Karolina Solarz
grupa 7
Erozja wodna i wietrzna
EROZJA- naturalne zjawisko mechanicznego niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej, zarówno gleb, jak i skał poprzez różne czynniki zewnętrzne, oraz towarzyszące temu zjawisku przenoszenie produktów erozji. Jeśli zachodzi w warunkach naturalnych, wyłącznie pod wpływem sił przyrody, wówczas określa się ja jako geologiczną. Natomiast
w środowisku podlegającym działalności człowieka dominuje erozja przyspieszona (antropogeniczna).
Rodzaje erozji (ze względu na działającą siłę niszczącą):
Lodowcowa
Wodna
Deszczowa
Powierzchniowa
Liniowa (żłobinowa i wąwozowa)
Rzeczna (w górnym biegu: wgłębna, wsteczna, źródłowa; w środkowym biegu: boczna i denna)
Erozja podziemna (suffozja)
Morska
Wiatrowa (eoliczna)
Deflacja
Korazja
W tej pracy skupię się na erozji wietrznej i wodnej. Zacznę od krótkiego opisu każdego z rodzajów.
Pierwszym, najprostszym typem erozji wodnej jest erozja deszczowa (ablacja deszczowa, spłukiwanie). Polega na spłukiwaniu luźnej, wierzchniej warstwy terenu (zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe. Erozją powierzchniową nazywamy proces zmywania wierzchniej warstwy gleby przez spływająca po zboczu wodę. Materiał uniesiony, a następnie osadzony, ma zupełnie inną strukturę niż gleba, z której pochodzi, ma też zupełnie inny skład mechaniczny. Procesy erozji powierzchniowej powodują przekształcenie gleb na zboczu
i u jego podnóża (tzw. profil odwrócony), zachodzi także zmiana kształtu zbocza. Powierzchniową erozję wodną można przedstawić w 5-stopniowej skali, gdzie 1-er. słaba, wywołujące niewielkie zmywanie gleby z poziomu próchniczego, regenerująca się przy racjonalnej uprawie roli; a 5- er. b. silna, niszczy cały profil glebowy, a nawet część skały macierzystej, powodując kształtowanie się krajobrazu erozyjnego. W erozji liniowej, zachodzącej przy skoncentrowanym spływie wody, wyróżniamy dwa typy: erozję żłobinową
i wąwozową. Jeśli chodzi o erozję żłobinową, przyczyny koncentracji wody, która rozmywa żłobinę mogą być różne, np. nierówności powierzchni. Prędkość wody płynącej żłobiną jest znacznie większa niż wody płynącej po powierzchni. Czasem może się odbywać również spływ podziemny, wtedy cienki strop kanalika szybciej się zapada i powstaje głęboka bruzda. Zaś przekształcenie się głębokiej żłobiny, czy drogi gruntowej w wąwóz odbywa się najczęściej podczas silnego deszczu letniego. Najbardziej złożonym rodzajem erozji wodnej jest erozja rzeczna. W górnym odcinku rzeki mamy do czynienia z erozją wgłębną (polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie go przez niesione przez rzekę materiał skalny), wsteczną (cofanie się wodospadów, progów i załomów skalnych w kierunku działu wodnego) oraz źródłową (cofanie się obszarów źródłowych w kierunku działu wodnego; może doprowadzić do wydłużenia się doliny, lub też przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż); w środkowym biegu- z erozją boczną (podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym nurtem rzecznym, prowadzące do powstawania meandrów i rozszerzania doliny) i denną (żłobienie dna tzw. podłoża aluwialnego rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią materiał, w wyniku czego powstają terasy rzeczne tzw. zalewowe). Mianem erozji podziemnej (suffozji) nazywamy tworzenie się podziemnych korytarzy i studni. Jej przyczyny mogą być różne. Początkowo woda może płynąć korytarzem wydrążonym przez zwierzęta (krety, lisy). Powstanie studni może być wywołane przez spływ wzdłuż palowych korzeni drzew. Nie jest również wykluczone samoistne zapadanie się gruntu przy znacznym uwilgotnieniu. Erozja podziemna jest tym bardziej niebezpieczna, że objawia się dopiero wówczas, gdy zniszczenia terenu jest już znaczne. Ostatnim rodzajem erozji wodnej jest erozja morska (abrazja)- polega ona na niszczeniu dna i brzegów mor. przez falowanie i prądy morskie. W strefie brzegowej zbud. ze skał zwięzłych niszczące działanie przyboju fal może spowodować powstanie stromej skarpy zw. klifem, a w strefie dna u jego podnóża — rozległej powierzchni, zw. platformą abrazyjną.
