HISTORIA KOŚCIOŁA
(na podstawie wykładów ks. Urbana)
Rewolucja francuska - duże znaczenie dla HK.
Biskupi związani z królem
Kler niższy - z ludem
Stany Generalne (900): duchowieństwo (300), szlachta, stan trzeci (czyli cała reszta)
Duchowieństwo chciało reformy państwa i Kościoła
Stan trzeci - wezwał pozostałe stany do przyłączenia się do nich. Duchowni ich poparli
Zgromadzenie Narodowe → przeszło w Konstytuantę
23.06.1789 - król Ludwik zażądał, by posłowie się rozeszli
14.07.1789 - Bastylia (wolność)
Bunt chłopów - na który Konstytuanta nie miała nic
1789 - Konst. Zniosła obciążenie dla chłopów:
Zniesienie systemu feudalnemu
Kryzys gospodarczy
Kościół opiekuje się wiernymi
Kupowanie dóbr kościelnych (czarne dobra)
2 kategorie klasztorów: od edukacji, od pielęgnacji chorych
Zakonnice miały możliwość powrotu do stanu świeckiego
Wystąpienia antyklerykalne
Konstytuanta głosiła swoje ustawy na ambonach kościelnych (wchodziła w interesy i kompetencje duchownych)
Konst. ogłosiła, że nikogo nie można szykanować za jego poglądy
12.07.1790 - konstytucja cywilna kleru:
Nowy podział diecezji
Nowy sposób uposażenia duchownych (zmniejszenie parafii)
Nowy sposób obsadzania stanowisk kościelnych (przez wybór świeckich)
22.07.1790 - zgoda Ludwika XVI na tę konstytucję - później Pius IX jej nie chciał, ale pod namową Ludwika - podpisał
Później: Konstytucja francuska (1791), schizma w Kościele i Kościół w rękach państwa
Wymuszenie zgody papieża na podpisanie dokumentu: wrogowie Francji wrogami Kościoła
Akcja Dechrystianizacji, która oparła się na porzucaniu celibatu i o wiele lżejszym traktowaniu związków małżeńskich
Za noszenie habitu można było dostać karę
Zamknięto kościoły
Kościół ośmieszano
Robespierre - jakobin, deista, czynił starania na rzecz wprowadzenia we Francji kultu Istoty Najwyższej jako obowiązującej religii
2.02.1795 - dekret o wolności religijnej
1797 - wybór II dyrektoriatu - pogorszenie spraw Kościoła
Po rewolucji połowa księży nie wróciła
Napoleon → rozbrojenie armii papieskiej i okrojenie Państwa Kościelnego
Kościół w okresie Napoleona → modlitwy za republikę i konsula:
1800 - nowe zgromadzenia we Francji
Napoleon sam chciał dać Francji kodeks, ustabilizować
Dobre kontakty z Piusem VII, chociaż na jego ślub sam się spóźnił (Napoleon) a później niejako sam się ukoronował
Nap. narzucił katechizm
Zamknął papieża w więzieniu, a sam wziął nowy ślub
1812 - konkordat
1814 - papież wrócił do Rzymu
1823 - umiera papież, wybrano Leona XII; Rzym potępił masonerię
1825 - wzrost wagi Państwa Kościelnego
1827 - kodeks reformistyczny
1829 - nowy papież - Pius VIII
1830 - Grzegorz XVI - potępił powstanie listopadowe
F. de Lamennais - ogłosił „eseje o obojętności wobec religii” → agencja do obrony wolności religijnej, wydawał „L`avenir” - liberalne czasopismo religijne; krytykował podchodzenie do problemów teorii z punktu widzenia własnych przemyśleń, uważał bowiem, Marcin Luter osłabił przez swój indywidualizm religię, Kartezjusz i i Leibniz filozofię i naukę, a Rousseau i Encyklopedyści naukę polityczną. Opowiadał się za ultramontanizmem (z ciekawostek - to był dobry znajomy naszego Mickiewicza )
* Ultramontanizm - kierunek postulujący podporządkowanie polityki lokalnych kościołów rzymskokatolickich różnych krajów decyzjom papieża
Kryzys modernistyczny - rozpoczął się właśnie we Francji
Otwarcie archiwum watykańskiego dla badaczy (przez Leona XIII) -> badania nad starożytnością chrześcijańską
1907 - w Kościele zwycięża integryzm
Modernizm przyczynił się do rozwoju teologii → akceptacja nowożytnej kultury i świata
Państwo kościelne (753 - 1870)
Historia:
Od 476 Rzym nie ma obrony → papież (Grzegorz III) nie mógł liczyć na pomoc władz, chociaż prosił Karola Młota
założone przez Pepina Małego (dynastia Kapetyngów) - króla Franków. Nadał on prawo do władania państwem papieżowi Stefanowi III. Państwo utworzono na terytoriach, które zdobyto podczas wojen z Longobardami
Pepin kolejnych wyprawach 754 i 756 pokonał Longobardów, a odebrany barbarzyńcom egzarchat raweński i Pentapolis przekazał we władanie papieżowi, mimo sprzeciwów cesarzy bizantyjskich. Ziemie te dały początek Państwu Kościelnemu, którego władcami byli kolejni biskupi Rzymu.
Papież - monarcha teokratyczna
Rzym - władza chrześcijaństwa
Jan III koronował Karola Wielkiego (Syna Pepina) na cesarza w 800 r.
