Czynniki wpływające na zapalenie wymienia
- Podatność gospodarza (odporność naturalna, sprawność układu immunologicznego, stadium laktacji, czynniki stresogenne)
- Właściwości zarazka (liczba zarazków, inwazyjność i zjadliwość - zdolność penetracji do gruczołu mlekowego, adherencja do komórek nabłonka, zdolność do namnażania się - pokonywanie mechanizmów obronnych gospodarza
- Oddziaływanie czynników środowiskowych (środowisko, w którym zwierzę przebywa)
ZAPALENIE GRUCZOŁU MLEKOWEGO
Czynniki wpływające na powstawanie „mastitis”
- pierwotne zakażenie bakteryjne (mykoplazmowe, grzybicze, zakażenia algami, zakażenia wirusami)
- urazy mechaniczne, poparzenia, czynniki chemiczne
Straty z powodu „mastitis”
- najkosztowniejsze schorzenie u mlecznych krów (2 mld USD w USA)
- przeciętnie 25% ćwiartek permanentnie chorych
- koszty w 70% związane ze spadkiem mleczności
- około 10 - 26% strat mleka następuje z powodu subklinicznego zapalenia wymienia
- straty mleka z powodu chemioterapii
- koszty weterynaryjne, laboratoryjne, itp.
- obniżenie jakości mleka (wzrost komórek somatycznych, obniżenie zawartości białka i tłuszczu)
Środowisko
Typ obory, warunki pozyskiwania mleka, rodzaj doju i sprawność urządzeń dojarskich, higiena doju, czynniki klimatyczne, pogoda, itp.
Dieta pokarmowa - niedobory witamin, minerałów np. selen oraz witamina E ochraniają tkankę wymienia przed niszczącym oddziaływaniem rodników tlenowych i wzmacniają funkcje komórek fagocytujących
Początek laktacji
-Intensywny metabolizm jaki ma miejsce w tym okresie, jak również karmienie cieląt sprzyja powstawaniu zapaleń gruczołu mlekowego oraz ujawnianiu się podklinicznych zapaleń powstałych w okresie zasuszania
- karmienie koncentratami paszowymi może również sprzyjać zapaleniu wymienia
Zapalenie gruczołu mlekowego zastępuje najczęściej:
- w okresie zasuszania
- Kolostrogenezy (zwiększona objętość płynu w gruczole powoduje wzrost ciśnienia zwiotczenie strzyku i wyciek siary, zwiększ Asię ilość cytrynianu, zmniejsza się poziom laktoferyny)
- w początkowym okresie laktacji - intensywny metabolizm jak ma miejsce w tym okresie, jak również karmienie cieląt koncentratami paszowymi.
2 pierwsze tygodnie zasuszania; procesy towarzyszące zapaleniu gruczołu mlekowego
- gruczoł ciągle produkuje mleko. Maksymalna akumulacja następuje na 2-3 dzień po zaprzestaniu doju. Wzrasta ciśnienie, które powoduje poszerzenie kanału strzykowego i rozluźnienie zwieracza. Ułatwia to bakteriom wnikanie do gruczołu
- Bakterie nie są wypłukiwane z kanału strzykowego jak to ma miejsce podczas doju
- komórki fagocytujące zaangażowane są w pochłanianie kazeiny i tłuszczu i przez to mniej efektywnie uczestniczą w usuwaniu bakterii
Procesy towarzyszące zapaleniu gruczołu mlekowego
- bakterie wnikają do gruczołu, namnażają się, indukują odczyn zapalny
- naczynia krwionośne rozszerzają się, zwiększa się objętość krwi w gruczole
- produkty zapalenia, jak prostaglandyny, leukotrieny, proteazy, toksyczne metabolity tlenu i inne zwiększają przepuszczalność naczyń
- powstaje obrzęk
Kliniczne formy zapalenia wymienia na podstawie ostrości przebiegu
- nadostra (gwałtownie się objawia)
- ostra (objawia się łagodniej niż nadostra)
- podostra (niewyraźne reakcje chorobowe)
- chroniczna (ciężko wykryć, długotrwała)
- subkliniczna (do wykrycia tylko badaniami)
Typy „mastitis” w zależności od sposobu zakażenia
- zakaźne
Przenosi się z krowy na krowę. Powodowane są przez bakterie bytujące naturalnie na wymieniu, w obrażeniach strzyku itp. (Streptococcus agalactie, Staphylococcus aureus, Mycoplasma). Mikroorganizmy te poza skórą lub wymieniem szybko giną. Z reguły powodują chroniczną lub subkliniczna formę zapalenia. Zakażenie przenosi się przez przedmioty zanieczyszczone mlekiem, gąbki, ręce dojarzy, urządzenia dojarskie.
