moje notatki z Tatarkiewicza... (nie mam gdzie tego wrzucic wiec chamsko kopiuje ponizej):
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SOKRATES I SOFIŚCI
SOKRATES
Nie pozostawił po sobie żadnych pism, całą uwagę skierował na człowieka (na sprawy etyczne). Cyceron pisze, że „pierwszy sprowadził [on] filozofię z nieba na ziemię”. Prawdopodobnie pozostałby postacią nieznaną dla historii filozofii, gdyby nie proces, w którym niesłusznie oskarżony przez rządy demokratyczne, skazany został na śmierć. Mógł spokojnie uniknąć kary, uczniowie przygotowywali mu plan ucieczki. On jednak pozostał w więzieniu, trwając na stanowisku posłuszeństwa wobec prawa. Zapadł w pamięć pokoleń jako jeden z nielicznych filozofów, którzy kierowali się w życiu własnymi ideami. Jest prawdziwym archetypem mędrca.
Całą wiedzę o nim czerpiemy z dialogów Platona (jego ucznia), który jedną ze stron dyskusji czyni właśnie Sokratesa. Innym ważnym źródłem są pisma Ksenofonta, wykazujące jednak w wielu miejscach tendencyjność.
To między innymi autorytet Sokratesa sprawił, że w kolejnych wiekach utrwalił się negatywny stereotyp sofistów, którzy w historii myśli odegrali jednak pozytywną i znaczącą rolę. Sokrates krytykował ich za pobieranie opłat za nauki, co uważał za niegodne mędrca, jako że, według jego filozofii, nie można niczego nauczyć, bo wiedza tkwi cały czas w człowieku, rola nauczyciela sprowadza się jedynie do wydobycia tej wiedzy na wierzch.
Poglądy
   Cnota jest dobrem bezwzględnym, (przeciw sofistom) niezależnym od tego kogo dotyczy - kobiety, mężczyzny, pana czy niewolnika. Sprawiedliwość, odwaga i umiejętność panowania nad sobą są zaletami wszędzie i w każdej sytuacji. Wywodzą się one bowiem z samej natury rzeczy, nie są tworem konwencji (powszechność praw etycznych).
Sokrates jednocześnie wynosi cnoty na szczyt wszystkich dóbr dostępnych człowiekowi, był zatem pierwszym moralistą.
Zwracał uwagę na symetrię między szczęściem a cnotą: tylko to co dobre jest niezawodnie pożyteczne, szczęście związane jest z cnotą, bo z cnoty wynika. Ważne jednak, że naczelnym dążeniem człowieka nie powinno być dążenie do szczęścia (eudajmonizm) tylko dążenie do cnoty.
„Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym”. Cnota jest zatem wiedzą. Na zarzut, że do dobra potrzebna jest jeszcze wola człowieka, że sama wiedza o tym co dobre nie wystarcza, Sokrates odpowiedziałby, że wiedza, która nie każe człowiekowi czynić dobra musi być powierzchowna i niezupełna. (intelektualizm etyczny). Konsekwencją wypływającą z tego poglądu było to, że dobra można się nauczyć; sami więc decydujemy czy jesteśmy dobrzy.
Sam Sokrates jednak często w swych decyzjach powoływał się na głos wewnętrznego demona (daimonion), który go powstrzymywał od złego uczynku. Przed śmiercią nie słyszał tego głosu, co miałoby potwierdzać słuszność jego wyboru. Niektórzy badacze wiążą daimonion z czynnikiem religijnym w jego etyce.
„Ludzie dążą do szczęścia i pożytku. Prawdziwe szczęście i prawdziwy pożytek daje tylko dobro. Prawdziwym dobrem jest cnota. Cnota jest jedna, bo każda cnota jest wiedzą. Zdobywając wiedzę, osiągamy dobro a z nim pożytek i szczęście.” [Tatarkiewicz]
Sokrates nie obiecywał uczniom, że nauczy ich cnoty, lecz że będzie razem z nimi jej szukał. Poszukiwania swe prowadził na drodze dyskusji. Najpierw, celem obalenia fałszywych poglądów rozmówcy, stosował metodę elenktyczną (metodę zbijania): przyjmował tezę przeciwnika za prawdziwą (tzw. ironia sokratejska), a następnie rozszerzał ją, pytaniami zmuszał rozmówcę do rozciągnięcia jej na inne obszary, by wykazać wreszcie jej niezgodność z powszechnie panującymi poglądami lub z pierwotną postacią niej samej. Uważał się za uprawnionego takiej krytyki, gdyż, w przeciwieństwie do innych, posiadał wiedzę niewiedzy („wiem, że nic nie wiem”) - co zaakcentował notabene w czasie swojego procesu. Kiedy jednak potrafimy rozpoznać brak, to znaczy, że posiadamy odpowiednie kryterium i pojęcie, tak więc Sokrates miał teorię epistemologiczną (teorię poznania), bo potrafił rozpoznać brak wiedzy. Taka faza krytyczna musi poprzedzić zdobywanie każdej wiedzy i dlatego Sokrates najpierw stosował metodę elenktyczną.
Dalej, gdy rozmówca wyzbył się fałszywych stereotypów, Sokrates rozpoczynał budowę właściwych poglądów. Metodą maieutyczną, dzielił złożone problemy na prostsze, wymagające tylko odpowiedzi tak lub nie. Bazował na przekonaniu, że każdy posiada w sobie wiedzę prawdziwą, którą trzeba tylko wydobyć - tą aprioryczną wiedzą była intuicja zdolna do rozpoznania dobra. Stanowiła ona jednocześnie ostatecznie kryterium trafności wytworzonych poglądów etycznych.
   W logice może być Sokrates uznany za twórcę metody indukcyjnej, przytaczał wiele przykładów, w których objawiała się dana cecha (np. sprawiedliwość) by później odnaleźć wspólne właściwości, zgodnie ze swoją teorią powszechności praw etycznych i jedności cnót.
   To on pierwszy zastosował w filozofii wyraźną metodę, działał systematycznie, bo według niego kto ma pojęcie ten ma wiedzę, a kto ma wiedzę, ten ma cnotę.
   Na poglądach Sokratesa i sofistów wykształciły się szkoły cyników i cyrenaików.

SOFIŚCI

   Byli elitą intelektualną Grecji i nauczycielami. Z nauk sofistów korzystali m. in.: Eurypides i Sofokles. Głównym zarzutem pod adresem sofistów, obok tego, że uczą za pieniądze, było, że dla fałszywego twierdzenia stwarzają pozory prawdy. Z czasem zaczęto utożsamiać sofistykę z erystyką. Prawdą jest, że nadużywali dialektyki, ale czynili to wówczas wszyscy filozofowie, nie wyłączając największego przeciwnika sofistów - Platona.
   Główny przedstawicielem sofistów był Protagoras.
   Oni właśnie dokonali największego zwrotu humanistycznego, zajmowali się tym co dziś zwiemy kulturą. Zbliżyli znów naukę do rzeczy praktycznych; chodziło im nie o to co prawdziwe, lecz to co pożyteczne.
   W badaniach stawiali na doświadczenie empiryczne. To właśnie Protagoras może być po wiekach uznany za prawdziwego twórcę filozofii pozytywistycznej - trzymać się faktów, unikać niepotrzebnych konstrukcji.
   W swej minimalistycznej teorii poznania byli sensualistami, wykazywali nieufność w stosunku do wiedzy; podkreślali relatywizm wszelkich wartości. Umysł uznawali jedynie za bierny byt zdolny do recepcji zewnętrznego świata, jeśli obraz tego świata otrzymywany przez różnych ludzi jest inny, to znaczy, że świat jest różny - materia posiada wszystkie te formy, w jakich komukolwiek się zjawia. Relatywizm ma więc nie tylko zabarwienie antropologiczne („człowiek jest miarą wszechrzeczy”) ale również kosmologiczne.
Prawdę obowiązującą  uznawali za efekt umowy (konwencjonalizm), natomiast prawdy indywidualne wiązali z pożytecznością (praktycyzm). Nie zaprzeczali jednak, że istnieje pierwotne prawo natury - utożsamiali je z panowaniem siły. Były więc dwie co najmniej sofistyczne teorie państwa: wzywające do powrotu panowania siły (niewykluczone, że z niej czerpał Nietzsche) i druga stawiająca konwencjonalne stosunki społeczne wyżej od naturalnych (jako wprowadzające sprawiedliwość).
Sofiści byli pierwszymi filozofami zajmującymi się estetyką. Stworzyli słynną teorię poezji bazującą na mimesis, katharsis i iluzji. ( 1] poezja nie wytwarza realnych przedmiotów, lecz ich słowne naśladownictwa - mimesis 2] w umysłach słuchaczy słowa te wzbudzają iluzję 3] poezja wzbudza w słuchaczach radość i daje im oczyszczenie - katharsis - analogia z wierzeniami religijnymi pitagorejczyków).
Protagoras napisał też pracę „O bogach”. Pierwszym zdaniem utworu było: „O bogach nie potrafię wiedzieć ani że są, ani że ich nie ma; wiele bowiem rzeczy przeszkadza mi to wiedzieć, niejasność samej rzeczy i krótkość życia ludzkiego.”

