Stres i jego przyczyny

Wstęp

Już od wieków towarzyszy człowiekowi konieczność pracowania, gdyż umożliwia mu
i jego bliskim zdobycie środków do życia, a także zajmowanie określonej pozycji społecznej. To właśnie poprzez pracę kształtuje się osobowość, charakter oraz psychika wielu ludzi. Postęp cywilizacyjny, czy też techniczny przynosi w tej dziedzinie wiele zmian, które mają wymiar zarówno pozytywny i negatywny. I tak na przykład rozwój ergonomii - oceniany jako pożyteczny - umożliwił człowiekowi usprawnienie pracy poprzez dostosowanie urządzeń do jego potrzeb.

Jednak stosunkowo nowego zjawiska jakim jest stres nie da się ocenić tak jednoznacznie, zwłaszcza że ma ono szczególny związek ze świadczeniem pracy. Z jednaj strony twierdzi się, że stres pojawił się dosyć niedawno wraz z rozwojem gospodarki rynkowej, z drugiej zaś, że istniał zawsze, tylko teraz poprzez swoją wszechobecność i nasilenie stał się bardziej zauważalny.

Celem niniejszego referatu jest przedstawienie zagadnień związanych ze stresem w pracy. Na początku przedstawię pojęcie stresu, by w kolejnych rozważaniach zaprezentować jego przyczyny oraz skutki, a także sposoby pokonywania. Do napisania pracy skłonił mnie fakt, że w niedalekiej przyszłości mogę się z tym problemem spotkać, a poznanie tej tematyki ułatwi mi pokonanie ewentualnych trudności. Przyczyną wyboru tegoż tematu jest także próba zebrania w logiczną całość cennych informacji o stresie zawartych często w sposób „wzmiankowy” w dostępnej literaturze.

1. Charakterystyka pojęcia stresu

Człowiek w pracy, przeżywa różne napięcia emocjonalne, które wywołują zarówno zwiększoną chęć do jej wykonania, jak i spadek zainteresowania jej procesem i rezultatami. Te różne napięcia, pozytywne i negatywne, wywołują u człowieka stres.

Kiedy w 1926 roku Hans Seyle - student drugiego roku medycyny - po raz pierwszy wprowadził do medycyny pojęcie stresu, nikt zapewne nie przypuszczał, że pojęcie to zrobi tak oszałamiającą karierę. Seyle określa stres jako stan, „...który przejawia się swoistym zespołem składającym się ze wszystkich nie swoistych zmian w układzie biologicznym. Jego składnikami są widoczne zmiany wywołane przezeń, niezależnie o przyczyny. Zmiany te są sumą wszystkich rozmaitych procesów przystosowawczych, zachodzących w jakimkolwiek czasie w ustroju.”. Zmiany te autor określa jako GAS, czyli General Adaption Syndrom, na który składają się pewne charakterystyczne przebiegi w organizmie, występujące w trzech stadiach: stadium alarmowym, stadium odporności, stadium wyczerpania.

Alarm pojawia się w momencie zagrożenia. Organizm musi w ciągu krótkiego czasu przystosować się do odparcia zagrożenia, bądź jego uniknięcia. Informacja oceniana jako zagrożenie powoduje wzmożone wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny do krwi przez korę nadnerczy. Konsekwentnym efektem tego wpływu hormonów jest podniesienie sprawności poszczególnych narządów. Zachodzące zmiany w organizmie określane są jako biochemiczny mechanizm alarmowy.

Stadium przystosowania jest właściwą fazą pokonywania trudności. Mechanizm alarmowy przygotowuje organizm bądź do walki z zagrożeniem, bądź do wycofania się. Jedno i drugie wymaga dużej sprawności organizmu.

Stadium wyczerpania czy też rezygnacji, ma miejsce wówczas, gdy wyczerpują się naturalne możliwości obronne organizmu.