Streptococcus agalactie - paciorkowce bezmleczności
Występuje w kanale strzykowym i zatokach gruczołu, nie wnika do tkanki. Słabo wiąże się z komórkami wydłużonymi i sześciennymi. Nie wiąże się z fibronektyną. Szybko się namnaża. Wytwarza wiele toksyn i enzymów powodujących uszkodzenie nabłonka. Powstały odczyn zapalny i nagromadzone leukocyty i włóknik zamykają ujście kanału strzykowego, co prowadzi do spadku wydzielania mleka, a także inwolucję gruczołu. Zwiększa liczbę komórek somatycznych. Zazwyczaj bardzo podatny na antybiotykoterapię.
Staphylococcus aureus - Gronkowiec złocisty
Wykazuje adherencję do komórek wydłużonych, wiąże się z fibronektyną (glikoproteiną pomagającą w kolonizacji). Jest bardzo inwazyjny (hialuronidaza, fibrynolizyna, proteinazy, lipazy) wnika do tkanki gruczołu. Powierzchniowe białko A chroni komórki przed zabiciem po pochłonięciu przez komórki fagocytujące (pasożyt względnie wewnątrzkomórkowy). Powoduje powstawanie ropni w tkance wymienia i w konsekwencji zwłóknienia. W wyniku zakażenia dochodzi do wzrostu komórek somatycznych i spadku produkcji mleka. Jest głównym czynnikiem zapalenia wymienia u jałówek. Najczęściej powoduje chroniczną lub subkliniczną formę zapalenia.
Mycoplasma
Najczęściej Mycoplasma bovis. Powoduje epizootie. Zwykle diagnozowana jest w stadach nie poddających się terapii, a proces zapalny obejmuje więcej niż jedną ćwiartkę. Bakterie niszczą tkankę sekrecyjną, powodują zwłóknienia oraz otorbione ropnie. Nie stosuje się leczenia. Zakażone zwierzęta podlegają selekcji.
Wykrywanie Mycoplasma bovis metodą nested PCR jest porównywalne z metodą hodowlaną (czułość 5,1 cfu/ml)
Zapobieganie i zwalczanie zakaźnego mastitis
- rygorystyczne przestrzeganie doping strzyków środku bakteriobójczym przed każdym dojem.
- podawanie antybiotyku do każdej ćwiartki na koniec laktacji. W przypadku zagrożenia zakażeniem Staphylococcus aureus także u ciężarnych jałówek
- zwierzęta chore powinny być dojone na końcu lub w wydzielonym pomieszczeniu. Strzyki i wymię przemywane i osuszane jednorazowymi ściereczkami. Obsługa używa rękawiczek gumowych.
- selekcja
- środowiskowe
- powodowane przez mikroorganizmy występujące w środowisku życia krów (w kale, ziemi, ściółce, wodzie), z którymi kontaktują się strzyki w czasie doju lub w międzydoju. Ma tendencje wzrostowe jeżeli spada częstość występowania mastitis zakaźnego. Najczęściej wywołane jest przez bakterie z grupy coli, paciorkowce, enterokoki, Pseudomonas i inne bakterie środowiskowe oraz drożdżaki i algi.
