21. Historia literatury (2)
1) F. Vodicka, Historia literatury. Jej problemy i zadania, w: Teoria badań literackich
za granicą, T. 2, cz. 3, red. S. Skwarczyńska, Kraków 1986
Baza i przedmiot historii literatury
Bazą wyjściową badań historycznoliterackich są m. in. wypowiedzi językowe o funkcji estetycznej. Historia literatury bada dzieła w związku z historycznymi faktami literackimi.
Zadania historii literatury dzielą się na 3 działy:
1 określony jest przez obiektywne istnienie dzieł lit. tworzących historyczny szereg, w którym można śledzić zmiany w organizacji form literackich. Uwzględnia się tylko ruch struktury literackiej i charakterystykę dzieł lit. z punktu widzenia immanentnego rozwoju literatury.
2 zespół zadań wiąże się z dążeniem do zbadania genezy dzieła literackiego, zwraca się uwagę na napięcia pomiędzy zamiarem poety a współczesną strukturą literacką i bada się wpływ tendencji pozaliterackich na rozwój literatury.
3 zespół zadań wiąże się z odbiorem dzieł przez publiczność, na tle określonych przyzwyczajeń literackich - przez to kształt i interpretacja znaku lit. ulegają zmianom. Zmieniają się również wartości i żywotność dzieł.
Rozwój struktury literackiej
Dla metody historycznoliterackiej decydujący jest moment historyczny - dzieł nie rozpatruje się w izolacji, ale w uszeregowaniu czasowym. Hist. lit. tworzy szeregi historyczne: prostym szeregiem może być opis dzieł jednego autora, utworów napisanych w jednym języku, lub dzieł należących do określonego gatunku. Hist. lit. nie wyciąga wniosków o charakterze dzieł literackich - to jest zadanie teorii literatury, ale koncentruje się na zmianach rozwojowych zjawisk literackich. Na dzieło nie patrzymy jak na kształt statyczny, ale widzimy w nim dynamiczna część składową procesu rozwojowego. Sam opis jest niewystarczający, dopiero porównanie utworu z jego poprzednikami uświadamia zachodzące zmiany. Celem historyka lit. jest poznanie zmian rozwojowych w obrębie wszystkich zjawisk literackich - nie jest to zbiór materialnie istniejący w jednym dziele, ale intencjonalna, niematerialna całość, dana przez zbiór wszystkich dzieł. Zbiór elementów niematerialnych, istniejących w świadomości czytelnika, i przejawiający się we wszystkich dziełach określa się terminem struktura.
Immanentne przyczyny rozwoju to takie, które leżą w samej istocie rozwijających się zjawisk, w oderwaniu od czynników zewnętrznych. Stan struktury w pewnym momencie jej istnienia historycznego nie powoduje określonego skutku - dlatego struktura ulega przemianie, rozwija się. Pojęcie immanencji wprowadził formalizm i strukturalizm. Istotna jest również zasada przeciwstawienia - następujące po sobie epoki posiadają skrajne różnice.
Teleologiczna interpretacja całości strukturalnych - nie ogranicza interpretacji zjawisk literackich do przyczynowej formy poznania. Na dzieło, jak i na każdy zbiór utworów patrzy jak na całość zmierzającą ku określonemu celowi, który może być poznany przez immanentną analizę stosunków elementów struktury, traktując elementy działa jako środki użyte dla osiągnięcia cele zawartego immanentnie w utworze. Wyjaśnia się ruch poszczególnych elementów w stosunku do tendencji rozwojowych literatury. Struktura dzieła pokazuje, do jakiego celu dąży autor - naczelnym celem jest efekt estetyczny. Elementy struktury utworu traktowane są jako środki służące do osiągnięcia celu. Każde dzieło literackie jest przejawem życia literackiego i jest częścią procesu, który urzeczywistnia się w ciągu wyższej struktury okresu. Strukturalizm i teleologia pozwalają na wszystkie zjawiska literackie patrzyć, jak na naturalne całości, każdy element staje się zrozumiały tylko przy interpretacji jego stosunku do całości.
