Parki narodowe
1. Woliński Park Narodowy - utworzony w 1960 r., obejmuje fragment wybrzeża klifowego wraz z pasem przybrzeżnych wód Morza Bałtyckiego. Na obszarze parku występują sosnowe i bukowe lasy. Spotyka się tam chronioną paproć - długosza królewskiego. Występuje wiele gatunków ptaków i ssaków, w tym w morzu - morświn i foka szara.
2. Słowiński Park Narodowy - utworzony w 1967 r., obejmuje fragment wybrzeża z przymorskimi jeziorami, z których największe to Łebsko. Na wydmach nadmorskich można spotkać m.in. chronioną roślinę - mikołajka nadmorskiego. Wybrzeże porasta las. Nad morzem, a szczególnie nad jeziorami występuje wiele gatunków ptaków.
3. Park Narodowy Bory Tucholskie - utworzony w 1996 r., leży na Pojezierzu Pomorskim, obejmuje lasy w dorzeczu Brdy, głownie bory sosnowe. Na obszarze parku znajdują się jeziora i torfowiska. Do ciekawych gatunków ptaków tam występujących należą: głuszec i bielik - pierwowzór naszego godła.
4. Wigierski Park Narodowy - utworzony w 1989 r., leży na Pojezierzu Mazurskim, obejmuje Jezioro Wigry oraz okoliczne torfowiska, łąki i lasy. Można tam spotkać liczne ptaki wodne, bobry, wilki, a zasługujących na uwagę roślin - storczyki.
5. Biebrzański Park Narodowy - utworzony w 1993 r., leży na Nizinie podlaskiej, obejmuje duży fragment Doliny Biebrzy. Obszar parku to Biebrza i jej rozlewiska, bagna i torfowiska. Park jest znany przede wszystkim z rozmaitości ptaków wodnych i błotnych, w tym słynnych batalionów, oraz z występowania ssaków takich jak łosie i bobry.
6. Narwiański Park Narodowy - utworzony w 1996 r., leży na Nizinie Podlaskiej i obejmuje fragment doliny Narwi, rzeki wielokorytowej wraz z jej rozlewiskami i bagnami. Spotkać tam można m.in. drapieżnego ptaka błotniaka stawowego oraz łosia i wydrę.
7. Drawieński Park Narodowy - utworzony w 1990 r., leży na Pojezierzu Pomorskim, w dorzeczu Drawy. Obejmuje między innymi bory sosnowe i buczyny, jeziora i torfowiska. Występują tam m.in. wydry i bobry.
8. Park narodowy Ujście Wart - utworzony w 2001 r., leży na granicy Pojezierza Wielkopolskiego i pomorskiego. Obejmuje obszar ujścia Warty do Odry. Jest miejscem występowania wielu ptaków wodnych i błotnych, a także bobrów i wydr.
9. Białowieski Park Narodowy - utworzony w 1947 r., leży na Nizinie Podlaskiej. Jako jedyny w Polsce obejmuje fragment lasu pierwotnego, nigdy nie zmienionego przez człowieka. Do chronionych gatunków występujących na obszarze parku należą m.in.: żubr, bóbr i wilk.
10. Kampinoski Park Narodowy - utworzony w 1959 r., leży na Nizinie Mazowieckiej na południe od Wisły. Jest to jedyny w Europie tak duży obszar chroniony położony w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy. Charakterystyczny dla tego parku jest kontrast krajobrazowy - z jednej strony śródlądowe wydmy i rosnące na nich bory sosnowe, z drugiej zaś bagna i torfowiska. Spośród zwierząt na szczególną uwagę zasługują: bocian czarny, łoś, bóbr oraz przywrócony do życia w stanie wolnym ryś.
11. Wielkopolski Park Narodowy - utworzony w 1957 r., leży na Pojezierzu Wielkopolskim na południe od Poznania. Obejmuje obszary lasów i jezior. Znany jest z występowania puszczyków.
12. Poleski Park Narodowy - utworzony w 1990 r., leży na Polesiu Lubelskim. Obejmuje obszary lasów, bagien, torfowisk i jezior. Występuje tam m.in. nasz jedyny gatunek żółwia - żółw błotny, a także żuraw i wilk.
13. Świętokrzyski Park Narodowy - utworzony w 1950r., obejmuje część starych Gór Świętokrzyskich z najwyższym szczytem Łysicą (612m. n. p. m.). Osobliwością parku są rumowiska skalne zwane gołoborzami. W lasach często rosną jodły i buki.
14. Karkonoski Park Narodowy - utworzony w 1959 r., obejmuje część najwyższego pasma Sudetów - Karkonoszy wraz z najwyższym szczytem: Śnieżką (1602 m.n.p.m.). W parku chroni się m.in. różne rodzaje piętra roślinności z endemicznym dzwonkiem karkonoskim oraz zwierzęta, w tym ptaka płochacza halnego.