ARYSTOTELES
Arystoteles

Bio: Pochodził z rodziny lekarzy. Przez 20 lat należał do platońskiej Akademii, po śmierci mistrza i przejęciu szkoły przez Speuzypa, wyjechał. Został nauczycielem Aleksandra Macedońskiego, opuścił go dopiero gdy ten wyprawił się na Azję i sprzeniewierzył ideom Arystotelesa. Powrócił do Aten i tam - w Likeionie - założył szkołę. ϑUmarł na przewlekły nieżyt żołądka
Główne pisma: dialogi - Eudemos, Protreptyk, O filozofii, pisma logiczne (Orgnanon, Hermeneutyka, Kategorie), pisma przyrodnicze (Fizyka), pisma praktyczne (Polityka, Etyka eudemejska, Etyka nikomachejska) i wreszcie tzw. pisma metafizyczne, obejmujące pierwszą filozofię. Uczeń Arystotelesa, Andronikos, umieścił je po dziele „Fizyka” i tak do historii przeszła nazwa metafizyka („meta” - po grecku „po”).
Poglądy:
LOGIKA:
1.   Byt jest jednostkowy a wiedza ogólna. Pojęcia tworzą hierarchię pojęć mniej ogólnych, definiowanych prze pojęcia ogólniejsze. Przy pojęciach najogólniejszych dochodzi do osiągnięcia kresu definiowania. Podobnie sądy tworzą hierarchię racji i następstw. Najbardziej ogólne sądy osiągają kres dowodzenia.
2.   Podstawowa jednostka logiczna to pojęcie. Sąd składa się z 2 pojęć: w podmiocie i w orzeczeniu. Sąd polega na subsumpcji pojęć - pojęcie ogólniejsze podporządkowuje się pojęciu mniej ogólnemu (Arystoteles jest człowiekiem - pojęcie Arystoteles subsumowanie ogólniejszemu pojęciu człowiek). Dowód jest wnioskowaniem na prawdziwych sądach, Arystoteles opracował jeden z rodzajów dowodów - sylogizm, czyli wnioskowanie z sądów posiadających jedno wspólne pojęcie (Arystoteles jest filozofem + filozof jest człowiekiem => Arystoteles jest człowiekiem).
3.   Logika poznania versus psychologia poznania. Sylogizm jest strukturą dedukcyjną - właściwą naturze rzeczy (bo z ogólnych pojęć wynika jednostkowy byt) - jest metodą wykładania wiedzy już zdobytej. Metodą właściwej naturze umysłu ludzkiego jest indukcja. Umysł jest niezapisaną tablicą, którą muszą najpierw wypełnić wrażenia zmysłowe, które drogą stopniowej abstrakcji zamienią się w wiedzę ogólną
PODZIAŁ FILOZOFII: teoretyczna (fizyka, matematyka, pierwsza filozofia) , praktyczna (etyka, polityka)
FILOZOFIA TEORETYCZNA
1.   Byt samoistny posiadają tylko rzeczy jednostkowe (substancje). Jakości (przeciw Platonowi) mogą istnieć tylko w związku z rzeczami
2.   Substancja składa się z formy (własności wspólne dla gatunku) i materii (to co nie jest formą).
3.   Szczególny rodzaj monizmu. Zarówno materia jak i forma są składnikiem substancji - hilemorfizm (hyle - materia + morfe - forma)
4.   Materia jest niepoznawalna, poznajemy jedynie formę. To co zawarte jest w formie jest wspólne dla całego gatunku, a więc jest stałe i istotne.
5.    4 zasady wyjaśniania: forma, materia, przyczyna i cel. Częścią czynną substancji jest forma. Na tym polega związek przyczynowy, że substancja dąży do spełnienia określonej dlań formy (arystotelesowski finalizm).
6.   Istota rzeczy to działanie, dążenie. Forma to energia, materia to potencja, dyspozycja.
7.   Przyroda to działanie samorzutnych sił, dążących do zrealizowania celu. (kamień spada nie dlatego, że działa grawitacja, tylko dlatego, że miejsce jego jest na dole). - negatywny wpływ na późniejsze badanie przyrody.
8.   Łańcuch przyczyn musi być skończony, istnieć musi byt niezależny. - nieruchomy i niezmienny, niezłożony, niematerialny, duchowy, rozumny, jest celem -ϑprzyciągającym świat, koniecznym, doskonałym - tzw. Bóg. > dowód kosmologiczny. Bóg wprawił w ruch świat i stanowi jego ostateczny cel.
9.   Dusza nie może istnieć bez ciała, a ciało bez duszy. Dusza jest formą ciała. Hierarchia dusz: roślinna - odżywianie, zwierzęca - postrzeganie, ludzka - myślenie. Dwa rodzaje rozumu: bierny (wyabstrahowuje pojęcia z danych zmysłowych) i czynny (wprawia w ruch rozum bierny) - rozwiązanie trudności konstruktywności i aprioryzmu. Dusza czynna, podobnie jak Bóg, musi być czystą, samoistną formą, jest wyłomem z ogólnej zasady systemu.
ETYKA (FILOZOFIA PRAKTYCZNA)
1.   Etyka empiryczna (osiągalna) w przeciwieństwie do transcendentnej Platona.
2.   Niższe i wyższe cele etyczne. Najwyższy cel człowieka: eudajmonia - czyli duchowa i fizyczna doskonałość jednostki (charakterystyczne dla kultury antycznej Grecji)
3.   Dwa rodzaje cnót: etyczne (hojność, męstwo) i dianoetyczne (mądrość, rozsądek). Żyć tylko zgodnie z rozumem jest ideałem nieosiągalnym dla człowieka, trzeba stawiać sobie również cele praktyczne. Człowiek rozumny powinien w tych czynnościach praktycznych znaleźć złoty środek (męstwo między tchórzostwem a zuchwalstwem, hojność między skąpstwem a rozrzutnością itd.)
4.   Nieosiągalność pełnego szczęścia: realizacja celów praktycznych jest zależna od czynników nie poddających się ludzkiej kontroli, życie ideami teoretycznymi zaś jest nie do zrealizowania.
PAŃSTWO: „Ludzie, z których każdy z osobna niczym się nie wyróżnia, zjednoczeni w wielkiej liczbie, będą lepsi od kilku najlepszych nie jako jednostki, ale jako ogół, bo gdzie jest wielka liczba tam każdy może posiadać pewną cząstkę cnoty i rozumu”.
ϑINNE: Przez wiele wieków przyjmowane było twierdzenie Arystotelesa, że kobiety mają mniej zębów niż mężczyźni

Następcy Arystotelesa nazywani są perypatetykami. Filozofia Arystotelesa bardzo silnie oddziałała w średniowieczu, po tym jak do Europy dotarły jego pisma skomentowane m. in. przez Awerroesa. Na filozofii Arystotelesa opierał się Tomasz z Akwinu. Gdy w średniowieczu pojawiał się sam wyraz „filozof” bez żadnego dopełnienia, rozumiano, że chodzi o Arystotelesa.

STOICYZM, EPIKUREIZM, SCEPTYCYZM
STOICYZM
Szkoła stoicka powstała bezpośrednio ze szkoły cyników.
Twórcy: Zenon z Kation, należał wcześniej do cyników. Chryzyp w roku 232 stanął na czele szkoły, opracował systematycznie poglądy stoików, bronił szkoły przed sceptykami, był świetnym logikiem.
Poglądy:
Metafizyka: Materialistyczny monizm (istnieje tylko materia) - bogowie i cnoty są materialne. W sporze o uniwersalia zajęli stanowisko nominalistyczne (pojęcia ogólne są wytworami mowy).
Analogicznie do Arystotelesa wyróżniali dwa pierwiastki wszechświata: czynny (coś jak forma Arystotelesa) i bierny (zwykła materia) - w przeciwieństwie do Stagiryty jednak pierwiastek czynny uważali również za pewien rodzaj materii, tyle że bardziej subtelny od zwykłej (pneuma - tchnienie). Pneuma występuje we wszystkich ciała, wprowadzając je w ruch toniczny (polegający na napięciu materii) - ciała martwe różnią się od żywych jedynie natężeniem tego ruchu. Byli więc hilozoistami - ruch uważali za wewnętrzną własność materii. Byli finalistami, świat jednak dążył, według nich, do określonego celu nie dzięki zewnętrznej sile, lecz przez logos tkwiący wewnątrz materii, będący taką samą jej własnością jak pneuma.
Panteizm: świat jest boskiej natury, boska jest pneuma.
Wieczny powrót: Okres różnicowania się pramaterii - okres degeneracji (pożar świata). Celem wszechświata są istoty rozumne - bogowie i ludzie.