858 - papież Mikołaj twierdził, że jest panem Włoch Południowych
1001 - władza nad Sycylią - Joger II, później Sycylia - lenno papieża
1049 (53) przyłączono księstwo Benewentu
Złota Bulla z Egar - cesarza Fryderyka II
Duże zagrożenie PK w okresie tzw. niewoli awiniońskiej papieży (1309-1377). W Rzymie pod nieobecność papieży rywalizowały ze sobą możnowładcze rody Colonnów i Orsinich.
PK najbardziej spójne było za rządów Juliusza II, który zbrojnie odzyskiwał ziemie
Każdy nowy pontyfikat = zmiany w polityce Państwa Kościelnego
Konflikty francusko - hiszpańskie o tereny Hiszpanii
1788 - minister Neapolu odmówił oddania miasta papieżowi
1798 - zniesienie PK
1809 - ponowne przyłączenie PK do Francji → chociaż Pius VII protestował przeciw Napoleonowi
1815 - kongres wiedeński wraca PK sprzed rewolucji, ale bez Awinionu
PK było słabe ekonomicznie
1831 - powstanie w Bolonii i Romanii - wybór papieża Grzegorza XVI
W okresie rządów Piusa IX - nadanie PK konstytucji
W czasie Wiosny Ludów - próba zjednoczenia Włoch - papież król
Zamach karbonarski → premier zamordowany, papież ucieka z państwa
1859 - Bolonia i Romania odchodzą
1860 - włączenie PK do Włoch
1870 - zajęcie Rzymu, papież się przenosi do Watykanu, a królem Włoch - władca Piemontu, papież nie zgadza się na eksterytorializm, uznaje się za więźnia Watykanu
1871 - suwerenność papieża, możliwość korzystania z ogrodów
15.05.1871 - papież - protest przeciw zajęciu PK i ogłoszenie ekskomuniki
1874 - Pius IX zabronił udziału w wyborach do włoskiego parlamentu
Zjednoczenie Włoch - kres p.kościelnego
1929 - traktaty laterańskie → 3 dokumenty:
Traktat państwowy//jurysdykcja i władza na terenie Stolicy Apostolskiej
Konkordat i układ finansowy
Konwencja o nauczaniu religii w szkołach, wyznaniu rzymskokatolickim we Włoszech i nadaniu praw majątkowych Kościołowi
Traktaty weszły w życie 7 VI 1929. Postanowienia te zostały zmienione w 1984 na mocy nowego porozumienia pomiędzy rządem włoskim a Państwem Watykańskim
Ustanowiono nowe państwo watykańskie - 44 hektary, suwerenność papieża, bez ingerencji Włoch, stosunki dyplomatyczne
Kwestia rzymska zakończona - Rzym jako stolica państwa, podlega suwerennemu papieżowi
Po 2WŚ - Watykan korzystał z budynków papieskich
Aula Pawła VI (1961) - kształt muszli, miejsce posiedzeń
Watykan eksterytorialny: sanktuaria, budynki administracyjne, bazylika św. Fraciszka, radio, uniwersytet
Traktat między Piusem XII a Mussolinim
Amerykanizm
W połowie XVII wieku - prześladowanie Wlk. Brytanii → kolonie w Ameryce
Konstytucja z 1789 - zniosła ograniczenia, 1 % ludności stanowili Katolicy
Później zaczęli wzrastać:
G. Kano - biskup w 1 biskupstwie katolickim w USA
Powstaje seminarium, przybywają różne zakony
1808 - diecezje, 1 prowincja
1910 - 17 mln katolików
USA - Kościół emigrantów
Karol Baltimore - pierwsza parafia etniczna
Po 1848 - wiele problemów
Amerykański styl życia - praktyka nad teorię
1950 - problem amerykanizmu → biskupi do niego namawiają, bo chcieli przestać być „inni”
Ale większość katolików się bała, że to wypaczy ich wiarę
Leon XIII - (1899) list nt. amerykanizmu → należy wracać do duchowości, cnoty aktywne ponad pasywne, zaprowadzić nowe metody
Amerykaniści chcieli być dla katolików atrakcyjni, uważali, że ich reguły są zbyt surowe
Modernizm
po śmierci Piusa IX był Leon XIII - poważniejszy, szacunek dla nauk, angażowanie świeckich, mniejszy izolacjonizm Kościoła, panował 25 lat (w 1808 - otworzył archiwum dla badań)
1903 - Pius X → uznał że swoboda wprowadzona w studiach za Leona XIII zaprowadziła niektórych uczonych za daleko
o. L. Duchesne - studia w Paryżu i Rzymie, mądra głowa :-), zrezygnował z pracy, bo chciał wykładać o dogmatach, choć jego nauka budziła kontrowersje, inspirował Alfreda Loisy`ego (który studiował biblistykę), został redaktorem pisma katolickiego, 1902 - książeczka „Ewangelia i Kościół” (Loisy) - przeciw książce z 1900, która pisała o obronie katolicyzmu, później 1904 - „4 ewangelie” - Pius X je wrzucił na indeks, a on zerwał z kościołem. Modernizm został generalnie potępiony przez papieża Piusa X w encyklice Pascendi Dominici gregis (1907) i w dekrecie Lamentabili Sane W tym ostatnim dokumencie Pius X określił modernizm jako sumę wszystkich herezji. Zamiast krytykować poszczególne dogmaty, moderniści negowali istnienie niezmiennej prawdy i sens Urzędu Nauczycielskiego Kościoła.