Drugim omawianym przeze mnie rodzajem erozji jest erozja wietrzna (eoliczna). Tutaj elementem destrukcyjnym, a następnie transportującym cząstki mineralne jest wiatr, który uderzając o litą skałę nie wywołuje żadnego skutku, natomiast, gdy atakuje nieosłonięty luźny utwór porywa z niego drobne cząstki mineralne, o stosunkowo niewielkiej średnicy
(np. piasek i frakcje ilaste), ale zdarza się, że przy ciągłym wietrze mogą zostać poderwane także cząstki grubszej frakcji - żwiru. W obrębie erozji wietrznej wyróżniamy dwa jej podtypy. Pierwszym jest deflacja, czyli wywiewanie cząstek mineralnych. Głównym terenem jej działalności są obszary pustynne oraz piaszczyste wybrzeża mórz. W obszarach poddanych silnemu wietrzeniu mechanicznemu, jakim jest wietrzenie eoliczne, wiatr wywiewa drobniejszy materiał, a grubszy gruz pozostaje tworząc bruk deflacyjny; w ten sposób na obszarach suchych powstaje pustynia kamienista, zwana z arabskiego hamadą. Deflacja może sięgać tak głęboko, jak sięga wietrzenie, a więc najczęściej do zwierciadła wód gruntowych.. Może ona spowodować wywianie piasku z dużych obszarów i tworzyć wklęsłe zagłębienia, tak powstały oazy pustyniowe. Produktem deflacji są przede wszystkim wydmy (np. barchany, poprzeczne, podłużne, paraboliczne itp.). W następstwie tego procesu cząstki zgromadzone w powietrzu uderzają w inne skały niszcząc je. Ten proces nazywamy korazją. Piasek niesiony przez wiatr i rzucany o ścianę nagich skał poleruje ich powierzchnię dzięki twardości ziaren, które składają się głównie z kwarcu. Trafiając na bardziej miękkie skały może w nich wytwarzać rysy i podziurkowania, które zbiegiem czasu rozrastają się w bruzdy, jamy. W zespołach skał o różnej twardości piasek niszczy części miękkie, wystawiając w ten sposób partie twardsze. Podobnie, jak w przypadku erozji wodnej, er. wietrzna można przedstawić w 5 stopniowej skali, gdzie 1- erozja słaba powoduje tylko wywiewanie niewielkiej ilości cząstek glebowych i minimalnie degraduje glebę; 5- erozja b. silna prowadząca do trwałych zmian morfologicznych gleb, tzn. do ubytku profilu wskutek deflacji (gleby zwiewane) lub do jego narastania w wyniku akumulacji eolicznej (gleby nawiewane). Powoduje duże zanieczyszczenie atmosfery, zdzieranie lub zasypywanie upraw polowych, występowanie burz pyłowych i piaskowych oraz "czarnych zim" (nawiewanie ziemi na śnieg).