Etyka: Dwie są drogi do szczęścia: opanować świat albo wyrzec się go. Dla człowieka dostępna jest tylko ta druga droga: aby wszystko mieć, trzeba się wszystkiego wyrzec. Wyrzekając się wszystkiego, należy żyć tylko dla cnoty, bo cnota oznacza niezależność i szczęście.
Żyć powinno się zgodnie z naturą, tzn. dostosować się do ogólnej harmonii. Żyć zgodnie z naturą to żyć cnotliwie. Mimo, że świat jest zdeterminowany to żyjąc cnotliwie jest się wolnym, ponieważ wolny jest ten, kto działa zgodnie ze swoją naturą.
Cnota jest jedna i niepodzielna: nie ma różnicy między męstwem a sprawiedliwością. Wszystko poza cnotą i złem (przeciwieństwem cnoty: życiem niezgodnie ze swoją naturą - afektami, działającymi przeciw rozumowi) jest obojętne. Wśród rzeczy obojętnych można jednak wyróżnić rzeczy godne wyboru - proegmena - (duchowe, cielesne i zewnętrzne; ich wartość jest względna) i godne odrzucenia. Proegmena nie zasługują na dążenie, lecz jedynie na zaakceptowanie.
Wyrzeczenie się zła, czyli afektów (do których zalicza się również smutek z powodu cudzego zła, czyli współczucie) to apatia, która powinna charakteryzować mędrca.
Stoicy jeszcze przed Kantem zwracali uwagę na znaczenie intencji czynu dla osądzenia czy jest on moralny czy nie.
Podobnie jak przyrodę, społeczeństwo traktowali jako organiczny zespół. Byli kosmopolitami, chcieli zniesienia granic państwowych.
Po raz pierwszy użyli terminu logika (nauka o logosie). Byli sensualistami - uważali wiedzę za zmianę jaką świat dokonuje w duszy; pojęcia podzielili na naturalne i zdobywane na drodze refleksji.
Sądy kataleptyczne - kryterium prawdy, sądy którym niepodobna odmówić prawdziwości (sąd pojmowany jako akt uznania).
Stoa przeszła przez 3 okresy: wczesny, średni i późny (Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz)
„Wszyscy dziś nosimy żałobę po Marku Aureliuszu jak gdyby umarł wczoraj. Z nim razem bowiem po raz pierwszy i ostatni w dziejach rządziła filozofia”

EPIKUREIZM
Twórca: Epikur, filozof z ogrodów.
Etyka: Szczęście jest największym dobrem. Polega na braku cierpienia, gdyż człowiek ze swej natury jest szczęśliwy (życie jest radością). Życie jest tylko chwilą, dlatego dobra trzeba spożytkować jak najprędzej.
Oprócz szczęścia wynikającego z braku cierpienia, osiągnąć można jeszcze szczęście dawane przez doczesne przyjemności - wtedy jednak trzeba zdać się na ślepy los. W przypadku jednak, gdy zamierzenia nasze nie zostaną zrealizowane pojawia się cierpienie (a i sama realizacja przyjemności pozytywnych związana jest z cierpieniem). Zatem tylko człowiek odczuwający przyjemność negatywną (wynikającą z samej egzystencji) jest wolny od cierpienia. Właściwym zatem celem życia człowieka jest unikanie cierpienia, czyli wyzbycie się naturalnego instynktu którzy każe zabiegać o każdą możliwą przyjemność. Wśród przyjemności nie ma jakościowego rozróżnienia - są tylko przyjemności mniej lub bardziej przyjemne. Sam Epikur jednak, zalecał życie szlachetne i subtelne, szerzył kult przyjaźni i uważał, że zabiegać należy przede wszystkim o przyjemności duchowe.
Cnota sama przez się nie jest celem życia, lecz jedynie środkiem do szczęścia. Przyjaźń też wynika tylko z egoizmu
Epikur zajmował się nauką, aby wyzwolić rozum od niepotrzebnych lęków i doświadczyć pełniejszego szczęścia.
Fizyka: Mechanistyczna i materialistyczna koncepcja przyrody, własności zmysłowe wynikają tylko z odpowiedniego ustawienia atomów (stanowisko bardziej skrajne od demokrytejskiego). Cały ruch jest zdeterminowany, jednak atomy w locie mogą odchylać się w pewnych niewielkich granicach (miejsce dla wolności woli).
Bogowie nie mają wpływu na losy świata, bo nie są z nim związani - nie należy się więc ich lękać. Powinni za to stanowić wzór dla człowieka w nieustannym dążeniu do przyjemności.
Dusze pojmował materialistycznie, jako pewien rodzaj płynu wypełniającego ciało. Dusza jest zniczczalna, jednak „śmierć nas nic nie obchodzi, bo dobro i zło jest tam gdzie możemy coś odczuwać zmysłami, śmierć zaś jest końcem zmysłowego odczuwania”. Poczwórne lekarstwo Epikura usuwa lęk przed 1)nieszczęściem 2) cierpieniem 3) bogiem 4)śmiercią: 1) radość łatwa jest do zdobycia, jeśli człowiek żyje rozumnie 2) cierpienie łatwe jest do zniesienia, bo gdy jest silne to trwa krótko, gdy zaś trwa długo to jest słabe; poza tym to nie cierpienie lecz lęk przed nim dokucza ludziom 3)bogów nie ma się co lękać bo nie mają wpływu na ludzi 4) „dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a kiedy jest śmierć, nas już nie ma.
Człowiek jest zdany na siebie i sam odpowiada za własne szczęście.
Teoria poznania: sensualizm. Bezpośrednie wrażenie jest nieomylne, błąd wynika jedynie z niepoprawnego sądu. Dlaczego te same przedmioty tworzą w ludziach różne wrażenia? Bo poznanie odbywa się przez odrywanie od przedmiotów podobizn, które wpadają następnie do ludzkich zmysłów. W czasie drogi od przedmiotu poznawania do podmiotu poznającego podobizny zmieniają się i zderzają z innymi podobiznami. Do tego narządy zmysłu nie przepuszczają wszystkich podobizn.
Na upowszechnienie epikureizmu w Rzymie duże znaczenie miał poemat Lukrecjusza.

SCEPTYCY
Sceptycy wszystkich pozostałych filozofów nazywali dogmatykami (filozofami twierdzącymi), siebie zaś wstrzymującymi się od sądu, szukającymi lub rozpatrującymi.
Twórca szkoły: Pirron. Sceptycyzm rozwinął się także w Akademii (szkole Platona)
Poglądy
Wychodząc od etyki, szczęście dla sceptyków to spokój, uświadamiając sobie zaś, że żadnej kwestii nie możemy rozstrzygnąć osiągamy spokój. Na etykę powoływał się Pirron, jego kontynuatorzy rozwinęli głównie nurty epistemologiczne sceptycyzmu.
1.   Przyczyny zjawisk, w przeciwieństwie do samych zjawisk (np. że czuje jakiś zapach) są nam nieznane.
2.   Głównym celem swej krytyki uczynili izostenię (równosilność) sądów - teza i jej antyteza są równie prawdopodobne
3.   Twierdzenie może być pewne albo bezpośrednio albo pośrednio (wspierając je na innych twierdzeniach): I) bezpośredniej pewności jednak nie ma wobec rozbieżności różnych sądów, nie możemy jej osiągnąć ani przez postrzeżenia, ani przez pojęcia II) pośredniej pewności nie ma, gdyż nie istnieją twierdzenia bezpośrednio pewne (I). Pośr. pewności nie zyskamy na drodze ani indukcji ani dedukcji.
4.   10 sceptyckich tropów przeciw poznaniu zmysłowemu
A)   te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne gatunki
B)   nie ma powodu dawać pierwszeństwa człowiekowi
C)   rzeczy są różnie postrzegane przez różne zmysły
D)   te same zmysły różnie postrzegają, zależnie od subiektywnych warunków postrzegającego
E)   ta sama rzecz jest różnie postrzegana zależnie od położenia i odległości
F)   żadna rzecz nie może być postrzegana w czystości, bo między przedmiotem a podmiotem istnieje środowisko
G)   postrzeganie rzeczy zależy od tego w jakiej występują ilości i w jakim układzie
H)   rzeczy postrzegane są inaczej zależnie od tego czy już przedtem i jak często były postrzegane
I)   postrzeżenia zależą od natury przedmiotu i podmiotu
J)   sąd zależy od wychowania, obyczajów, przekonań
Tropy dają się sprowadzić do względności postrzeżeń.
5.   Przeciw poznaniu ogólnemu (przez pojęcia).
Gatunek, obejmujący wszystkie przedmioty nie istnieje, gdyż musiałby posiadać własności wszystkich przedmiotów, które obejmuje (np.. gatunek trójkąt musiałby być jednocześnie prosto-, ostro- i rozwartokątny)
6.   Tropy przeciw dedukcji:
Dowodząc prawdziwość jakiegoś twierdzenia, albo poprzestaje na jakiejś nieuzasadnionej przesłance albo mój dowód brnie w nieskończoność. Poza tym w każdym sądzie popełniam błędne koło, bo konkluzja jest zawarta w przesłance (np. ze zdania `wszyscy są śmiertelni' wnoszę `jestem śmiertelny' - ale w pojęciu `wszyscy' już zawarte jest pojęcie `ja' tak więc dowód nie ma sensu)
7.   Przeciw indukcji: może być zupełna (musielibyśmy iść w nieskończoność) albo niezupełna - ale wtedy jeden przypadek może obalić całe rozumowanie.
8.   Krytyka prawdy: dla poznania prawdy musimy zastosować pewne kryterium, aby uzasadnić to kryterium musimy powołać się na kolejne i tak w nieskończoność
9.   Krytyka teologii:
A)   w kwestiach teologicznych panuje zbyt duża rozbieżność zdań
B)   pojęcie Boga jest wewnętrznie sprzeczne, cec**ją go bowiem doskonałość -> nieograniczoność -> nieruchomość -> bezduszność -> niedoskonałość (w teorii hilozoistycznej gdzie dusza <=> ruch).
C)   Trudności logiczne niesie ze sobą pojęcie opatrzności: bo albo bóg roztacza opiekę tylko nad niektórymi istotami (co byłoby niesprawiedliwe, a więc niezgodne z definicją bóstwa) albo - nad wszystkimi. Powszechną opatrzność bóg roztaczać: I) chce i może II) może, ale nie chce III) chce, ale nie może IV) nie chce i nie może. Alternatywa II) jest niezgodna z  postulatem o dobroci bóstwa, III) z postulatem o wszechmocy IV) z postulatem o wszechmocy i z postulatem o dobroci, I) zaś niezgodny z powszechnym doświadczeniem (istnienie zła)
10.   Krytyka fizyki:
A)   rozbieżność poglądów: przyjmując tylko jedną z koncepcji materii musielibyśmy się posługiwać jakimś kryterium (patrz: krytyka prawdy)
B)   sprzeczność pojęcia przyczyny: przyczyna musi być albo I) wcześniejsza od zjawiska albo II) równoczesna ze zjawiskiem albo III) późniejsza od zjawiska. Gdyby I) to nie mogłoby być łączności między zjawiskiem a jego przyczyną (istnieje przyczyna - nie ma skutku, istnieje skutek - nie ma przyczyny); nie może być II) bo nie można wytwarzać czegoś co już istnieje, oczywiście nierealne jest również III). Dalej: nie można również zaprzeczyć, że pojęcie przyczyny nie istnieje, bo prowadziłoby to do absurdu. Trzeba się więc wstrzymać od sądu.
11.   Krytyka etyki: relatywizm pojęcia dobra (dla każdego dobro oznacza co innego) i rozbieżność poglądów.
12.   Człowiek jednak musi jakoś żyć i coś myśleć, dlatego w filozofii praktycznej sceptycy kierowali się probabilizmem - chociaż żaden sąd nie jest pewny, niektóre są prawdopodobne.