Wiele badań dowiodło, że stan stresu pojawia się nie tylko pod wpływem bezpośredniego zadziałania na organizm bodźców szkodliwych, ale również wtedy, gdy jednostka oczekuje wystąpienia sytuacji zagrażającej, na przykład przed zabiegiem dentystycznym, skokiem na spadochronie. Levi wykazał w sposób eksperymentalny, że już oglądanie filmów, wywołujących silne emocje pozytywne i negatywne wyzwala reakcje będące wskaźnikami wystąpienia stresu. Tak więc zakres sytuacji mogących wywołać stres jest bardzo szeroki i obejmuje bodźce fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychologiczne.

W połowie lat czterdziestych zaczyna funkcjonować w literaturze psychologicznej pojęcie stresu psychologicznego. Często w ujęciu potocznym używa się zamiennie określeń „stres psychologiczny” i „trudna sytuacja”. Jak każdy termin potoczny, tak i „trudna sytuacja” jest terminem wieloznacznym i mało sprecyzowanym. „Trudną sytuacją” może być na przykład śmierć współmałżonka, rozwód, choroba, utrata pracy, ale też i brak pieniędzy, egzamin kwalifikacyjny, brak snu, konflikt ze zwierzchnikiem, przejście na emeryturę, podjęcie decyzji czy też duży wysiłek fizyczny. Łatwo zauważyć, że ta sama sytuacja dla jednych będzie rzeczywiście trudna, dla innych - trochę trudna, dla jeszcze innych będzie sytuacją łatwą. Dla osoby, która nie chce przejść na emeryturę - konieczność przejścia będzie rzeczywiście sytuacją trudną, dla innej natomiast, która wręcz czeka, kiedy przejdzie na emeryturę - sytuacją łatwą i przyjemną. Podobnie z sytuacją podejmowania decyzji. Niektórzy szefowie wręcz lubią podejmować szybkie decyzje, inni - mający duże wątpliwości, bądź też bojąc się konsekwencji owych decyzji - wolą poczekać, skonsultować, a sytuację podejmowania decyzji określają jako nieprzyjemną, bądź trudną. Po za tym może być tak, iż ta sama sytuacja tylko na początku jest trudna (np. pierwsze dni w pracy), a potem staje się łatwa, a nawet przyjemna.

Ludzie bardzo się różnią pod względem odczuwania intensywności, rodzaju i okresu trwania stresu, z którym mogą sobie poradzić. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że stres nie jest czymś dziwnym i samoistnym, występującym w oderwaniu od zwykłych spraw przytrafiających się zwykłym ludziom, lecz jest mocno osadzony na skali ciągłej. Skala rozciąga się od braku zajęcia, poprzez normalne, zdrowe poziomy aktywności do miotania się w dążeniu do zrobienia zbyt szybko, zbyt wielu rzeczy. Zarówno „za dużo”, jak i „za mało” wywołuje zmiany w fizjologii człowieka. Ludzie na ogół potrafią dostrzec te zmiany; często jednak trudniej jest coś na nie poradzić.

2. Przyczyny stresu

Zjawisko stresu występuje wtedy, gdy nastąpił pewien określony stan wewnętrzny podmiotu, który wywołał czynnik, postrzegany przez podmioty jako stresor. Do prostych i łatwo rozpoznawalnych stresorów należą zewnętrzne niekorzystne warunki środowiska pracy - hałas, wysoka lub niska temperatura, duża wilgotność powietrza, brak właściwego oświetlenia, wibracje, nadmierny wysiłek fizyczny itp.

Bardziej złożone i podstępnie działające są stresory o charakterze społecznym:

• obciążenie pracownika zadaniami przekraczającymi jego zdolność umysłową, pojawiają się zaburzenia uwagi, pamięci, toku myślenia,

• obciążenie zadaniami, które są niejasne, nieokreślone, nazbyt złożone, prowadzące do konfliktów, ryzykowne itp.,

• monotonia czyli wykonywanie tych samych, powtarzających się w krótkim odstępie czasu, na ogół prostych czynności,

• presja czasu czyli odgórny nacisk na jak najszybsze tempo wykonania przy zachowanej jakości,

• konieczność szybkiego podejmowania decyzji przy niepełnej informacji i dużej odpowiedzialności,

• stałe poczucie zagrożenia związanego z obawą o utratę pracy jako źródła utrzymania,

• odrzucenie społeczne przez środowisko współpracowników,

• uporczywe doznawanie upokorzeń i niesprawiedliwego traktowania ze strony przełożonego,

• brak nawet małych osiągnięć, poczucie bezsensu i beznadziejności,

• bezradność w istniejącej sytuacji, brak poczucia, że można na kogoś lub na coś liczyć.