Analiza dzieł prowadzi przede wszystkim do poznania jego organizacji, dąży się do poznania zasady porządkującej, która organizuje dzieło w celu osiągnięcia funkcji estetycznej. Należy poczynić analizę elementów dzieła, oraz analizę zabiegów artystycznych, które wykorzystano do realizacji f. estetycznej. Rodzaj i gatunek utworu w pewien sposób determinują obecność lub brak niektórych elementów. Historyk literatury w analizie uwzględnia stronę dźwiękową utworu, stronę znaczeniową j. utworu ze szczególnym uwzględnieniem jego kompozycji. Następnie bada się dziedzinę tematyczną, np. które motywy ze świata zew. przedostają się do dzieła, sposób przedstawienia zjawisk psychicznych, jakie kręgi społeczne są opisane itd. Każde dzieło lit. przedstawia jakiś światopogląd, interpretuje się go jako część składową utworu, nie jak stronę rzeczową. W analizie badany jest stosunek materiału językowego i tematycznego do zabiegów artystycznych, oraz to, który z tych czynników dominuje nad innymi. Celem analizy jest zrozumienie funkcjonalnego powiązania środków językowych i tematycznych, co umożliwia poznanie struktury dzieła. Analizując utwór należy odnosić się do tradycji literackiej, wtedy dzieło literackie można zobaczyć jako przejaw rozwoju struktury w określonym kierunku.
Dla analizy immanentnego rozwoju lit. ważnym jest znać tendencje rozwoju. Historyk lit. ocenia dzieła literackie pod względem wartości rozwojowej: ocenie podlegać może rodzaj zmian, które dzieło przynosi strukturze, lub też sposób w jaki tę tendencję się przekazuje. Na problem wartości rozwojowej danego dzieła należy patrzeć przez pryzmat odbioru i oceny dzieła przez czytelników, z punktu widzenia ich normy estetycznej. Analiza to strukturalna analiza, rejestracja zmian rozwojowych, poznanie tendencji i określenie wartości rozwojowej.
Geneza dzieł lit. i ich stosunek do rzeczywistości historycznej
Dzieła lit. są realizowane przez ludzi, są faktami kultury społecznej, dlatego immanentny rozwój struktury lit. nie eliminuje wpływów zewnętrznych. Zewnętrzne czynniki muszą jednak dostosować się do możliwości jakie daje współczesny stan struktury lit. Poeta tworząc dzieło dąży do osiągnięcia celu estetycznego. Dla kierunku jego działań znaczenie decydujące ma świadomość współczesnej struktury lit. Twórca świadomie lub nie ustosunkowuje się do niej, realizując swoją twórczość. Oryginalność dzieła wskazana jest przez jego miejsce w rozwoju struktury literackiej.
Strukturalizm odrzucił przyczynowe badanie związków między dziełem a poetą i okresem, nie można jednak badać go w oderwaniu od jego stosunku do rzeczywistości. Dzieło lit. przez strukturalizm uważane jest za znak, który daje poznanie nastawione na efekt estetyczny. Postępowanie historyka literatury polega na konfrontacji dzieła z rzeczywistością w momencie jego publikacji, stara się on uchwycić stosunki między rzeczywistością a jej znakiem w dziele artystycznym.