AUGUSTYN

Tworzył na przełomie IV i V wieku, a więc jeszcze w starożytności. Był człowiekiem żywiołowym, targanym namiętnościami, ponoć „najbardziej ludzkim wśród świętych”.
Stworzył filozofię introspektywną, teocentryczną, skrajnie dualistyczną, epistemologicznie aprioryczną, ϑetycznie woluntarystyczną
Najważniejsze pisma: zupełnie nowe w formie „Wyznania”, w których święty podaje wiele intymnych szczegółów ze swojego życia i główne dzieło „O państwie Bożym” („De civitas Dei”).
Poglądy:
Teoria poznania.
1)   Punkt wyjścia iście klasyczny - „eudajmoniczny”  (znalezienie szczęścia celem naczelnym”), lecz odpowiedź chrześcijańska - zapewnić szczęście może tylko Bóg. Dlatego też filozofia Augustyna jest jedną z najbardziej teocentrycznych.
2)   Szczęście daje poznanie, jednak nie poznanie przyrodnicze, a poznanie Boga i własnej duszy. „Pragnę znać Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej.”
3)   Przeciw sceptykom: dwie niezależne podstawy wiedzy - fenomenalizm (twierdzenia dotyczące zjawisk, nie rzeczy) i przeżycia wewnętrzne. ->”Ty, który chcesz poznać siebie, czy wiesz, że istniejesz? Wiem. Skąd to wiesz? Nie wiem. (...) Czy wiesz, że poruszasz się? Nie wiem. Czy wiesz, że myślisz? Wiem.” Augustyn jako pierwszy sformułował tę zasadę, która do historii przeszła pod nazwą kartezjańskiej.
4)   Subiektywizacja procesu poznania
5)   Bierność umysłu, który jest tylko odbiorcą, a nie twórcą, odwiecznych, transcendentnych, obiektywnych praw. (vide platońskie idee) Prawdy wieczne istnieją jednak tylko w Bogu, który jest jedynym wiecznym bytem.
6)   Poznanie więc polega na tym, że Bóg ukazuje człowiekowi część istniejących w sobie idei (iluminizm), odbywa się więc drogą czysto intuicyjną. (podstawy nowego mistycyzmu chrześcijańskiego.)
7)   Poznanie jest więc emanacją bożej łaski, zależy od czystości serca a nie od sprawności rozumu.
Aprioryczny dowód na istnienie Boga: mamy świadomość wiecznych idei, wszystko co wieczne musi zaś istnieć w bogu
Dowód na istnienie nieśmiertelnej duszy: Dusza poznając idee wieczne ma udział w wieczności
Metafizyka Augustyna, wynikała w prostej linii z jego teocentryzmu:
1)   przewaga Boga nad światem.
A)   jedyny jest bytem koniecznym. Cała reszta mogłaby nie istnieć.
B)   jest przyczyną świata i cały czas utrzymuje świat w porządku.
C)   jest przyczyną i celem poznania
D)   jest najwyższym dobrem i decyduje o tym co jest dobre (ważne konsekwencje etyczne). Zło = mniemanie stworzenia, jakoby mogło obyć się bez Boga
2)   przewaga duszy nad ciałem
A)   jest samoistną substancją, niezależną od ciała
B)   znamy ją lepiej od ciała, ciało wręcz przeszkadza w poznaniu prawd wiecznych
C)   rozkosz cielesna jest godna potępienia
D)   dusza jest nieśmiertelna, bo obcuje z Bogiem (patrz: dowód)
3)   Przewaga woli i uczucia nad rozumem
A)   woluntaryzm: wola wyprzeda rozum (który jest tworem biernym); wola jest też najważniejszym przymiotem Boga
B)   „zrozum byś mógł wierzyć, wierz, byś mógł zrozumieć” -> podstawa późniejszej scholastyki
C)   zerwanie z intelektualizmem etycznym. Tylko przez miłość można się zbliżyć do Boga.
4)   Infinityzm: najważniejszy przymiot i przewaga Boga nad światem tkwi w jego nieskończoności.
5)   Personalizm: Bóg jest także osobą, bo świat nie powstał jako konieczny proces (jak u neoplatończyków), lecz jako objaw boskiej wolnej woli.
6)   Egzemplaryzm: W bogu istniały wcześniej idee, wedle których stworzył świat.
HETERONOMICZNA ETYKA
1)   dążenie do teodycei (wykazania doskonałości - względnie nieskończonej dobroci - świaja)
2)   zło to brak dobra. Świat jest z natury dobry, zło wynika z wolnej woli stworzeń. Zło jest potrzebne do harmonii świata.
3)   Dobro pochodzi od łaski Bożej, łaska zaś nie jest dana za zasługi (bo ograniczałoby to wolną wolę Boga) lecz bez powodu. Człowiek jest więc odpowiedzialny za zło, którego się dopuszcza, nie zaś za dobro
4)   Ludzie dobrzy (ci, kutym Bóg udzielił łaski) będą zbawieni - oni stanowią „państwo boże”, źli natomiast będą potępieni - stanowią oni „państwo ziemskie”.
Augustyn był pierwszym historiozofem: wyznawał koncepcję trwającej przez całe dzieje ludzkości walki „państwa bożego” z „państwem ziemskim”, która kończy się wraz z końcem świata zbawieniem dobrych i potępieniem złych (więc w duchu manichejskim).


