TEMAT: PRAWA AUTORSKIE.
PRAWO AUTORKIE
Twórca jest kimś szczególnym. To przekonanie, choć mocno zakorzenione w naszej kulturze, pojawiło się dopiero w okresie Oświecenia. Wtedy to uznano, że artysta jest kimś innym niż tylko zdolnym rzemieślnikiem, a tym, co go odróżnia, jest wyjątkowa osobowość odciskająca indywidualne piętno na każdym stworzonym dziele, bo nie było i nie będzie dwóch Picassów lub Strawińskich, i nikt nigdy nie będzie malował i komponował tak samo. A choć na świecie istnieje nie tylko sztuka wysoka, to w każdym twórcy tli się przynajmniej iskierka niepowtarzalności. Skoro utwór, stworzone dzieło nosi w sobie ślad osobowości swojego twórcy, związek pomiędzy dziełem a autorem musi być szczególny. Na tyle wyjątkowy, że porównywany bywa do związku pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Z tego względu, choć dzieło może mieć wymierną wartość materialną, prawo musi zatroszczyć się o coś jeszcze niż tylko o to, by twórca mógł czerpać zasłużone korzyści ze swej twórczości, musi chronić tą niepowtarzalną więź twórcy i dzieła. Służą do tego autorskie prawa osobiste.
W Internecie znajduje się ogromna różnorodność oprogramowania. Pod względem kosztów kupna cały software, (czyli inaczej oprogramowanie) dzieli się na różne typy np.: programy typu freeware, shareware. Gdy chcemy ściągnąć jakiś program często powstaje problem. Nie wiadomo, w jaki sposób dany program jest rozpowszechniany, tzn. czy jest on darmowy, czy trzeba za niego zapłacić. Powstają obawy, czy ściągając i używając programu, nie łamiemy prawa. Również w pismach komputerowych z CD można znaleźć różne rodzaje oprogramowania, takie jak: shareware, demo. Tylko nie zawsze wiadomo, co to oznacza i często nie jest nigdzie wytłumaczone.
Gdy kupujemy oprogramowanie w sklepie nie zawsze wiemy, czy można zainstalować je na więcej niż jednym komputerze, albo pożyczyć koledze.
Jeżeli Kowalski stworzy utwór (np. namaluje obraz, napisze artykuł, skomponuje utwór muzyczny) to będzie on chroniony prawem autorskim, jeśli:
Jest oryginalny (Kowalski jest przekonany o "nowości" swojego dzieła),
ma charakter indywidualny (przesłanka ta jest spełniona, jeśli w utworze ucieleśniona jest indywidualność Kowalskiego, tzn. że prawdopodobieństwo stworzenia tego dzieła przez kogoś innego jest bardzo małe),
Jest ustalony (tzn. nastąpiło uzewnętrznienie tego utworu, np. wykonanie instrumentalne, zaśpiewanie piosenki, namalowanie obrazu).
Prawem autorskim chronione są także opracowania. Przybierają one nową formę w stosunku do utworu macierzystego, natomiast zapożyczają z niego zasadniczo treść. Na przykład: tłumaczenia, adaptacja filmowa książki. Aby opracowanie było chronione prawem autorskim, musi także wykazać się oryginalnością i indywidualnym charakterem oraz musi zostać ustalone w jakiejkolwiek postaci.
Innym jeszcze przedmiotem prawa autorskiego są zbiory materiałów (np. baza danych), w których twórcza (tzn. oryginalna i indywidualna) działalność twórcy przejawia się w doborze tych materiałów oraz ich układzie lub zestawieniu.
Natomiast nie prawa autorskie, a prawa pokrewne przysługują:
- wykonawcy utworu, jeśli wykonanie ma charakter artystyczny,
- organizacji radiowej lub radiowo- telewizyjnej do swoich programów,
- producentom fonogramów i wideogramów,
- wydawcy pierwszych wydań lub wydań naukowych lub krytycznych.
