KONSTYTUCYJNOŚĆ STOSOWANIA PRAWA PRZEZ SĄDY I ADMINISTRACJĘ PUBLICZNĄ
MODEL STATYCZNY HANSA KELSENA ORAZ INNE ZAGADNIENIA
Hans Kelsen był austriackim prawnikiem i filozofem prawa, a także przedstawicielem normatywizmu, a przede wszystkim twórcą koncepcji „czystej nauki prawa”.
Punktem wyjścia teorii Kelsena był radykalny rozdział prawa i moralności oraz prawa i faktu. Granice tego drugiego rozróżnienia wyznacza dualizm bytu i powinności, gdzie prawo mieści się w sferze powinności. Za mieszanie tych sfer Kelsen krytykował pozytywizm prawniczy.
Normatywizm prawniczy uważany jest za skrajną postać pozytywizmu. Jego twórcą jest właśnie Hans Kelsen, najwybitniejszy przedstawiciel wiedeńskiej szkoły prawa, który w swoich wczesnych pracach poddał krytyce całą koncepcję prawno-naturalną , w szczególności Kanta. Zdaniem Kelsena podstawowym błędem charakteryzującym pozytywizm prawniczy jest mieszanie sfery bytu, czyli faktycznego istnienia prawa z powinnością, czyli czymś idealnie obowiązującym. Lekarstwem na błędy pozytywistów ma być tzw. „czysta teoria prawa”.
Punktem wyjścia czystej teorii prawa Hansa Kelsena jest przyjęcie tezy o dualizmie bytu i powinności. Dualizm bytu i powinności może być rozumiany jako :
dualizm ontologiczny - oznaczający, że badane zjawisko należy albo do sfery normatywnej, albo do sfery rzeczywistości
dualizm epistemologiczny - oznacza, że innymi metodami bada się rzeczywistość empiryczną, a innymi świat powinności (normy)
dualizm językowy - inaczej są formułowane wypowiedzi dotyczące świata bytu, inaczej wypowiedzi dotyczące sfery powinności.
Czysta teoria prawa wykluczała zatem zajmowanie się prawem jako zjawiskiem społecznym, a z kolei ograniczała zadania nauk prawnych do badań nad czysto formalną stroną prawa.
Zdaniem Kelsena obowiązywanie normy prawnej można wyjaśnić tylko w odwołaniu się do systemu normatywnego, dlatego też opracował on trzy koncepcje systemu: statycznego, dynamicznego i mieszanego. Ich cechą wspólną jest ujmowanie systemu prawa jako całości hierarchicznej, autonomicznej, uporządkowanej, zamkniętej jedną normą najwyższą. Główne dwa systemy to:
system statyczny, stworzony na zasadzie treściowego powiązania norm, czyli oparty na uzasadnieniu aksjologicznym; w systemie statycznym powiązania między normami mają charakter inferencyjno-treściowy: z treści normy bezpośrednio wyższej wyprowadzić można treść normy niższej. Normą najwyższą jest ta, którą uznajemy za oczywistą, której przypisujemy najwyższą wartość
system dynamiczny, oparty na tym, iż wchodzące w jego skład normy są stanowione na podstawie norm kompetencyjnych. W systemie dynamicznym relacje między normami mają charakter formalno-kompetencyjny: norma bezpośrednio wyższa jest formalną podstawą obowiązywania normy niższej, czyli zawiera kompetencję do jej wydania. Normą najwyższą jest norma podstawowa (Grundnorm), którą Kelsen określa jako "czysto pomyślaną lub sfingowaną"; jest ona transcendentalno-logicznym domknięciem systemu.
Zdaniem Kelsena system prawa jest dynamicznym systemem norm kompetencyjnych, mających uzasadnienie w normach kompetencyjnych wyższego rzędu zawartych w konstytucji, zaś kompetencje do stanowienia konstytucji mają podstawę w jakiejś domyślnej normie podstawowej (tzw. Grundnorm). System prawa ma więc strukturę piramidy norm, na której szczycie jest podstawowa norma kompetencyjna, za pośrednictwem której ma on jakieś powiązanie ze światem wartości. O tym, czy dana norma obowiązuje, decyduje to, czy stanowiący organ ma do tego kompetencje czy też nie.
Za normy prawne uważa on przede wszystkim normy sankcjonujące, nakazujące organom państwa zastosowanie sankcji, jeśli ktoś dokonał czynu zabronionego. Natomiast norma sankcjonowana jest tylko domyślną normy sankcjonującej. Kelsen zakładał, że abstrakcyjność i ogólność nie są istotnymi cechami norm prawnych; za normy prawne uważał także normy konkretne (czyli wyroki sądowe, a także akty administracyjne).
Według Kelsena o danych powinnościach wypowiadamy się za pomocą norm, które są specyficznym konstruktem językowym, wyrażającym określoną powinność. Tym samym norma jest elementarną strukturą prawa, nie można jej ostatecznie dookreślić bez pojęcia systemu prawnego. Norma prawna nie może znajdować się poza systemem normatywnym, dlatego aby stwierdzić że norma obowiązuje, należy wykazać, że należy ona do systemu.
Hans Kelsen odrzucał ponadto podstawową tezę pozytywistycznej doktryny Austina, która mówiła o tym, że prawo jest rozkazem władzy państwowej. Według Kelsena norma prawna obejmuje jedynie pewien stan rzeczy porządkiem prawnym. Mówimy więc o formalnym charakterze aktu prawnego. Czysta nauka prawa może zajmować się tylko formą prawnego zjawiska. Treść, strona historyczna czy też polityczna leży w gestii socjologa badającego prawo.
Marta Pietrzak