19. POKOLENIE NOWEJ FALI: PROGRAMY, GRUPY, PRZEDSTAWICIELE

NOWA FALA (pokolenie 68, pokolenie 70)

Debiuty prasowe tej formacji przypadły na II połowę lat 60tych, główny czas wspólnej działalności to l. 1971 - 1976. Ruch w twórczości młodego pokolenia pisarzy w l. 70tych w Polsce wyrosły z krytycyzmu wobec zastanej sytuacji literatury, schematów współczesnej kultury masowej, konwencji mowy oficjalnej i alienacyjnych mechanizmów życia społecznego. Związani z pismami: Orientacja, Student, Nowy Wyraz, Nurt, Agora.

W NF odrodziło się zjawisko grup literackich o charakterze programowym: Teraz - Karków, Próby - Poznań; sytuacyjnym: Agora - Wrocław.

Ruch ten, reprezentowany m.in. przez S. Barańczaka, R. Krynickiego, A. Zagajewskiego znalazł odbicie przede wszystkim w poezji, krytyce literackiej i publicystyce, stosunkowo niewielkie w prozie narracyjnej.

Poeci NF nawiązujący w niemałym stopniu do doświadczeń prozy lingwistycznej, podejmowali demaskatorska analizę języka obsługującego życie publiczne - jego stylistycznych szablonów, obezwładniających chwytów perswazyjnych i znaczeniowych znieprawień. Z krytyki języka propagandy komunistycznej wyprowadzali nowe formy liryki obywatelskiej i moralistycznej.

W swym programie ideowo-artystycznym NF opowiadała się za literaturą prawdomównie utrwalająca doświadczenia dzisiejszego człowieka w warunkach totalitarnych zagrożeń i zniewoleń, a przeciw pisarstwu zamazującemu konflikty współczesnego świata, zadowalającemu się głoszeniem półprawd lub zasłaniającemu swoje niezaangażowanie ideą czystej sztuki.

Postulowana poetyka formacji miała być podporządkowana dyrektywie realizmu (mówić wprost) oraz odwagi społecznej i artystycznej (nieufność).

POEZJA STANISŁAWA BARAŃCZAKA

Barańczak Stanisław (ur. 1946), poeta, krytyk, teoretyk literatury, tłumacz. Jako poeta i krytyk debiutował w 1965. Współtwórca poetyckiej Nowej Fali (tomiki Korekta twarzy, 1968, Jednym tchem, 1970, Dziennik poranny, 1972, Sztuczne oddychanie, 1974). Przeszedłszy do opozycji politycznej, wyrażał sprzeciw wobec komunistycznej rzeczywistości (m.in. zbiory wierszy Ja wiem, że to niesłuszne, Paryż 1977, Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu, Paryż 1980, Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986-1988, Paryż 1988, Podróż zimowa, 1994). Za tom Chirurgiczna precyzja (1998) otrzymał nagrodę literacką za najlepszą książkę roku - NIKE '99.
Czołowy poeta pokolenia tzw. "Nowej Fali", jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy debiutujących w latach istnienia PRL, łączący twórczość literacką i naukową z działalnością polityczną.

W jego własnej twórczość wyraźnie widoczne są trzy dominujące elementy: zainteresowania etyczne, niezwykła pasja polityczna i nadzwyczajna sprawność lingwistyczna. Podejmowanym przez niego tematom, świadczącym o zaangażowaniu w problemy społeczne, zawsze towarzyszy u niego zadziwiająca biegłość języka. Paradoksem wydawać się może fakt, że Barańczak, który zaczynał jako poeta-krytyk języka i społecznego porządku, największe sukcesy osiągnął jako Parnasista końca XX wieku, wirtuoz poetyckiej formy.

Zbiór CHIRURGICZNA PRECYZJA został uhonorowany w roku 1999 nagrodą literacką Nike.

Cechy twórczości:

-podejmuje temat Polaka - emigranta postawionego wobec historii i kultury - poczucie niezrozumienia i obojętności narodów na polski los;

-obrazuje rzeczywistość PRL-owską, szczeólnie eksponuje osaczenie, indoktrynację, niepewność własnego domu i losu;

-wskazuje na gorycz polskiej historii, przekłamany wizerunek Polaka za granicą;

-operuje dwuznacznością słów, szablonami językowymi, kalamburem.

TOMY: Korekta twarzy 1968; Jednym tchem 1970, Chirurgiczna precyzja 1998.

POEZJA ADAMA ZAGAJEWSKIEGO

Zagajewski Adam (1945-), poeta, eseista, krytyk, prozaik.

Jego pierwsze książki poetyckie, KOMUNIKAT i SKLEPY MIĘSNE, stanowiły realizację pokoleniowego postulatu mówienia prawdy o otaczającej rzeczywistości społecznej i obnażania fałszu języka oficjalnego. Tom IST. ODA DO WIELKOŚCI oprócz wierszy stanowiących reakcję na wprowadzenie stanu wojennego przyniósł już tematy i sposoby ich poetyckich realizacji, które na stałe zadomowiły się w twórczości Zagajewskiego, stającej się odtąd poezją zamyślenia pełnego znaków zapytania i eseistyką pisaną przez "człowieka problematycznego". Do stałych tematów poetyckich Zagajewskiego należą: nieustanne kwestionowanie ról biograficzno-egzystencjalnych bohatera lirycznego wierszy i pochwała życia oglądanego w "jego zmienności, w jego falowaniu, w jego wieloznaczności" (jak pisał w eseistycznej książce SOLIDARNOŚĆ I SAMOTNOŚĆ), zanurzenie w świecie kultury europejskiej i kontemplacja jej dziedzictwa, sięganie w głąb własnych korzeni (POEMAT) i roztrząsanie wariantów swego losu, przymierzanie kostiumów i masek. W wierszach Zagajewskiego często powraca obraz zamyślonego wędrowca z książką w ręku, podróżującego przez świat "wypożyczony z wielkiej biblioteki" (PŁÓTNO).