- zmienia się etiologia zapalenia gruczołu mlekowego, wzrasta znaczenie bakterii środowiskowych, w tym E. coli powodujących zakażenie u krów dobrze utrzymanych dającym mleko o niskiej liczbie KS
- niektóre szczepy maja zdolnośc przetrwania w wymieniu przez okres zasuszania i reinfekcji po rozpoczęciu laktacji
- niektóre szczepy mają zdolność adhezji i wnikania do komórek nabłonka wymienia. E. coli nie wiążą się z fibronektyną
- powracające zakażenia przebiegają łagodniej
Paciorkowce środowiskowe
-Streptococcus dysgalactiae wykazuje adherencję do komórek wydłużonych, wiąże się z fibronektyną. Czynnikiem zjadliwości jest białko Mig wiążące się z białkami osocza alfa-2 makroglobulinami i IgG. Chroni to bakterie przed fagocytozą
- Streptococcus uberis wykazuje adherencję do komórek sześciennych niezależnie od fibronektyny.
- Enterococcus faecalis, E. faecium powodują kliniczne lub podkliniczne zapalenie gruczołu mlekowego
- Pseudomonas spp. Są wszechobecne w środowisku. Występują w zanieczyszczonej wodzie, urządzeniach dojarskich, myjących, w roztworach środków do zanurzania strzyków, a nawet
w zawiesinach antybiotyku. Czasami w celu ich likwidacji należy wymienić instalację dojarska, myjącą, itp. Powodują kliniczne lub podkliniczne stany zapalne. Wykazują wieloodporność na antybiotyki.
- Prototheca
Algi (Prototheca zoopfii, Prototheca wickehamii) - występują na roślinach, w wodzie i błocie w ciepłym klimacie. Mogą powodować chroniczne zapalenie wymienia prowadzące do spadku produkcji mleka. Leczenie nieznane, krowy podlegają selekcji
- Grzyby drożdżopodobne
Powodowane przez Candida sp., rzadziej Cryptococcus neoformans
Najczęściej są wprowadzane do wymienia przez wielorazowego użycia igły i strzykawki w trakcie antybiotykoterapii. Mogę także dostać się do wymienia w wyniku podawania zanieczyszczonych roztworów i zawiesin. Zdarzają się zakażenia po antybiotykoterapii
- przeniesienie zarazków ze skóry strzyku do wymienia
Mastitis spowodowane przez bakterie przemieszczające się ze skóry strzyku do wymienia
Najczęściej spowodowane przez Staphylococcus koagulazo-ujemne stanowiące oportunistyczną florę skóry: Corynebacterium bovis. Zakażenie dotyczy kanału strzykowego, występuje częściej u pierwiastek
i ma charakter przejściowy. Stosowanie środków odkażających doping oraz antybiotyków w czasie zasuszania jest skutecznym sposobem zapobiegania zakażeniom.
- przeniesienie zarazków z jamy ustnej cielęcia do wymienia
„Mastitis” w wyniku zakażenia przez ssące cielęta
Dane na ten temat są kontrowersyjne. Przyjmuje się, że ssące cielęta powodują otwarcie kanału strzykowego, stwarzając możliwość wnikania bakteriom (Streptococcus agalactie, Staphylococcus aureus).
Zapobieganie i zwalczanie
Jest trudniejsze niż zapobieganie mastitis zakaźnemu. Wiele z nich naturalnie żyje w środowisku, są oporne na środki używane do diping i antybiotyki stosowane w czasie zasuszania
Utrzymywać czystość, sprzątać odchody
Doić po wymyciu gruczołu, odkażeniu strzyków i wysuszeniu
Bezpośrednio po doju nie dopuszczać do kładzenia się zwierząt, podać im karmę
Przestrzegać zasad aseptyki. Używać jednorazowych igieł, strzykawek, jałowych zawiesin i roztworów podawanych do wymienia, świeżych roztworów odkażających, wymienić instalacje zanieczyszczone Pseudomonas.
- przeniesienie zarazków przez owady
Mastitis w wyniku zakażenia przez muchy
Rzadko groźne
Dochodzi do ropni penetrujących gruczoły.
Zewnętrzne wirusowe zakażenia wymienia i strzyków
- PARAPOXVIRUS (Poxviridae) - rzekoma ospa wietrzna
- ORTHOPOXVIRUS (Poxviridae) - ospa bydła
- SIMPLEXVIRUS (Herpesviridae) - zapalenie strzyków
- PAILLOMAVIRUS (Papovaviridae) - brodawczakowatość bydła.
Mikrobiologia
Wykład 5 20.04.2007
26