MYŚL FRANCUSKIEGO OŚWIECENIA
Wolter
Znany pisarz i libertyn, dwa razy więziony w bastylii. Po emigracji w Anglii i powrocie do Francji stał się bojownikiem o wolność i obrońcą oświeceniowych ideałów. Pisał pod 137 imionami i pseudonimami, z których najbardziej znanym jest Voiltaire (naprawdę nazywał się Francois Marie Arouet), jest autorem ponad 20 000 listów!
Jego najbardziej znanym filozoficznym pismem jest „Kandyd”, paszkwil na lebnizowski optymizm. Napisał też „Listy filozoficzne”.
Był pod wpływem teorii Newtona, jego pojęcie Boga jest raczej hipotezą fizyczną (deizm); krytykował francuski kościół feudalny. Uważał, że tak wspaniały zegar jakim jest świat nie może nie posiadać swojego zegarmistrza, który jednak po jego nakręceniu, nie ingeruje więcej w jego działanie. Wymyślił też własny, ironiczny dowód istnienia Boga: „Przyjemność jest bowiem czymś boskim, każdy kto pija dobre wino, całuje piękną dziewczynę, jednym słowem gdy ma piękne odczucia i wrażenia,  musi przyjąć istnienie doskonałego bytu, który to wszystko stworzył”. Wolter jest autorem słynnego powiedzenia, że gdyby Bóg nie istniał to należałoby go wynaleźć. Jakakolwiek bowiem moralność, nagroda za zło i kara za dobra, wymaga istnienia religii. Krytykował jednak religię objawioną, bo była oparta na przesłankach irracjonalistycznych, dla Woltera prawdziwe było tylko to, co racjonalne. Poza tym zwalczał chrześcijaństwo dla celów praktycznych: wiara w jego dogmaty bowiem odrywa człowieka od jego naturalnych, przyrodzonych, ziemskich dążeń, a innych człowiek posiadać nie powinien.
Paradoksalnie, Wolter był jednak pesymistą: przyrody wcale nie uważał za racjonalną, a życie w harmonii z nią nie uważa za niezawodny środek do osiągnięcia szczęścia. Krytycznie ocenia swoje wybryki, mówi, że „życie spędzamy na marnościach”. Ostatecznie jednak, na łożu śmierci, przyznaje, że był szczęśliwy - osiągnął bowiem spokój i niezależność - wrócił więc do starożytnego, stoickiego pojęcia szczęścia. Istotną zasługą Woltera jest włączenie do historii człowieka, która dawniej obejmowała tylko biografie wielkich wodzów i opisy bitew, dziejów ludzkiej kultury, systemów społecznych itd. Był filozofem trzeźwego umysłu, walczył zarówno z Kartezjuszem i Pascalem, potępiając dualizm, odmawiając życiu ludzkiemu jakiejkolwiek „tajemnicy” i, na drugim froncie, z Rousseau: uważał bowiem, że to właśnie cywilizacja czyni człowiekiem. Wolter był typowym przedstawicielem kontynentalnego oświecenia: zrezygnował z dawnej precyzji scholastycznych systemów na rzecz literackich popularyzacji filozofii wśród społeczeństwa (jego części bywającej „na salonach”).
W etyce obszedł się bez podbudowy metafizycznej: zdaniem Woltera nie potrzeba człowiekowi odgórnych zasad by wiedział co ma czynić - działał wspólnie ze sprawiedliwością i zmniejszał cierpienie. W teorii przyrody wyznawał hilozoizm.

La Mettrie
Najważniejszy przedstawiciel francuskiego materializmu. Na jego filozofię oddziałał zawód który wykonywał - był lekarzem. Lubił szokować swoimi poglądami, dlatego ściągał na siebie oburzenie kościoła i konserwatystów. Najważniejsze dzieło: „Człowiek-maszyna”.
Argumenty materializmu:
1)   dusza jest zależna od ciała, a więc sama też musi być ciałem
2)   sensualizm: wszystkie wrażenia w duszy pochodzą także z innych ciał
Materializm panpsychistyczny - powrót do tradycyjnego, stoickiego stanowiska
1)   dusza jest szczególnym rodzajem materii, zdolnym do poruszania (funkcja biologiczna)
2)   każda, nawet najdrobniejsza cząstka materii posiada właściwości psychiczne
Mechanistyczność
1)   wszystkie zachodzące procesy (również myślenie) są natury mechanicznej
2)   kontynuując myśl Kartezjusza, człowiek jest również maszyną, tyle, że posiadającą dziwną własność mowy - La Mettrie mówił, że nie może się doczekać kiedy małpy nauczą się mówić :)
Materialiści francuscy, podobnie jak wszyscy filozofowie oświeceniowi, kładli nacisk na praktyczne konsekwencje swojej doktryny. Wynikał z niej więc
1)   ateizm
2)   śmiertelność duszy
3)   hedonizm
La Mettrie mówił, że społeczeństwo ateistów jest ideałem, do którego z całych sił należy dążyć, ludzkość będzie bowiem szczęśliwa dopiero, gdy pozbędzie się religii.
W materializmie La Mettriego można dostrzec też odcienie sceptyczne (od Montaigne'a): związek między materią a świadomością jest niepoznawalny.

Holbach
Był autorem „Biblii materializmu” - głównego dzieła z zakresu tej teorii. Oprócz materializmu wyznawał też: determinizm jak Diderot, hedonizm jak Helvetius, ateizm i sensualizm jak Condillac. Opracował te idee bardziej systematycznie. Akcentował brak wszelkiej celowości i ładu we wszechświecie. Kładł szczególny nacisk na konsekwencje ateizmu i materializmu „Religia to twór społecznie szkodliwy, skłonność chorobliwa i źródło zepsucia”

Helvetius
1)   Próba stworzenia naukowego, na kształt nauk przyrodniczych, systemu etycznego
2)   Skrajny hedonizm i egoizm: nie ma innych dążeń niż interesowne, np. pragnąc sprawiedliwości kierujemy się tylko lękiem przed cierpieniem jakie mogłoby wyniknąć z braku sprawiedliwości.
3)   Nie ma apriorycznych własności człowieka, wszystkie są nabyte na drodze wychowania. Wychowanie zaś zależy też od ustroju politycznego, a w szczególności od jego prawodawstwa. Taki jest więc cel polityki by za pomocą prawa skłonić ludzi by swoje jednostkowe dążenia skierowali w stronę dążeń ogółu. (niektórzy utylitaryści sądzili, że te dążenia układają się samorzutnie)
4)   Stanowisko utylitarystyczne: w obliczu hedonizmu, człowiek dobry różni się tym od złego, że jego jednostkowe dążenia skierowane są w kierunku dążeń całego społeczeństwa, dążenia człowieka złego zaś - naprzeciw. Dalej, Helvetius wyodrębnił pozorne cnoty (np. asceza), nie przynoszące nikomu żadnego pożytku i pozorne występki (np. dewiacje seksualne) nie czyniące nikomu żadnej szkody.

Montesquie
Najbardziej wpływowy myśliciel polityczny Francji XVIII wieku. Sytuacja polityczna Francji i liberalizm Ludwika XIV pozwoliły myślicielom krytykować aktualny porządek bez groźby prześladowań.
Główne dzieło: „O duchu praw”
Główne tezy:
1)   nie ma uniwersalnej recepty na idealne państwo. Ustrój i styl dążenia trzeba dostosować do klimatu, usposobienia obywateli i wielkości państwa.
2)   Wolność (możliwość działania w obrębie prawa) jako cel nadrzędny. Na przykładzie W. Brytanii i Francji pokazuje, że nieodzowny dla wolności jest podział władzy.
3)   Krytyka niewolnictwa

Empiryzm angielski w XVII i XVIII wieku.

Frank Bacon
Filozof końcowych lat odrodzenia podjął program odnowy metodologii naukowej, był jednym z najważniejszych twórców prądu empirystycznego, który rozwinął się już w średniowieczu w Oxfordzie za sprawą jego imiennika Rogera Bacona (nie byli spokrewnieni). Pisał pięknym stylem (niektórzy uważają, że jest rzeczywistym autorem dzieł Szekspira).
Główne pisma: Wielkie ustanowienie nauk, Novum Organon (aluzja do arystotelesowskiego Organonu !), Essays i wydana pośmiertnie utopia „New Atlantis”.
Poglądy:
1.   Nowa klasyfikacja nauk oparta na kryterium psychologicznym (władze duszy): rzeczy)
->PATRZ: załącznik1 w PIERWSZYM POSCIE<-

2.   Charakterystyczne dla Renesansu: wiedza jako potęga, która pozwoli człowiekowi zapanować nad przyrodą
3.   Wynalazki najważniejszym celem nauki. Najważniejsze wg Bacona wynalazki: kompas, proch i druk - zmieniły nie do poznania świat
4.   Krytyka sylogizmu, jako metody wykładania wiedzy zdobytej (patrz: Arystoteles). (stąd Nowy Organon): metoda indukcyjna najważniejsza w indukcyjnych badaniach. Dotychczasowa nauka (za pomocą sylogizmu) przechodziła od doświadczenia do najogólniejszych praw, przez co antycypowała fakty. Sztuka polega jednak na stopniowym uogólnianiu. -> „Umysłowi ludzkiemu nie skrzydeł potrzeba lecz ołowiu).
5.   Przeciwnik sensualizmu: każda władza poznawcza, i umysł i zmysły, wykrzywia poznawaną rzecz, dlatego pierwszym celem metodologii powinno być ujawnienie błędów, a dopiero później budowanie wiedzy
6.   Nauka o złudzeniach (idola):
A)   plemienne: natura człowieka
B)   jaskini (przez aluzje do „Państwa” Platona): wychowanie, otoczenie itd. - złudzenia indywidualne
C)   rynku: niedoskonałość języka
D)   teatru: błędne teorie filozoficzne
7.   Eksperyment i indukcja filarami poznania. Eksperyment zastępuje przypadkowe zbieranie danych, indukcja sylogizm.
8.   Analiza indukcji. Zestawienie przypadków, gdzie:
A)   właściwość występuje (wykaz obecności)
B)   właściwość nie występuje (wykaz braku)
C)   właściwość występuje w różnych natężeniach (wykaz stopni)
9.   Znalezienie cech, które stałe łączą się z daną własnością, a zatem znalezienie formy przedmiotu (Bacon sam ulega złudzeniu teatru operując arystotelesowską terminologią materii i formy)

