Ekman, Paul Ekman


Ekman s. 205-226.

Czy poszczególne emocje cechują się specyficznymi wzorcami reakcji fizjologicznych?

Wielu psychologów próbowało odpowiedzieć na to pytanie, np. James sugerował, że różne emocje są związane z odmiennymi wzorcami zmian w mięśniach szkieletowych i w fizjologii, gdyż zakładał, że doświadczenie emocji pozostaje pod bezpośrednim wpływem sprzężeń zwrotnych z obwodowego układu nerwowego. Założenie to zostało wyparte przez dwuczynnikową teorię emocji Schachtera i Singera, która zakłada, że różne rodzaje emocji są związane z tym samym stanem pobudzenia fizjologicznego, a rozróżniają je jedynie treści poznawcze. Jednak w ostatnim dziesięcioleciu pod wpływem prac Ekmana, Levensona i ich współpracowników nabrał znaczenia pogląd, że poszczególne emocje cechują się specyficzną reakcją fizjologiczną.

Kwestie stojące przed badaczem zainteresowanym fizjologiczną specyfiką poszczególnych emocji:

Fizjologia obwodowa

Autonomiczny układ nerwowy dostarcza działaniom niezbędnego wsparcia metabolicznego. Wynika z tego, że emocje powinny się różnić wzorcami pobudzenia autonomicznego w takim stopniu, w jakim są powtarzalnie związane z różnymi tendencjami behawioralnymi. Levenson, Ekman i Friesen zauważyli, że zmiany autonomiczne związane z różnymi emocjami tworzą wzorce aktywności wspierające adaptacje behawioralne i skojarzone z nimi programy motoryczne najbardziej prawdopodobne dla tych emocji. Ta sama emocja może się wiązać z różnymi wzorcami działań, dlatego też aktywność autonomicznego układu nerwowego powinna ujawniać znaczny stopień zróżnicowania. Tendencje behawioralne związane z jakimiś wspólnymi emocjami są prawdopodobnie dość zróżnicowane np. strach może się wiązać z reakcją ucieczki lub znieruchomienia. Autonomiczne wsparcie dla każdej z tych reakcji powinno się różnić np. mobilizacja sercowo-naczyniowa powinna być silniejsza przy ucieczce niż przy znieruchomieniu.

Cacioppo i współpracownicy wskazali, że emocjom nie muszą koniecznie towarzyszyć jakiekolwiek zmiany fizjologiczne, gdyż istnieje wiele przykładów ujawniania się zróżnicowanych jakościowo emocji pomimo braku systematycznych zmian fizjologicznych.

Badacze, którzy patrzyli na emocje z perspektywy wymiarowej próbowali odnaleźć uniwersalne biologiczne wskaźniki pobudzenia i znaku emocji, gdyż uważali, że te dwa czynniki mówią najwięcej o różnicach pomiędzy emocjami. Cacioppo i inni zauważyli zróżnicowanie elektromiografii mięśni twarzy polegające na silniejszej aktywności mięśnia jarzmowego, a słabszej korugatora (mięsień odpowiedzialny za marszczenie brwi) przy emocjach pozytywnych niż negatywnych. Lang stwierdził wzmożenie reakcji mrugania na nieoczekiwany bodziec dźwiękowy pojawiający się podczas działania bodźca negatywnego. Davidson i inni stwierdzili zróżnicowanie pewnych elektrofizjologicznych miar aktywności przednich obszarów płata skroniowego pomiędzy pozytywnymi stanami emocjonalnymi z tendencją do zbliżania się, a negatywnymi stanami związanymi z unikaniem.