15. Park Narodowy Gór Stołowych - utworzony w 1993 r., obejmuje polską część Gór Stołowych ze szczytem Szczelińca Wielkiego (919 m. n. p. m.). To jedyne w Polsce góry płytowe, z niezwykle ciekawymi formami skalnymi. Obszar parku jest pokryty lasami oraz torfowiskami z chronioną sosną błotną. Na łąkach kwitnie pełnik europejski. Występuje tu wiele gatunków zwierząt kręgowych.
16. Roztoczański Park Narodowy - utworzony w 1974 r., obejmuje fragment Roztocza. Flora parku jest bogata, wyróżniają się w niej ogromne jodły. Spośród zwierząt występują liczne płazy i gady, w tym żółw błotny, a także ssaki, m.in. wilki, rysie, kuny i borsuki.
17. Babiogórski Park Narodowy - utworzony w 1954 r., obejmuje masyw Babiej Góry (1725 m n. p. m.) w Beskidach. Na terenie parku występują piętra roślinności górskiej: regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina, piętro alpejskie. Występują liczne gatunki ptaków i ssaków, m.in. jelenie, wilki i niedźwiedzie.
18. Gorczański Park Narodowy - utworzony w 1981 r., obejmuje część pasma Gorców w Beskidach, z najwyższym szczytem: Turbaczem (1310 m n. p. m.). Prawie cały obszar parku jest pokryty lasami, w których żyją m.in. dzięcioły, kruki, rysie, wilki i niedźwiedzie.
19. Magurski Park Narodowy - Utworzony w 1995 r., obejmuje fragment Beskidu Niskiego. Wśród różnorodności lasów na terenie parku występują m.in. buczyny, jaworzyny i jedliny. Występuje kilkadziesiąt gatunków roślin chronionych, w tym dziewięćsił bezłodygowy. Spośród ssaków spotykane są m.in. wilki, rysie, żbiki i łosie.
20. Pieniński Park Narodowy - Utworzony w 1954 r.(chroniony od 1932 r.), obejmuje masyw Pienin w Karpatach, z najwyższym szczytem Trzy Korony (982 m n. p. m.). Przez te malownicze wapienne gór przebija się Dunajec, tworząc słynny przełom. Wśród roślinności występują m.in. endemity: mniszek pieniński i pszonak pieniński, oraz relikty, m.in. złocień Zawadzkiego. Fauna parku jest niezwykle bogata zarówno jeśli chodzi o bezkręgowce, jak i kręgowce. Można tam spotkać m.in. piękne płazy: salamandry i kumaki oraz jaszczurki i trzy gatunki węży.
21. Bieszczadzki Park Narodowy - utworzony w 1973 r., obejmuje część Bieszczadów, jedynego pasma Karpat Wschodnich na obszarze Polski. W parku występują m.in. piękne połoniny - łąki ponad górną granicą lasu. Lasy to pozostałość Puszczy Karpackiej, w której mieszkają drapieżne ptaki, m.in. orzeł przedni oraz ssaki - wilki, niedźwiedzi i rysie.
22. Ojcowski Park Narodowy - utworzony w 1956 r., leży w południowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, obejmuje malowniczą Dolinę Prądnika. Obszar parku jest zbudowany ze skał wapiennych, tworząc m.in. jaskinie. Lasy to głównie grądy i buczyny. Wśród roślin chronionych wyróżnia się lilia złotogłów. Spośród zwierząt można spotkać m.in. krogulca, nietoperze i popielicę.
23. Tatrzański Park Narodowy - utworzony w 1954r., obejmuje najwyższe góry w Polsce - Tatry, zbudowane m.in. z granitów i wapieni. W Tatrach występują piętra roślinności: regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina, hale (piętro alpejskie) i turnie. Do charakterystycznych gatunków zwierząt tatrzańskich należą: kozica i świstak, poza tym spotkać tu można np. niedźwiedzia czy wilka. Rośliny to m.in. szafran spiski (krokus) i zimowit jesienny.
Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce znalazły się (K- kultura, P - przyroda):
1978 - Historyczne centrum Krakowa (K)
1978 - Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce (K)
1979 - Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) (K)
1979 - Puszcza Białowieska - (wspólnie z Białorusią) (P)
1980 - Historyczne centrum Warszawy (K)
1992 - Stare Miasto w Zamościu - przykład renesansowej zabudowy miejskiej (K)
1997 - Średniowieczny zespół miejski Torunia (K)
1997 - Zamek Krzyżacki w Malborku (K)
1999 - Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w. (K)
2001 - Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (K)
2003 - Drewniane kościoły południowej Małopolski - Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica Dolna, Sękowa (K)
2004 - Park Mużakowski nad rzeką Nysą (wspólnie z Niemcami) (K)
2006 - Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu (K)
Stare Miasto - najstarszy obszar Krakowa, otoczony Plantami. Jego centrum stanowi Rynek Główny. Stare Miasto razem ze wzgórzem wawelskim oraz zabytkami Kazimierza zostało zapisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 r.