Inni przedstawiciele (poza Loisy) modernizmu: Tyrell - wychowany na anglikanizmie, jezuita, spowiednik, wydalony z Kościoła i Hügel - syn dyplomaty, krytyczne studia nad kulturą chrześcijańską. Katalog błędów modernistycznych zawierała słynna Przysięga antymodernistyczna, ogłoszona w encyklice Pascendi Dominici gregis. Przysięga musiała być wygłaszana przez każdego biskupa, księdza oraz nauczyciela religii dla uzyskania święceń lub zgody na nauczanie. Ustanowiono także sekretną organizację Sodalitium Pianum, mającą za zadanie tropienie i demaskowanie modernistów, głównie w seminariach duchownych. Obowiązkowe wygłaszanie Przysięgi antymodernistycznej zniósł papież Paweł VI w 1967 roku.
Moderniści nie mieli ogólnego programu.
Nowe interpretacje biblijne
Kryzys modernistów rozpoczął się we Francji - przyczyną było zastosowanie nowych metod odczytywania Biblii
1900 (02) - A. Harnak - „O istocie chrześcijaństwa” - raczej nie bardzo miło o chrześcijanach
„Ewangelia i Kościół” - wypowiedź Loisy`ego, który traktuje Biblię jak dokument historyczny
Modernizm dotyczył również Włoch, Anglii → ale miał własny, oryginalny charakter: prymat świadomości nad autorytetem, subiektywny punkt widzenia
Można mówić o zjawisku modernizmu społecznego, który kwestie społeczne chciał rozwiązywać w kategoriach tradycji.
Groziła rewolucja robotnicza
PATERNALIZM - wszystko dla ludu i nic przez lud
Enc. „Rerum novarum” - katolicka nauka społeczna Leona XIII, który oceniał sytuację robotników jako niesprawiedliwość społeczną
CHADECJA - (Chrześcijańska Demokracja) - to była odpowiedź na socjalizm -> nurt w myśli politycznej i społecznej, który pojawił się pod koniec XIX wieku jako odpowiedź myśli katolickiej na rosnące wpływy socjalizmu, ateistycznego
Generalnie w całej Europie mieli problemy z robotnikami, ponieważ się socjalizm rozwijał. W międzyczasie umarł Leon, a Pius X też nie był zachwycony, że tak to wszystko wygląda
MODERNIZM W POLSCE:
Głównie na płaszczyźnie naukowej. Byliśmy pod dużym wpływem Rosji
Ważna postać: ksiądz Izydor Wysłouch, w zakonie kapucynów brat Antoni, nie taił rozgoryczenia wywołanego stanowiskiem Kościoła jako organizacji wobec nędzy i niesprawiedliwości społecznej. Upominany przez swe władze, rozpoczął pracę publicystyczną i działalność społeczną pod pseudonimem Antoni Szech.
1906 - Tygodnik powszechny (katolickie, ale postępowe)
Subiektywizm, zbliżał nas do Loisy`ego
Stanisław Brzozowski - program reformy Kościoła, cel: modernizacja i dostosowanie do epoki
1907 - przełom i zwycięstwo integryzmu w Kościele (wpływ na to miały też encykliki Piusa)
1910 - weszły w życie dekrety, które skłaniały księży do składania antymodernistycznych przysiąg, co się spotkało z odmową
1914 - śmierć Piusa X, wojna osłabia działalność
Modernizm nie był tylko przejściowym zjawiskiem, wpłynął na praktyczność Kościoła, rolę księży, rozwinął doktryny
Kościół w 1WŚ
28.06.1914 - zamach na Franciszka Ferdynanda
Miesiąc później - wypowiedzenie wojny Serbom (przez Austro - Węgry)
Cała Europa brała w niej udział, myśleli, że szybko się skończy
Po stronie koalicji - 29 państw, Japonia, USA (wojna wyszła poza Europę)
Wojna osłabiła Piusa X i zmarł
Benedykt XV ogłosił od razu apel pojednawczy, a w listopadzie 1 encyklikę, w 1 rocznicę wojny znów namawiał do pokoju
1917 - wspólny apel Wilsona (prez. USA) i papieża o zakończenie pokojowe wojny, podjęli nawet mediacje, ale nic nie dały
Papież więc organizował pomoc dla ludności i duszpasterstwo wojskowe, protestował, pomagał, ujął się za Ormianami, wiele państw otrzymało dzięki niemu pomoc, Polsce dał 4 mln franków (w międzyczasie objawienia maryjne w Fatimie - 1915 - 16 - między majem a październikiem 1917 → od 1918 wznoszono już kaplice do MBF)
Ogłoszono kodeks kanoniczy w 1910 - odnowiono stary z 1870 i przesłano biskupom
1917 - prolongacja kodeksu, a w 1918 wszedł w życie
Generalnie:
W czasie 1WŚ zginęło 10 mln ludzi, 20 mln rannych, duże straty armii, przerażenie świata okrucieństwem, ogólnie bardzo niemiło, że zrobili tę wojnę i Kościołowi się to bardzo nie podobało
Wojna w Polsce i Galicji:
W 1914 ofensywa rosyjska została zatrzymana na linii: Limanowa, N.Sącz, Gorlice. Powstało wiele cmentarzy.