Fizjologia ośrodkowa

Sposób wywołania emocji na pewno ma wpływ na stan centralnego układu nerwowego, gdyż emocje wzbudzane poprzez własne myśli biorą swój początek z pobudzenia pól skojarzeniowych. Jedna z teorii głosi, że jeśli w jakiejś rodzinie emocji znajduje się jakaś niezmienna właściwości to powinien odpowiadać jej niezmienny wzorzec aktywności neuronalnej. Jednak nie podjęto badań nad znalezieniem tego wzorca. Inne podejście etologiczno-anatomicze przedstawia MacLean, który na podstawie etologicznych badań nad zachowaniem ssaków wyróżnił 6 głównych form zachowania, którym odpowiada 6 emocji. Formy zachowania (w nawiasie - emocje):

  1. Poszukiwanie (pragnienie)

  2. Agresja (gniew)

  3. Chronienie się (strach)

  4. Apatia (smutek)

  5. Zachowanie radosne (radość)

  6. Pieszczoty (przywiązanie/miłość)

Każde z tych zachowań występuje u różnych gatunków ssaków. MacLean twierdził również, że specyficzne systemy mózgowe odpowiedzialne są za każde z tych zachowań.

LeDoux twierdził, że u ssaków strukturą uwikłaną w emocje jest ciało migdałowate.

Davidson wyjaśnia rolę prawego i lewego obszaru przedniego płata skroniowego w regulowaniu emocji związanych z tendencjami do zbliżania się i wycofywania. Sugeruje, że lewy obszar przedni związany jest z pozytywnym afektem związanym ze zbliżaniem się, natomiast prawy obszar przedni w afekt negatywny związany z wycofywaniem się. Postawił także hipotezę, że ludzie różnią się toniczną aktywizacją tych regionów mózgu i że te różnice indywidualne decydują o zróżnicowanej podatności jednostek na popadanie w określony stan afektywny.

Jeffrey A. Grey: 3 podstawowe systemy emocjonalne

Badania nad mózgowymi podstawami zachowań emocjonalnych wskazują na istnienie trzech zasadniczych systemów emocjonalnych w mózgu ssaków: pierwszy dotyczy reakcji na bodźce apetytywne, drugi dotyczy ataku lub ucieczki w reakcji na bodźce awersyjne, trzeci zaś dotyczy behawioralnego zahamowania w reakcji na bodźce awersyjne.

Badacze mózgowych mechanizmów zachowania emocjonalnego zwierząt są zgodni, że:

Róznice pomiędzy badaczami (głównie chodzi o nazewnictwo) np.:

Model Davidsona zakłada istnienie 3 podstawowych systemów emocjonalnych: system zbliżania behawioralnego (SZB), system walki/ucieczki (SWU) i system hamowania behawioralnego (SHB). Wyczerpująca charakterystyka modelu wymagałaby opisania każdego z tych systemów na trzech poziomach: behawioralnym (opisując związane ze wzmocnieniami wejścia i wyjścia pozwalające na funkcjonalne zdefiniowanie systemu), neuronalnym (określając struktury mózgu i wzorce aktywności pośredniczące między wskazanymi poprzednio wejściami i wyjściami systemu) oraz poznawczym, czyli komputacyjnym (opisując procesy przetwarzania informacji wzbudzane przez systemy mózgowe wskazane na poziomie poprzednim). Charakterystyka tych systemów RYSUNEK STRONA 213 i 214! Charakterystyka trzeciego, poznawczego poziomu SHB skupia się na pojęciu komparatora, który nieprzerwanie sprawdza zgodność bieżącego stanu świata ze stanem oczekiwanym. Dodatkowe analizy procesów przetwarzania informacji w SZB koncentrują się natomiast na funkcji programowania motorycznego. Model ten wskazuje na to, że poszczególne emocje cechują się specyficznymi wzorcami reakcji fizjologicznych w mózgu. Aktywność każdego z opisanych podstawowych systemów emocjonalnych odpowiada odrębnemu stanowi emocjonalnemu. U podłoża każdego rzeczywistego doznania emocjonalnego leży mieszanka aktywności wszystkich trzech podstawowych systemów emocjonalnych. Należy również odróżnić podstawowe stany emocjonalne (każdy z nich odpowiada pewnemu poziomowi aktywności któregoś z podstawowych systemów emocjonalnych) od doświadczanych stanów emocjonalnych, z których każdy odpowiada jakiejś mieszance aktywności wszystkich trzech systemów.

