Handel zagraniczny i jego przyczyny
Przedsiębiorcy w żadnym państwie nie są w stanie wyprodukować wszystkich dóbr niezbędnych dla jego poprawnego funkcjonowania. Część z nich bardziej się opłaca sprowadzić z innego kraju. Tu pojawia się pojęcie handlu zagranicznego, który polega na odpłatnej wymianie towarów i dóbr między kontrahentami mającymi swoje siedziby w różnych krajach. Ten typ handlu pozwala na uzupełnienie tych dóbr, które brakują na danym terenie. Jednak współcześnie dużego znaczenia nabiera możliwość wykorzystania różnic kosztów produkcji w poszczególnych krajach.
Rozwój handlu zagranicznego jest motywowany następującymi czynnikami :
odmienna struktura gospodarcza poszczególnych państw,
zróżnicowany poziom techniczny osiągnięty przez dany kraj,
warunki klimatyczne
nierówny podział surowców na Ziemi.
Operacja handlu zagranicznego
Handel zagraniczny składa się z następujących operacji gospodarczych :
- eksport - to sprzedaż krajowych towarów, lub świadczenie usług kontrahentowi zagranicznemu,
- import - polega na nabywania dóbr ---zagranicą--- i przewożeniu ich do kraju,
- reeksport - importowany towar jest sprzedawany powtórnie za granicę np. zakup towaru w Rosji i ich eksport do Niemiec,
- tranzyt - polega na przewożeniu towarów z jednego kraju do drugiego przez terytorium trzeciego.
Zakres handlu
Handel zagraniczny obejmuje :
obroty towarowe i usługowe,
obroty dobrami niematerialnymi w tym :
- know-how - pozyskanie wiedzy jak wytwarzać dane dobro, dokumentacja techniczna, receptura, instruktaż,
- licencja - uprawnienie do wykorzystania rozwiązań naukowych chronionych patentami lub prawami autorskimi np. zakup wynalazku,
- leasing - polega na wydzierżawieniu maszyn, urządzeń itp. importer może z nich korzystać bez konieczności zakupu,
migrację siły roboczej,
obroty kapitałowe np. inwestycje, kredyty.
Rodzaje polityki państwa wobec handlu
Politykę i stosunek państwa do handlu zagranicznego może być skrajnie różny, ale w zasadzie można wymienić dwa główne sposoby postępowania państwa :
- polityka wolnego handlu -państwo nie ingeruje w handel, nie określa jego wielkości. Uważa bowiem, że handel ten przynosi duże korzyści, w tym zwiększając konkurencję pozwala na podnoszenie jakości i spadek cen. Wolny handel wzmaga innowacyjność i pozwala na utrzymanie wydajności na wysokim poziomie,
- polityka protekcyjna - państwo reguluje obroty handlowe, mając na celu ochronę własnego rynku przed napływem obcych towarów. Przejawia się nie tylko ochroną własnego rynku , ale i wspieraniem krajowego eksportu. Polityka protekcyjna przynosi określone korzyści w krótkim okresie czasu (spadek importu, ochrona własnych firm) ale w dłuższym terminie powoduje wzrost cen, spadek wydajności i zacofanie technologiczne, zwłaszcza w takim kraju jak Polska.
Polityka protekcyjna
Polityka protekcyjna państwa może się przejawiać przez :
nakładanie ceł, czyli opłaty pobieranej przez państwo przy przywozie, przewozie lub wywozie towarów poza terytorium danego kraju. Cła mogą być (ze względu na cel) :
- ochronne - w celu ochrony rodzimego rynku z ważnych powodów np. przemiany gospodarcze,
- fiskalne - najczęściej nakładane na dobra luksusowe w celu zdobycia przez budżet dodatkowych przychodów,
- antydumpingowe - wyrównują cenę towaru, który jest sprzedawany poniżej kosztów jego wytworzenia, np. w stosunku do ceny światowej,
- odwetowe - nałożenie ceł w odpowiedzi na podobne działania partnera handlowego,
stosowanie opłat wyrównawczych - podobne do ceł antydumpingowy, mają charakter zmienny i bardziej elastyczny, powszechnie stosowane przez Unię Europejską,
ograniczenia ilościowe (kontyngenty) - państwo przyznaje innemu państwu lub producentowi określony limit, który pozwala na import tylko określonej liczby towarów. Działania te mogą towarzyszyć generalnemu zakazowi importu danego towaru. Narzędzie dosyć korupcjogenne,
narzucanie barier administracyjnych i technologicznych - dotyczą dodatkowych warunków jakie musi przedsiębiorstwo sprowadzające towary lub usługi ,np. normy zdrowotne, ochrony środowiska, bezpieczeństwa pracy. Stanowią dużą zaporę dla przedsiębiorców z krajów słabiej rozwiniętych dla wejścia na rynki państw zachodnich (zwłaszcza Unii Europejskiej).
wspieranie własnego eksportu - poprzez jego promocję lub dopłacanie do niego.