Antynomiczność, wielość rzeczywistości to stały motyw Zagajewskiego. "Zrozumiałem, że świat jest podwójny, podzielony, zarazem wspaniały i trywialny, ciężki i lotny, bohaterski i tchórzliwy" - wyznaje po latach komunistyczny funkcjonariusz w opowiadaniu "Zdrada" (w tomie DWA MIASTA). SOLIDARNOŚĆ I SAMOTNOŚĆ (1986) ukazuje schorzenia i iluzje kultury zbytnio zaangażowanej w politykę i rozważa dylematy przed jakimi staje dziś pisarz czy artysta. Zagajewski pisze o Krakowie i o Paryżu, o miastach dzieciństwa, mitycznych miejscach swej "środkowoeuropejskiej" edukacji, o Nietzschem, Jungerze, Bruno Schulzu, Cioranie, Gotfriedzie Bennie, o zagrożeniach, jakie nasza cywilizacja niesie dla życia duchowego, o paradoksach jakie rodzą się w sytuacji, gdy jest coraz więcej środków przekazu, a coraz mniej do przekazania, i o wielu innych sprawach i postaciach kluczowych dla naszej współczesności.

Opublikował zbiory wierszy: Komunikat (1972), Sklepy mięsne (1975), List. Oda do wielości (1982, poza zasięgiem cenzury), Jechać do Lwowa i inne wiersze (Londyn 1985), Płótno (Paryż 1990). Ziemia ognista (1994), Trzej aniołowie, Three Angels (1998), Pragnienie (1999). Pragnienie uzyskało nominację do nagrody za najlepszą książkę roku NIKE 2000.

POEZJA RAFAŁA WOJACZKA

Wojaczek Rafał (1945-1971), poeta. Reprezentował postawę katastroficzną, szokując "estetyką" brzydoty, drastycznym słownictwem i czarnym humorem. Postawa buntu wobec ustabilizowanych norm moralnych i estetycznych. Ukazywał dezintegrację osamotnionej jednostki, posługując się czarnym humorem, obrazowaniem z dziedziny fizjologii i erotyki, nie stroniących od naturalizmu. Zmarł śmiercią samobójczą, co stało się początkiem legendy "poety przeklętego".

Wiersz przedstawiają schizofreniczny obraz świata, rozdwojenie psychiczne podkreśla poczucie alienacji, bezsens istnienia, przypadkowość wszelkich wartości. (W podwójnej osobie)

Dominujący temat śmierci kształtuje obraz życia w kategoriach absurdu.

Poczucie osobowej dezintegracji bywa wyrażane poprzez stosowanie rodzaju żeńskiego w konstrukcji przedmiotu mówiącego. Ta swoista zamiana ról kobiety i mężczyzny dodatkowo podkreśla przypadkowość i chaos życia ludzkiego. (Prośba)

Zbiory wierszy: Sezon (1969), Inna bajka (1970), wydane pośmiertnie - Którego nie było (1972), Nie skończona krucjata (1972). Także Utwory zebrane (1976), Poezje wybrane (1983), List do nieznanego poety (1985).

POEZJA EWY LIPSKIEJ

Lipska Ewa (1945-), polska poetka. Debiut w prasie 1961. Z racji dat urodzenia i debiutu przynależna do poetyckiej formacji Nowej Fali.

Wiersze o charakterze refleksyjno-pokoleniowym, pełne paradoksu oraz ironii. Jeżeli jej wiersze mają związek z polityką to zarazem dokumentują konkretne indywidualne doświadczenia, nie aspirując do wielkich uogólnień. Jeśli demaskują język propagandy, to równocześnie wskazują na słabość języka jako takiego - ludzkiego narzędzia poznania i komunikacji.
Lipska uprawia poezję kunsztowną. W jej utworach wczesnych, intelektualnych i sceptycznych, często opartych na paradoksach. Z czasem ten obraz wikła się, zaś wiersze Lipskiej coraz swobodniej posługują się rozbudowaną metaforyką, poetyckim konceptem, mnożąc i komplikując zawarte w nich sensy. Twórczość jej coraz wyraziściej lokuje się w "ciemnym nurcie" polskiej poezji, zarówno poprzez swe wyrafinowanie, jak i konsekwentny pesymizm.
Wyobraźnia (wiersze często "dzieją się" w surrealistycznej przestrzeni snu) zdaje się bowiem służyć bohaterowi tych wierszy jako jedyna możliwość uzyskania wolności, ucieczki z realnego świata, która niesie z sobą przede wszystkim zagrożenie.

Tomiki: Wiersze (1967), Drugi zbiór wierszy (1970), Trzeci zbiór wierszy (1972), Czwarty zbiór wierszy (1974), Piąty zbiór wierszy (1978), Dom spokojnej młodości: wiersze wybrane (1979), Żywa śmierć (1979), Poezje wybrane (1981), Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek (1982), Przechowalnia ciemności (1985), Strefa ograniczonego postoju (1990), Stypendyści czasu (1994), Wspólnicy zielonego wiatraczka (1996), Ludzie dla początkujących (1997), Godziny poza godzinami (1998), Sklepy zoologiczne (2001).

---