SYSTEMY SĄDOWEJ KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA
a) SYSTEM AMERYKAŃSKI
System amerykański to nic innego jak zdecentralizowany model sądowej kontroli konstytucyjności prawa (judicial review.) Instytucja kontroli konstytucyjności prawa w USA nie ma swoich bezpośrednich podstaw konstytucyjnych, choć w czasie prac nad tą konstytucją pojawiały się głosy postulujące przyznanie takiego prawa sądom powszechnym. Przełomowe znaczenie dla uznania prawa sądów do kontroli konstytucyjności prawa miało orzeczenie z roku 1803 wydane przez sędziego Marshalla w sprawie Marbury vs Madison. Sędzia Marshall stwierdził, opierając się na klauzuli supremacyjnej, że skoro konstytucja jest najwyższym prawem w państwie, a sędziowie są tym prawem związani to mogą oni nie stosować aktów niższego rzędu w sytuacji ich sprzeczności z konstytucją. Warto jednak podkreślić, że klauzula supremacyjna odnosi się jedynie do wyższości prawa federalnego nad stanowym, a nie konstytucji federalnej nad ustawami federalnymi. Ostatecznie jednak dopiero po ponad pięćdziesięciu latach od niniejszego orzeczenia sądowa kontrola konstytucyjności prawa stała się powszechna w USA.
O modelu amerykańskim można powiedzieć, że charakteryzują go cztery cechy: uniwersalność, dekoncentracja, konkretność i względność. Uniwersalność kontroli oznacza, że sądy mogą oceniać wszystkie akty normatywne oraz wszelkie działania organów i funkcjonariuszy władzy wykonawczej niezależnie od szczebla struktury państwa w związku z oceną legalności i konstytucyjności w obrębie prawa federalnego, stanowego oraz pomiędzy tymi dwoma systemami. Dekoncentracja kontroli przejawia się w uznaniu prawa wszystkich sądów do oceny zgodności aktu niższego rzędu z aktem stojącym wyżej w hierarchii źródeł prawa, bez względu na rodzaj sądu i jego szczebel (wyjątkiem są tutaj sądy pokoju). Konkretność oznacza, że ocena legalności i konstytucjonalności dokonywana jest w związku z „konkretną” sprawą rozpatrywaną przez sąd. Dla podniesienia w takiej sprawie zarzutu niekonstytucyjności konieczne jest spełnienie czterech przesłanek łącznie: naruszony musi zostać interes osobisty strony, naruszenie to musi dotyczyć interesu prawnego osoby, musi ono mieć charakter realny, a nie potencjalny i wreszcie w przypadku skarżenia rozstrzygnięcia organu, musi ono mieć charakter ostateczny. Ostatnia cecha to względność, czyli fakt, iż uznanie w danej sprawie normy za niekonstytucyjną nie powoduje jej uchylenia, a jedynie jej niezastosowanie w konkretnym przypadku.
Podstawą ocena konstytucyjności prawa przez sądy amerykańskie są cztery klauzule: due process of law -niemożność pozbawienia jakiejkolwiek osoby życia, wolności lub własności inaczej niż w drodze właściwego przewodu sądowego, rule of reasonableness - weryfikacja czy ustawodawca zachował rozsądną równowagę pomiędzy interesem ogółu a interesami partykularnymi, klauzula kontraktów - niemożność ustawowego naruszania zobowiązań wynikających z umowy oraz klauzula równości - nakaz jednakowej ochrony obywateli bez względu na rasę.
