Spoistość klasy szkolnej
Spoistość jako właściwość grupy społecznej nie doczekała się dotąd jednoznacznego określenia. Jest to pojęcie rozumiane często wieloznacznie. D. Cartwright i A. Zander wymieniają kilka sposobów intuicyjnego rozumienia tego pojęcia. I tak dla jednych oznacza ono silne poczucie przynależności do grupy, dla innych przejawia się we wzajemnej życzliwości i serdeczności wszystkich jej członków. Może oznaczać również wspólne dążenie jej członków do osiągnięcia tego samego celu i ponoszenia współodpowiedzialności za to, co dzieje się w grupie. Dla jeszcze innych spoistość grupy jest równoznaczna ze znaczeniem przykrości i wyrzeczeń, związanych z realizacją wspólnych zadań. Wreszcie spoistość grupy może być rozumiana jako gotowość jej członków do obrony przed zagrożeniami lub atakiem z zewnątrz.
W wyniku licznych badań nad spoistością grupy wyodrębniono trzy sposoby jej rozumienia:
1) atrakcyjność grupy dla jej członków,
2) gotowość dążeń członków grupy do osiągnięcia wspólnych celów
3) koordynację podjętego wspólnie przez członków problemu. W literaturze socjologicznej i psychologicznej, a także poniekąd pedagogicznej szczególną wagę przywiązuje się do atrakcyjności grupy dla jej członków. Przy czym atrakcyjność tę jako symptom spoistości grupy utożsamia się z możliwie wysokim wartościowaniem uczestnictwa w niej przez poszczególnych członków grupy. W tym znaczeniu jest ona funkcją wypadkowych sił, działających na jej członków w kierunku pogłębienia w nich poczucia przynależności do grupy. Określenie spoistości jako atrakcyjności grupy dala jej członków, jedni upatrują w zaspokajaniu w grupie swych potrzeb, inni w pełnieniu w niej określonej roli czy funkcji, jeszcze inni w odporności grupy na destrukcyjne wpływy wewnętrzne i zewnętrzne lub też w odwzajemnionych pozytywnych postawach jej członków. Ważną rzeczą jest uświadomienie sobie kryteriów(wskaźników) bliżej określających spoistość klasy. Mogą być nimi m.in.: okazywanie serdeczności i życzliwości kolegom z klasy, stawanie w obronie klasy, gdy znajdzie się ona w sytuacji zagrożenia, wspólne naradzanie się nad planami przyszłych swych działań i wspólna ich realizacja, opowiadanie się za tymi samymi normami obowiązującymi w klasie, wykazywanie wewnętrznej odporności na sytuacje konfliktowe w klasie, systematyczne i punktualne uczęszczanie na lekcje.
Jednym z istotnych czynników zwiększających spoistość klasy szkolnej może być to, w jakim stopniu klasa przyczynia się do zaspokajania takich potrzeb uczniów, jak np. potrzeba afiliacji czyli przynależność do grupy, akceptacji, uznania i bezpieczeństwa. Im bardziej potrzeby te bywają zaspokojone, tym bardziej klasa szkolna staje się dla nich atrakcyjna i pociągająca. Atrakcyjność swej klasy uczniowie odczuwają szczególnie wówczas, gdy spotykają się z powszechnym uznaniem - zarówno ze strony swych kolegów klasowych, jak i nauczycieli. Jednostka odczuwająca akceptację ze strony grupy bardziej przywiązuje się do niej niż jednostka, która pozbawiona jest takiego poczucia. Współpraca w dążeniu do tego samego celu zwiększa przyjaźń wśród członków grupy rozładowuje panujące w niej konflikty, a tym samym spoistości grupy. Odczuwane przez uczniów zagrożenie ze strony nauczyciela wpływa na zwiększenie spoistości klasy. Jedni wykazują obojętność i apatię, czemu towarzyszy często brak entuzjazmu i zainteresowania pracą szkolną, inni okazują uległość i odczuwają swą zależność od niego, niektórzy zaś przeżywają wyraźny negatywizm i postawę wrogości wobec nauczyciela.
Spoistość klasy szkolnej zmniejsza się szczególnie wówczas, gdy uczniowie nie znajdują w niej możliwości zaspokajania swych potrzeb zwłaszcza w tym stopniu, jak to miało miejsce dawniej, przede wszystkim potrzeby uznania i bezpieczeństwa. Spoistość jej zmniejsza się także wskutek przykrych w niej doświadczeń i przeżyć, a zwłaszcza rozczarowań uczniów. Spoistość grupy maleje, gdy członkowie jej różnią się w swych przekonaniach co do sposobu rozwiązywania problemów. Zróżnicowanie poglądów stanowi kolejny czynnik dezintegrujący harmonijny układ stosunków w klasie szkolnej. W pracy L.Festingera i jego współpracowników, stwierdzają oni że jednostka będzie traktowała prawdopodobnie swa grupę jako mniej atrakcyjną, jeśli przekona się o niezgodności własnych opinii ze stanowiskiem grupy w tej samej sprawie. Innym czynnikiem, wpływającym na zmniejszenie spoistości klasy szkolnej, może być przeświadczenie uczniów o zbytniej dominacji niektórych z nich lub o innych nie właściwych przejawach ich zachowania się. Nie lubiani przeważnie są ci, którzy usiłują dominować w klasie i wyróżnić się w sposób zasłużony. M. Deutsh stwierdził m.in. że współzawodnictwo powoduje wśród członków grupy poczucie niepewności wskutek oczekiwania wrogich postaw ze strony osób, z którymi wypada im współzawodniczyć.
Czynniki dezintegrujące spoistość klasy szkolnej:
- niezgodność celów do jakich zmierzają uczniowie klasy
- brak wśród uczniów kontaktów towarzyskich
- niewłaściwa organizacja życia i pracy uczniów, nie licząca się dostatecznie z ich indywidualnymi potrzebami
- tłumienie inicjatywy uczniów
Potrzebę taką dyktuje fakt pełnej jego odpowiedzialności za istniejącą spoistość w klasie szkolnej. Należy zdać sobie także sprawę z tego, że zbyt wysoka spoistość kryje w sobie pewne niebezpieczeństwa, bywa źródłem megalomanii grupowej, separatyzmu i niechęci do osób z poza grupy. Klasa zaczyna odgrywać role destruktywną, zwłaszcza wskutek lekceważenia innych klas i wszelkich zbiorowych akcji szkoły. Trzeba osłabiać zbytnią spoistość klasy i poszczególnych jej podgrup, wykazujących skłonności do zachowań nie pożądanych ze społecznego i wychowawczego punktu widzenia.