Historia recepcji dzieł literackich
Estetyka strukturalna traktuje dzieło jako znak estetyczny przeznaczony dla odbiorcy. Dzieło jest przez czytelnika odbierane, interpretowane i wartościowane. Dopiero przez ten fakt dzieło dochodzi do estetycznej realizacji. Wartościowanie zakłada istnienie kryteriów oceny, jednak nie są one stałe i ulegają zmianom, tak samo wartość dzieła może być różna w różnych okresach historycznych. Zadaniem nauki jest uchwycenie i opisanie zmian kryteriów wartościowania. Dzieło w momencie publikacji staje się własnością publiczności, jej stosunek do utworu określa aktualna wrażliwość estetyczna. Przenosząc uwagę z działa jako członu szeregu rozwojowego literatury, na dzieło, jako obiekt estetyczny należy zająć się badaniem rozwoju ponadindywidualnej świadomości estetycznej. Liczy się ogół, a nie odczucia pojedynczego czytelnika. Istnienie aktualnych norm określa, w jaki sposób dzieło włącza się do literatury. Dzieło lit. i norma lit. maja wspólną podstawę - tradycję literacką, która starają się przezwyciężyć. Różnorodność literacka wynika jednak z napięcia pomiędzy dziełem a normą. Stąd też przypadki o wyprzedzeniu przez dzieło upodobań literackich. Możliwa jest również sytuacja odwrotna - gdy literatura nie spełnia postulatów głoszonych przez krytyków. Podstawą normy wartościującej danego okresu jest stan struktury literackiej, jest on jednak stale przezwyciężany, i tylko wyjątkowa norma pozostaje niezmienna. Normy i postulaty lit. są podstawą wartościowania dzieł. Wartości literackie razem z dziełami składają się na obraz literatury danego okresu. Zadaniem historii literatury, poza badaniem zależności wynikających z napięcia miedzy dziełem literackim a rzeczywistością, jest również opis dynamiki napięć między dziełem a czytelnikiem. Badając sferę napięć pomiędzy dziełem a jego odbiorem należy pamiętać, że norma literacka rozwarstwia się - inne zadania dla literatury ma krytyk, inne masowy odbiorca itd. Przystępując do analizy tego zagadnienia należy mieć świadomość kilku zadań, jakie stoją przed badaczem:
1.Rekonstrukcja normy literackiej i zbioru postulatów literackich danego okresu. W tym przypadku należy pamiętać, że normy zawarte są w samyej lit. utwory, które są popularne stanowią punkt odniesienia dla oceny nowych dzieł. Poetyki normatywne, oraz teorie literackie również pozwalają na poznanie norm. Najwydatniejszym źródłem są jednak przejawy krytycznego wartościowania lit., stanowiska i metody wartościowania, a także postulaty krytyki. Rola krytyka jest tutaj bardzo istotna. Do jego obowiązków należy wypowiedzenie się o utworze jako o obiekcie estetycznym, uchwycenie konkretyzacji dzieła - czyli jego kształtu w estetycznym widzeniu i literackim odbiorze epoki, oraz wypowiedzenie się o wartości dzieła w oparciu o obowiązujące wartości lit. Historyk lit. stara się rozpoznać metodę, jaką postępuje krytyk przy swoich ocenach. Jednak metod krytycznych nie można utożsamiać z metodami naukowej analizy dzieła czy też z metodą historycznoliteracką. Trzeba również pamiętać, że normy i postulaty nie dotyczą jedynie uporządkowania materiału z punktu widzenia technicznego - nie są to tylko reguły, mogą one dotyczyć również tematycznych problemów lit., a także stawiać lit. cele. W odbiorze dzieła o elementach tematowych zachodzi związek między rzeczywistością życiową oraz wyznawanymi wartościami życiowymi, a światem przedstawionym w dziele. Każde dzieło stając się przedmiotem wartościowania napotyka przyzwyczajenia odbiorców, i na ich tle odbywa się konkretyzacja dzieła, niezależnie od jego wartościowania.