Najczystsze stany emocjonalne

Dla silnej aktywności SHB emocją taką jest lęk. W wypadku SZB i SWU ciężko jednoznacznie powiedzieć."Czystą" emocją dla SWU może być panika lub wściekłość, zaś dla SZB może nią być nadzieja lub rozluźnienie, szczęście lub euforyczne "bycie na haju" wywoływane narkotykami.

Powiązanie specyficznej aktywności podstawowych systemów emocjonalnych z autonomicznym układem nerwowym oraz układem hormonalnym

Oba te systemy (autonomiczny i hormonalny) aktywizują się w podobny sposób, gdy wymagane są jakiekolwiek energiczne działania, zarówno wtedy, gdy trzeba przygotować się do działania lub o zachowania typu walka/ucieczka (panika/przerażenie lub wściekłość), bądź też o aktywne działania zmierzające do uzyskania nagrody czy uniknięcia kary (nadzieja lub rozluźnienie). Wzorzec pobudzenia autonomicznego jest nieco odmienny dla zahamowania behawioralnego z jednej strony i dla walki/ucieczki z drugiej strony; zaś pobudzenie autonomiczne, dla którego człowiek nie ma jasnego wytłumaczenia, przeradza się w doznanie afektu raczej negatywnego niż pozytywnego. Poza tymi wyjątkami nie ma dowodów na specyficzną rolę aktywności układu autonomicznego i hormonalnego.

Joseph E. LeDoux: Specyficzność fizjologiczna emocji

Hipoteza sprzężenia zwrotnego Williama Jamesa zakłada, że dochodząca do mózgu informacja o zmianach stanu ciała towarzyszących pobudzeniu emocjonalnemu wyznacza doświadczany przez człowieka stan emocjonalny. Wiele badań nad tym problemem polegało na mierzeniu obwodowej aktywności autonomicznego układu nerwowego (AUN). Jednak nie udało się wykryć przekonujących dowodów na autonomiczne zróżnicowanie emocji , jednak współczesne badania sugerują zróżnicowanie niektórych emocji w pewnych warunkach. Cannon skrytykował hipotezę Jamesa. Krytyka ta dotyczyła jedynie aktywności autonomicznej, choć James zakładał, że istotne sprzężenie zwrotne obejmuje cały akt emocjonalny, czyli też reakcje behawioralne. Zakładając, że różnym emocjom towarzyszą specyficzne dla nich wzorce behawioralne, to mózg może odbierać zróżnicowane sprzężenia zwrotne z obwodowego układu nerwowego. Problem polegałby na wyjaśnieniu:

  1. w jaki sposób emocja może być odczuwana nawet w wypadku nieobecności obserwowalnego zachowania;

  2. w jaki sposób emocje, którym towarzyszy podobna aktywność behawioralna mogą być doświadczane jako różne

  3. w jaki sposób stany, którym towarzyszy to samo zachowanie (na przykład bieg dla zdrowia oraz bieg w trakcie ucieczki) mogą być doświadczane czasami jako neutralne, a czasami jako emocjonalne.

Sprzężenie zwrotne jest być może istotnym wyznacznikiem emocji, jednak jak na razie nie jest ono wystarczającym jej wyjaśnieniem.

