POJĘCIA PODSTAWOWE. WEWNĘTRZNE GRANICE EUROPY

I. POJĘCIA PODSTAWOWE

CYWILIZACJA - obszar, grupa, okres odznaczający się wspólnymi cechami stylu życia, myślenia i odczuwania. Czynniki wyróżniające cywilizację:

• wspólnota religijna

• wspólnota ideologiczna

• przynależność do określonego porządku

• wspólny system pisma

• język

• pewne wyróżniki technologii

• kultura rolna

• sposób odżywania

• zgodność gustów artystycznych

CYWILIZACJA - proces zbiorczego wyróżnienia się ze świata uważanego za dziki, barbarzyński lub prymitywny (społeczeństwa oceniane jako takie, które osiągnęły poziom samookreślenia nazywane są cywilizowanymi)

CYWILIZACJA - pewien typ zależności, relacja człowieka ze środowiskiem naturalnym, przekształconym wskutek impulsu cywilizacyjnego tak, by zaspokajało jego potrzeby

CYWILIZACJA - przestrzeń, w której społeczeństwa kształtują swe kultury z wykorzystaniem tego samego systemu wartości; przestrzeń, w której ludzie określają swoją przynależność cywilizacyjną - czyli zdolność i gotowość do identyfikowania się ponad (choć nie poza) własną kulturą; przestrzeń, w której ludzie danego społeczeństwa mogą i potrafią to dziedzictwo wspólnych wartości przyjąć, przechować (odtworzyć). Cywilizacja jest budowaniem formy społecznej dla wspólnego systemu wartości

II. EUROPA

Mit o Europie - porwanie księżniczki fenickiej Europy z plaży leżącej obecnie w południowej części Libanu przez Zeusa, który zamienił się w byka. Przez morskie fale uciekł z nią na Kretę, gdzie spłodził z nią dwóch synów, m.in. Minosa, legendarnego króla Krety. Od jego imienia została nazwana cywilizacja kreteńsko-minojska, uważana za początek cywilizacji europejskiej (zachodniej)

Europa - greckie euros: „ciemna woda” - w tym znaczeniu mogło być użyte przez Homera i Herodota

Europa - znaczenie semantyczne - w języku fenickim Ereb: miejsce, gdzie zachodzi słońce, czyli zachód. Kreta leży w prostej linii na zachód od Libanu. Czyli zachód to dla Fenicjan państwo kreteńskie, jedyna wówczas potęga morska zdolna do konkurowania z ich cywilizacją.

Europa w pojęciu geograficznym:

• od zachodu: Przylądek Roca w Portugalii

• od wschodu: Góry Ural

• od północy: Przylądek Północny (Nordkyn w Norwegii)

• od południa: Przylądek Matagan na końcu greckiego Peloponezu

linie te przecinają się w okolicach Radomia

III. WEWNĘTRZNE GRANICE EUROPY

1. Ereb, granica cywilizacji Grecji klasycznej:

• granica sentymentalna

• najstarsza granica cywilizacji Zachodu

• granica greckiego antyku, jako czynnik sprawczy cywilizacji zachodniej:

• nauka i filozofia

• literatura i sztuka

• myśl mpolityczna

• koncepcja prawa

2. Limes rzymski:

• linia granic tożsama z granicą uprawy winorośli

• limes - w starożytności określenie linii rzymskich obozów wojskowych, strzegących imperium przed najazdami barbarzyńskimi

• biegła:

• u ujścia Renu do Morza Północnego

• w kierunku południowym wzdłuż rzeki Ren

• przez górny bieg Dunaju, dalej z jego biegiem

• do ujścia Dunaju do Morza Czarnego

• w świadomości starożytnej limes to synonim rozgraniczenia tego, co cywilizowane, od tego co barbarzyńskie

• dzisiaj - nieuświadomiona granica między Europą Zachodnią a Wschodnią

• to najstarszy ślad po linii dzielącej Europę

• upadek cesarstwa rzymskiego 476 r. n.e.:

• w VI studelciuu - restauracja bizantyjska (znaczna część Italii pod wpływem wschodniej części imperium)

• inwazja arabska - południowa Sycylia, Pireneje na zachodzie

• agresywność Wikingów - z kręgu oddziaływania cywilizacji łacińskiej zostały wyłączone Wyspy Brytyjskie

• odbudowa pozycji Europy:

• Germanie - Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego

• chrystianizacja do końca pierwszego tysiąclecia objęła całą resztą Europy (przesunięcie limes z Renu i Dunaju nad Niemen i Bug)

3. Granica systemów prawa:

• rozdziela kontynent europejski od Wysp Brytyjskich

• Irlandia i Wielka Brytania - tzw. prawo zwyczajowe

• Europa kontynentalna - strefa prawa rzymskiego

• podstawa zróżnicowania struktur politycznych i siły opinii publicznej

• przyczyna:

• najazdy germańskich Sasów, Anglów i Duńczyków przyniosły zwyczajowe prawa Germanów z Północy, w których podstawową rolę spełniał wiec

• oddolne kształtowanie prawa

• jeden z czynników sprawczych anglosaskiej rewolucji przemysłowej i szybszych postępów demokracji

• dwa systemy niemożliwe do połączenia

4. Rosja

• odmienność od cywilizacji łacińskiej:

• wchłonięcie mongolskich obyczajów politycznych i zasad funkcjonowania elit

• odmienność od prawosławnego południa Europy

• bizantyjska tradycja:

• zwierzchność władzy

• przekonanie o9 nadrzędności władzy świeckiej wobec religii i hierarchii cerkwi prawosławnej

5. Granica zachodniego chrześcijaństwa:

• jedną z podstawowych cech cywilizacji europejskiej jest zachodnia odmiana chrześcijaństwa

• początek 1054 - odłączenie się Kościoła wschodniego od jurysdykcji biskupa Rzymu

• prawosławie - wiara prawdziwa, ortodoksyjna

• granica między chrześcijaństwem zachodniego i wschodniego typu jest jedną z najważniejszych cech różniącą cywilizację zachodniej od wschodniej (tam, gdzie zaczyna się prawosławie, kończy się Europa)

• biegnie:

• wzdłuż wschodnich granic Finaldnii i krajów bałtyckich, Polski, Słowacji, Węgier i Chorwacji

6. Europejska granica z Islamem

• praktycznie dotyczy jedynie Bałkanów:

• Bośnia i Hercegowina

• Albania

• Kosowo

• Północno-zachodnia część Macedonii

• Islam europejski jest bardziej racjonalny i zachodni

• Jedno z najważniejszych rozgraniczeń między Europą i cywilizacją zachodnią a resztą świata

• ma fundamentalny charakter

7. Granica otomańska

• oddziela od Europy jej część bałkańską

• istota Bałkanów:

• ślad panowania tureckiego

• w czasach rzymskich większą ich część była składową Imperium Romanum

• po upadku Rzymu stały się częścią cywilizacyjną późniejszego prawosławia (niechęć do zachodu i wszystkiego co łacińskie)

• XV stulecie - inwazja muzułmańska Turków (granica dochodziła do Wiednia, Siedmiogrodu i Podola)

• Granica otomańska stanowi granicę między Europą a bałkańskim prawosławiem oraz między prawosławiem bałkańskim a prawosławiem rosyjskim

8. Granica wtórnej pańszczyzny (Łaba):

• Łaba:

• początek biegu w Republice Czeskiej; ujście: Hamburg

• pojawia się w XVI wieku jako granica kontynentalnego podziału pracy

• ten podział stworzył wspólną europejską przestrzeń gospodarczą (od Atlantyku po Ural)

• czynniki tworzące ten podział:

• różnice w liczbie ludności i gęstości zaludnienia przy jednakowej wydajności związanej z tą samą techniką uprawy roli (trójpolówka)

• ludny Zachód - niedobory żywności; rzadziej zaludniony Wschód - nadwyżki żywności

• na zachód szło zboże, bydło, ,wyroby leśne i solone śledzie - na wschód - artykuły trwałego użytku

• spadek cen zboża nie zmienił tego podziału - poszukiwanie zmniejszenia kosztów i opłacalności eksportu zboża poprzez pańszczyznę i eksploatację chłopów

9. Granica urbanizacji i chłopskiego rolnictwa

• cecha europejskości - przewaga nurtu miejskiego (produkcja rzemieślnicza usługi, handel)

• wyróżnik starożytnej Grecji na tle innych regionów Morza Śródziemnego

• poziom urbanizacji starożytnego Rzymu (%) osiągnięty zosta ł dopiero na początku angielskiej rewolucji przemysłowej

• podział:

• farmerski zachód o wydajnej produkcji rolniczej

• Europa chłopska - praca ręczna, brak edukacji, niska wydajność, anachroniczna obyczajowość

• granica wolności gospodarczych:

• inne rozumienie przywództwa (zachód: lider - prowadzący; lead - prowadzić; wschód: przywództwo - wódz, a nie prowadzący)

• największa wolność gospodarcza - prawo zwyczajowe

• rozgraniczenie geograficzne podobne do poprzednich granic

10. Żelazna kurtyna, industrializacja

• obecnie najwyraźniej dzieląca Europę Zachodnią od Wschodniej

• przed wojną biegła wzdłuż granicy czeskiej (granica industrializacji)

• granica między biedą a bogactwem - następstwo XIX -wiecznej industrializacji:

• od zachodu wschodnie rubieże Hiszpanii

• od wschodu granica carskiej Rosji (na zachód od tej granicy: zwiększenie zaludnienia, koncentracja ludności w miastach)

• granica dawnej industrializacji oddziela „starą” UE od nowych państw (na tereni polski - dawna granica zaboru pruskiego)

---