2. Rekonstrukcja hierarchii wartości w literaturze danego kręgu czasowego.
Przy wartościowaniu spotyka się struktura dzieła literackiego ze strukturą normy literackiej. Historyk lit. zwraca uwagę na to, co w danym momencie tworzy zakres i treść lit. Rekonstrukcja żywego repertuaru literackiego jest ważna dla poznania normy lit, danego okresu i badania zmiennej żywotności literackiej poszczególnych utworów i autorów. Badając świadomość lit. danego okresu jedną z dyrektyw metodologicznych jest analiza społecznego tła dyferencjacji upodobań literackich. Śledzenie rozpiętości czytelniczych upodobań jest tu bardzo ważne. Podobnie jak w rozwoju struktury lit. główne elementy przyczynowe rozwoju są immanentnie zawarte w poprzednim stadium lit., tak i rozwój normy jest określony przede wszystkim przez przyczyny biorące początek w organizacji strukturalnych elementów normy lit - nowy etap rozwojowy eksponuje elementy, które były zaniedbane w poprzedniej normie. Do zmiany normy mogą jednak przyczynić się inne elementy - wydawcy, reklama, rynek, sytuacja polityczna
3. Recepcja dzieł lit. i ich konkretyzacje. Dawniej hist. lit. traktowała utwory jako wartości dane przyjmując jedyną i słuszną normę estetyczną. Jednak takie coś jak jedyna właściwa norma nie istnieje, a dzieło lit. może stać się przedmiotem wielorakiego wartościowania, przy czym jego kształt w myśli odbiorcy (konkretyzacja) nieustannie się zmienia. Po raz pierwszy termin konkretyzacja użyty został przez Ingardena, jednak on dzieło postrzegał statycznie. Mając jednak na uwadze, z jednej strony historyczny stan struktury zawarty w dziele, a z drugiej zmieniającą się normę, uświadamiamy sobie, że konkretyzacja dzieła ulega ciągłym zmianom. Z tego powodu zadaniem hist. lit. jest badanie przemian konkretyzacji w recepcji dzieł i stosunków między strukturą dzieła a rozwijającą się normą - dzięki temu patrzymy na dzieło jak na obiekt estetyczny i śledzimy społeczny zasięg jego funkcji estetycznej. Tak, jak w badaniu rozwoju lit. badane jest to, czym dzieło jest w szeregu istniejących dzieł, tak w badaniu życia lit. nacisk kładziony jest na to, czym dzieło stało się w estetycznym odbiorze publiki. Jeżeli utwór oceniony jest pozytywnie również po zmianie normy, w której powstał, oznacza to, że jego żywotność jest większa, niż żywotność utworu, którego estetyczne oddziaływanie kończy się wraz z zanikiem współczesnej mu normy. Zmiana normy wymaga również zmiany konkretyzacji dzieła. Istotne są przede wszystkim konkretyzacje krytyki, jednak pojawia się problem przy recepcji dzieła w obcym języku - tutaj już tłumacz dokonuje pewnej konkretyzacji. Norma w środowisku rodzimym różni się od normy w środowisku obcym.
4. Literackie i pozaliterackie oddziaływanie dzieł lit.
Dzieło może mieć nie tylko estetyczny wpływ na czytelników, ale również może oddziaływać na zachowania, działanie i myślenie czytelników. Wpływa na upodobania estetyczne, co może mieć wpływa np. na poetów, którzy będą dążyć do powtarzania (świadomie lub nie) pewnych elementów z innych dzieł. Oddziaływanie pozaliterackie można zaobserwować, gdy rozwinięcie jakiegoś problemu środkami estetycznymi przyczyniło się do jego rozwiązania w praktyce życiowej. Dzieła potrafią wpływać na moralność społeczeństwa, dziełom powierza się walkę o spełnienie określonych postulatów itd. Ważna w tym przypadku jest lit. dydaktyczna i tendencyjna.