W każdej dyskusji o oprogramowaniu i używaniu oprogramowania muszą wcześniej czy później zostać poruszone kwestie praw autorskich i umów licencyjnych. Firmy, które dokładnie zdają sobie sprawę z uwarunkowań związanych z prawami autorskimi i umowami licencyjnymi, zwykle mają mniej problemów z zarządzaniem oprogramowaniem. Firmy te nie tylko znają swoje prawa, ale też rozumieją ich znaczenie, czego efektem jest nie tylko znajomość ograniczeń z nich wynikających, lecz także wiedza, która pozwala w pełni skorzystać z umów licencyjnych. Dyscyplina w przestrzeganiu praw autorskich i umów licencyjnych oraz dobre ich dokumentowanie wpływają także na inne obszary działalności. Kiedy uczyni się pracowników odpowiedzialnymi za utrzymanie kopii dyskietek i podręczników, zmniejsza się liczba kradzieży i zagubień.
Umowa licencyjna jest umową formalno-prawną zawieraną pomiędzy firmą programistyczną posiadającą prawa autorskie do oprogramowania a osobą fizyczną lub firmą, która używa tego oprogramowania. Jako że produkty informatyczne używane są na różne sposoby, formułowanie i stosowanie umów licencyjnych podlega jedynie ograniczonej standaryzacji. Optymalne wykorzystanie inwestycji w oprogramowanie wymagać będzie przeczytania i zaakceptowania umowy licencyjnej każdego programu używanego w instytucji
Licencja w odniesieniu do oprogramowania regulacja prawna określająca warunki jego użytkowania i zasady odpłatności. Praktykuje się kilka rodzajów licencji określających zakres użytkowania oprogramowania i warunki uiszczania za nie opłaty.
Najważniejszym autorskim prawem osobistym jest prawo do autorstwa. To właśnie z niego wypływają wszystkie pozostałe prawa przysługujące twórcy. Prawo to sprowadza się do możliwości żądania przez twórcę, aby inni uznawali go za autora utworu, a co za tym idzie, respektowali jego prawa autorskie. Prawo to przysługuje każdemu, kto wniósł twórczy wkład w postanie utworu, a więc nie wystarczy tu sam wkład pracy, choćby wymagała ona bardzo dużych kwalifikacji i uzdolnień. Prawo do autorstwa, podobnie jak pozostałe autorskie prawa osobiste, powstaje z chwilą ustalenia utworu, choćby nie był on ukończony, a więc w momencie, w którym przestanie być tylko pomysłem krążącym twórcy po głowie, a w jakiś sposób się "zmaterializuje". Ze względu na swój charakter, prawa osobiste twórcy trwają "wiecznie", nie są ograniczone w czasie, bo trudno sobie wyobrazić, aby w pewnym momencie "wygasły" i ktoś mógł na przykład "przywłaszczyć" sobie autorstwo "Wesela". Oczywiście w praktyce ochrona ta ulega osłabieniu po śmierci twórcy, a wraz z upływem lat staje się bardziej ochroną pewnych wartości dziedzictwa kulturowego niż ochroną konkretnych, indywidualnych praw; brak jednak momentu, w którym prawa te by "wygasały".Obowiązujące prawo autorskie nie zawiera natomiast zakazu przywłaszczania sobie przez osobę trzecią nazwiska lub pseudonimu twórcy, na przykład w celu dodania sobie prestiżu czy zwiększenia perspektyw sprzedaży. Jednak brak tego typu przepisu w prawie autorskim (pominięto go, bo w tego rodzaju działaniach trudno dopatrzyć się naruszenia "więzi twórcy z utworem"), nie oznacza, że działania takie są legalne, ochrony prawnej można, bowiem dochodzić na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (art. 23 i 24) oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Twórcy przysługują zarówno prawa osobiste jak i prawa majątkowe
Prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem (np. prawo do autorstwa utworu, do oznaczania go swoim nazwiskiem lub rozpowszechniania pod określonym pseudonimem, prawo do zachowania jego integralności, prawo do pierwszej publikacji). Praw tych nie można się zrzec ani zbyć. Nie podlegają także egzekucji.
Prawa majątkowe charakteryzują się tym, że tylko twórca może korzystać z utworu oraz nim rozporządzać. Prawa te można zbyć. Rozporządzanie prawami autorskimi może przybrać charakter umowy o przeniesienie praw autorskich oraz umowy licencyjnej (umowy o korzystanie z utworu). Dopóki przysługują twórcy nie podlegają także egzekucji.