Jak widać różnorodność stresorów jest bardzo duża - stresorem może być zarówno bardzo złożone, silnie pobudzające zadanie, jak i odwrotnie, monotonia i wielokrotne powtarzanie tych samych czynności.

Większość ludzi w sposób mniej lub bardziej świadomy wybiera sobie rodzaj aktywności zawodowej i pozazawodowej w zależności od indywidualnego, wrodzonego zapotrzebowania na czynniki pobudzające, stymulujące. Pośrednio, z wielkością tego zapotrzebowania na stymulację wiąże się naturalna odporność danego człowieka na stres. Tak więc do wykonywania zawodu związanego z dużym ryzykiem, koniecznością błyskawicznego oddziaływania, duża zmiennością sytuacji (np. pilota) zwykle nie kandydują ludzie, dla których przelot z jednego miasta do drugiego w charakterze pasażera jest już przykrym przeżyciem. Z kolei ci ludzie, którzy mają duże zapotrzebowanie na częste i silne bodźce, nie wybierają sobie zawodu bibliotekarza, czy konserwatora greckich amfor. Ludzie, którzy niezbyt fortunnie wybrali sobie zawód lub życie ich do tego zmusiło, szukają różnych sposobów na wyrównanie poziomu pobudzenia przez różne formy aktywności pozazawodowej. Starają się zmienić pracę lub czasem pracodawcy z nich rezygnują, gdyż w danym zawodzie te osoby się nie sprawdzają.

Narzekania na stresującą pracę są tak powszechne, iż dla wielu osób stresorami są ich normalne zadania i obowiązki. Urzędnik narzeka, że nachodzą i męczą go petenci, skarży się robotnik, że musi szybko i dobrze pracować. Można sobie zadać pytanie, czy lepiej by się nam żyło, gdybyśmy nie pracowali, albo wydatnie zmniejszyli wydajność i nie męczyli się. Niestety na te dwa pytania odpowiedź jest negatywna. Społeczny podział pracy narzuca bowiem wysoką sprawność i wydajność pracowników w każdym zawodzie. Wpływ braku pracy oraz stałego zajęcia na stan zdrowia społeczeństwa zbadali Amerykanie. Porównali cykle koniunktury ekonomicznej ze statystykami zdrowotności w okresie 127 lat historii USA. Okazało się, że 2-4 lata po okresach depresji gospodarczej występowała zwiększona śmiertelność. A zatem dla tych, którzy chcą i lubią pracować, brak aktywności zawodowej był większym stresem niż nadmiar pracy. Każdemu bowiem zdrowemu człowiekowi niezbędna jest aktywność do utrzymania się w dobrej formie. Dlatego należy przypuszczać, że owe narzekania mają w wielu wypadkach raczej na celu podkreślenie wagi pracy tych osób oraz wielkości ich wysiłku, niż wiążą się z rzeczywiście stresującym charakterem wykonywanych obowiązków. Stresowa bowiem nie jest sytuacja zwykłego, odpowiedniego do możliwości danego pracownika obciążenia pracą (np. dużo klientów do obsłużenia, dużo spraw do rozpatrzenia, wiele różnych czynności do wykonania itp.), lecz sytuacja, w której występuje trwała lub często powtarzająca się rozbieżność między oczekiwaniami i wymaganiami otoczenia pracy, a możliwościami człowieka, który te wymagania ma spełnić. Ponieważ człowiek jest nie tylko przedmiotem, ale i podmiotem sytuacji stresowej, więc postrzegana jest ona przez niego subiektywnie - to on ocenia, czy istniejąca rozbieżność stanowi zagrożenie dla jego zdrowia, życia i dobrego samopoczucia wywołując stan napięcia psychicznego i dyskomfortu.