Całości historycznoliterackie
Okres jest typową całością historycznoliteracką, jest on wystarczająco wyodrębnioną i ograniczoną całością. Całości mogą być badane tylko na podstawie klasyfikacji historycznej, dlatego problem definicji poszczególnych okresów należy do podstawowych problemów hist. literatury. W tym przypadku interesuje nas miejsce dzieła w rozwoju, zmierzającym od jednego okresu do drugiego. Również problem autora i jego twórczości musi być klasyfikowany ze względu na tendencje literackie okresu. Dynamikę literatury narodowej, europejskiej, czy też światowej można uchwycić przez typologię głównych faz rozwojowych. Przebieg takiego badania wygląda w ten sposób: poszukiwanie dominant literackich struktur i form, porównanie ich z dziełami poprzedzającymi i następującymi, rozróżnia się elementy stałe i zmienne, poszukuje się elementów typowych. Następnie określa się w jakim stosunku do tych problemów pozostaje tematyka, a po tym przechodzi się do badania stosunku między rzeczywistością a literaturą. W ten sposób dochodzi się do rozumienia lit. jako twórczości o f. estetycznej. Historyk literatury szuka również charakterystycznych rysów stosunku poetów do zadań literackich , ich postulatów, źródeł inspiracji, typowych rysów recepcji dzieła w danym okresie, rekonstruuje normę danego okresu. Definicja okresu ma charakter uogólniający, tak samo w dziełach można określić tylko miarę ich typowości w stosunku do okresu. Jednak celem nie jest tylko stwierdzenie wartości, ale poszukiwanie w każdym utworze intencjonalnej treści, z perspektywy realizowanego procesu. Okres należy traktować jako jednostkę dynamiczną, tworzoną przez napięcia wewnętrzne przeciwstawnych zjawisk.
Należy pamiętać, że sama literatura jest elementem szeregu wyższych struktur historycznych.
2) H. Markiewicz: Dylematy historyka literatury, w: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989.
Z historią literatury mamy do czynienia, gdy w sposób zgodny z zasadami nauki rozpatrujemy literaturę jako dziedzinę przedmiotową, zmieniającą się w wymiarze czasowym, oraz wykrywamy związki między jej składnikami. Hist. lit. ma za swój obiekt dziedzinę literatury, danego języka, narodu, zgrupowania kulturowego itd., w całym jej przebiegu czasowym, lub w jednej, wyodrębnionej fazie. Chodzi o syntezę historycznoliteracką, więc historia poszczególnego gatunku, tematu, czy twórczości jednego pisarza nie wpisuje się w obręb historii lit. Istotne jest wyznaczenie zakresu tego, co nazywamy literaturą. Za jej cechy uznaje się fikcjonalność, obrazowość, oraz wzmożone wypracowanie językowe. Współcześnie jednak już występowanie jednego czynnika w dziele powoduje uznanie jego literackości -pojawia się tutaj problem gatunków granicznych - historyk musi obrać jasną zasadę, wg której dzieli piśmiennictwo na literackie i nieliterackie. Ważnym problemem jest również to, czy historyk lit. uwagę ma skupić tylko na cechach literackich, czy powinien również uwzględnić inne cechy utworów - np. ich właściwości poznawcze lub ideowe. Wg Markiewicza literaturę należy rozpatrywać integralnie, tj. pod względem wszystkich jej cech wartościujących, biorąc pod uwagę wszystkie te wartości, których by od danego gatunku w jego historycznej konsytuacji oczekiwano. Właściwości poznawcze i ideowe dzieł są specyficznie literackie, ze względu na fikcjonalność wieloznaczeniowość, konkretyzacje i emotywno-waloryzacyjne nasycenie utworów. Gatunki graniczne powinny interesować historyka również od strony merytorycznej i poznawczej, nie tylko pod względem literackiego nacechowania.
Literatura jest zbiorem utworów literackich - niektóre okresy ten zbiór mają niewielki i niekompletny (np. średniowiecze) inne tak obfity, że badacz nie jest w stanie ogarnąć całości materiału. W drugim przypadku musi on opierać się na opiniach poprzedników. Pojawiają się koncepcje, by reprezentatywność korpusu tekstów danego okresu oprzeć na losowej próbie dzieł, po czym korpus uzupełnić dziełami wybitnymi.