Głównymi zabytkami krakowskiego Starego Miasta są znajdujące się na Rynku Głównym: Kościół Mariacki, Sukiennice i wieża ratuszowa, oraz pozostałości murów obronnych - Brama Floriańska i Barbakan.
Stare Miasto otacza pas zieleni - Planty, powstały na miejscu dawnej fosy, otaczającej stare mury miejskie.
Kopalnia soli "Wieliczka" - jedna z najstarszych na świecie kopalni soli kamiennej. Mieści się w Wieliczce pod Krakowem. Od XIII wieku do 1772 wspólnie z Kopalnią soli "Bochnia" wchodziła w skład Żupy krakowskiej. Sole wydobywane w kopalni pochodzą z miocenu i zostały wraz utworami towarzyszącymi tektonicznie przesunięte przez ruchy orogenezy alpejskiej w obecne miejsce z pierwotnej lokalizacji odległej o minimum kilkadziesiąt kilometrów.
W 1976 roku kopalnia wpisana została do krajowego rejestru zabytków. Dwa lata później w 1978 roku wpisana przez UNESCO na pierwszą Listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. W 1989 roku Kopalnia Soli "Wieliczka" poszerzyła Listę Światowego Dziedzictwa Zagrożonego, z której została skreślona w 1998 roku[1]. Od 1994, to także pomnik historii Polski. 30 VI 1996 r. zaprzestano całkowicie eksploatacji złoża[2].
Kopalnie odwiedziło w 2006 roku 1 mln 65 tys. 857 gości, z tego 58% odwiedzających stanowili obcokrajowcy. Spośród nich najwięcej do kopalni przyjechało Brytyjczyków - ponad 57 tysięcy i Niemców - ponad 50 tysięcy.
Konzentrationslager Auschwitz, KL Auschwitz (Stammlager), w tym KL Birkenau (Auschwitz II) - zespół niemieckich obozów koncentracyjnych, w tym obozu zagłady na terenie Oświęcimia i pobliskich miejscowości istniejący w latach 1940-1945, symbol Holocaustu. Nazwy Auschwitz i Birkenau są niemieckimi odpowiednikami polskich nazw Oświęcim i Brzezinka, stosowanymi po agresji Niemiec na Polskę w 1939 i aneksji tych ziem przez III Rzeszę[1], gdy Oświęcim znalazł się administracyjnie w rejencji katowickiej (Regierungsbezirk Kattowitz) prowincji Górnego Śląska (Provinz Oberschlesien). W 1940 na tych terenach władze niemieckie utworzyły obóz przeznaczony początkowo do osadzania więźniów politycznych i opozycji, głównie Polaków. Rozbudowywany był potem stopniowo w główne miejsce masowej eksterminacji około miliona Żydów z całej Europy, a także wielu Polaków, Romów, jeńców radzieckich oraz ofiar innych narodowości. Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, figuruje tam pod oficjalną nazwą Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-45)[2][3].
Stare Miasto w Warszawie - najstarsze osiedle miejskie Warszawy będące zwartym zespołem architektury zabytkowej, przeważnie z XVII i XVIII wieku o średniowiecznym układzie zabudowy, otoczone pierścieniem murów obronnych z XIV-XVI wieku. Jego obszar jest stosunkowo niewielki. Ma rynek rozmieszczony na planie prostokąta. Historyczne centrum Warszawy wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa jako wyjątkowy przykład rekonstrukcji zespołu historycznego, dokonanej ze względów ideowych. Stanowi ono bowiem symbol odrodzenia polskiej kultury, która miała być zniszczona przez nazistów.
Stare Miasto w Zamościu - Zamojskie Stare Miasto to jedno z wyjątkowych, unikalnych miejsc w Polsce. Zostało wybudowane od podstaw wg planu opracowanego przez włoskiego architekta Bernarda Morando, jaki nawiązywał do ówczesnych miast włoskich i miast idealnych.Wyróżnia je charakterystyczny układ urbanistyczny, na co wskazuje przebieg ulic przecinających się pod kątem prostym oraz linia dawnych umocnień miasta, na planie siedmioboku. Po wielu zmianach w jego historii, nadal jest jednym z nielicznych miast o takim zespole architektoniczno-urbanistycznym, co podkreśla wpisanie Zamościa w 1992 r. na Listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
Znajduje się tu wiele zabytków, do których zaliczane są budynki świeckie (m.in. ratusz, dawny pałac Zamoyskich, budynek dawnej Akademii Zamojskiej), kościoły i dawne budynki sakralne (w tym katedra, kościoły franciszkanów, redemptorystów i św. Katarzyny, dawne budynki poklasztorne), charakterystyczne budynki dawnej ludności żydowskiej (zwłaszcza synagoga, mykwa) oraz pozostałości zamojskiej twierdzy (bastion, nadszańce, bramy miejskie).