Nasilenie stresu można zmierzyć korzystając ze skali dr Richarda Rahe'a. Obliczył on natężenie stresu wywołanego przez ważne wydarzenia życiowe i przyporządkował każdemu z nich wartość liczbową. Poszczególne stresory i przyporządkowane im wartości liczbowe prezentuje poniższa tabela.

Tabela: Wartości liczbowe wybranych stresorów

Stresor	Wartość liczbowa
Śmierć współmałżonka/dziecka	10
Rozwód	8
Separacja małżeńska	7
Odsiadka w więzieniu	7
Śmierć członka bliskiej rodziny	7
Ślub	6
Utrata pracy	6
Odejście na emeryturę	5
Ciąża	5
Kłopoty w życiu seksualnym	4
Zmiana sytuacji zawodowej	4
Zamiana sytuacji finansowej	4
Całkowita zmiana charakteru pracy	4
Zmiana zakresu obowiązków zawodowych	3
Problemy z teściami	3
Wielki sukces osobisty	3
Początek lub koniec nauki w szkole	3
Kłopoty z szefem	3
Zmiana w godzinach lub warunkach pracy	3
Zmiana szkoły lub studiów	2
Wakacje	2
Drobne przekroczenia prawa	2

Źródło: [2], s. 77.

Ocenia się, że osoby, których wynik wynosi ponad 30 punktów ponoszą ryzyko zapadnięcia na poważną chorobę w ciągu najbliższych dwóch lat.3. Skutki stresu

Stres jak każdy czynnik wpływający na ludzką psychikę i zachowania wywołuje określone w nich zmiany. Skutkiem bezpośrednim przeżywanych przez ludzi napięć jest zła praca - mnożą się błędy, pomyłki, obniżeniu ulega poziom wykonywania i jakość pracy, spada wydajność, może dochodzić do wypadków przy pracy. Wypadki wynikają z dekoncentracji uwagi, braku spokoju wewnętrznego, nadmiernej czy zbyt słabej motywacji lub niezbędnej mobilizacji. Niebezpieczne dla zdrowia i życia błędy podejmowanie się zadań i prac bez przestrzegania przepisów BHP występuje ostatnio często, gdy jest duże zagrożenie bezrobociem, a sytuacja materialna pracownika zmusza go do zarobkowania bez możliwości stawiania warunków i w sposób znacząco niezgodny z jego możliwościami.

Skutki odległe długotrwałego stresu to przewlekłe choroby psychomatyczne (np. nadciśnienie, wrzody żołądka lub dwunastnicy). Są one wyrazem walki organizmu z przeciążeniem, a ich objawy to często „wołanie o pomoc”, ale też nieświadomy (i kosztowny dla organizmu) sposób na uwolnienie się od dręczącej sytuacji (np. przejście na rentę).

W sposób bardziej lub mniej świadomy ludzie starają się zaradzić stresowi na własną rękę, tak jak potrafią - unikają przykrej dla nich sytuacji zawodowej, więc korzystają ze zezwoleń lekarskich z błahych powodów; uciekają w alkohol, leki uspokajające lub pobudzające; porzucają lub zmieniają pracę, gdy tylko nadarzy się okazja; negują lub lekceważą niekorzystne dla nich informacje.

Na tle tych nieskutecznych, wręcz szkodliwych sposobów radzenia sobie ze stresem, korzystnie wyróżnia się wsparcie (pomoc) jako metoda walki ze stresorami i redukcji odczuwanego stresu, które może mieć charakter materialny (dostarczenie środków do życia, niezbędnych narzędzi, czasem lekarstw itp.) lub społeczny.

W Wielkiej Brytanii w roku 1996 wybuchła prawdziwa wojna wokół problemu stresu w pracy. Wywołał ją precedensowy wyrok sądowy, jaki zapadł w sprawie Walker przeciw Northumberland County Council (odpowiednik naszej gminnej administracji terenowej).