Biskup Sapieha - KBK - książęco - biskupi komitet pomoc: pomagali, humanitarnie się poświęcali, wiele sekcji, powstawały szpitale i sanatorium w Zakopanem, mieli duże poparcie również za granicą, pomagał im Benio XV. Paderewski - komitet w Szwajcarii
Generalnie:
90% ziem było na terenie wojny, wcielano ludzi do armii, 400 tys. Polaków zginęło, 900 tys. rannych, ziemie odłogiem, niedożywienie
28.061919 - w Wersalu podpisanie traktatu pokojowego → klęska państw centralnych, odrzucenie zasad kongresu wiedeńskiego
Wilhelm II musiał abdykować
Niemcy republiką
Węgry państwem samodzielnym
Turcja - 80% straty ziem
Czechosłowacja
Niepodległość Albanii
Rozpadło się państwo Habsburgów
Niepodległość republik bałtyckich
W Polsce - Piłsudski → nie dało się Śląska górnego przyłączyć do Polski
Konieczność ponownego ustalenia działań Kościoła:
Nuncjusz apostolski w Polsce
Bertram - 1920 - dekret o zasadach zachowania duchowieństwa w czasach plebiscytu
Nowy papież - Pius XI (Rattie)
1918 - arcybiskup gnieźnieński jest arcybp Warszawy i Prymasem /unia personalna Gniezna i Warszawy
Po 11.11.1918 - arcybp krakowski zaczął występować jako Prymas - E.Dalbor
Sapieha się sprzeciwiał papieżowi, więc kardynałem ogłosił go dopiero Pius XII
Rewolucja październikowa - przejęcie przez partię bolszewików władzy w Rosji rozpoczęte w Piotrogrodzie w nocy z 6 na 7 listopada 1917 roku (według obowiązującego wtedy w Rosji kalendarza juliańskiego było to 24 i 25 października - stąd nazwa).
1917 - Lenin przyjeżdża do Piotrogrodu → z emigracji
Na zachodzie marksizm rozwinął się ze społeczeństwa burżuazyjnego
W Rosji analfabetyzm i rewolucja
Lew Trocki - współpracownik Lenina, Róża Luksemburg
Lenin konsekwentnie chciał zdobyć władzę w państwie, nie zgadzał się z przekonaniem, że partia powinna się kierować przekonaniami i religią; ostatecznie zakazał wiary; napisał „Socjalizm a religia” - to miało być opium dla ludu
Sytuacja polityczna w Rosji - superskomplikowanie.
W marcu 1917 abdykował car Mikołaj II i rządził rząd tymczasowy. Rosja komunistyczna.
6.11 (25.10) bolszewicy zaatakowali pałac zimowy, aresztowali członków rządu. Przejęcie władzy przez "Tymczasowy rząd robotniczo-chłopski - Radę Komisarzy Ludowych" , której przewodniczącym został przywódca bolszewików - Lenin. Oznaczało to faktyczne zakończenie okresu dwuwładzy w Rosji i przejęcie pełni władzy przez partię bolszewików za fasadą władzy rad. Republika Rad.
Żywiołowe przejmowanie ziem przez chłopów = głód w Rosji
2 dekrety: o pokoju i o ziemi - dogadanie się z Niemcami
W ciągu 1918 roku w Rosji przestała mieć swoje miejsce szlachta, później burżuazja, duchowieństwo (upaństwowiono kościoły)
Sierpień 1918 - dyktatura proletariatu (każdy przeciwny jednopartyjnemu państwu = wróg państwa)
Grudzień 1918 - tropienie i likwidowanie rządów rewolucji. WCzK - centrala w Moskwie. Feliks Dzierżyński (Czeka (WCzK) - Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy → likwidowanie przeciwników rewolucji
Łubianka - symbol państwa milicyjnego
Marzec 1919 - zjazd Międzynarodówki w Niemczech (Berlin, jako klucz do Europy)
Kwiecień 1919 - przymusowe łagry (trafiali tu świeccy, zakonnicy) → aresztowano m.in. Roppe i wywieziono do Moskwy
1922 - WCZK - przekształcone w OPU - polityczny system walki z Kościołem
1919 - Lenin - „nadciąga chwila powstania wielkiej rewolucji radzieckiej”
- plan zdobycia Polski, celem przejęcia Berlina
15.08.1920 - wojna radziecka polska - Radzyń, Osów, Zielonka. „Cud nad Wisłą” - zatrzymało to ekspansję bolszewizmu w głąb Rosji
1920 - 21 - kryzys w Rosji, głód (organizowano dla nich międzynarodową pomoc), wojny domowe
1921 - nowy program gospodarczy i ekonomiczny - zmuszenie Lenina do zmian
Wpływ na Kościół:
Liczba wiernych w kośc.prawosł. = 100 mln (poparcie władz)
Mnisi = 900 tys.