Prawa majątkowe ograniczają przepisy o dozwolonym użytku. Ze względów racjonalnych jak i też interesu publicznego można czasem bez zgody twórcy korzystać z jego utworów. Na przykład:
Można w swoim utworze dokonywać cytatów z innych dzieł, jeśli usprawiedliwione jest to wyjaśnianiem, analizą krytyczną lub prawami gatunku (np. parodia- ten gatunek usprawiedliwia "czerpanie" z cudzej twórczości).
Prawa majątkowe ograniczone są także potrzebą informacji- w pewnych wypadkach mass-media mogą rozpowszechniać utwór bez zgody twórcy.
Innym przykładem dozwolonego użytku jest działalność placówek oświatowych (możliwość nieodpłatnego korzystania z chronionych utworów) oraz bibliotek.
Prawa majątkowe twórcy gasną po upływie siedemdziesięciu lat po jego śmierci, a jeśli było kilku współtwórców - do siedemdziesięciu lat po śmierci ostatniego ze współtwórców.
Jak chronione są prawa autorskie?
Prawa osobiste chronione są w następujący sposób:
Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania,
W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (np. w gazecie),
Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny (np. na PCK).
Prawa majątkowe chronione są w natomiast w następujący sposób:
Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania naruszenia (np. Kowalski żąda, aby, Nowak przestał bezprawnie kopiować jego programy komputerowe),
Twórca może także żądać wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia,
Twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione.
Aby dochodzić ochrony praw autorskich musimy złożyć pozew w Sądzie Okręgowym. W pozwie zawieramy określone powyżej żądania. Może zdarzyć się także, że w razie niezabezpieczenia żądania możemy utracić możliwość zaspokojenia naszego żądanie. Wtedy powinniśmy także złożyć w Sądzie Okręgowym właściwym według miejsca, w którym sprawca prowadzi działalność lub znajduje się jego majątek wniosek o zabezpieczenie żądania (np. poprzez zajęcie maszyny drukarskiej pozwanego, na której pozwany wielokrotnie powielał utwór powoda).
Wnioski:
Prawa autorskie do utworów stworzonych w ramach stosunku pracy przysługują pracodawcy, jeśli tylko przyjął on utwór i umowa o pracę nie stanowi inaczej,
Za naruszenie niektórych praw autorskich może grozić odpowiedzialność karna (np. . kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd, co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3).
Niektóre utwory chronione są w sposób odbiegający od zasad ogólnych, np. utwory audiowizualne (filmy) lub programy komputerowe. W przypadku tych ostatnich ustawa bardzo precyzyjnie określa zakres uprawnień twórcy jak tez opisuje czynności nie wymagają jego zgody. Prawa autorskie należą do majątku odrębnego małżonków. Oznacza to, że mogą oni samodzielnie rozporządzać stworzonym przez siebie utworem i prawem do wynagrodzenia. Natomiast pobrane pożytki z tych praw wchodzą do majątku wspólnego.
Twórcy i artyści wykonawcy mają ułatwioną sytuację w prawie podatkowym, ponieważ przyjmuje się, że koszt uzyskania przychodu z tytułu przysługujących im praw na dobrach niematerialnych wynosi 50%.
Ściągając programy, z Internetu trzeba bardzo uważać, żeby nie złamać przypadkowo prawa. Zawsze należy się upewnić, że oprogramowanie umieszczone na stronie WWW jest legalne i nie trzeba za nie płacić. Istnienie tak wielu typów oprogramowania (shareware, demo) daje możliwość zapoznania się z możliwościami danego programu przed kupnem go. Również często można znaleźć odpowiednik programu komercyjnego, który jest darmowy, a ma takie same możliwości. Także użytkownicy nie mający dostępu do Internetu mogą znaleźć oprogramowanie opisane powyżej. Jest ono bardzo częstym dodatkiem do pism komputerowych zawierających kompakty. Wprawdzie nie są one darmowe, ale są dużo tańsze niż program komercjalny, więc warto się zastanowić czy przed zakupem pełnej wersji tego programu, nie zaopatrzyć się w pismo z CD z jego wersją demonstracyjną.
Duży różnorodność licencji umożliwia firmom używającym komputerów wybranie najkorzystniejszego i najtańszego rozwiązania.