Walker był kierownikiem służb socjalnych w hrabstwie i z racji tej funkcji narażony był na ustawiczne przeżywanie napięć psychicznych, wynikających ze spraw, jakie musiał w swojej pracy załatwiać, oraz trudnych problemów społecznych, jakie zmuszony był rozwiązywać. Wielokrotnie zwracał się do swoich przełożonych z prośbą o pomoc - wskazywał na konieczność reorganizacji pracy służb socjalnych, na przeciążenie obowiązkami. Mimo dawanych mu obietnic, zarząd hrabstwa zmian organizacyjnych nie wprowadzał. Walker, człowiek odpowiedzialny i obowiązkowy, czuł się jak w potrzasku - chciał jak najlepiej wywiązać się z nałożonych na niego zadań, lecz coraz częściej miał uczucie, że jest ich za dużo, że nie daje rady. Swoje narastające złe samopoczucie sygnalizował zakładowemu lekarzowi. W pewnym momencie załamał się psychicznie - wystąpiła apatia głęboka depresja, uniemożliwiająca mu wykonanie pracy. Po dojściu do pewnej równowagi, Walker wystąpił do sądu o odszkodowanie za utratę zdrowia psychicznego i uzyskał korzystne dla siebie orzeczenie.

Jego przypadek poruszył opinię publiczną, bo choć sądy już wcześniej orzekały o winie pracodawców i przyznawały odszkodowania pokrzywdzonym pracownikom za doznane urazy psychiczne, to ta sprawa była pierwszą, w której pracownik wygrał proces o odszkodowanie za utratę zdrowia psychicznego poniesioną wskutek stresu w pracy.

Uzasadniając wyrok sąd stwierdził, iż jeśli było możliwe do przewidzenia dla pracodawcy, że pracownik może doznawać załamania psychicznego z powodu stresu i przeciążenia pracą, to było to niedopełnienie obowiązków pracodawcy. Zwrócono również uwagę na to, że częścią tych obowiązków jest stosowanie takiego systemu pracy, by wykonywana przez pracownika praca, pod względem jej ilości i charakteru, nie powodowała utraty zdrowia psychicznego u zatrudnionego. Wśród pracodawców sprawa ta wywołała poruszenie, a nawet panikę, związane z obawą, że pociągnie ona za sobą lawinę skarg pracowniczych i roszczeń o odszkodowania.

4. Sposoby pokonywania stresu zawodowego

Stres pracowniczy może być bardzo groźnym zjawiskiem niszczącym nie tylko wzajemną nić porozumienia między ludźmi, ale i ich zaangażowanie, sprawne działanie w przedsiębiorstwie,
a więc także ograniczającym sprawność i efektywność jego funkcjonowania. Dlatego kadra kierownicza powinna podejmować różne działania antystresowe, różne środki zaradcze. Istnieje wiele sposobów pokonywania stresu. Mówi się nawet o strategiach antystresowych - różne formy relaksu
i reakcji ruchowej, dbałość o zdrowie, zachowanie dystansu emocjonalnego oraz wzbudzenia dodatkowych zainteresowań, itp. Wszystkie są ważne i pożyteczne, a szczególnie właściwe ćwiczenia rekreacyjne i odpowiednia dieta. Największe jednak rezultaty daje usuwanie źródeł powstawania stresu. Spośród wielu działań zaradczych, które powinno podejmować każde przedsiębiorstwo warto zwrócić uwagę na następujące:

• właściwe określenie ról organizacyjno - zawodowych, aby nie dochodziło do konfliktu roli, do jej wieloznaczności i przeciążenia,

• doskonalenie organizacji pracy - eliminowanie okresowych spiętrzeń robót, nierytmicznego przebiegu produkcji, harmonizowanie działań na poszczególnych stanowiskach pracy, organizowanie mikroprzerw w pracy,

• rozszerzenie zakresu czynności i odpowiedzialności pracowników za rezultaty pracy - dążenie do ich usamodzielnienia się w procesach pracy i uwalniani ich od upokarzających form ścisłego nadzoru i szczegółowej kontroli na rzecz poszerzenia pola do inwencji własnej, przedsiębiorczości i samokontroli,

• zapewnienie właściwego przepływu informacji opisujących konkretne cele i ważnych dla pracowników,

• doskonalenie warunków materialnego środowiska pracy pod kątem zmniejszania ich uciążliwości dla zdrowia oraz zabezpieczenia tzw. komfortu pracy,

• stworzenie systemu regularnych, kompleksowych ocen pracowników oraz w miarę obiektywnych kryteriów ich dokonywania,

• stworzenie pracownikom możliwości rozwoju osobistego i awansu - podstawą awansu powinny być osiągane przez pracownika wyniki w pracy oraz uzyskiwane przez niego kwalifikacje i umiejętności.