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Starówka - jedna z prawobrzeżnych dzielnic Torunia. W jej obrębie znajdują się Ratusz Staromiejski, Dwór Artusa, pomnik Mikołaja Kopernika z 1853 r, Dom pod Gwiazdą, Fontanna Flisaka, Łuk Cezara, Krzywa Wieża, Dom Mikołaja Kopernika, Katedra śś. Janów, a także kościół św. Jakuba, były Kościół Trójcy Świętej w Toruniu, ruiny kościoła św. Mikołaja i zamku krzyżackiego.[1] Dzielnica została umieszczona na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Nazywana zamiennie Stare Miasto, centrum, Starówka.
Zamek Krzyżacki w Malborku
Zamek krzyżacki w Malborku (niem. Ordensburg Marienburg) - trzyczęściowa twierdza obronna w stylu gotyckim o kubaturze ponad 250 000 m³. Składa się z zamku niskiego, zamku średniego i zamku wysokiego. Jest to jeden z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Pierwotna nazwa zamku używana przez zakon krzyżacki brzmiała Marienburg, czyli Gród Marii. Od 14 września 1309 do 1457 zamek w Malborku był siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego, a miasto stolicą państwa zakonnego.
Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w.
miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kalwaria Zebrzydowska, założone w pierwszej poł. XVII w. przez wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. W latach 1975-1998 miasto należało do województwa bielskiego. Według danych z 31 grudnia 2008 r. miasto liczyło 4 288[1] mieszkańców. Kalwaria Zebrzydowska jest ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium pasyjno-maryjnego oo. bernardynów, które w 1999 r. (Manierystyczny-zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII wieku) została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO[2] jako jedyna kalwaria na świecie i Europie[3].
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
są największymi drewnianymi budowlami o funkcjach religijnych w Europie. Kościoły powstały w II poł. XVII wieku, w następstwie pokoju westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią (1618-1648), gdy naciskany przez protestancką Szwecję katolicki cesarz Ferdynand III Habsburg przyznał śląskim luteranom prawo do wybudowania trzech świątyń na obszarach bezpośrednio podległych jego władzy.
Wybudowano trzy takie kościoły: w Głogowie, Jaworze oraz Świdnicy. Wszystkie zostały ukończone a do naszych czasów dotrwały dwa - kościół w Głogowie spłonął w pożarze wywołanym uderzeniem pioruna.
Drewniane kościoły południowej Małopolski - Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica.
grupa cennych historycznie i ciekawych architektonicznie drewnianych kościołów najczęściej konstrukcji zrębowej, z których najstarsze pochodzą z XIV wieku (za najstarszy uważa się kościół w Haczowie z 1388 roku). Zachowały się w dobrym stanie do czasów współczesnych i stanowią drugie najstarsze tego rodzaju skupisko drewnianych świątyń w Europie, zaraz po norweskich kościołach klepkowych tzw. stavkirke.
W województwie podkarpackim i małopolskim występuje duże zagęszczenie drewnianych kościołów. Prezentują style architektoniczne począwszy od gotyckiego, przez renesansowy, barokowy po nowsze style.
Są cennymi zabytkami w skali Polski, Europy i świata. Znaczna większość z nich znajduje się na turystycznym szlaku architektury drewnianej.
Park Mużakowski (niem. Park von Muskau, Muskauer Park lub Fürst-Pückler-Park) - największy i najsłynniejszy park stylu angielskiego w Polsce i w Niemczech. Park zajmuje ok. 5,45 km² powierzchni na obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej, która stanowi granicę polsko-niemiecką. Centrum parku znajduje się w niemieckiej miejscowości Bad Muskau.
Hala Stulecia, Hala Ludowa (niem. Jahrhunderthalle, ang. Centennial Hall) - hala widowiskowo-sportowa położona w Parku Szczytnickim we Wrocławiu. Wzniesiona w latach 1911-1913 według projektu Maxa Berga, w stylu wczesnomodernistycznym. W 2006 roku hala została uznana za obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Wpisana do rejestru zabytków w 1962 oraz ponownie w 1977, wraz z zespołem architektonicznym obejmującym m.in. Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę i Iglicę.