W systemie amerykańskim istnieją ograniczenia, co do orzekania o niekonstytucyjności prawa. Dotyczą one tzw. „kwestii politycznych”, co wiąże się z unikaniem decydowania o konstytucyjności spraw związanych: z procesem zmiany konstytucji, z różnymi aspektami prowadzenia polityki zagranicznej oraz z zarzutami dotyczącymi gwarancji stanowej, republikańskiej formy rządów. Ponadto Sąd Najwyższy nie rozpatruje zarzutu niekonstytucyjności prawa, w przypadku, gdy nie został on podniesiony przed sądami niższej instancji. Nawiązując do Sądu Najwyższego to jego orzecznictwo ma priorytetowy charakter dla innych sądów, ze względu na jego ogromny autorytet orzeczniczy i często traktowane jest jako mające walor normy prawnej.
(na podstawie: A. Pułło, Badanie konstytucyjności aktów prawnych przez sądy powszechne, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, pod red. E. Zwierzchowskiego, Warszawa 1997; D. Rousseau, Sądownictwo konstytucyjne w Europie, Warszawa 1999; R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000.)
b) SYSTEM KONTYNENTALNY
Podstawowe założenia europejskiego kontynentalnego systemu kontroli konstytucyjności prawa zawarte zostały w pracach wybitnego prawnika europejskiego Hansa Kelsena. Według niego system kontroli prawa przez sądy powszechne miał liczne wady, z których na największe uznawał on: względność orzeczeń poszczególnych sądów oraz rozbieżność w orzecznictwie poszczególnych sądów. Dlatego też funkcja badania hierarchicznej kontroli norm powinna zostać powierzona jednemu organowi sądowemu o charakterze centralnym. Teorie Kelsena stały się podstawą dla utworzenia dwóch pierwszych sądów konstytucyjnych na świecie - Trybunałów Konstytucyjnych w Austrii i Czechosłowacji. Rozwój tego systemu kontroli konstytucyjności prawa nastąpił po drugiej wojnie światowej. Do dzisiaj już w zdecydowanej większości państw europejskich model ten został wprowadzony do rozwiązań konstytucyjnych. Ponadto centralne trybunały konstytucyjne występują w państwach pozaeuropejskich, czego przykładem może być Papua Nowa Gwinea czy Uganda.
Podstawową cechą modelu kontynentalnego jest powierzenie kontroli konstytucyjności prawa sądowemu organowi centralnemu, zwanemu najczęściej trybunałem konstytucyjnym. Trybunały sprawują kontrolę na zasadzie wyłączności, co oznacza, iż żaden inny organ nie posiada prawa do badania hierarchicznej zgodności norm prawnych. Dla skutecznej realizacji tego modelu niezbędne jest ujęcie trybunału i jego kompetencji w normach konstytucyjnych, z uwagi na fakt, że jego sędziowie związani są wyłącznie normami konstytucyjnymi. Normy poświęcone sądownictwu konstytucyjnemu zajmują wszakże różne miejsce w systematyce konstytucji. Z reguły usytuowane są one w systemie gwarancji konstytucji, wymiarze sprawiedliwości lub też poświęcony jest im osobny rozdział. Orzeczenie sądu konstytucyjnego stwierdzające niekonstytucyjność poszczególnych aktów prawnych jest skuteczne erga omnes, a więc powoduje eliminacje takiego aktu z systemu prawnemu. Skutki takiego orzeczenia zależą od tego, czy w danym państwie taki akt uznawany jest za nieważny od chwili jego wydania (skutek ex tunc, np. Niemcy, Hiszpania), czy też uchylenie aktu następuje z chwilą opublikowania orzeczenia sądu konstytucyjnego, bądź też w chwili późniejszej wskazanej w orzeczeniu (skutek ex nunc, np. Włochy, Austria). Kolejną cechą modelu kontynentalnego jest dominacja kontroli abstrakcyjnej, czyli kontroli zgodności normy niższego rzędu z normami stojącymi wyżej w hierarchii prawa w oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania prawa. Z wnioskami o kontrolę abstrakcyjną zwrócić się mogą wyłącznie wskazane w konstytucji podmioty (z reguły są to naczelne organy państwowe oraz grupy parlamentarzystów). Obok kontroli abstrakcyjnej w systemie kontynentalnym występuje również kontrola konkretna, której przejawem są w szczególności pytania prawne kierowane przez sądy rozstrzygające konkretną sprawę oraz skargi konstytucyjne. Wreszcie w systemie kontynentalnym istniej możliwość kontroli prewencyjnej, czyli sprawowanej przed wejściem w życie badanego aktu prawnego. Możliwość ta jest jednak realizowana niezwykle rzadko.