Porozumienia międzynarodowe
Jak już wcześniej wspominaliśmy wiele państw protekcyjnie chroni swój rynek. Pod tym względem szczególnie aktywna jest Unia Europejska, na terenie, której nie obowiązują cła, ale eksport towarów do niej natrafia na wiele ograniczeń. Unia stosuje wiele opłat wyrównawczych i cła antydumpingowe, zwłaszcza na produkty rolnicze. Odnosząc się bardziej wstecz, aby zapobiec nadmiernie protekcyjnej polityce rządów, w 1947r. podpisano Układ Ogólny o Cłach I Handlu (GATT). Jego celem była liberalizacja i zlikwidowanie dyskryminacji w handlu. Zasady GATT :
bezwarunkowa klauzula najwyższego uprzywilejowania - jednolita polityka celna wobec wszystkich partnerów handlowych danego państwa,
klauzula wzajemności - żadne państwo nie było zobowiązane do obniżki ceł bez gwarancji takiego samego postępowania partnera,
równe traktowanie produktów krajowych i importowanych.
Rezultaty negocjacji w sprawie obniżek ceł (wyroby przemysłowe)
Data |
Miejsce lub nazwa rokowań |
Udział handlu objętego obniżką w ogólnej wartości handlu światowego (%) |
wysokość redukcji (%) |
1947 |
Genewa |
44 |
35 |
1949 |
Annecy |
3 |
35 |
1951 |
Torquay |
9 |
27 |
1956 |
Genewa |
11 |
15 |
1962 |
Genewa |
14 |
20 |
1964-1967 |
runda Kennedy`ego |
64 |
33 |
1973-1979 |
runda tokijska |
33 |
38 |
1986-1994 |
runda urugwajska |
- |
39 |
Źródło GATT / Wprost |
|||
W 1994r. pod koniec kolejnych rokowań o liberalizacji handlu (rundy urugwajskiej) zawiązano Światową Organizację Handlu (WTO).
Rozliczenia
Przy handlu zagranicznym niezmiernie ważne są sposoby rozliczeń. Kontrahenci rozliczają się w określonej walucie, najczęściej dolarach, euro i jenach. Problem polega na tym, że wzajemna cena tych walut może się zmieniać. Wynika to z ich notowań na giełdach walutowych, na które mają wpływ : sytuacja ekonomiczna danego kraju, wysokość stóp procentowych, czy zwykłe psychologiczne odczucia inwestorów. W tej sytuacji kontrahent musi brać pod uwagę tzw. ryzyko zmian kursowych, czyli nagłych wahań cen poszczególnych walut. Zmiana kursów walut może zmniejszyć zyski z danej transakcji dla jednej ze stron lub uczynić ją całkowicie nieopłacalną lub deficytową. Dlatego też przedsiębiorcy zabezpieczają się przed ryzykiem kursowym wcześniej ustalając cenę towarów lub sposób jej wyliczenia.
Zmiany kursów walut
Sama zmiana kursów walut może wpływać globalnie na handel zagraniczny danego kraju. Np. wzrost cen złotego powoduje spadek opłacalności eksportu (mniej euro otrzymamy za tą samą ilość wyeksportowanego towaru) i wzrost opłacalności importu (importer dostanie większą ilość złotówek za dany towar lub usługę). Oczywiście osłabienie złotego i wzrost kursów innych walut spowoduje sytuację odwrotną. Musimy więc pamiętać, że skoro Polska importuje paliwa to osłabienie złotego powoduje wzrost ich cen, a silny złoty nie sprzyja polskiemu eksportowi. Czynniki te są ważne, ale niektórzy ekonomiście sądzą, że są najważniejsze i wystarczy tylko dobrze manipulować kursem walut i stopą procentową, aby prowadzić dobrą politykę gospodarczą i promować eksport. Warto jednak zwrócić uwagę, że ważniejsza jest konkurencyjność towarów na tle jakościowym i ich niska cena spowodowana zdrową kondycją gospodarki, a nie ich chwilowa popularność spowodowana niskim kursem złotego.