, utrzymaniu cmentarzy komunalnych.Fundusz celowy, jest to fundusz którego dochody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.

Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Fundusz celowy, który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu gminy, powiatu lub województwa - jest gminnym, powiatowym lub wojewódzkim funduszem celowym. Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy.

Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i pozostałości środków z okresów poprzednich.

Fundusze celowe mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca fundusz tak stanowi.

Do funduszów, z których j.s.t. otrzymują pomoc w finansowaniu zadań własnych na zadania bieżące i inwestycyjne, należy zaliczyć:

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,Fundusz Kartografii i Zasobów Geodezyjnych.

Spółki prawa handlowego

Do realizacji zadań własnych j.s.t. mogą wykorzystywać zarówno budżetowe jak i pozabudżetowe formy działalności gospodarczej. Do działalności gospodarczej poza sferą użyteczności publicznej ustawa o gospodarce komunalnej dopuszcza tylko formę spółki prawa handlowego (powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza sferę użyteczności publicznej - ustawa o samorządzie powiatowym, art.6 p.2).

Spółki kapitałowe opierają się przede wszystkim na substracie rzeczowym. Posiadają osobowość prawną, a za swoje zobowiązania odpowiadają własnym majątkiem. Odpowiedzialność osobista wspólników jest wyłączona. W spółkach kapitałowych prowadzenie spraw spółki należy do zarządu; reprezentacja należy do zgromadzenia wspólników; kontrola działalności do rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Kodeks spółek handlowych przewiduje dwie formy spółek kapitałowych: spółkę akcyjną i spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Do prowadzenia działalności gospodarczej j.s.t. mogą tworzyć spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub przystępować do spółek. W przypadku j.s.t. tworzone spółki są zazwyczaj spółkami jednoosobowymi, a ich wyłącznym udziałowcem (akcjonariuszem) jest dana j.s.t. . Kodeks handlowy dopuszcza tę sztuczną konstrukcję prawną , która ma na celu rozgraniczenie odpowiedzialności majątkowej wspólnika od majątku spółki. Forma spółki jednoosobowej pozwala j.s.t. samodzielnie kierować działalnością spółki. W jednoosobowych spółkach jednostek samorządu terytorialnego funkcję zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) pełnią zarządy tych jednostek samorządu terytorialnego), co wiąże organy jednostki samorządu terytorialnego z organami spółki (zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna, zgromadzenie wspólników).

Wybór formy organizacyjno-prawnej

Wybór formy organizacyjno-prawnej dla działalności gospodarczej j.s.t nie był (i nie jest) zadaniem łatwym (ze względu na wymienione wcześniej cechy usług komunalnych), chodzi bowiem zarówno o realizację podstawowego celu gospodarki komunalnej, którym jest zaspokojenie bieżących potrzeb wspólnoty samorządowej (nie kierując się motywem zysku), jak i zapewnienie podmiotom wykonującym usługi komunalne warunków efektywnego funkcjonowaniaZ przedstawionych wyżej form organizacyjno-prawnych, forma zakładu budżetowego cieszyła się dużym powodzeniem w procesie przekształceń przedsiębiorstw komunalnych w pierwszej połowie lat 90., po reaktywowaniu samorządu terytorialnego. Gminom brakowało znajomości i doświadczeń w zakresie rynkowego modelu zarządzania gospodarką, a więc ta forma, najlepiej znana gminom, wydawała się najbardziej bezpieczna. Często wybór tej formy nie miał związku ze specyfiką świadczonych usług czy wielkością przedsiębiorstwa, był przejawem pasywnej postawy gmin wobec przekształceń w kierunku rynkowych metod zarządzania.

Umowa dzierżawy - polega na tym, że prywatny wykonawca zawiera z j.s.t. umowę na dzierżawę majątku będącego własnością danej j.s.t., za co płaci opłatę dzierżawną i świadczy na bazie dzierżawionego majątku usługi, pobierając przy tym wynagrodzenie. Dzierżawca finansuje kapitał obrotowy, za inwestycje (rozwojowe) odpowiada wydzierżawiający. Umowy takie zawierane są na okresy stosunkowo krótkie (6-10) lat, pokrywające się z okresem umorzenia niektórych środków trwałych, do odtwarzania których zobowiązany jest dzierżawca.

Koncesja - stanowi prawo przyznawane podmiotom prywatnym do wykonywania zadań publicznych. Firma prywatna zobowiązuje się do budowy i eksploatacji urządzeń na określony okres, zazwyczaj dłuższy niż w przypadku dzierżawy; okres w którym następuje zwrot poniesionych nakładów inwestycyjnych. Koncesjoner uiszcza na rzecz j.s.t. opłatę koncesyjną, dokonuje inwestycji oraz ponosi koszty bieżącej działalności. Dochodami firmy są wpływy ze sprzedaży usług. W zależności od postanowień umowy koncesyjnej, po upływie terminu koncesji wybudowane obiekty i urządzenia przechodzą na własność j.s.t. nieodpłatnie, bądź odpłatnie, istnieje też opcja przedłużenia koncesji na kolejny okres.

Prywatyzacja spółek komunalnych - sprzedaż części bądź całego pakietu udziałów j.s.t. firmie prywatnej, pracownikom , publiczna subskrypcja akcji. Prywatyzacja ma na celu przede wszystkim pozyskanie dodatkowych środków ze źródeł prywatnych na finansowanie inwestycji rozwojowych w zakresie określonych usług.

2

---