Parę słów warto poświęcić sposobowi kreacji trybunałów konstytucyjnych. Może to być dokonywane przez głowę państwa przez parlament albo też częściowo przez poszczególne człony władzy (w Hiszpanii po 4 sędziów powołują obie izby parlamentu, po 2 rząd i sądownictwo; we Włoszech po 5 prezydent rząd i organy władzy sadowniczej). W tym drugim przypadku nominacje mogą mieć niestety charakter polityczny. Aby temu zapobiec stosuje się niekiedy obowiązek uzyskania przez kandydata na sędziego kwalifikowanej większości głosów. Sędziowie trybunałów z reguły muszą spełniać rygorystyczne kryteria związane z praktyką zawodową, w szczególności w wymiarze sprawiedliwości. Jeśli chodzi o ich status prawny to posiadają immunitet zarówno materialny jak i formalny. Powszechna jest również niepołączalność materialna i formalna pełnienia funkcji sędziego sądu konstytucyjnego.
Na zakończenie trzeba też wspomnieć, że oprócz orzekania o hierarchicznej zgodności norm prawnych trybunały konstytucyjne posiadają również inne kompetencje. Należy do nich weryfikacja ważności wyborów i referendów, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, nadzór nad partiami politycznymi czy orzekanie w sprawach osób postawionych w stan oskarżenia na skutek zawinionego naruszenia konstytucji bądź ustaw.
(Na podstawie: D. Rousseau, Sądownictwo konstytucyjne w Europie, Warszawa 1999; R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000; E. Zwierzchowski, Europejskie modele scentralizowanej kontroli konstytucyjności aktów prawnych, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, pod red. E. Zwierzchowskiego, Warszawa 1997)
c) SYSTEM MIESZANY
Podstawową cechą systemu mieszanego jest dualizm kontroli konstytucyjności prawa. oznacza to, że badanie zgodności prawa z konstytucją sprawują zarówno sądy powszechne jak i centralny sąd konstytucyjny. System ten występuje obecnie w licznych państwach Ameryki Łacińskiej (np. Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Chile), a ponadto z licznymi modyfikacjami w Grecji i Portugalii. Cechą charakterystyczną jest to, że wyłącznie sądy konstytucyjne (niekiedy ich rolę pełnią Sądy Najwyższe) są władne do uznania normy za nieważną i nieobowiazującą, czyli tylko one mogą usunąć taką normę z porządku prawnego. Natomiast sądownictwo powszechne posiada możliwość niezastosowania prawa w konkretnej, zawisłej przed nim sprawą. Tak więc orzeczenie sądu powszechnego nie powoduje utraty mocy obowiązującej przez niezastosowany akt normatywny. W tym miejscu warto też wspomnieć o instytucji amparo występującej w państwach iberoamerykańskich, czyli instytucji zbliżonej do europejskiej skargi konstytucyjnej. Amparo polega na tym, że na Sądy Najwyższe mają możliwość uznania, na podstawie actio popularis, zarzutu niekonstytucyjności ustawy, dekretu bądź uchwały za uzasadniony, co skutkowało usunięciem takiego aktu z systemu prawnego.
