Acidofile - są to gatunki kwasolubne, natomiast gatunki unikające kwasowości nazywa się Acidofoby.

Adaptacje - procesy wytworzenia się w zmiennych warunkach środowiska dziedzicznych właściwości przystosowawczych, anatomicznych i fizjologicznych, w obrębie populacji. Polega na przeobrażeniu puli genetycznej populacji w wyniku długotrwałego działania - selekcji naturalnej usuwającej z populacji osobniki gorzej przystosowane. Sianowi istotę ewolucji organizmów.

Aeroby - org. żyjące w śród. Zawierającym wolny tlen atmosfer, bądź rozpuszczony w wodzie i korzystające z energii uwalnianej w procesach oddychania komórkowego tlenowego. Ilość energii jaka została - wyzwolona podczas oddychania aerobowego jest znacznie większa niż przy oddychaniu anaerobowyrn (beztlenowym). Aerobowy typ uwalniania energii jest oszczędny i występuje u zw. wyższych. Aeroby dzielimy na: -bezwzględne: nie znoszące braku tl. Wzg : mogące żyć zarówno w warunkach tlenowych jak i beztl. np. niektóre drobnoustroje, biolagi - heterotrofy (org. cudzożywne), które odżywiają się żywymi org. lub ich częściami. Ze wzg na rodzaj pożywienia oraz związane z nim miejsce w łańcuchach pokarmowych dzielone są na dwie grupy : Roślinożerne (filofagi) - mięsożerne (zoofagi). Dalszy podział wewn. w obrębie tych gr. związany jest z bliższą specjalizacją pokarmową. W obrębie fitofagów wyróżniamy: -glonożerne, -grzybożerne, -porostożerne. Wśród zoofagów wyróżniamy: -owadozerne, -żywiące się mięsem, -pijące krew. Do biolagow zaliczamy: bakterie, grzyby, niektóre rośliny, zwierzęta.

Aeterotrofy - org. cudzożywne niezdolne do produkcji, niezbędnych im substancji pokarmowych z prostych związków nieorganicznych. Odżywiają się innymi org. lub pochodzącą z nich materią.

Agregacja - proces łączenia się zw. w środowiska np. na zimowanie, mający korzystny wpływ na stan skupienia.

Agresja - rodzaj popędu występujący w populacji skierowany przeciwko osobnikom.

Agrocenoza - zrównoważony układ wzajemnie oddziałujących na siebie czynników, sterowanych przez człowieka dla osiągnięcia produkcji rolniczej. Jest to układ ekologiczny(ekosystem uproszczony) niezdolny do samoregulacji np. pole uprawne.

Akcje ekologiczne związki ekologiczne: mnogość oddziaływań i zależności występujących w ekosystemach decyduje o przebiegu procesów ekologicznych oraz o stosunkach wewnętrznych w obrębie łych układów, dzielimy je na cykl pierwotny (oddziaływanie organizmów na otoczenie) i cykl wtórny(obejmuje stosunki i oddziaływanie jednych organizmów na drugie).

Aktywność organizmów - ma duży wpływ na poziom metabolizmu; nakład energetyczny jest wprost proporcjonalny do szybkości poruszania się zwierząt. DEB = Σi(Ti × Ei); T - czas spędzony przy i-tej czynności; E - energetyczny koszt wykorzystania i-tej czynności w jednostce czasu. Ssaki szybko biegające, przekraczają swój DEB 3,4 krotnie, ptaki przekraczają go 10÷15 razy.

Akumulacja (kumulacja) - nieodwracalne zmiany środowiska, powodujące powst. nowych.

Albedo -jest to zjawisko częściowego odbicia energii docierającej do roślin zielonych, jest ono zależne zarówno od kata padania jak i od składu widna elektromagnetycznego. Rośliny zielone przeprowadzają selekcję promieniowania. Ilość odbijanego promieniowania widzialnego nie przekracza zazwyczaj 10%, promieniowanie podczerwone odbijane jest w 70%. Wartości albedo dla różnych zbiorowisk roślinnych są zmienne.

Allelopatia - oddziaływania organizmów. Ujemna warunkuje szkodliwe oddziaływanie jednego gatunku na drugi np. konkurencja dodatnia-obecność gatunku wpływa dodatnio na rozwój drugiego gatunku.

Anaeroby(anaerobionly) - beztlenowce, organizmy żyjące w śród. Nie zawierającym tlenu atmosf. lub zawierającym jego ślady. Korzystają z energii uwalnianej w procesach oddychania komórkow. beztlenowego. Do anaerobów bezwzględnych nie znoszących tlenu w środow. należą np. pasożyty wewnętrzne-tasiemce, przywry, pierwotniaki. Anaerobami względnymi są np. bakterie denitryfikacyjne, drożdże.

Anemogamia(wiatropylność) - proces zapylania kwiatów za pomocą wiatru. Rośliny wiatropylne produk. duże ilości pyłku, lekkiego suchego np. trawy oraz większość drzew leśnych: dąb, buk, grab, olsze, drzewa iglaste. Przenoszone ziarnko pyłku z pylników przedostaje się na okienko zalążka(nagonasienne) lub na znamię słupka (okrytozalążkowe). Zapylenie może nastąpić pyłkiem innego kwiatu (obcopylność) lub tego samego kwiatu (samopylność).

Asocjacja - asocjacja roślinna - typ zbiorowiska roślinnego, w fitosocjologii podstawowa jednostka florystycznej klasyfikacji roślinności, ma określoną strukturę i skład florystyczny, z tzw. gatunków charakterystycznych zespołów roślinnych są np. las dębowo-grabowy, sudecki zespół kosówki.

