S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna., Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005 s. 7-10

WPROWADZENIE

Teksty zawarte w tym tomie stanowią rozwinięcie i wydatne uzupełnienie wątków sutych przeze mnie - na podstawie lektury literatury przedmiotu i własnych doświadczeń badawczych - w autorskich publikacjach książkowych i pracach zbiorowych pod moją redakcją. Inspiracją do napisania niniejszego tomu była nie tylko chęć kontynuowania refleksji metodologicznej, lecz także, przede wszystkim, potrzeba analizy zagadnień kontrowersyjnych, niejednoznacznych, niekiedy błędnie rozwijanych, a mających znaczenie dla postępu w metodologii badań pedagogicznych. Teksty nie stanowią systematycznego wykładu, bowiem czytelnik łatwo znajdzie użyte poznawczo i metodycznie pedagogiczne opracowania podręcznikowe, między innymi W. Zaczyńskiego, M. Łobockiego, T. Pilcha,
T. Bauman, J. Gniteckiego i K. Konarzewskiego. Szkice zawierają informacje podstawowe dla podejmowanych tematów oraz -na ich tle - próby dyskusji i propozycje, zatem skłaniać mogą do krytycznej analizy i polemiki, co byłoby pożądanym efektem korzystania
z niniejszej publikacji.

Warto w tym miejscu podać przyjęte przeze mnie podstawowe założenia, dotyczące dziedziny poznania pedagogicznego oraz istoty metodologii badań pedagogicznych. Nawiązuję przy tym do wcześniej wymienionych publikacji własnych. Przyjmuję,
że pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształtowaniu człowieka
w ciągu całego życia, zatem w skład poznania pedagogicznego wchodzą:

1. Wychowanie, pojmowane zarówno jako oddziaływanie, jak i wspomaganie rozwoju w sferach:

• moralnej (społeczno-moralnej)

• estetycznej

• zdrowotnej

2. Kształcenie, obejmujące:

• nauczanie, czyli kierowanie procesem uczenia się związanym z opanowaniem wiadomości i umiejętności

• wychowanie intelektualne, przede wszystkim rozwijanie zdolności poznawczych, głównie myślenia, oraz kształtowanie postaw poznawczych;

3. Samokształcenie, obejmujące nie tylko tradycyjne pojmowane samokształcenie, ale i samowychowanie, autokreację, świadome układanie toku życia według przyjętego systemu wartości.

Przyjmuję dalej, że metodologia badań pedagogicznych jest częścią metodologii pedagogiki, będącej z kolei częścią metodologii nauk. Stanowiąc wyodrębniającą się naukę szczegółową w zakresie pedagogiki ogólnej, pozostaje w stosunku nadrzędności do metod badań pedagogicznych. Relacje między wymienionymi dyscyplinami przedstawić można następująco:

Metodologia pedagogiki, wzorem metodologii nauk, obejmuje trzy dziedziny:

1. Badania naukowe w pedagogice.

2. Budowanie systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej, co związane jest między innymi z formowaniem języka (terminologii) pedagogiki, systematyzowaniem prawidłowości pedagogicznych.

3. Komunikowanie o efektach badań pedagogicznych przez wypowiedzi pisane, mówione lub obrazowe, przede wszystkim w formie tekstów naukowych.

Metodologia badań pedagogicznych związana jest głównie z pierwszą z wymienionych wyżej dziedzin, jest więc dyscypliną zajmującą się badaniami naukowymi w pedagogice. Ponieważ badania naukowe służą rozwiązywaniu problemów, można przyjąć, że metodologia badań pedagogicznych jest nauką traktującą o sposobach działań służących rozwiązywaniu problemów naukowych w pedagogice.

Teksty tu zamieszczone dotyczą kolejno następujących, podstawowych - według mego zdania- zagadnień metodologicznych:

• problemów badawczych- problem jest kluczowym, wyjściowym składnikiem postępowania badawczego, od sposobu sformułowania zależy to podstępowanie;

• empirycznych badań ilościowych i jakościowych - pedagogika jest zarówno nauką humanistyczną, jak i społeczną, co pociąga za sobą potrzebę stosowania obu rodzajów badań;

• badań historycznych i porównawczych - te rodzaje badań nabierają szczególnego znaczenia w sytuacji zmienności faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych oraz w dobie globalizacji;

• pedagogicznych badań teoretyczno-praktycznych - szanse rozwoju pedagogiki tkwią przede wszystkim w umiejętnym wiązaniu sfery teorii i praktyki;

• badań z pogranicza - ten rodzaj badań wyznacza nowoczesną perspektywę poznawczą zarówno dla pedagogiki, jak i innych nauk;

• relacji między badaniami pedagogicznymi a praktyką szkolną - wartość społeczna pedagogiki związana jest z jej skłanianiem się w stronę praktyki wychowania, kształcenia i samokształcenia się człowieka, ze służbą praktyce („służba” nie oznacza jednak „wysługiwania się:, „dyspozycyjności”).

Ksiązka może być użyteczna dla studentów kierunków pedagogicznych wyższych szkół zawodowych i wyższych szkół akademickich, dla początkujących badaczy pedagogicznych a także dla dojrzałych badaczy czy dostrzegających potrzebę wprowadzenia modyfikacji do metodologii badań pedagogicznych z myślą o rozwoju naukowym pedagogiki i rozwoju praktyki pedagogicznej.

Dziękuję Recenzentom - prof. zw. dr. hab. Januszowi Gniteckiemu i prof. zw. dr. hab. Tadeuszowi Pilchowi - za trud analizy tekstu i konstruktywne uwagi.

Kraków, marzec 2005 r.

Teoria pedagogiczna a praktyczne doświadczenia nauczycieli, Warszawa 1989; Pedagogika w stanie tworzenia, Kraków 1999; Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje, Kraków 2003.

Orientacje w metodologii badań pedagogicznych, Kraków 1998l; Pogranicza pedagogiki i nauk pomocniczych, Kraków 2004.

Pełne opisy bibliograficzne znajdują się w „Literaturze zalecanej”.

Takie stanowisko ugruntowane tradycją, jest zbieżne ze stanowiskiem prezentowanym we współczesnej pedagogice niemieckiej. Na przykład w podręcznikowym kompendium egzaminacyjnym z pedagogiki dla kandydatów na nauczycieli R. Arnolda i H. Pätzolda pt. Schulpädagogik kompakt. Prüfungswissen auf den Punkt gebracht (Berlin: Cornelsen Scriptor 2002) czytamy, że „Pedagogika jest nauką o kształceniu i wychowaniu człowieka. Obejmuje nie tylko instytucjonalnie organizowane procesy uczenia […], lecz także samokształcenie w toku uczenia się przez całe życie […]” (s. 14). „Pedagogika zajmuje się nie tylko dzieciństwem i młodością, lecz także dorosłością i starością człowieka” (tamże).

---