(na podstawie: K. Complak, Parlament we współczesnej Ameryce Łacińskiej, Wrocław 1994; R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000)
d) SYSTEM FRANCUSKI
Przyznanie uprawnienia do kontroli konstytucyjności ustaw we Francji napotykało na sprzeciw znacznej części środowisk politycznych, w szczególności ugrupowaniom lewicowym, uznających zasadę prymatu woli przedstawicieli suwerena, czyli parlamentu. Nie zmienia to faktu, że po roku 1852 uprawnienie takie posiadał Senat, jednakże od początku ewoluował on w kierunku drugiej izby parlamentu, co też stało się kilkanaście lat później. Ostatecznie organ kontrolujący zgodność ustaw z konstytucją powołany został w Konstytucji V Republiki z 19528 roku. W założeniach jej twórców Rada Konstytucyjna, a więc organ któremu powierzono powyższe uprawnienie miał mieć charakter polityczny, oderwany od władzy sądowniczej. Dzisiaj można mówić o jego daleko idącej ewolucji w stronę modelu kontynentalnego, jednakże jego liczne cechy szczególne nie pozwalają na zaliczenie Rady Konstytucyjnej do organów sądowych.
W skład Rady Konstytucyjnej wchodzi dziewięciu członków: trzech powołanych przez Prezydenta, trzech przez przewodniczącego Senatu i trzech przez przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego. Co trzy lata zmienia się 1/3 jej składu. Ponadto uprawnienie do dożywotniego zasiadania w Radzie posiadają byli prezydenci Republiki. Członkowie Rady są niezawiśli, nieodwołalni i nie mogą wyrażać opinii w sprawach, które mogą być przedmiotem rozstrzygnięć Rady. Nie chroni ich jednak żaden immunitet, a co więcej nie muszą posiadać wykształcenia prawniczego (w ostatnich jednak latach ukształtował się zwyczaj konstytucyjny, że osoby powoływane w skład Rady wykształcenie takie posiadają).
Rada Konstytucyjna sprawuje wyłącznie kontrolę o charakterze prewencyjnym, czyli sprawowana jest przed wejściem w życie badanego aktu. Można ją podzielić na kontrolę obligatoryjną i fakultatywną. Obligatoryjna dotyczy ustaw organicznych i regulaminów izb parlamentarnych, które bezpośrednio po uchwaleniu kierowane są z mocy prawa do Rady Konstytucyjnej. Kontrola fakultatywna odnosi się do ustaw oraz umów międzynarodowych. z wnioskiem o przeprowadzenie takiej kontroli wystąpić mogą; prezydent, premier, przewodniczący Senatu, przewodniczący Zgromadzenia Narodowego oraz, od 1974 roku, grupa co najmniej 60 deputowanych bądź 60 senatorów. Orzeczenie o konstytucyjności ustaw i regulaminów powoduje, że nie mogą one być wprowadzone w życie. Wyjątkowo, gdy Rada uzna, że tylko pojedyncze przepisy zawarte w ustawie, nie będące nierozerwalnie związane z całością ustawy, są niekonstytucyjne, prezydent może podpisać ustawę z ich pominięciem bądź też zwrócić się do parlamentu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ustawy. Odmiennie wygląda sytuacja z umowami międzynarodowymi uznanymi za niekonstytucyjne. Umowy takie nie mogą być ratyfikowane do czasu dokonania stosownych zmian w konstytucji. Podstawą orzekania jest zgodność z konstytucją, a także, conra legem, w odniesieniu do ustaw organicznych, zgodność z ordonansami organicznymi wydanymi na podstawie art. 92 konstytucji, czyli ordonansami wydanymi przez rząd w ciągu czterech miesięcy od uchwalenia konstytucji regulującymi kwestie niezbędne dla funkcjonowania nowych instytucji. Pozostałe kompetencje Rady Konstytucyjnej to: kontrola kompetencyjna ustawodawstwa, związana z enumeratywnym wyliczeniem materii ustawowej w konstytucji, rozpatrywanie spraw związanych z wyborami i referendum oraz stwierdzanie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta i udzielenie zgodny na wprowadzenie stanu wyjątkowego.