Katolicy = 5 mln
Kościół katolicki - takie same prawa jak cerkiew
Sierpień 1917 - wybranie nowego patriarchy (TICHON - czyli Wasilij Iwanowicz Bieławin, 5 listopada 1917 objął funkcję patriarchy Moskwy i Wszechrusi), potępienie walki klas i marksizmu → początek walki między Kościołem Katolickim a prawosławnym
grudzień 1917 - pierwsze dekrety świeckie ograniczające cerkiew; później pozbawienie majątków
Bolszewicy wprowadzają kalendarz gregoriański
1918 - potępienie masakry niewinnych ludzi (Tichon)
Rozdział państwa od Cerkwi i od Kościoła - zabroniono praktyk religijnych
Władze sowieckie chciały rozbić Kościół, aresztowano wielu duchownych
Po utworzeniu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich patriarcha został oskarżony przez nowe władze o sabotaż. Wśród zarzucanych mu przestępstw znalazł się m.in. sprzeciw przeciwko nacjonalizacji dóbr kościelnych. Od kwietnia 1922 do czerwca 1923 Tichon przebywał w odosobnieniu, wyjściu z więzienia przyjął wobec władz dużo bardziej ugodową postawę. Pozbawiono go godności patriarchy. „Żywa cerkiew” podjęła współpracę z komunistami. Tichon - sprzeciwiał się ŻC i się dogadał, choć nie chciał, z bolszewikami.
Luty 1922 - konfiskata przedmiotów sakralnych w cerkwiach → protesty wiernych, starcia z bolszewikami → śmierć 8 tys. księży
Ryga, 1921 - traktat pokojowy i chwilowe przerwanie represji na katolikach polskiego pochodzenia (wyroki śmierci zamieniano na więzienie)
Proces moskiewski
1925 - śmierć Tichona, utworzenie się związku ateistów
1924 - śmierć Lenina → władza stalinistów → nagonka na Kościół, neutralizacja Trockiego, przyjaźń z Dzierżyńskim
1928 - 29 - kolektywizacja rolnictwa → Stalin chciał zniszczyć chłopów. Terror. Zamykanie cerkwi i wywożenie księży. Opór chłopów → zabijanie bydła. Wynikiem tego wszystkiego - klęska głodu (1932 - 33) //największa klęska głodu w historii Rosji → do tej pory z tego nie wyszli. Stalin chciał złamać chłopów i podporządkować.
1929 - zmiany w konstytucji → wolność propagandy religijnej, ale: zakaz nauczania młodzieży i dzieci
Za rządów Stalina wzrasta biurokracja: po WCzK było GPU (Państwowy Zarząd Polityczny) → NKWD - Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych. Tu rządzili: Jagoda, Jeżow, Krugłow Beria. Tortury, procesy, czystki.
Władze stalinowskie - propaganda antyreligijna i ateistyczna → dzienniki, powstał związek ateistów, zmiana konstytucji, zamykanie kościołów, cerkwi (wysadzano w powietrze) → tajne, podziemne nauczanie religijne
1937 - spis ludności ZSRR (70% wierzących, ale władze nie opublikowały tego wyniku)
Watykan interweniował u bolszewików, Pius XII chciał uwolnić w Rosji zaginionych księży. Podjął negocjacje, wyświęcił potajemnie biskupa, święcił księży w Rosji
Faszyzm i hitleryzm (2WŚ)
- objął Niemcy i Francję. Totalitaryzm, kult wodza. Podobnie do komunizmu - chcieli podporządkować Kościół sobie → 1922 - we Francji to się udało. We Włoszech Benito Mussolini i też niefajnie ;-) a papież był władcą PK (od traktatów loterańskich z 1929) → konkordat i konflikt między faszystami a kościołem - chodziło o Akcję Katolicką. Pius XI przeciw faszyzmowi w enc.”Non obbiam o bistro” 1931. - i takie napięcia do 1934
Hitler obejmuje władzę w 1933 → konkordat z Rzeszą, ale H. go nie przestrzegał
W Niemczech Hitler w konflikcie z Kościołem. Krytykował papieża za konkordat, kościół miał być lojalny wobec władzy państwowej. W ogóle tutaj mieli taki rasizm i supernazizm - jeden wódz, jedno wszystko (nie mylić z „wszystko jedno” :P)
W Niemczech było bardzo mało Żydów, bo podobno „zagrażali” rasie niemieckiej. Zostali wymordowani, obozy były już od 1933.
1932 - biskupi antyhitleryzmowi i anty NSDAP (pomimo, że w roku 1933 Niemcy stały się klasycznym państwem monopartyjnym, a NSDAP została jedyną legalną partią polityczną)
Kościół niemiecki się podzielił, ale nie został zdominowany przez władze:
Deutsche Christin - popierali nazistów (Kościół protestancki)
Bekennende Kirche - Karol Bart - teolog, który odmówił złożenia przysięgi na wierność Rzeszy i pozbawiono go stanowiska
Michael Faulhaber (kard. Monachium) - antynazistowskie postawy
Proces władz przeciw duchownym
wg spisu z 1939 - 95% ludności - należy do Kościoła
1937 - Pius XI - enc. „Mit brennen der sorge” (potępienie nazizmu) i druga encyklika - anty ateizmowi
1.09.1939 - wojna (Niemcy na Polskę)
17.09 - Rosja na Polskę
18.09 - władze jadą na emigrację
Klęska polskiej armii. Okupacja, podział kraju - a jednak nie ma kapitulacji, jest ciągłość władzy (Mościcki, Raczkiewicz). Kształtuje się Polskie Państwo Podziemne. A wojna trwała i brało w niej udział (chcąc, czy nie) coraz więcej państw.