W praktyce psychologicznej występuje duża różnorodność metod i technik radzenia sobie ze stresem. Borucki sugeruje podział tych metod na trzy kategorie:

1. objawowe,

2. przyczynowe,

3. rozwojowe.

Do trzeciej grupy możemy zaliczyć jeszcze metody profilaktyczne.

Grupę metod objawowych tworzą techniki i metody oddziaływania przyczyniające do obniżenia napięcia psychicznego i ograniczenia jego krótko- i długoterminowych następstw. Metody samodoskonalenia i ćwiczenia w tym zakresie polegają na przyswojeniu sobie technik ułatwiających redukowanie stresu, ograniczenie wysokiego natężenia powstających emocji i uczuć, podejmowanie racjonalnych decyzji i działań oraz stosowanie twórczych rozwiązań pojawiających się w pracy problemów. Służą temu ćwiczenia relaksująco - koncentrujące, medytacja, racjonalno - emotywna terapia Elisa (RET), treningi szczepienia przeciwko stresowi (SIT) Meichenbauma, techniki twórczego rozwiązywania problemów. istotną wadą większości tych metod jest zawężenie do sfery ograniczenia stresu zawodowego bez likwidacji jego źródeł. Można sobie również zadać pytanie, czy postępowanie zmierzające do tłumienia napięć psychicznych i towarzyszących im emocji nie sprzyja kumulacji i powiększaniu następstw odległych w czasie.

Metody przyczynowe mają bardziej specyficzny charakter. Działania psychologów w tym zakresie są ściśle powiązane z pracą przedstawicieli innych dyscyplin nauki i praktyki, którzy zajmują się również zarządzaniem i jego doskonaleniem: ekonomistów, socjologów, prawników itp. dzięki kompleksowym procedurom możliwe jest osiągnięcie takiego stanu organizacyjnego instytucji, w którym stres zawodowy nie będzie występował lub zostanie znacznie zredukowany. Działania skierowane na ujawnienie przyczyn stresu oraz ich usunięcie będą z pewnością najbardziej pożądane i skuteczne. Jednak prowadzenie badań tego typu jest bardzo trudne i kosztowne, dlatego w tej sferze uzyskuje się relatywnie mniej sukcesów.

Metody profilaktyczno - rozwojowe są stosowane w formie szkoleń kadry kierowniczej, ukierunkowane na rozwój wiedzy i umiejętności ważnych dla sprawowania tych funkcji przywódczych, szczególnie w zakresie funkcjonowania interpersonalnego, umiejętności komunikowania się, rozwiązywania konfliktów itp. Najczęściej w tej grupie znajdują zastosowanie: trening interpersonalny, trening asertywności, gry decyzyjne, metody symulacyjne, psychodrama, ćwiczenia i gry z zakresu rozwiązywania konfliktów, Sokratesowe dyskusje, studia przypadków oraz badania diagnostyczne, które służą głównie zwiększaniu zakresu znajomości siebie i samokontroli uczestników.

Te same metody, które są pomocne w doskonaleniu własnego funkcjonowania pełnią funkcję środków profilaktycznych, gdyż ułatwiają zdobycie wiedzy i umiejętności umożliwiających unikania niektórych błędów w kierowaniu pracą innych ludzi oraz zapobiegających powstawaniu nadmiernych stresów. Ocena bezpośredniej efektywności tych metod jest bardzo trudna i niedokładna.

Obecnie większość badaczy podkreśla pozytywne znaczenie występowania pewnego poziomu stresu i natężenia konfliktów w zespołach pracowniczych, przyczyniające się do lepszego wykonywania zadań. Stanowią one czynnik mobilizujący do aktywnego i twórczego działania.