Poza Radą Konstytucyjną znaczną rolę w sprawowaniu kontroli konstytucyjności prawa odgrywa sądownictwo administracyjne z Radą Stanu na czele. To właśnie ono bada zgodność z konstytucją aktów wykonawczych rządu oraz administracji terenowej.
(na podstawie: A. Kubiak, Francuska koncepcja kontroli konstytucyjności ustaw, Gdańsk 1993; L. Garlicki, Rada Konstytucyjna w Republice Francuskiej, [w:] Sądy konstytucyjne w Europie. tom 1, pod red. J. Trzcińskiego, Warszawa 1996; D. Rousseau, Sądownictwo konstytucyjne w Europie, Warszawa 1999; R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000.)
e) SYSTEM BRYTYJSKI
W Wielkiej Brytanii ukształtował się oryginalny system kontroli konstytucyjności prawa. Wynika to z faktu, że kraj ten nie posiada konstytucji w znaczeniu formalnym, a jego ramy ustrojowe zawarte są zarówno w ustawach jak i zwyczajowym prawie konstytucyjnym, orzecznictwie sądów oraz konwenansach. System ten opiera się na kontroli prawa przez wszystkie sądy powszechne (judicial bracking), z tym że spod tej kontroli w zasadzie wyłączone są akty wydawane przez parlament, co jest konsekwencją przyjęcia idei suwerenności parlamentu, a więc uznania parlamentu za jedyne i najważniejsze źródło władzy w państwie. W związku z tym nie ma możliwości żadnej kontroli aktów wydawanych przez ten organ przez inne organy ze względu na ich niższą pozycję w systemie organów państwowych. W pewien sposób brak kontroli tego rodzaju aktów osłabiony jest przez obowiązywanie zasady, która stanowi, iż uchwalona ustawa nie ma na celu zmiany brytyjskiego porządku konstytucyjnego, chyba, że sama wyraźnie o tym stanowi. Pozwala to władzy sądowej na dokonywanie interpretacji norm ustawowych w konkretnych sytuacjach, a tym samym w pewnym sensie „kontrolować” ustawodawstwo. Rzeczone ograniczenia nie mają zastosowania do aktów normatywnych wydawanych przez organy władzy wykonawczej, w tym również aktów o mocy ustawy. Podlegają one w pełnym zakresie kontroli sądowej. Kontrola ta ma jednak charakter skuteczny inter partes, czyli oznacza niekonstytucyjność wyłącznie na użytek konkretnego sporu sądowego. Norma takiego aktu pozostaje więc w systemie prawnym. W systemie brytyjskim istnieją jednak pewne ograniczenia dotyczące kontroli konstytucyjności aktów podustawowych. Najpoważniejsze z nich dotyczy sytuacji, gdy sama ustawa zabrania takiej kontroli.
(na podstawie: Srovnavaci ustavni pravo, pod red. J. Blahoža, Praha 1998; E. Gdulewicz, W. Kręcisz Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii, [w:] Ustroje państw współczesnych, praca zb., Lublin 1997; W. Zakrzewski, Ustawa i delegacja ustawodawcza w Anglii, Kraków 1960.)