A wyglądało to mniej więcej tak:
złamanie paktu Ribbentrop - Mołotow (wojska niemieckie weszły do Rosji) → 1942 Niemcy pod Moskwą
Kościoły w całej Europie pod władzą H. → represje, grabienie kościołów, straty
upadek prasy katolickiej (Austria)
Słowacja i Chorwacja - służba Kościoła na rzecz totalitaryzmu (300 tys. ludzi musiało przejść na katolicyzm)
Represje Kościoła na Litwie i Słowenii
Straty Kościoła w Polsce
Ale:
1942/43 - zmniejszanie się zasięgu niemieckiej okupacji w Europie
Obalenie Mussoliniego (1943)
1943 - zniszczenie Hamburga
1944 - Monte Casino (Anders) - wyzwolenie Francji
1944 - alianci na Normandii
1945 - (30.04) samobójstwo Hitlera
8.05 - kapitulacja Niemiec
W Polsce:
2 strefy okupacyjne
Generalne Gubernatorstwo obejmowało tę część okupowanego wojskowo przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została wcielona bezpośrednio do Rzeszy → wyniszczenie polskiej kultury, religii
Na wschodzie było podobnie
10.12.1942 - pismo Sejmu w Londynie z prośbą o zaprzestanie eksterminacji
Nazistowska polityka na Śląsku i Pomorzu
Likwidacja Kościoła
Wyniszczenie inteligencji
Trudna sytuacja Lateran w Cieszynie
1942 - eksterminacja Żydów
ŻEGOTA - rada pomocy Żydom
Podziały wśród Polaków
Przymusowe wywózki
AK (miała stałych kapelanów)
1945 - zniszczenie Warszawy
Pius XII wobec wojny:
Zaprosił państwa na pokojową konferencję w kwietniu 1939 (nikt nie przyjął)
Oburzony paktem Ribbentrop - Mołotow
Nawoływał do odwrotu od wojny
Potępiał nacjonalizm (1939, encyklika)
Oficjalnie chronił Polskę - ale kiedy opuścił nas nuncjusz apostolski - kontakt z Watykanem stał się niemożliwy
Sapieha informował Watykan
NIE potępił zagłady Żydów (no i nie wiadomo, dlaczego…)
Ogólnie: wojna trwała 6 lat, brało udział 72 państwa, zginęło 110 mln ludzi (w ZSRR - 11 %, w Niemczech - 7%, w Polsce - 20%!!!!) w obozach zginęło 18 mln, w tym 3 mln Polaków. Ogromna eksterminacja Żydów, wyniszczenie inteligencji. Ogólnie 5 razy więcej niż w I WŚ. Wielu męczenników: MM.Kolbe, Edyta Stein (karmelitanka), Antoni Nowowiejski, Michał Czartoryski (dominikanin) → w 1999 JPII ogłosił 100 błogosławionych męczenników.
Kościół po 2 WŚ (PRL)
Historia Kościoła katolickiego w Polsce pod rządami komunistycznymi obejmuje dwa nierównej długości okresy. Pierwszy, w czasie którego panował względny spokój, trwał przez 3 powojenne lata (1945-1948), drugi - ponad 40 lat. Wśród dziesięciu krajów, które po II wojnie światowej w wyniku umowy jałtańskiej (1945) znalazły się pod dominacją Związku Sowieckiego, Polska, największa liczebnie, wyróżniała się pod względem religijnym. Lata okupacji i krwawego terroru niemieckiego (ponad 2 tys. księży polskich zginęło w niemieckich obozach koncentracyjnych) pogłębiły uczucia i praktyki religijne. Silna więź społeczeństwa polskiego z Kościołem sprawiła, że komuniści zastosowali taktykę odpowiednią do zastanej sytuacji. Już jednak w pierwszym okresie, zachowując pewne pozory, rozpoczęli realizację swojego rzeczywistego celu, jakim było zniszczenie Kościoła.
Polska w strefie wpływów radzieckich, zmiany granic, przymusowe przesiedlenia. Walka z Kościołem (SB, UB, ZOMO, kolegia). Kościół - przeciwnik komuny (okres wstępny: do 47, potem 48 - 56 i końcowa faza: pod 1956) → Wstępne działania polegały na założeniu przez aparat bezpieczeństwa teczek obserwacyjno-agenturalnych dla każdej parafii i dla wszystkich księży
Na początku - w miarę spokojnie, pozwolenie na religię w szkołach, KUL, Tygodnik Powszechny (wszystko regulowane przez konkordat z 1925), Caritas
Powojenna konferencja episkopatu - rozmowa o niebezpieczeństwach, jakie grożą rodzinom i młodzieży
List Piusa XII (1945)
Antykościelna polityka rządu komunistycznego:
Chrystusowców zgromadzenie - założone dla Polaków na obczyźnie
1944 - dekret PKWN - świeckie przysięgi na stanowiskach urzędniczych
Zeświecczenie prawa małżeńskiego → urzędy stanu cywilnego (na co się nie zgadzali biskupi i powiedzieli to Bierutowi)
Wypowiedzenie konkordatu → argument - że Kościół jest pod wpływem Niemiec → 1946 - list do biskupów
Propaganda antyniemiecka
Biskupi wzywali do głosowania na katolickich kandydatów
Cenzura wydawnictw katolickich, religia w szkołach nieobowiązkowa
1947 - list do Bieruta
Kościół - wróg państwa
Stefan Wyszyński - 14 kwietnia 1950 zmuszony podpisał porozumienie z władzami komunistycznymi w imieniu Episkopatu Polski w zamian za zagwarantowanie nauczania religii w szkołach i funkcjonowanie KUL-u (polski Kościół uznał granice zachodnie i potępił "bandy reakcyjnego podziemia").