Można wyróżnić wiele czynników sprzyjających powstawaniu erozji. W przypadku erozji wodnej są to: z czynników naturalnych- klimat (rozkład, wielkość i rodzaj opadów, temperatura; im trudniejsze będą warunki wzrostu roślin, tym wzrost będzie słabszy,
a silniejsze zagrożenie rozmywem), rzeźba terenu (natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości zbocza; wpływ spadku jest większy od wpływu długości zbocza), budowa geolog. i rodzaje gleby (skład mechaniczny, przepuszczalność, pojemność wodna, żyzność i struktura. Z gleb i skał najbardziej podatny na erozję jest less, najbardziej odporne są gleby szkieletowe, górskie, odznaczające się dużą przepuszczalnością);
z czynników antropogenicznych- układ przestrzenny użytków (na pola orne należy przeznaczać zbocza o spadkach mniejszych niż 20% i dostatecznie dobrej glebie, czyli miejsca, gdzie nie zagraża zniszczenie gleby wskutek spływów), rodzaj i sposób uprawy
(na zboczach właściwy układ pól umożliwiający uprawę poziomą, dobór roślin uprawnych), infrastruktura techniczna (nieumocnione, źle wytyczone drogi polne, kopanie rowów odwadniające łąki śródpolne ze zbyt dużym spadkiem), inne (niekontrolowana turystyka czy budowa drogi lub linii kolejowej w wykopie, który przecina zbocze). Jeśli zaś chodzi o erozję wietrzną, sprzyjają jej z czynników naturalnych: wiatry (za niszczące uważa się w. płn, wsch, płd- halne, nadmorskie płn), rzeźba terenu ( działanie tym silniejsze, im teren ma większe wysokości bezwzględne, a na równinach o wielkości deflacji decyduje stopień przesuszenia wierzchnicy gleby, co dot. gleb organogenicznych - torfowych i murszowych), podatność gleb na deflację (Najbardziej podatne na działanie wiatru są gleby piaszczyste,
a następnie przesuszone gleby organiczne i organiczno - mineralne), szata roślinna (najbardziej odporne na erozję wietrzną są tereny zalesione); z antropogenicznych- wszystkie czynniki stwarzające warunki dla przesuszenia gruntu (niewłaściwa agrotechnika, odkryta gleba, nadmierny pobór wód głębinowych, melioracje odwadniające itp.).
Jeśli zaś chodzi o skutki działania erozji, tereny erodowane, w tym zwłaszcza ekosystemy rolnicze cechują się zachwianą równowagą biologiczną, prowadzącą do negatywnych
i najczęściej trwałych zmian warunków ekologicznych i techniczno - organizacyjnych.
W wyniku erozyjnego degradowania gleb, deformowania rzeźby terenu, zakłócenia stosunków wodnych, pogarszania warunków wzrostu roślin uprawnych, obniżają się homeostatyczne zdolności ekosystemów, zapewniające trwałość i możliwość samoregeneracji krajobrazu. Z drugiej jednak strony erozja wzbogaca krajobraz poprzez urozmaicanie rzeźby, tworzenie nowych siedlisk i wyłączanie terenów z użytkowania rolniczego, co jest korzystne dla zwiększania bioróżnorodności.
Aby przeciwdziałać erozji wodnej (gleb), należy stosować zespoły melioracji przeciwerozyjnych, zmierzające do zwiększ. chłonności wodnej gleby, zmniejszenia spływu powierzchniowego, ochrony potencjału produkcyjnego gleb i niedopuszczenie do jego niekorzystnych przemian, zapobieganie deformacjom rzeźby, zwłaszcza rozczłonkowaniu terenu przez wąwozy i dolinki smużne. Procesy te powinny być zróżnicowane w zależności od ukształtowania powierzchni, podatności gleb na erozję oraz od użytkowania zagrożonego erozją terenu. Zaś tereny narażone na erozję wietrzną należy chronić poprzez zalesianie, zakładanie leśnych pasów śródpolnych, utrzymanie bujnej roślinności, która osłania glebę
i dostarcza subst. org. regulującej strukturę i właściwości wodne gleb. Przeciwdziałanie erozji jest b. ważnym zadaniem stojącym przed specjalistami z geologii inżynierskiej, budownictwa wodnego, rolnictwa i in.
Literatura:
Z. Cieśliński, P. Jaworowski, E. Szczepańska: „Problemy ochrony i rekultywacji środowiska”, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004
P. Migoń, S. Grykień, R. Pawlak, M. Sobik: „Słownik geograficzny”,
Wydawnictwo EUROPA, Wrocław 2003
K. Adamowicz: „Erozja”, Dostępne w World Wide Web: <http://proekologia.pl/content.php?article.438.0>
Internetowa Encyklopedia PWN, Dostępne w World Wide Web: <http://encyklopedia.pwn.pl/20259_1.html>
6