f) SYSTEM SKANDYNAWSKI
W państwach skandynawskich sądowa kontrola konstytucyjności prawa ma charakter ograniczony. Co prawda w państwach tych uznaje się prawo sądów powszechnych do badania zgodności ustaw (wyjątkiem jest Finlandia) i innych aktów o charakterze powszechnie obowiązującym z konstytucją, jednakże prawo to wykorzystywane jest przez nie niezwykle rzadko. Szczególnie charakterystyczny dla systemu skandynawskiego wydaje się tutaj przykład Szwecji. Prawo do badania przez sądy powszechne konstytucyjności aktów ustawodawczych potwierdzone zostało przez precedensowe orzeczenie Sądu Najwyższego z roku 1964, w którym to Sąd wypowiedział się w sprawie obowiązywania ustawy z roku 1924 dotyczącej m.in. urzędowych godzin otwarcia sklepów. Sąd Najwyższy uznał, że sądy powszechne mają możliwość zarówno materialnej (treściowej), jak i formalnej (proceduralnej) kontroli prawa. Trzeba podkreślić, że pomimo niniejszego orzeczenia sądy korzystały z tego prawa niezwykle rzadko i wstrzemięźliwie. Sytuacji nie zmieniło wprowadzenie w 1979 roku w Akcie o Formie Rządu nowego brzmienia § 14, zgodnie z którym „w sytuacji gdy sąd lub inny organ ustali, że jakikolwiek przepis pozostaje w sprzeczności z prawami fundamentalnymi, z innym aktem o wyższej mocy lub że pominięto przy jego wydawaniu obowiązujące zasady prawne, nie powinien takiego przepisu stosować. W wypadku ustanowienia tego typu przepisu przez Riksdag lub Rząd, nie stosuje się go wówczas, gdy ich błąd jest oczywisty”. Widać więc, że niestosowanie przepisów ustawowych i rządowych może być zastosowane wyłącznie w przypadku oczywistej sprzeczności aktu normatywnego usytuowanego niżej w hierarchii źródeł prawa. Znamienny jest fakt wielokrotnie podkreślanej przez Sąd Najwyższy powściągliwości w korzystaniu z powyższego, przyznanego przez konstytucję, uprawnienia. wyjątkiem jest tutaj orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach podatkowych. Podobnie wygląda kontrola sądowa w Norwegii. Gdy Sąd Najwyższy orzeknie tam o niekonstytucyjności ustawy obliguje to do dokonania przez Storting stosownych zmian w ustawodawstwie, a do tego czasu zmiany niniejsze wprowadzane są poprzez tzw. ustawodawstwo prowizoryczne, wydawane przez króla i obowiązujące do najbliższej sesji parlamentu.
W Skandynawii znacznie większe znaczenie ma pozajurysdykcyjna kontrola zgodności prawa z konstytucją, zarówno o charakterze parlamentarnym, jak i pozaparlamentarnym. Ta pierwsza sprawowana jest zarówno na posiedzeniu plenarnym w toku postępowania ustawodawczego, jak i przez poszczególne organy. Szczególnie istotną rolę pełnią w tym systemie specjalne komisje kontrolujące zgodność prawa z konstytucją (w Szwecji nosi ona nazwę komisji ds. Konstytucji). To do niej kierowane są projekty legislacyjne w stosunku do których przewodniczący parlamentu ma zastrzeżenia, że naruszają one prawa fundamentalne. Decyzja takiej komisji jest ostateczna. Ponadto ocenia ona zgodność projektów ustawodawczych w toku postępowania legislacyjnego, a co więcej bada również zgodność rozporządzeń z konstytucją i ustawami. W Szwecji do kontroli parlamentarnej zalicza się również działalność ombudsmana, który może występować do parlamentu lud rządu z inicjatywą usunięcia sprzeczności w prawie. Kontrola pozaparlamentarna to przede wszystkim Rada Prawa, składająca się sędziów SN i NSA, czuwająca nad legalnością konstytucyjną i spójnością projektów ustaw, choć jej opinia nie ma charakteru wiążącego.