Lipiec 1949 - dekret Piusa XII - ekskomunika dla tych, którzy są w partii
1950 - Urząd do spraw wyznań
1951 - aresztowania biskupów // Czesław Kaczmarek - bp, aresztowany pod zarzutami szpiegostwa na rzecz USA oraz Stolicy Apostolskiej, faszyzacji życia społecznego, nielegalnego handlu walutami oraz kolaboracji
1951 - zjazd duchownych we Wrocławiu
Władze miały popierać księży, ale usuwano religię
Rozwiązanie 46 seminariów
Atak na Instytut Prymasowski Ślubów Narodu na Jasnej Górze, który, dzięki wydawnictwom religijnym odbijanym na powielaczach, był niezależnym od władz ośrodkiem informacji
1952 - rewizja kurii w Krakowie (a później proces pokazowy)
1953 - państwo wyznacza urzędy kościelne
1953 - proces Kaczmarka (skazany na 12 lat, ale nie mógł odbyć, bo był chory; rząd chciał go usunąć ze stanowiska, ale Kościół polski się nie zgodził; w końcu Kaczmarek zmarł od swojej choroby 1 1963)
Zamknięto Tygodnik Powszechny
Biskupi - memoriał do Bieruta
Internowanie Wyszyńskiego (w wyniku „sabotowania i łamania przez Prymasa Porozumienia między państwem i Kościołem”) trwało 3 lata
Zlikwidowanie wydziałów teologicznych UJ i UW (ogólnie wszędzie, gdzie uczono religii i przygotowywano nowych księży - cieszyło się dużym zainteresowaniem władz)
Bp Ignacy Tokarczuk - budował wiele kościołów, chociaż się państwo nie zgadzało
Dekret 1956 - Kościół wraca do szkół
1957 - Wyszyński - nowenna milenijna (9 lat, każdy rok o czymś innym)
Katecheza usunięta ze szkół (wróciła dopiero w 1990)
Katolicki akt pojednania (1956) do biskupów niemieckich
Utrudnienia dla pielgrzymów w dotarciu na Jasną górę
Kościoły budowano nocami, przerabiano stodoły
1968 - zmiana stanowiska episkopatu, wydarzenia marcowe, Kościół powściągliwie
Państwo zadłuża Kościół
1972 - nowe diecezje
1975 - Paweł VI przyjmuje Gierka, wcześniej: rozmowy Gierka z Wyszyńskim
1978 JP2!!
1980 Solidarność
Kościół jako mediator w państwie
Kopalnia Wujek
Glemp - rozmowy z Jaruzelskim
Pielgrzymki JP2 do Polski (79, 83, 87)
Zamordowanie Popiełuszki
1989 okrągły stół
Powstaje 600 parafii (Macharski)
Wznowienie Caritasu
Mazowiecki - premier
Sobór Watykański II
Sobór I został przerwany w 1870
Jan XXIII wyraził chęć zwołania SWII w 1959 r. (25 I) - dyscyplina chrześcijańska i odnowienie życia chrześcijańskiego
Planowali:
Posiedzenia komisji
Kongregacje
Posiedzenia plenarne pod przewodnictwem papieża
1960 - 10 komisji soborowych
1962 - regulamin soboru (wszyscy, którzy biorą w nim udział, są jego ojcami), poza tym eksperci, obserwatorzy
Zaproszono 28 kościołów (luteranizm, kalwinizm…)
Język soboru: łacina
Uczestniczyło w nim 2,5 tys. biskupów - z całego świata (na trydenckim 500, na SW1-700)
Z Polski na czele delegacji - Wyszyński, poza tym z Krakowa Wojtyła
11.10.1962 - otwarcie soboru, jako odrębnego od SW1, słowami „Raduje się Kościół” (Jan XXIII)
Wybór grup roboczych
Pierwsze zagadnienie - przyjęcie języków narodowych w liturgii, przywrócenie łączności ze świeckimi, docenienie liturgii Słowa. Później - kwestia ubóstwa
Listopad 1962 - debata nt. źródeł objawienia
Czym jest Kościół lokalny? Praca nad ulepszeniem pojęcia Kościoła - społeczności.
Kościół w ogóle - główny temat SWII
I sesja - jesień 1962 - nowa eklezjologia.