LeDoux twierdzi, że w każdych warunkach wywołujących silne pobudzenie emocjonalne następuje skok niezróżnicowanej aktywności autonomicznej owocujący uogólnionym stanem niespecyficznego pobudzenia, stanowiącego tło dla innych zmian autonomicznych o bardziej specyficznym charakterze. Uważa także, że aby poznać dowody na fizjologiczną specyficzność emocji należy zmierzyć aktywność centralnego układu nerwowego (CUN). Technika mierzenia potencjałów elektrycznych pojedynczych neuronów lub ich wiązek doprowadziła do wykrycia licznych przypadków aktywności specyficznej dla poszczególnych emocji. Np. eksperymenty na prymatach znajdujących się w stanie czuwania wskazały zróżnicowaną wrażliwość neuronów ciała migdałowatego na nagradzane i nie nagradzane bodźce wzrokowe lub słuchowe. Niektóre z neuronów tej struktury w odmienny sposób reagują na bodźce skojarzone z nagrodą i skojarzone z karą. W ciele migdałowatym można też znaleźć neurony, które zmieniają swoją reaktywność w miarę zmiany znaczenia bodźca. Wrażliwość komórek CUN na bodźce emocjonalne wykazały również badania nad zmianami aktywności różnych zespołów neuronalnych podczas klasycznego warunkowania reakcji na bodźce negatywne. Po współwystępowaniu dźwiękowego bodźca warunkowego z jakimś awersyjnym zdarzeniem następują liczne zmiany w reagowaniu na ten bodziec przez neurony różnych obszarów mózgu, jak ciało migdałowate, hipokamp, wzgórze wzrokowe czy kora czuciowa. Próg pobudzenia neuronów rośnie lub spada w odniesieniu do poziomu podstawowego, a odpowiednie porównania z sytuacjami neutralnymi dowodzą specyficzności tych zmian dla sytuacji warunkowania (czyli tego, że są one skutkiem wyuczonych skojarzeń).

Badania nad różnymi stanami emocjonalnymi wskazują także na udział ciała migdałowatego, co można traktować jako dowód przeciwko specyficzności różnych emocji. Ciało migdałowate to skomplikowany obszar mózgu z wieloma podstrukturami, z których każda dysponuje własnymi wejściami i wyjściami. Np. jądro boczne ciała migdałowatego zawiera większość połączeń z kory czuciowej. I choć lezja tego jądra uszkadza uwarunkowane emocje pozytywne i negatywne (prawdopodobnie wskutek przerwania strumienia informacji sensorycznej), różne wyjścia tego jądra zdają się uwikłane w różne sytuacje. Np. połączenia jądra bocznego z jądrem środkowym ciała migdałowatego zdają się ważne w kontrolowaniu wyuczonej reakcji strachu, a połączenia z jądrem accumbens są ważne dla wyuczonych preferencji miejsca.

Robert W. Levenson: W poszukiwaniu specyfiki autonomicznejAUN a emocja

2 najważniejsze z wielu funkcji AUN:

  1. Funkcja regulacyjna zapewniająca stałość wewnętrznych warunków ciała.

  2. Funkcja druga to zapewnienie wsparcia zachowaniom i ta rola "zaburzacza" homeostazy jest ściśle powiązana z emocjami i pojęciem fizjologicznej specyfiki różnych emocji. Dzięki tej funkcji można uzasadnić fizjologiczną specyfikę emocji. Jeżeli zadaniem emocji jest szybka i skuteczna organizacja reakcji organizmu na zmieniające się wymagania sytuacji, zaś częścią tej reakcji jest mobilizacja odpowiednich zachowań adaptacyjnych, to należy spodziewać się, że niezbędna dla wsparcia tych zachowań jest pewna aktywizacja AUN. Czy ta reakcja autonomiczna przedstawia się odmiennie dla jakichś emocji, zależy od dwóch czynników:

  1. od tego, czy emocje te wzbudzają stale odmienne wzorce zachowań,

  2. od tego, czy owe zachowania wymagają odmiennego rodzaju wsparcia autonomicznego.

Jeżeli pewne emocje są silnie powiązane z pewnymi wzorcami zachowania i jeśli różne wzorce zachowania wymagają różnych rodzajów autonomicznego wsparcia, to można oczekiwać pewnych specyficznych reakcji autonomicznych dla poszczególnych emocji. Wynika z tego, że np. Zmiany fizjologiczne ułatwiające walkę powinny też występować w czasie gniewu, nawet jeżeli osoba badana nie angażuje się faktycznie w walkę.