Utwór lit. to wypadkowa danych tekstu i interpretacyjnej strategii odbiorcy. Pierwszy czynnik jest niezmienny, drugi zmienia się wielokrotnie. Interpretacyjne nastawienie czytającego ujawnia się już przy odczytywaniu słów i zdań. Historia lit. powinna być nie historią dzieł, ale historia konstruktów dzieł. Wyróżnia się kilka rodzajów interpretacji: autorską, adaptacyjną, historyczną właściwą i hist. idealizacyjną. Historykowi lit. pozostaje w głównej mierze interpretacja idealizacyjna. Jej przedmiotem jest czytelnik historycznie adekwatny, czyli poprawnie spełniający przewidziane w utworze operacje odbiorcze, zgodnie ze współczesnymi mu wymogami kompetencji lit. Literaturę można rozpatrywać jako zbiór kolektywny - mnogość poszczególnych utworów, albo jako konstrukt teoretyczny - wtedy nacisk kładziony jest na zespół zasad konstrukcyjnych utworów, na poziomie językowo-stylistycznym, kompozycyjno-gatunkowym, tematycznym i ideowym. Literatura jest systemem, gdy rozumie się ją jako zbiór składników o swoistych cechach i funkcjach wspólnych, i różnych częściowych powiązaniach wewnętrznych, silniejszych niż związki z zewnętrznym otoczeniem. Historię lit. charakteryzuje tendencja ku systemowości, czy też strukturacji. Tak rozumiana lit. jest układem transhistorycznym, z którego można wyodrębniać np. na zasadzie językowej różne podukłady, a z nich kolejne podukłady, ograniczone czasowo, nazywane epokami lub okresami literackimi.
Literatura jest dana badaczowi jako zbiór tekstów, z nich buduje się zbiór ich historycznych interpretacji idealizacyjnych, a z nich następnie układy literackie takie jak gatunek lit., system wersyfikacyjny itp. Układy te ulegają ciągłym zmianom, czasem wolnym, czasem bardzo dynamicznym. Zmienność literatury nazwać można procesem literackim. Zmiany oczywiście nie zachodzą samoistnie, a na skutek czynności skierowanych na teksty lit. Materiałem badawczym historyka nie są działania i procesy w ścisłym znaczeniu tego słowa, lecz zbiory utworów literackich - które są tworami semiotycznymi, mającymi naturę przedmiotów, nie procesów. Ze względu na linearną strukturę języka, i fakt, że jest on w ciągłym ruchu, żeby obejrzeć jego strukturę należy go na chwilę „zatrzymać” - do tego służą opisowe charakterystyki procesu literackiego.
Wśród zasad porządkowania epok i okresów lit. ważne są pojęcia prądu i gatunku lit. Okres lit. jest konfiguracją prądów, z których przeważnie jeden w swej fazie szczytowej stanowi dominantę (np. realizm w epoce pozytywizmu), sięga jednak fazami początkowa i końcową w okresy sąsiednie. Prąd lit. stanowi natomiast konfigurację historycznie podejmowanych gatunków. Należy również pamiętać o uwarstwieniu lit. - jest literatura wysoka i lit. popularna. Prąd lit. jest idealizacyjnym konstruktem - nie liczy się on z integralnością poszczególnych dzieł. Jest on również konstrukcją bardziej hipotetyczną i dyskusyjną niż gatunek, który na ogół pozwala na bezsporną kwalifikację utworów. Wygodniejsze więc w syntezie historycznoliterackiej jest prymarne uporządkowanie wg gatunków, a nie prądów. Jednak pojawiają się tutaj pewne trudności. Charakterystyka przemian gatunkowych powinna uwzględniać aspekty ilościowe, tj. zmieniające się rozpowszechnienie określonych znamion (cech). Jednak stworzenie takiej statystyki jest bardo trudne. Badając poszczególne płaszczyzny i aspekty gatunku - stylistyczne, tematyczne itp., można zaobserwować, że czasem są one powiązane i wykazują zmiany stowarzyszone, kiedy indziej jednak rytm tych zmian jest różny. Historyk lit. musi również pamiętać o tym, że im bardziej praca jest idiograficzna - czyli dążąca do opisywania zjawisk bez ich wyjaśniania, tym bardziej jest ciekawa dla czytelnika, im bardziej jest ona nomotetyczna - czyli wyjaśniająca zjawiska przez tworzenie praw i teorii, tym nudniejsza jest w odbiorze. Proces historycznoliteracki jest jednością ponadindywidualnych systemów i jednostkowych wypowiedzi, dlatego badań nie można zawężać tylko do wypracowywania norm odbioru dzieł lit. czy też synchronicznej i diachronicznej analizy typowych struktur, jak proponują niektórzy badacze.