(na podstawie: A. Pułło, Badanie konstytucyjności aktów prawnych przez sądy powszechne, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, pod red. E. Zwierzchowskiego, Warszawa 1997; W. Sokolewicz, Źródła prawa w Szwecji, [w:] Prawo na zachodzie. Studia źródeł prawa w systemie demokratycznym, pod red. W. Wołpiuka, PAN 1992; J. Osiński, Wstęp do Konstytucji Królestwa Norwegii, [w:] Konstytucja Królestwa Norwegii, Warszawa 1996)
g) SYSTEM SZWAJCARSKI
W Szwajcarii, podobnie jak w państwach skandynawskich, nie został utworzony specjalny sąd konstytucyjny. co więcej prawa do kontroli zgodności aktów niższego rzędu z konstytucją nie posiadają również sądy powszechne. Nie oznacza to jednak, że nie można mówić o pewnych elementach sądowej kontroli konstytucyjności prawa. Dlatego też używa się tutaj pojęcia sądownictwa konstytucyjnego w wąskim rozumieniu. Podkreśla się, że to właśnie Szwajcaria była jednym z pierwszych państw, które wprowadziły sądową kontrolę konstytucyjności prawa. Miało to miejsce jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku. System ten za fundamentalne założenia przyjmuje zapewnienie realizacji konstytucyjnych praw i wolności oraz ochronę obywateli przed działalnością władzy państwowej. Hierarchia norm ma zaś sprzyjać stosowaniu się do powyższych zasad, a tym samym zapewniać bezpieczeństwo prawne obywateli. Osiągnięcie powyższych celów jest możliwe wyłącznie w sytuacji, w której istnieje organ, do którego obywatel może wystąpić w przypadku bezprawnej ingerencji innych organów państwowych w jego prawa i wolności. Głównym przejawem tej kontroli jest instytucja skargi konstytucyjnej, rozpatrywanej przez Sąd Federalny w Lozannie. Każdy obywatel ma prawo do wystąpienia z nią w sytuacji, gdy jego konstytucyjne prawa zostały pogwałcone przez jakikolwiek akt kantonalny. Nowa konstytucja z 1999 roku rozszerzyła zakres skargi konstytucyjnej na każde naruszenie konstytucyjnych praw., z tym że w dalszym ciągu dotyczy to wyłącznie prawa kantonalnego. Sąd Federalny związany jest bowiem normami ustaw federalnych i prawa międzynarodowego. Próby rozszerzenia jego kognicji na ustawodawstwo federalne do dzisiaj nie przyniosły pożądanego efektu i nie doprowadziły do możliwości kontroli konstytucyjnej niniejszych aktów normatywnych.
W Szwajcarii w zasadzie nie pojawiają się głosy postulujące przyjęcie metody kontroli konstytucyjności prawa opartego na modelu amerykańskim bądź też kontynentalnym. Wynika to ze specyfiki obowiązującego systemu rządów - systemu parlamentarno-komitetowego, przewidującego nadrzędną pozycję parlamentu, któremu konstytucja przypisuje zwierzchni nadzór nad wymiarem sprawiedliwości. Ponadto restrykcyjnie przestrzegana zasada priorytetu ustawy w praktyce wyklucza możliwość jakiegokolwiek działania władzy sądowniczej przeciwko uchwalonym przez parlament ustawom. To właśnie izby parlamentu decydują: w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy organami federalnymi (Sąd Federalny rozstrzyga wyłącznie spory na linii federacja-kantony), dotyczące ważności inicjatywy ludowej czy też weta ludowego oraz, co najistotniejsze, to on sprawuje abstrakcyjną kontrolę każdorazowej zmiany konstytucji kantonalnej pod kątem zgodności z prawem federalnym. Kontrola zgodności ustawodawstwa z porządkiem konstytucyjnym w parlamencie dokonywana jest głównie na poziomie komisji, co szczególnie widoczne jest w fazie wstępnej, kiedy to badają one inicjatywę ustawodawczą zarówno od strony formalnej jak i materialnej, przedstawiając swoje stanowisko izbie. Ostateczna decyzja należy jednak do samej izby.
(na podstawie: L. Wildhaber, The Swiss Judicial System, [w:] Modern Switzerland, pod red. J. Murray Luck, Palo Alto 1978; Z. Czeszejko - Sochacki, System konstytucyjny Szwajcarii, Warszawa 2002; A. Pułło, Badanie konstytucyjności aktów prawnych przez sądy powszechne, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, pod red. E. Zwierzchowskiego, Warszawa 1997)