UKŁAD DOKREWNY

Do układu dokrewnego zalicza się gruczoły dokrewne (wewnątrzwydzielnicze). Charakteryzują się one tym, że nie posiadają przewodów wyprowadzających a wydzielinę oddają bezpośrednio do krwi. Wydzielinę tych gruczołów nazywamy hormonami. Działają one na obszarach odległych od miejsca swojego powstawania, dokąd zostają przeniesione wraz z krwią. Hormony regulują i koordynują czynnością narządów oraz utrzymują stałość środowiska wewnętrznego.

Pod względem chemicznym hormony możemy podzielić na:

• Pochodne fenolu -adrenalina, tyroksyna

• Hormony białkowe -insulina, hormony przysadki

• Hormony sterydowe -hormony kory nadnerczy, płciowe

W zależności od miejsca ich tworzenia i rodzaju oddziaływania można hormony podzielić na:

• Neurohormony-produkowane przez komórki neurosekrecyjne ukł. nerwowego. Należą tu wazopresyna i oksytocyna

• Hormony gruczołowe -powstają w gruczołach dokrewnych i rozprowadzane są przez krew

• Hormony tkankowe -wytwarzane w wyspecjalizowanych komórkach, nawet różnych tkankach i dostają się do narządów przez krwiobieg lub płyny ustrojowe np.: gastryna, sekretyna, serotonina, bradykinina, histamina

• Mediatory wytwarzane przez wiele komórek, ale działają tylko lokalnie tzn. mają wpływ tylko na sąsiednie komórki np. prostaglandyny.

Regulacja wydzielania hormonów odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Chemoreceptory podwzgórzowe nieustannie odczytują stężenie hormonów wydzielanych przez gruczoły i albo pobudzają przysadkę do wydzielania hormonów albo ja hamują. Dzieje się to za pomocą tzw., zewnętrznej (długiej) pętli sprzężenia zwrotnego. Nieustannie odczytują również stężenie hormonów przysadki. Te odczyty dokonywane są za pomocą pętli wewnętrznej (krótkiej) sprzężenia zwrotnego.

PRZYSADKA

Jest to gruczoł nieparzysty położony w międzymózgowiu w zagłębieniu nazywanym dołem przysadki (siodło tureckie). W budowie przysadki wyróżnia się dwa płaty:

• Płat tylny -magazynowane są w nim hormony wydzielone przez komórki neurosekrecyjne podwzgórza i są to:

1. Wazopresyna, która reguluje gospodarką wodną ustroju. Niedobór hormonu powoduje moczówkę prostą.

2. Oksytocyna, która wywołuje skurcz mięsni macicy oraz skurcz przewodów wyprowadzających gruczołu piersiowego.

• Płat przedni -wydziela następujące hormony:

1. Hormon wzrostowy -somatotropinę (STH) stymuluje wzrost kości zwłaszcza długich

2. hormon kortykotropowy (ACTH), który stymuluję korę nadnerczy do wydzielania kortykosteroidów

3. hormon tyreotropowy (TSH), który działa na tarczycę. Wywołuje jej powiększenie i pobudza syntezę i uwalnianie hormonów tarczycy

4. folikulostymulina (FSH) - pobudza dojrzewanie pęcherzyków i wzmaga wydzielania estrogenów u kobiet. U mężczyzn powoduje powiększenie cewek nasiennych i pobudza spermatogenezę

5. hormon luteinizujący (LH) -pobudza jajeczkowanie i powstawanie ciałka żółtego u kobiet. U mężczyzn stymuluje komórki jądra do wydzielania testosteronu

6. hormon luteotropowy (PIF, prolaktyna) -zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację.

SZYSZYNKA

Spoczywa miedzy wzgórkami górnymi pokrywy śródmózgowia. Należy do nadwzgórza. Wydziela melatoninę. Wydzielanie tego hormony zależy od czynników zewnętrznych, z których najgłówniejszym jest światło. Jest to hormon regulujący nasz rytm dobowy. Wpływa na sen i czuwanie.

GRUCZOŁ TARCZOWY

Jest to gruczoł nieparzysty położony w przedniej okolicy szyi, przed tchawicą i krtanią. Składa się z płatów bocznych i części środkowej zwanej więzną. Działanie tarczycy uzależnione jest od czynnika zewnętrznego -jodu.

Hormony tarczycy:

1. Tyroksyna (T₄)

2. Trijodotyronina (T₃)

Hormony te mają wpływ na przemianę materii.

GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE

Występują w liczbie dwóch par. zlokalizowane są na tylnej powierzchni tarczycy, a często ukryte są w jej tkankach. Gruczoły te wydzielają parathormon, który wpływa na gospodarkę wapniowo -fosforową. Zaburzenia mogą prowadzić do odkładania się złogów np. kamicy nerkowej. Niedobór prowadzi do tężyczki.

GRASICA

Położona jest w sródpiersiu przednim za mostkiem. Jest to gruczoł, który u noworodka i w dzieciństwie jest duży a od okresu dojrzewania płciowego zaczyna zanikać. U osób dorosłych jest przekształcony w ciało tłuszczowe. Wydziela:

1. Tymulinę i tyrozynę, które wpływają na mechanizmy obronne skierowane przeciw komórkom nowotworowym, przeszczepom.

2. Tymostymulinę -pobudza wydzielanie interferonu

3. Tymopoietynę, która hamuje pobudzanie impulsów przez synapsy nerwowo -mięśniowe. Nadmiar powoduje zmniejszenie napięcia mięśniowego i ogólne osłabienie.

TRZUSTKA

Hormony powstają w aparacie wysypkowym trzustki (wyspach Langerhansa)

• Komórki β wydzielają insulinę, która obniża poziom glukozy we krwi

• Komórki α wydzielają glukagon, który podnosi poziom glukozy we krwi

GRUCZOŁY NADNERCZOWE

Położone są na górnych biegunach nerek. Wyróżnia się w nich warstwę zewnętrzną zwaną korą i warstwę środkową zwana rdzeniem.

• Hormony rdzenia nadnerczy:

1. Adrenalina -podnosi ciśnienie tętnicze krwi, zmniejsza opór obwodowy, przyspiesza czynność serca, zwiększa przepływ krwi przez mózg i nerki

2. Noradrenalina zwiększa opór obwodowy, zwęża naczynia żylne, zmniejsza przepływ przez nerki i mózg a zwiększa przepływ przez naczynia skórne.

• Hormony kory nadnerczy:

• Glikokortykoidy. Należy tu:

1. hydrokortyzon (kortyzon), który wpływa na przemianę weglowodanową, chroni ustrój przed stresem, hamuje syntezę białek dzięki czemu działa immunosupresyjnie

2. kortykosteron

• Mineralokortykoidy. Należy tu aldosteron, który zatrzymuje sód poprzez oddziaływanie na nerki, gruczoły potowe, jelitowe. Doprowadza to do wzrostu objętości płynu zewnątrzkomórkowego.

• Androgeny nadnerczowe. Głównie testosteron i estradiol. Androgeny mają ogromny wpływ na cały organizm zwłaszcza w dzieciństwie. Przyspieszają syntezę białek, wzrost organizmy, pobudzają rozwój drugorzędnych cech płciowych.

MESKIE HORMONY PŁCIOWE WYDZIELANE PRZEZ JĄDRA

1. Testosteron -kształtuje ośrodek rozrodczy w kierunku męskiego, który nie wykazuje cykliczności. Pobudza rozwój zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych, determinuje męską sylwetkę, owłosienie typu męskiego, wyzwalają popęd w kierunku płci żeńskiej.

ŻEŃSKIE HORMONY PŁCIOWE WYDZIELANE PRZEZ JAJNIKI I ŁOŻYSKO

1. Estrogeny. Syntetyzowane są w komórkach pęcherzyków jajnikowych i przez łożysko. Podstawowymi hormonami są tutaj estradiol, stron, estriol.

Estrogeny powodują:

1. ostateczne wykształcenie i rozwój żeńskich narządów płciowych, powiększenie pochwy, wzrost gruczołów piersiowych, odkładanie barwnika w brodawkach sutkowych

2. intensywny rozwój błony śluzowej macicy w fazie folikularnej, wydzielanie śluzu w fazie owulacyjnej

3. przyrost mięsni gładkich macicy i jajowodu oraz zwiększenie ich ukrwienia

4. wyzwalają popęd w kierunku płci męskiej

2. Progesteron produkowany jest przez ciałko żółte powstające w fazie lutealnej cyklu jajnikowego. Po zapłodnieniu produkowany jest przez ciałko żółte ciążowe a od 3 miesiąca przez łożysko.

3. Relaksyna wytwarzana jest przez ciałko żółte i łożysko. Działa antagonistycznie do oksytocyny tzn. hamuje skurcz macicy, przyczynia się do zwiotczenia szyjki macicy oraz spojenia łonowego, przez co ułatwia odbycie porodu.

3

---