John Locke (XVII wiek)
W swojej filozofii przyjął postawę bardziej przyrodnika niż matematyka. Nie interesował się naukami ścisłymi: Newton musiał przesłać mu egzemplarz swojego dzieła pomijający matematyczne wyliczenia.
Dzieła: Essay Concerning Human Understanding
1)   skierowanie uwagi na kwestie epistemologiczne - filozofia powinna badać poznanie, jego niezawodność i zakres.
2)   Nowa metoda filozofii: psychologiczna - badanie pojęć w umyśle ludzkim; genetyczna - pochodzenie pojęć (badania u dzieci i dzikich); analityczna - badanie prostych składników pojęć
3)   Tabula rasa, zwalczanie natywizmu.
4)   W swojej teorii pozostawił jednak ślad idei wrodzonych: władze umysłu są aprioryczne
5)   Doświadczenie zdobywane na dwóch drogach: przez postrzeżenie (zewnętrzne) i przez refleksję (wewnętrzne). Locke nie był więc sensualistą. Postrzeżenie wyprzedza refleksję, jednak refleksja jest od doświadczenia pewniejsza
6)   Podział idei (wszystko z czym ma do czynienia rozum) na pierwotne(obiektywne) - rozciągłość, kształt, ruch - znajdujące się w rzeczach i wtórne(subiektywne) - barwy, dźwięki, smaki - będące efektem działania rzeczy na umysł.
7)   Idee złożone budowane są przez umysł z idei prostych - łącząc idee umysł naraża się na błąd
8)   Krytyka pojęcia substancji: przez doświadczenie możemy poznać tylko własności, zespolenie własności w jedną substancję to tylko wytwór umysłu, który nie potrafi inaczej sobie radzić z ideami
9)   Filozofia Locka nie była jeszcze do końca konsekwentna: jedyne pewny rodzaj poznania był według niego pochodzenia empirycznego, jednak wyżej oceniał poznanie prawd ogólnych - przez intuicję i dowód. Był więc poznawczym pesymistą.

George Berkley (XVII / XVIII wiek)
Anglikański biskup. Pisma: A New Theory of Vision, Principles of Human Knowledge, Three Dialogues between Hylas and Philonus.
1)   skrajny nominalizm: idee ogólne nie istnieją nawet w umyśle - nikt nie ma idei trójkąta nie będącego albo ostro- albo prosto- albo rozwartokątnym. Konsekwencja to dalsze zawężenie terminu „idea” (patrz: Locke) do z „przedstawienia” do „wyobrażenia”.
2)   Skrajny sensualizm: „esse est percipi” - to tylko istnieje czego doświadczamy. Nowy pogląd na matematykę: ogólne idee nie istnieją, więc tak naprawdę przedmiotem badania matematyki nie jest np. abstrakcyjne pojęcie prostej tylko doświadczalna przez zmysły linia składająca się z x punktów.
3)   Uradykalnienie teorii Locka: nie tylko własności wtórne są subiektywne, ale także własności pierwotne: ruch czy kształt istnieje tylko wtedy, gdy jest postrzegany.
A)   występują zawsze w łączności z własnościami wtórnymi (np. kształt w łączności z barwą)
B)   są względne, zależą np. od naszej odległości
C)   nie są zawarte w doświadczeniu zmysłowym, powołując się na swoje badania z optyki wykazał, że własności pierwotne powstają po przekształceniu własności wtórnych przez umysł (np. głębie postrzegamy przez połączenie dotyku i wzroku).
4)   immaterializm (idealizm subiektywny): materia i ciała nie istnieją, istnieje tylko to co postrzegamy, a więc dane zmysłowe.
5)   Konsekwencje nieistnienia substancji: np. rzecz, którą postrzegamy jako stół składa się z dwóch rzeczy: tej którą widzimy i tej którą dotykamy. Dalej: oglądając przez lupę i gołym okiem widzimy dwa różne przedmioty
6)   Nawet, jeśli nikt nie patrzy, świat jest cały czas obserwowany przez Boga, dzięki temu właśnie zachowuje swoją trwałość
7)   Spirytualizm: Prawdziwą substancją we wszechświecie są duchy (umysły) - nosiciele idei. Wszystkie przemiany na świecie mają charakter duchowy, nie mechaniczny. Nie posiadamy idei duchów, lecz posiadamy ich pojęcie - nie wyobrażamy sobie ich, lecz je rozumiemy. Przedmiotem badań duchów jest metafizyka, danych zmysłowych - nauka.

David Hume
Krytyk empiryzmu, przyczynił się też do upadku ideałów oświecenia. Prywatnie życzliwy i pełen dobroci, ateista. Przyjaciel Diderota, Helvetiusa i Rousseau. Zasłynął swoją „Historią Anglii”. Zmarł 2 dni po napisaniu własnej autobiografii.
Główne dzieło: „Traktat o naturze ludzkiej”. W jego poglądach można znaleźć wiele analogii do Ockhama.
1)   dalszy podział przedstawień (Locka) na wrażenia i pochodzące z nich idee. Sformułował prawo asocjacji idei, dokonującej się nawet w snach na zasadzie podobieństwa, czasowej i przestrzennej styczności i związku przyczynowego
2)   odszedł całkowicie od wątków psychologicznych (nie pisał np. o ideach wrodzonych)
3)   podział twierdzeń na twierdzenia o stosunkach między ideami (pewne) i między faktami (izosteniczne - patrz: sceptycy). Pierwsze twierdzenia są pewne, ale nie dotyczą rzeczywistości, drugie jej dotyczą, są jednak niepewne
4)   rewolucyjny pogląd na doświadczenie: za każdym razem gdy twierdzimy coś o zdarzeniach, które jeszcze nie zaszły (np. że jutro wstanie słońce) to wykraczamy poza doświadczenie. Aby więc takie poglądy były pewne to między faktami przeszłymi a przyszłymi musi zachodzić niezawodny związek. Sprawdzenie czy taki związek rzeczywiście istnieje było głównym celem, jaki Hume postawił przed swoją filozofią.
5)   Badanie czy związek przyczynowo-skutkowy na którym zawsze się opieramy jest pewny:
A)   nie jest a priori - przez analizę pojęcia nie można nic powiedzieć o skutkach ani o przyczynach. Poza tym a priori, możemy sądzić tylko o rzeczywistości, a jednocześnie tylko sądzenie a priori może wykazać konieczność. Związek przyczynowy nie jest konieczny.
B)   Nie poznajemy go także a posteriori - doświadczenie informuje tylko o stałym następstwie zdarzeń.
6)   Stosowanie związku przyczynowego nie jest uzasadnione logiczne, jest zaś kwestią przyzwyczajenia (podstawa subiektywna i uczuciowa) i instynktu.
7)   Krytyka pojęcia siły: siły nie doświadczamy, ani wewnętrznie ani zewnętrznie, obserwujemy tylko jej efekty. Siła, bazująca na związku przyczynowym, nie jest więc pojęciem koniecznym
8)   Krytyka pojęcia substancji: przyjmując istnienie substancji, łączymy fakty jednoczesne (tak jak w związku przyczynowym łączymy fakty następujące po sobie). Tak samo nie mamy pewności co do istnienia jaźni, która jest tylko wiązką wrażeń.
9)   Stworzył podstawy pod kierunek pozytywistyczny
10)   Nie kwestionował ani nauki o związkach między ideami, ani nauki o związkach między faktami (byleby nie wykraczać w przyszłość).
11)   Krytyka religii i metafizyki: jeśli nie można stosować związków przyczynowych do doświadczenia to tym bardziej nie można tego robić do dowodzenia istnienia Boga. Hume jednak nie uważał religii za coś niedorzecznego, lecz za konieczny wytwór ludzkiej psychiki.