Powoływanie komisji
Poznawanie się biskupów
Zacieranie się granic
Nagłaśnianie wielu spraw
Przerwa do września 1963
- Wojtyła pracuje nad Gaudium Espes
- śmierć Jana XXIII
II, III i IV sesja (Paweł VI) (1963 - 65)
O znaczeniu liturgii
Omówienie sztuki sakralnej
Języki narodowe
Msza koncelebrowana
Komunia pod dwoma postaciami
Przyjęto 4 konstytucje, 9 dekretów i 3 deklaracje
Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium - podstawowa nauka o Kościele, powołanie chrześcijan do świętości
Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum - granice, źródła objawienia, interpretacje Pisma Św., ważność liturgii Słowa i homilii, ważność natchnienia
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (przy tworzeniu współpracowali: Bolesław Kominek i Kiwaj, Wojtyła), zmiany moralne w Kościele; dialog Kościoła ze światem:
Godność człowieka
Wspólnota chrześcijan
Aktywność świeckich
zadania człowieka w świecie
problemy świata
rodzina, kultura
sfery kulturalno - gospodarcze
problem rozwoju
wspólnoty narodów
ateizm
Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica - włączanie mediów w życie kościoła
Dekret o Kościołach wschodnich katolickich Orientalium ecclesiarum - o uprawnieniach patriarchów
Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio - jedność wszystkich chrześcijan, odnowa Kościoła
Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus dominus - utworzenie rady biskupów, współpraca z papieżem
Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis
Dekret o formacji kapłańskiej Optatam Totus
Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem - cele i formy ich działalności, powołanie rady
Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes divinitus - misje w Afryce, Kościół afrykański
Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis - znaczenie szkoły, wychowanie religijne i moralne w szkołach
Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate - Żydzi nie są przeklęci, ich religia jest objawiona i powinniśmy ich szanować; oczywiście inne religie też
Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis Humanie
III sesja zakończyła się w 1964
IV - 8.12.1965
W listopadzie 1964 polscy biskupi dali papieżowi memoriał - Maryja Matką Kościoła i zaproszenie na obchody milenijne (też niemieckich biskupów zaprosili) → oni odpowiedzieli w 1965 i przeprosili za swój naród; tutaj też: program obchodów chrztu Polski
Sobór watykański II stał się prawdopodobnie najważniejszym wydarzeniem w dziejach chrześcijaństwa XX wieku. Kościół katolicki uległ w jego wyniku tak poważnym przemianom, że zwykło się przeciwstawiać sobie Kościół "przedsoborowy" i "posoborowy". Oceny soboru wahają się od entuzjastycznych do niezwykle krytycznych. Zwolennicy zmian posoborowych podkreślali, że oznaczają one pozbycie się przez Kościół katolicki sztucznej, formalnej bariery odgradzającej go od współczesnego świata. Zmiany te oceniono jako koniec epoki kontrreformacji - zerwanie z mentalnością oblężonej twierdzy. Krytyka soboru następowała z dwóch punktów widzenia, które można umownie określić jako konserwatywny i modernistyczny. Wspólną cechą krytyki z obu stron jest to, że Sobór Watykański II obarczają odpowiedzialnością za niepowodzenia w misji ewangelizacji w postaci narastającego ateizmu i sekularyzacji społeczeństw, które jeszcze przed Soborem były uważane za katolickie.
Pozytywne wyniki SWII to:
Wypracowanie nowego wizerunku Kościoła
Kościół - Lud Boży, społeczność bez podziałów
Podkreślenie roli świeckich
Wynik SWII - powołanie synodu, który zbiera się co 3 lata. Rady duszpasterskie, aktywność świeckich
1965 - dialog z niewierzącymi, nowa ewangelizacja, ekumenizm
SWII kończy epokę trydencką
Chrystianizacja państw kolonialnych (a także: działalność JP2)
W latach 1945 - 60 - wiele państw kolonialnych się uwolniło :-) // Indie, Pakistan, Egipt
Poparcie dla kultury azjatyckiej (chrystianizacja)
Inkulturyzacja Kościoła
Państwa kolonialne stają się niezależne
W Afryce - duże powodzenie misji
Dzięki SWII - dialog z innymi kulturami
Światowa Rada Kościoła (siedziba w Genewie) - 1969 - odwiedziny Pawła VI
Dialog między 4 szczepami chrześcijaństwa
Sekty
Sekty mają tendencję wzrostową, jest ok. 100 mln zwolenników
Ekumenizm w stosunku do sekt
JP2 - 1999 - Kościół antysektom
Trzeba korzystać z tych religii, które są dobre, a odłączać się od tych, które nie są (sekty)
1983 - deklaracje z anglikanizmem i prawosławnym patriarchą syryjskim
1992 - prawosławny patriarcha odmówił spotkania z JP2
Poszanowanie człowieka
1999 - deklaracja o usprawiedliwieniu - z kościołem augsburskim
2000 - modlitwa o jedność, Taize (R.Schutz)
Dzięki upadkowi komunizmu - możliwość poszerzania wolności religijnej
1990 - nauczanie religii w szkołach
13 nowych diecezji, 8 metropolii
Obecnie: 44 diecezje, 10 tys. parafii, 20 tys. księży, 26 tys. zakonnic
96% Polski to Katolicy (36 mln)
1993 - konkordat między stolicą apostolską a RP
Katolickie media!
1989 - stowarzyszenia katolików świeckich (Oaza, różne ruchy, KSM, neokatechumenat, odnowa w Duchu)
Poza Polską:
Czechy - brak księży (Morawy są najbardziej katolickie)
Na Węgrzech brak powołań
Słowenia - stosunki dyplomatyczne z Watykanem
Macedonia - 1 diecezja katolicka
Albania - pierwsza msza w 1990
Rosja i byłe ZSRR - 6 diecezji, 700 księży
1991 - wyszedł z ukrycia Kościół greckokatolicki
1991 - Watykan ustalił diecezje w Moskwie i Nowosybirsku (za to JP2 tam nie pojechał)
13