Sprawność działania	wysoka
		przeciętna
		niska

Rysunek: Poziom stresu a efektywność działania

Źródło: [1], s. 167.

Zakończenie

Stres i sposób w jaki wpływa on na ludzi w pracy stał się ostatnio przedmiotem dużego zainteresowania. Wiele dowodów wskazuje na to, że stresy związane z pracą zawodową są dość często główną przyczyną chorób serca, wrzodów żołądka, migren oraz zaburzeń psychicznych. Mają one bardzo ważne konsekwencje dla zachowania organizacyjnego pracowników, ich życia osobistego i rodzinnego. Są także źródłem znacznych kosztów dla gospodarki i społeczeństwa. Toteż menedżerowie zajęci własnymi kłopotami nie mogą i nie powinni być obojętni wobec zjawisk stresotwórczych i objawów stresu swoich podwładnych. Muszą oni rozpoznawać źródła stresu i podejmować skuteczne działania antystresowe, pamiętając o tym, że często redukcja kilku czynników stresotwórczych jest bardziej użyteczna i skuteczna od znacznej redukcji jednego tylko czynnika.

Przezwyciężanie stresu przysparza sporo korzyści nie tylko pracownikom (lepsze zdrowie fizyczne i psychiczne, większa zdolność do rozwiązywania problemów, większa satysfakcja z pracy, itp.), ale także przedsiębiorstwom. Korzyści te to głownie: zmniejszenie kosztów leczenia, zmniejszenie absencji i fluktuacji, trafniejsze decyzje, lepsza atmosfera w pracy, większe zaangażowanie pracowników w sprawy zakładu, lepsze stosunki między przełożonymi a podwładnymi, a nade wszystko bardziej wydajna i lepsza jakościowo praca. Toteż każde przedsiębiorstwo, poszukując źródeł wzrostu własnej efektywności, powinno większą uwagę zwracać na przyczyny powstawania stresów i podejmować działania umożliwiające ich redukcję, gdyż bardzo pomaga to dzisiaj w osiąganiu sukcesu, jako że ludzie są najważniejszym czynnikiem jego bogacenia się i rozwoju.

Ludzie, zwłaszcza w pracy, nie powinni poddawać się zgubnemu wpływowi stresu. Wymaga to jednak podjęcia z tym zjawiskiem skutecznej i czasochłonnej walki, tak aby jej efekty były trwałe w przyszłości. Należy pamiętać, że działaniu stresorów podlega osoba pracująca, a z nią i przedsiębiorstwo, która ją zatrudnia. Dlatego właśnie powinno ono wspierać swojego pracownika w podejmowanych działaniach antystresowych.

Współczesne życie i postęp cywilizacyjny przynoszą człowiekowi oprócz wielu udogodnień równie dużo powodów do zmartwień. Należy więc umiejętnie korzystać z dobrodziejstw postępu, zachowując jednocześnie umiar, a przy tym nie dając się stresowi poprzez optymistyczniejsze postrzeganie świata.

Literatura

[1] Cenin M., Stres a psychospołeczne wymagania roli menedżera, Prace psychologiczne XLVI, Wrocław 1996.

[2] Clarke L., Zarządzanie zmianą, Gebethner & S-ka, Warszawa 1997.

[3] Dudek B., Psychiczne obciążenie pracą, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1992.

[4] Steward D. M., Praktyka kierowania, PWE, Warszawa 1994.

[5] Penc J., Między emocjami, „Personel” 1997, nr 10.

[6] Popielarska M., Stres w pracy, „Personel” 1996, nr 18.

[7] Popielarska M., W sidłach stresu, „Personel” 1997, nr 11.

[8] Trusewicz J., Co to jest stres, „Personel” 1995, nr 12.

[8], s. 34.

[3], s. 19.

[8], s. 35.

[6], s. 36.

[6], s. 36.

[2], s. 77.

[7], s. 14.

[5], s. 19.

[1], s. 166.

1

9

niski

przeciętny

wysoki

poziom konfliktów

poziom stresu

---