Trudności w badaniach emocjonalnej specyficzności AUN:

  1. Istnieją etyczne ograniczenia na rodzaje bodźców, którymi można wzbudzić emocje, co prowadzi do tego, że w warunkach laboratoryjnych można wzbudzać emocje jedynie niezbyt silne. Niektóre z bodźców laboratoryjnych wywołują wiele emocji, które pojawiają się albo sekwencyjnie, albo w postaci mieszanki, a to utrudnia badanie fizjologii pojedynczych emocji.

  2. Problemy z naturą emocji i AUN - większość emocji trwa dość krótko i dlatego łatwo je przeoczyć.

  3. Problem stanowią też różnice indywidualne np. Bodziec wywołujący wstręt u 99 osób może rozbawić setnego badanego. Dlatego należy starannie kontrolować, czy i jakie emocje zostały wzbudzone u każdej z badanych osób.

Autonomiczne różnice między emocjami

Prawdopodobnym wydaje się pogląd, że autonomiczna specyfika emocji będzie podobna dla tych uczuć, które wiążą się z gotowością do podobnych zachowań. Na podstawie badań nad autonomicznym zróżnicowaniem emocji, których przedmiotem w większości były cztery emocje negatywne (gniew, wstręt, strach i smutek) i jedna emocja pozytywna (szczęście) oraz emocja zaskoczenia prawdopodobnie udało się zidentyfikować pewną niewielką liczbę dobrze powtarzalnych różnic między czterema badanymi emocjami negatywnymi, jak również różnic pomiędzy nimi a pozytywną emocją szczęścia. Przede wszystkim posługiwano się dwiema metodami:

(1) sterowanie wyrazem twarzy (instruuje się badanych, aby przybierali wyraz twarzy typowy dla określonej emocji)

(2) ponowne przeżywanie przypomnianych emocji (prosi się badanych, aby przypomnieli sobie jakąś emocję i starali się ponownie ją odczuć). Od niedawna bada się emocje wywoływane za pomocą projekcji filmu bądź pojawiające się spontanicznie podczas interakcji bliskich sobie ludzi.

Autonomiczne zróżnicowanie emocji negatywnych

Prawdopodobnie udało się wykryć cztery rzetelne (powtarzalne) różnice między gniewem, strachem, wstrętem i smutkiem. Dla piątej różnicy znane są jak narazie dowody wstępne. Różnice polegają na tym, że

a) gniew wywołuje większy wzrost tempa akcji serca niż wstręt;

b) strach wywołuje większy wzrost tempa akcji serca niż wstręt;

c) smutek wywołuje większy wzrost tempa akcji serca niż wstręt;

d) gniew wywołuje większy wzrost temperatury palca niż strach

Badania pokazały, że różnice e występują u badanych różniących się zawodem, wiekiem, kulturą i płcią. Wykryte w tych badaniach różnice są zgodne z hipotetycznymi modelami zmian autonomicznych, gdyż np. Gniew i strach wiążą się z dużą aktywnością i wysokimi wymaganiami metabolicznymi takich zachowań, jak walka lub ucieczka, a to wiąże się ze zmianami autonomicznymi (np. wzrost tempa akcji serca). Wymagania metaboliczne biernych zachowań związanych ze wstrętem są względnie niższe.

Różnice autonomiczne między emocjami pozytywnymi i negatywnymi

Dotychczasowe dowody na autonomiczne różnice między emocjami pozytywnymi i negatywnymi:

a) gniew powoduje silniejszy wzrost tempa akcji serca niż szczęście,

b) strach powoduje silniejszy wzrost tempa akcji serca niż szczęście,

c) strach powoduje silniejszy wzrost elektrycznego przewodnictwa skóry niż szczęście,

d) wstręt powoduje silniejszy wzrost elektrycznego przewodnictwa skóry niż szczęście.