Immanuel Kant
Jeden z najbardziej intrygujących filozofów. Całe życie spędził w małej dziurze - Królewcu, mimo zaproszeń uniwersytetów z całego świata. Według jego życia można było nastawiać zegarek - wstawał zawsze o 5 rano, jadł śniadanie, polecał służącemu by kupił gazetę i gdy ten ją przynosił - poprawiał go, gdyż prostak zawsze błędnie wymawiał jej tytuł. Następnie, o godzinie 7 udawał się na uniwersytet, z którego wracał o 12. Później wychodził na spacer - zawsze w to samo miejsce i tą samą drogą - do pobliskiej twierdzy. O 13 jadł obiad, pracował do 22 i kładł się spać. Kant ponoć nigdy w życiu nie widział nawet morza, mimo, że Królewiec jest miastem portowym!
Uczył się od straszliwie schematycznego Wolffa, jednak punktem zwrotnym w jego życiorysie jest zapoznanie się z krytycznymi pismami Hume'a. Napisał wkrótce swe trzy główne dzieła: „Krytykę czystego rozumu”, „Krytykę praktycznego rozumu” i „Krytykę władzy sądzenia”.
Poglądy
Podmiot nie jest przeciwieństwem przedmiotu, lecz jego nieodzownym warunkiem. Dane zmysłowe są bowiem chaotycznymi impulsami, z których podmiot dopiero konstruuje prawdziwe rzeczy. Nasza zmysłowość czyni to posługując się formami czasu i przestrzeni - które są aprioryczne naszej naturze. Występują zawsze w człowieku i odnoszą się do wszystkich naszych postrzeżeń - wszystko co jest nam kiedykolwiek dane musi być czasowe i przestrzenne, jednak same - czas i przestrzeń - nie są nigdy przedmiotem naszych postrzeżeń - są więc naszą immanentną własnością, a nie cechą świata zewnętrznego.
Z tego też wynika możliwość sądów syntetycznych a priori, czyli uzasadnienie matematyki: jest to nauka o formach naszej zmysłowości. Geometria to czyste wyobrażenie przestrzeni, arytmetyka: czyste wyobrażenie czasu. Rozsądek i zmysłowość jednak nie ograniczają się do form czasowo-przestrzennych, lecz spajają wrażenia stosując również kategorie (np. przyczynowości lub substancji) - stąd wynika uzasadnienie nauk przyrodniczych, jako badania kategorii umysłu. Teoria Kanta jest więc połączeniem racjonalizmu (możliwość wiedzy apriorycznej) i empiryzmu (wiedza ogranicza się do doświadczenia).
Rozumowi jednak nie wystarczy opanowanie sfery fenomenów, pragnie ogarnąć wiedzą cały wszechświat - także sferę `rzeczy samych w sobie' (noumenów). Tworzy zatem systemy metafizyczne operujące trzema głównymi ideami: ideą duszy - całości doświadczenia wewnętrznego; wszechświata - całości doświadczenia zewnętrznego i Boga - warunku doświadczenia w ogóle. Rozum konstruując te idee posługuje się, nieuprawniony do tego, kategoriami i formami zmysłowości i rozsądku - stosuje to co tyczy się tylko doświadczenia poza doświadczeniem. Tak na przykład dowód istnienia Boga św. Tomasza posługuje się kategorią przyczynowości, tam gdzie stosować jej nie można. Podobnie, umysł badając naturę wszechświata wpada w nieuchronne antynomie. Zastanawia się: czy  świat jest wieczny czy ma początek w czasie? Czy jest prosty czy złożony?  Czy istnieje wolność czy wszystko jest zdeterminowane? Czy istnieje byt absolutny? Każdy sąd, zarówno teza jak i antyteza, są równie mocno uprawnione. W obliczu filozofii Kanta jednak - dwa pierwsze pytania nie mają sensu, natomiast odpowiedź na dwa kolejne jest zarówno twierdząca jak i przecząca.
Człowiek nie jest tylko fenomenem, jest też noumenem i dlatego musi również sięgać do świata noumenów. Istnienie metafizyki jest więc postulatem praktycznego rozumu, tak samo jak istnienie Boga i wolności. Wolność odnosi się do całego świata noumenów, jest prawem apriorycznym wynikających z istoty człowieka: ma więc wymiar powszechny i konieczny. Człowiek jest zaś naprawdę wolny gdy prawo moralne, a więc to co zostaje z jego istoty po oderwaniu empirycznych dążeń zostaje, realizuje. Wolność i moralność są wewnętrznymi cechami człowieka, nie wymagają istnienia absolutu. Stąd słynne zdanie: „Niebo gwiaździste nade mną - prawo moralne we mnie” - nie jestem tylko fenomenem podległym prawom wszechświata, lecz także wolnym noumenem. Wolność a więc moralność to realizowanie „cnoty dla niej samej”, postępowanie niezależnie od wszelkich popędów naturalnych. Aby osądzić czyn pod względem moralnym trzeba wiedzieć jaka jest jego intencja. A na czym ta moralność polega? Na postępowaniu takim, aby czyn nasz mógł stać się powszechnym prawem, aby nasze „człowieczeństwo było celem, a nie środkiem”.
Transcendentalizm Kanta - przekraczanie granic podmioty i stosowanie się do przedmiotu.
zmysły ----------------------------------------> estetyka  }}}
                                                                   }}  rzetelna wiedza naukowa
myślenie-------------->rozsądek ---------> analityka  }}}
          \________>rozum -------------> dialektyka

Hegel
Stworzył najpełniejszy system idealistyczny XIX wieku (poza Heglem jeszcze Fichte i Schelling). Zawarł go w swoich do szpiku kości schematycznych i siermiężnych: „Filozofii dziejów”, „Fenomenologii ducha”, „Encyklopedii nauk filozoficznych”.
Idealizm Hegla jest obiektywny, logiczny i ewolucyjny. Według Hegla na początku było pojęcie, z niego wyłoniła się przyroda - a jako złączenie przyrody i pojęcia - duch. I dalej, na drodze triadycznego rozwoju - z tezy powstaje antyteza, a z ich złączenia synteza. Duch podzielił się na ducha subiektywnego, jego antytezę - ducha obiektywnego (społeczeństwo, państwo) i ich syntezę - ducha absolutnego (sztukę, religię i filozofię). Duch jest jakby świadomym procesem, rozwija się by osiągnąć wolność - wolność utożsamianą z poznaniem samego siebie. Najpierw jest bytem „w sobie”, musi być zaś bytem „dla siebie”, musi przejść drogę od możliwości do realności, od konieczności do wolności, od niewiedzy do wiedzy. Nie wystarczy do tego sam proces myślowy, lecz potrzebne jest działanie - duch posługuje się w tym ludzką historią.
W historii każdy etap jest konieczny, każdy stanowi nieodzowny etap triadycznego rozwoju ducha. Jednostka kieruje się swoimi partykularnymi interesami, lecz tak naprawdę jest narzędziem w ręku historii, nie zdając sobie z tego sprawy. Ludzie wybitni tym się różnią od zwykłego motłochu tym, że ich cele skierowane są bardziej w kierunku upragnionym przez ducha, mimo że oni także nie zdają sobie z tego sprawy.
 Na każdym etapie rozwoju jeden z narodów pełni funkcję nadrzędną, jest tym, w którym duch osiągnął najwyższą formę rozwoju - na początku były to kultury Wschodu (etap dziecięcy świata), później Grecy (młodzieńczy), Rzymianie (męski) i wreszcie - Germanie (starczy). Duch posługuje się zatem narodami by realizować swoją ewolucję, jednak zaraz później, gdy są mu już nie potrzebne odstawia je na boczny tor historii, gdzie ulegają zagładzie. Pierwszym symptomem tego upadku jest powszechne zło narodu, usankcjonowane prawnie, przez wszystkich akceptowane (w przypadku Grecji mógłby to być np. wyrok demosu na filozofii, czyli stracenie Sokratesa).
Filozofia Hegla stawia całość wyżej od części (holizm) - państwo jest pierwotniejsze i ważniejsze od jednostki („jest realizacją boskiej idei na ziemi”), duch jest ważniejszy od państwa. Stąd wynika uzasadnienie dialektycznej formy rozwoju: prawda bowiem musi dotyczyć całego wszechświata, a żadne twierdzenie całości objąć nie może - więc antyteza zawsze będzie tak samo uprawniona jak teza. Pojawia się także nowe zapatrywanie na wolność: może być ona tylko rozważana w odniesieniu do państwa, nie zaś do jednostek, polega bowiem na dostosowaniu do ustalonych w tym państwie praw.
Rozwój historyczny jest zatem zawsze procesem dramatycznym: duch bowiem po tym jak wykorzysta człowieka, czy naród dla własnych celów - porzuca go, niszczy, osiągnięcie indywidualnego szczęścia jest zatem niemożliwe.
Zarzut, że filozofia Hegla jest amoralna nie jest uprawniony: Hegel nie usprawiedliwia zła jako koniecznego ogniwa rozwoju, robi coś wręcz przeciwnego: zło, tak w ujęciu osobistym jak i ogólnospołecznym, jest dla niego rozdźwiękiem między autorytarnymi celami ducha a dążeniami jednostki i jest zawsze symptomem zepsucia. Duch bowiem zawsze pragnie wolności, a wolność jest dobrem.
Właściwości bytu wg. Hegla
1)   za Heraklitem i Arystotelesem, przeciw Eleatom: byt jest zmienny
2)   byt jest natury logicznej (prawa dialektyki odnoszą się też do przyrody)
3)   byt w całości jest racjonalny i logiczny
Duch absolutny:
1)   Sztuka: kontemplacja | wschód (symbolizm), starożytność (połączenie formy i treści), chrześcijaństwo (romantyzm - przerost treści nad formą)
2)   Religia: wyobrażenia | wschód, religie Greków, Rzymian i Żydów i wreszcie - chrześcijaństwo
3)   Filozofia (najwyższa postać ducha absolutnego): duch dochodzi do zrozumienia samego siebie, ale tylko z perspektywy historycznej, tzn. każda doktryna zawiera część prawdy. Uwagę więc należy skierować na historię filozofii. Oczywiście kres rozwoju widział Hegel we własnym systemie.