Dzieło lit. rozumiane jest jako wydarzenie historycznoliterackie, ponieważ wprowadza ono innowacje do układów literackich, do których należy. Uwzględniając w opisie danego okresu utwory wprowadzające jakieś innowacje unika się niebezpieczeństwa zbyt usystematyzowanego obrazu okresu. Poza utworami transformującymi dany układ ważne są również te, które doskonale go realizują. Rozpatrując te czynniki do syntezy historycznoliterackiej wprowadzony zostaje element wartościowania.
Kolejnym utrudnieniem dla historyka lit. jest wielotorowość syntezy historycznoliterackiej - musi ona łączyć w sobie historię koniunktur i długiego trwania z historią wydarzeń lit.
Hist. lit. zmierza również do wyjaśnienia genetycznego i ujęcia funkcjonalnego zjawisk. Wyjaśnianie genetyczne nigdy jednak nie pozwoli osiągnąć wyjaśnienia przyczynowego. Nie można opisać warunków wystarczających do powstania danego zjawiska, można jednak opisać warunki konieczne i sprzyjające.
Należy pamiętać, że zmiany każdego układu społecznego, literatury również są uwarunkowane zarówno wewnętrznie - przez oddziaływanie wcześniejszych stanów układu, jak i zewnętrznie - przez bodźce wychodzące z innych układów.
W jednym toku narracyjnym nie da się zestawić relacji o przemianach układów lit., z relacją o przemianach twórczości poszczególnych pisarzy, autor syntezy historycznoliterackiej nie zapobiegnie temu, że osobowości twórcze i rozwój ich twórczości nie będą dokładnie opisane. Jednym ze sposobów radzenia sobie z tym problemem jest propozycja uwzględnienia w głównym toku wypowiedzi twórczości wielkich pisarzy jako składnika procesu literackiego, i dokładnego ich omówienia w rozdziałach monograficznych.
Synteza lit. powinna uwzględniać również funkcjonowanie literatury . Najważniejsze punkty to przemiany interpretacji utworów na przestrzeni lat, a także oddziaływanie literatury jako tradycji na swój dalszy rozwój. Inne problemy badawcze to: społeczny zasięgi, rozwarstwienie publiczności, literackie sytuacje komunikacyjne, motywacje i preferencje czytelników, sposoby wartościowania i interpretacji lit., oddziaływanie lit. na inne dziedziny kultury itd.
Historia lit. jawi się jako nauka ułomna - luki materiałowe nie pozwalają jej w pełni zrealizować (nie wiemy np. jak kiedyś czytano i interpretowano dzieła), epoki, które cechuje duża ilość materiału teksowego, są trudne do zbadania, nadmiar tekstów powoduje brak pewności co do obiektywizmu i zasadności wyboru danych tekstów z całego korpusu. Wyjaśnienia historycznoliterackie są tylko hipotetyczne, hist. lit. jest często niejednorodna i