Emocje pozytywne jako "odczyniacze" autonomiczne

Levenson w swoich pracach zasugerował, że emocje pozytywne nie wiążą się z odrębnymi wzorcami pobudzenia autonomicznego, ponieważ nie są one skojarzone z zachowaniami adaptacyj-nymi wymagającymi jakiegoś znacznego wsparcia autonomicznego np. zadowolenie może nie wiązać się z jakimkolwiek szczególnym wzorcem zachowania, a jeżeli nawet, to nie będzie to zachowanie aktywne, wymagające dużych zasobów energetycznych. Emocje takie wiązałyby się nie ze specyficznym wzorcem pobudzenia, lecz z niską aktywnością AUN, a ich główną funkcją byłoby "odczynianie" lub likwidacja aktywności wzbudzonej przez emocje negatywne. Z tego założenia wynika, że funkcją pewnych emocji pozytywnych byłoby sprowadzenie organizmu do stanu spokoju autonomicznego - szybsze niż w przypadku, gdyby emocje negatywne biegły nadal swoim naturalnym torem.

Jaak Panksepp: Najwyrazistsze różnice fizjologiczne między emocjami znajdziemy w obwodach mózgowych

Przyjmując, że emocje stanowią rezultat działania specyficznych obwodów mózgu, to wynika z tego, że można mówić o wyraźnej specyfice mózgowych substratów poszczególnych emocji i że specyficzność ta w pewnym stopniu musi się przejawiać w aktywności autonomicznego i jelitowego systemu nerwowego oraz układu hormonalnego. W dotychczasowych badaniach opisano wiele specyficznych dla emocji wzorców działania AUN, ale jednak dokładne określenie leżącego u ich podłoża mechanizmu wymaga dobrze kontrolowanych badań mózgu dokonywanych na modelach zwierzęcych. Jednym z problemów jest częściowe pokrywanie się wzorców aktywności autonomicznej i hormonalnej różnych podstawowych systemów emocjonalnych. Główną funkcją zmian autonomicznych i hormonalnych jest przywoływanie różnych reakcji ciała w zgodzie z behawioralnymi i psychologicznymi wymogami każdego z systemów emocjonalnych. Wzorce hormonalne towarzyszące stanom emocjonalnym również mogą cechować się ogromną różnorodnością, ale jednak możliwy jest pewien zakres ich specyficzności charakterystyczny dla różnych stanów emocjonalnych. Panksepp uważa, że niemożliwa jest jednoznaczna identyfikacja mózgowo wzbudzonej emocji za pomocą analizy wzorców fizjologicznych zmian obwodowych. Uważa także, że prawdopodobnie do podkorowych obwodów zarządzających emocjami dochodzą silne sprzężenia zwrotne z funkcjonowania AUN. Opisano na przykład ogromną symfonię neuroprzekaźników w jelitowym układzie nerwowym i w innych narządach wewnętrznych, szczególnie w nerkach, systemie immunologicznym i sercu. Mimo że centralny układ nerwowy jest generalnie oddzielony od takich przekaźników barierami krew/mózg, wiele z nich może zwrotnie oddziaływać na system komorowy. Wiadomo, że mniejsze i silnie lipofilne sterydy płciowe łatwo przenikają do mózgu, można sądzić, że hormony te są w stanie modulować ton emocjonalnych obwodów mózgu (przyczyniając się w ten sposób do powstawania nastrojów). Wiele badań dowodzi modyfikowania stanów emocjonalnych przez neuroprzekaźniki u zwierząt np.:

Wszystkie one wywierają silne i zróżnicowane wpływy na AUN i układ hormonalny.

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
emocje podstawowe i ekspresja emocji w grupach, Paul Ekman
Paul Ekman cz 2
Ekman, Paul Facial Expressions
HIT !!! Paul Ekman Facs PsychologyEmotion amer prof wraz z współprac stworzył progr do nauki czytani
Ekman, Paul Darwin, Deception and Facial Expression
Psychology Paul Ekman Emotions Revealed
[ebook] Psychology Paul Ekman Why Dont We Catch Liars
Ekman i Friesen zadania
Ekman Kerstin Dzwon Śmierci
eksperyment ascha, milgrama, zimbardo, ekman emocje i?dania
ekman

więcej podobnych podstron