Nietzsche
Najszczerszą nienawiść żywił do trzech osób: Jezusa, Sokratesa i Platona. To oni bowiem upodlili ludzkość i przekształcili ją z rasy panów w rasę niewolników - przez chrześcijaństwo i etykę normatywną. Nietzsche był jednym z niewielu, jeśli nie jedynym, filozofem, który podjął się zadania stworzenia nowej moralności - nie nowej etyki (chciał więc zmienić świat miast go opisywać). Swoje zadanie określił jako „przewartościowanie wszystkich wartości”, wykazał bowiem, że powszechnie przyjmowane zasady takie jak: pomoc słabszym i nieszczęśliwym, to, że każdy jest równy i należą mu się te same prawa, że dobra duchowe są ważniejsze od cielesnych, że należy kierować się zasadami utylitarystycznymi, bo ogół ważniejszy jest od jednostki, że o moralności czynu decyduje jego intencja, że do odpowiednich wartości można człowieka wychować i - wreszcie - że za dobro spotka człowieka kara, za zło nagroda są wartościami fałszywymi, którymi rasa niewolników chce zapanować nad rasą panów (podobną koncepcję społeczeństwa miał jeden z odłamów sofistów!). Nietzsche zaś, pozostając pod wpływem panujących ówcześnie koncepcji ewolucjonistycznych wyznawał teorię, że życie samo w sobie, jako biologiczna egzystencja ma dostateczną wartość, że nie potrzeba mu dodatkowych, zewnętrznych usprawiedliwień. Naturalną konsekwencją jest więc jego pogląd, że dobra duchowe nie są wcale najważniejsze - ba, są po prostą konsekwencją biologicznego istnienia. Dalej: ludzie nie są równi, a to ile się dostaje powinno zależeć tylko od tego ile jest się w stanie samemu wydrzeć. Moralność swą Nietzsche nazywał nihilizmem.
Wyodrębnia Nietzche więc dwie grupy - rasę panów, która predestynowana jest do rządzenia, której cechami mają być: pewność, bezwzględność i siła, ale - przede wszystkim (o czym często się zapomina) - godność osobista, dostojność i dystans. Rasę niewolników natomiast cec**je altruizm, współczucie i względność. Widać więc, że wszystkie cechy są niezbędne każdej grupie do przetrwania i do zgadza się z biologicznym nastawieniem Nietzschego. To, do której grupy człowiek się zalicza decyduje jego własna natura - wychowanie nic tu nie da. Niewolnicy nie są źli i godni potępienia, Nietzsche chce jedynie by ludzie żyli zgodnie ze swoją naturą - by panowie panowali a niewolnicy byli im podlegli.
„Bóg umarł”, to człowiek sam i jego natura powinna ustanawiać prawa moralne. Jeśli zaliczam się do rasy panów to powinienem dążyć do zrealizowania ideału nadczłowieka, uwolnionego od kajdanów społeczeństwa i - w pierwszej kolejności - religii.
Pierwszym kryterium zaś które powinniśmy stosować do oceny systemu filozoficznego jest - czy jego autor próbuje przekonać nas do idei, która nas w wzmocni czy wręcz przeciwnie - osłabi. Z tego też powodu Nietzsche gardził wszystkimi bez mała poprzednimi doktrynami, nawet tymi na których wyraźnie się wzorował (Schopenhauer) - najbardziej oczywiście nienawidził Platona i Sokratesa jako twórców pojęcia „dobra”, nie cierpiał też Hegla za jego bezmyślną koncepcję rozwoju historycznego.
Społeczeństwo cierpi na wspólną chorobę, nazwaną przez Nietzschego z francuska resentymentem (Nietzsche nienawidził Niemców i uważał, że są o 200 lat opóźnieni z kulturą). Ludzkość opanowana przez chore wartości chrześcijańskie chce każdy objaw wielkości i niezwykłości usunąć, sprowadzić do średniej.
Nietzsche był lingwistą, w swojej wczesnej pracy „Narodziny tragedii z ducha muzyki” zaproponował rewolucyjne spojrzenie na kulturę antyczną: wyróżnił w niej dwa przeciwstawne duchy: apollina(harmonia, symetria i dyscyplina) i dionizosa (destrukcja, niepohamowana siła życiowa, wszystko, co nowe i twórcze) - oczywiście był zwolennikiem ducha dionizyjskiego - cenił starożytnych przede wszystkim za to, że potrafili, wbrew pozorom, wcielić w życie ideały dzikości, instynktu życia i pogańskiej magii.
Nietzsche wyznawał starożytną idee wiecznego powrotu - jego zdaniem dziele przypominają powtarzający się cykl - i dlatego należy iść za swoją „wolą mocy” i stąd też, wynikało przekonanie, że ludzkość dojdzie wreszcie do moralności panów, bo taka już panowała w historii - w starożytności.
Oprócz wspomnianego, Nietzsche napisał jeszcze dwa wybitne dzieła: „Poza dobrem i złem” i satyrę na Stary Testament - „Tako rzecze Zaratustra”.
Nietzsche sam, według własnej filozofii, powinien być chyba raczej zaliczony do klasy niewolników. Przebywając w Turynie zobaczył okrutnie chłostanego konia - wtedy wbrew własnym poglądom ogarnęła go litość, objął biedne zwierze i zaczął lamentować. Przez następne 10 lat, kiedy choroba psychiczna jeszcze się pogłębiła, zamknięty we własnym domu zdany był na łaskę swojej matki i siostry, która systematycznie fałszowała jego pisma filozoficzne. Umarł pod opieką kobiet - a nienawidził ich prawie tak mocno jak Jezusa.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

I jeszcze streszczenie poczatku pewnej ksiazki:

K. Ajdukiewicz - „Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka”
>TEORIA POZNANIA:
Pojęcie prawdy. Definicja klasyczna: prawda to zgodność myśli z rzeczywistością.  Problemy: prawda i rzeczywistość to byty zupełnie innego rodzaju, nie wiadomo więc na czym podobieństwo między nimi ma polegać i jak daleko sięgać (definicja nieostra). Błędne koło: żeby wiedzieć czy myśl jest zgodna z rzecz. trzeba znać 1) myśl 2) rzeczywistość - aby poznać rzecz. stosować trzeba pewne kryteria, żeby natomiast poznać prawdziwość kryteriów kolejne kryteria i tak w nieskończoność.
Definicja prawdy jako zgodności z kryteriami: prawda to czynienie zadość kryteriom ostatecznym i nieodwołalnym. (pewności co do tych kryteriów jednak, jak wykazali sceptycy, mieć nie będziemy)
Koherencyjna teoria prawdy: zgodność myśli między sobą, możliwość harmonijnego ich włączenia w system twierdzeń. Kryterium zgodności stoi ponad kryterium doświadczenia. Można jednak, zgodnie z tym założeniem, zbudować kilka równorzędnych systemów rzeczywistości, żeby wybrać jeden trzeba więc zastosować dodatkowe kryteria: 1) prostota systemu 2) ekonomia środków etc. Problemat: czy prawdę należy rozumieć jako zgodność z dotychczasowymi twierdzeniami czy również z twierdzeniami przyszłymi? Druga ewentualność oznacza konieczność dochodzenia prawdy w nieskończoność - neokantyści ze szkoły magdeburskiej - prawda jako proces nieskończony; każde twierdzenie jest prowizoryczne.
Teoria powszechnej zgody: prawdziwość polega na powszechnej zgodzie.
Teoria oczywistości: oczywistość rozumiana jako 1) myśl jasna i wyraźna (Descartes) 2) badeńska szkoła neokantystów: gdy twierdzenie wydaje się oczywiste, wtedy narzuca nam się ono z koniecznością, odczuwaną jako obowiązek jego zaakceptowania ( a la imperatyw kategoryczny) - norma, przepis leżący poza nami, norma transcendentalna.
Teoria pragmatyczna: zgodność z ostatecznymi kryteriami - za ostateczne kryterium uważa jednak pożyteczność twierdzenia, zatem prawdziwość = pożyteczność.
Powrót to pojęcia klasycznego: twierdzenie prawdziwe => jest tak jak to twierdzenie głosi. Przeciw sceptykom: jeśli więc sceptycy twierdzą, że nigdy nie można się dowiedzieć czy twierdzenie m jest prawdziwe <=> nie można się nigdy o niczym dowiedzieć. Bo gdy można było się o czymkolwiek dowiedzieć, to automatycznie można by przyznać, że sąd to stwierdzający jest prawdziwy. Poza tym same formułowanie przez sceptyków jakiegokolwiek twierdzenia jest sprzeczne z ich filozofią (bo o każdym twierdzeniu, wg. nich, nie możemy się dowiedzieć czy jest prawdziwe) -> kontrargument sceptyków: ich twierdzenie jest tylko przypuszczeniem, a oni sami są poszukującymi prawdy(gr. skeptomai - poszukuję).
Błąd rozumowania sceptyków polega na tym, ....<


Aha, co bystrzejsi mogli spostrzec jest tu mniej wiecej co drugi temat z programu nauczania.. streszczenia pozostalych tez mam ale niestety byly napisane przez moja kolezanke i - umieszczajac je tutaj - zlamalbym prawo autorskie 

To co tu jest wszakze to wszystko co sie da wycisnac z Tatarkiewicza. Kto nie interesuje sie mysleniem moze z tego smialo korzystac, prosze sie do mnie wczesniej zglosic to ustalimy cene 


PS Tam gdzie w tekscie pojawia sie niczym nieuzasadniony znak zapytania '?' mial byc usmieszek '
', ktory sie znieksztalcil w czasie kopiowania z worda..

---