CZĘŚĆ IV Wymowa na poziomie zdania - prozodia
Znamy już wszystkie głoski języka angielskiego i oczywiście ćwiczyliśmy ich wymowę także w dłuższych kontekstach, na przykład w zdaniach. Jednak mowa, którą zasadniczo możemy traktować jako ciąg powiązanych ze sobą segmentów, czyli głosek, charakteryzuje się również cechami odnoszącymi się do całych fraz i zdań, takimi jak tempo i płynność wypowiedzi, akcent wyrazowy i zdaniowy oraz melodia wypowiedzi, czyli intonacja. Te cechy znajdują się w kręgu zainteresowania prozodii (prosody), czyli fonetyki suprasegmentalnej (suprasegmental phonetics), którą właśnie zajmiemy się w tej części kursu. Do tej pory bowiem koncentrowaliśmy się na problemach dotyczących głosek, czyli na fonetyce segmentalnej (segmental phonetics), choć nie jest nam już obce na przykład pojęcie akcentu, które z natury rzeczy dotyczy co najmniej dwusylabowych ciągów dźwięków.
Lekcja 20. Płynność wypowiedzi
Zdanie to jeden długi wyraz
Nie zawsze zdajemy sobie sprawę, zwłaszcza posługując się tylko językiem ojczystym, że poszczególne słowa nie są w mowie wyraźnie wyodrębnione. Dopiero, gdy słuchamy języka obcego uświadamiamy sobie, że trudno jest zorientować się, gdzie kończy się jedno słowo, a zaczyna następne. Tak naprawdę, mówiący łączy słowa w dłuższy ciąg dźwięków, a pauzy stosuje na końcu zdania, lub między składowymi frazami zdań dłuższych, głównie w celu zaczerpnięcia kolejnej porcji powietrza.
Naturalna tendencja do łączenia słów charakterystyczna jest również dla języka polskiego, a to, że z łatwością rozpoznajemy poszczególne słowa wynika z naszej dobrej znajomości tego języka i umiejętności przewidywania kombinacji wyrazów w wypowiedzi. Aby zilustrować to, o czym powiedzieliśmy, posłuchajmy, jak brzmiałoby zdanie złożone z oddzielonych od siebie wyrazów, a jak brzmi z naturalnymi łączeniami.
Nagranie 20.1
Ala i Ania obiecały im obiad.
We all owe Erica our admiration
Do they owe us any apples?
Unikamy zwarć krtaniowych między wyrazami. Co to jest rozziew (hiatus)?
Brak płynnego łączenia jest szczególnie zauważalny w przypadku wyrazów zaczynających się od samogłoski, gdyż przejawiamy wtedy tendencję do rozpoczynania artykulacji zwarciem krtaniowym. Możemy posłuchać jeszcze raz nagrania 20.1, gdzie pierwsze powtórzenie każdego przykładu eksponuje taką właśnie wymowę. Aby jej uniknąć, warto wykorzystać do łączenia ostatnią głoskę poprzedniego wyrazu. Często jest to łączące /r/. Powtórz za lektorem:
Nagranie 20.2.
This is obviously an important issue.
Mark and I thought about our own poor allies.
Nieco trudniejszy jest kontekst, w którym słowo zaczynające się na samogłoskę następuje po słowie kończącym się na samogłoskę. Takie złożenie samogłosek to rozziew (hiatus /ha**e*t*s/). Tendencja do łączenia słów jest tak silna, że mówiący, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy, wstawiają pomiędzy nie spółgłoskę dodatkową, np. wstawne /r/, które ćwiczyliśmy w poprzedniej lekcji. Jeżeli nie możemy zastosować /r/ ze względu na wysoką samogłoskę kończącą pierwszy z dwóch wyrazów, możemy pomóc sobie jedną z półsamogłosek - /j/ po samogłosce przedniej, a /w/ po samogłosce tylnej.
Powtórz następujące złożenia słów:
Nagranie 20.3.
law /r/ and order, draw /r/ a horse, play /j/ a game, go /w/ away
Dlaczego stosujemy zwarcia krtaniowe między wyrazami? Co to jest zwarcie nagłosowe (hard attack)?
Zdarza się, że pauzę stosujemy przed słowami, które chcemy szczególnie mocno zaakcentować. Jeżeli słowo takie zaczyna się od samogłoski, to artykulacja rozpocznie się od zwarcia krtaniowego. Taki sposób wymawiania Anglicy nazywają hard attack ze względu na zwiększony wysiłek artykulacyjny. Zwarcie nagłosowe nie powinno sprawiać nam problemów, gdyż ten sam gest artykulacyjny w razie potrzeby wykonujemy naturalnie w języku ojczystym. Posłuchaj i powtórz.
Nagranie 20.4.
This is awful.
This is awful!
Powtórka
Teraz pozostają nam już tylko ćwiczenia płynności w szerszych kontekstach. Płynne czytanie będzie z pewnością łatwiejsze, jeżeli przed rozpoczęciem artykulacji zdania obejmiemy wzrokiem cały fragment, który zamierzamy przeczytać bez pauz. Pamiętajmy również, że szybkie czytanie nie musi świadczyć o wysokim poziomie umiejętności uczącego się. Dostosujmy tempo wymowy do swoich możliwości i nie skracajmy niepotrzebnie pauz, gdyż zamiast wrażenia biegłości, wywołamy u słuchacza raczej wrażenie nerwowości w czytaniu.
Ćwiczenie 20.1.
Powtórz za lektorem coraz dłuższe fragmenty zdań, pamiętając o łączeniu wyrazów.
Nagranie 20.5
We often ask uncle Eddie if he'd offer us a loan.
They actually owe us eighty odd quid.
Betty and Ann often borrow money from our aunt's bank.
They rarely accept any other offers.
Ćwiczenie 20.2
Zapisz fonetycznie poniższy tekst. Używając symbolu ║ zaznacz miejsca, w których zamierzasz zrobić pauzy. Następnie przeczytaj go na głos tyle razy, ile będzie niezbędne do osiągnięcia płynności. Później odtwórz wersję nagraną przez lektora i zaznacz pauzy w jego interpretacji. Różnice nie muszą oczywiście sugerować, że tylko jedna wersja jest prawidłowa. W kluczu sprawdź poprawność transkrypcji i umiejscowienie pauz zastosowanych przez lektora.
Nagranie 20.6
Sue and Emma are my younger sisters. They never borrow any money from anyone. But my elder sisters, Betty and Ann, often ask uncle Eddie if he'd offer them a loan. They actually owe him eighty odd quid at the moment. They also often borrow money from our aunt's bank. They rarely accept any other offers though. You ask me if I ever borrow any money? No, I owe you nothing and I owe nothing to anybody else. Anyway, I earn enough to be independent. My only hero is myself.
Warto jednak zaznaczyć, że - zwłaszcza w przypadkach dwuznacznych - granice wyrazu często są sygnalizowane np. poprzez wydłużenie pierwszej lub ostatniej głoski wyrazu.
"Klasyczny" rozziew występuje jednak w pojedynczym słowie, np. angielskim react, czy polskim Beata.