Atmofile(mezofilie) - organizmy wymagające znacznej wilgotności względnej powietrza.

Autotrofizm - organizmy mające zdolność syntezy zw. organicznych z nieorganicznych za pomocą energii promienistej lub uzyskanej w wyniku utleniania związków nieorganicznych.

Azot - krążenie w przyrodzie - azot w postaci wolnej zawarty jest w atmosferze, wchodzi on w obieg, przechodząc w azotany dzięki bakteriom nitryfikacyjnym. Azotany pobierane są przez rośliny w postaci roztworów wodnych i rozbudowanych aminokwasów. Następnie przechodzą przez poszczególne ogniwa łańcuchów troficznych i są przyswajalne przez rośliny w postaci azotanów. Te zaś wracają do obiegu, tylko cześć z nich zostaje odłożona w osadach głębinowych w postaci mineralnej. Tu azot pod wpływem mikroorganizmów zostaje wydzielony w postaci mocznika, a następnie do azotanów i przez bakterie nitryfikacyjne.

Bilans wodny organizmów - woda to nieodzowny składnik wszystkich tkanek, a jej ilość zmienia się w zależności od wieku oraz stanu organizmu i wynosi średnio 70 ÷ 80%. Stosunkowo dużo wody zawierają np. meduza 97%, soczyste owoce 90%, ślimak 84%, zarodek zwierzęcy 93%, płyny ustrojowe, osocze krwi 90%, limfa 95%, łzy 98%. Najmniej wody znajduje się w nasionach i zarodnikach 10 ÷ 15%, szkliwie zębowym 10%, kościach 20%, ścianie komórkowej roślin 10%. Woda jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych i niezbędnym uzupełnieniem pokarmu każdego organizmu oraz związkiem uczestniczącym w przebiegu większości reakcji metabolicznych. Ponadto: stanowi środek transportu wewnątrz ustrojowego, uczestniczy w regulacji temperatury, ciśnienia osmotycznego, pH, uczestniczy w reakcjach hydrolizy, utrzymuje odpowiednie wymiary i kształty komórek, warunkuje jędrność komórki - turgor, stanowi płynne środowisko niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii.

Bioenergetyka - samodzielna dziedzina badań zajmująca się przekształcaniem energii w komórkach, org. i ekosystemach. Wszystkie ukł. żywe stanowią termodynamiczne ukł. otwarte. przez który przepływa strumień materii, materii i informacji Ukł. które mają funkcjonować dzięki pobieranej ze środowiska onorgii. Źródłom energii jest o pr. Słoneczne, którą producenci zamieniają w procesie fotosyntezy na en. chemiczną.

Bioenergetyka - samodzielna dziedzina badań zajmująca się przekształcaniem energii w komórkach, org. i ekosystemach. Wszystkie ukł. żywe stanowią termodynamiczne ukł. otwarte, przez który przepływa strumień materii, materii i informacji. Ukł. które mają funkcjonować dzięki pobieranej ze środowiska energii. Źródłem energii jest e. promieniowania słońca, którą producenci zamieniają w procesie fotosyntezy na en. chemiczną.

Bioindykacja i bioindykatory - bioindykacja to wrażliwość organizmów na zmiany zachodzące w środowisku. Bioindykatory (gat. wskaźnikowe) to org. których obecność, brak, lub zachowanie się wskazuje na występowanie określonego składnika w środow. np. rak szlachetny, pstrąg, jętki.

Biomasa - ilość wagowa materii org. zawartej w organizmie zwierzęcia lub rośliny. Jest to także ilość materii org. wytworzonej przez populację, zespól organizmów danego środowiska, na danej przestrzeni, w jednostce czasu. Stanowi miarę produktywności biologicznej. W szeregu sukcesyjnym całkowita biomasa układu wzrasta.

Biotop i rodzaje - obszar zajęty przez określoną biocenozę, jednorodny pod względem warunków klimatycznych, glebowych i biotycznych. Biotop określa równe fizyczne i chemiczne środowisko, czyniąc biotop synonimem ekosystemu.

Budżet energetyczny heterotrofów: - B.e.h. oparty jest na zasobach energii zgromadzonej przez autotrofy. Substancje pobierane jako pokarm przez organizmy cudzożywne i zawarte w komórkach roślinnych, czy zwierzęcych, stanowią niekiedy jedne źródło materiałów w tym również wody i soli mineralnych jakie pobierają heterotrfy. Do heterotrtów zaliczamy większość bakterii, grzyby, niektóre rośliny pasożytnicze oraz wszystkie zwierzęta. Formy odżywiania heterotroficznego są bardzo rożne. Te, które odżywiają się żywymi org. biofagi, martwą częściamą roślin i zwierząt to saprofagi. Biofagi ze względu na rodzaj pożywienia oraz związane z nim miejsce w łańcuchu pokarmowym dzielone są na 2 grupy fitofagi(roślinne) i zoofagi(zwierzęce). Bilansowanie energii odbywa się dzięki schematowi. Energia spożyta lub konsumpcja (C) stanowi podst. Parametr budżetu energetycznego heterotrofów. Część energii zostaje wykorzystana do budowy tkanek organizmu, określamy ją jako procedurę (P), część zużywana jest jako paliwo w procesie przemiany materii. Ilość energii zasymilowanej. A = P+R = C - FU; Jest niższa niż dość ilość energii przyswojona w rzeczywistości, z tego względu wyróżnia się niekiedy ilość energii przyswojonej (D) D = P + R - U = C - F. Istotne znaczenie ma ocena całkowitej ilości energii biorącej udział w gospodarce wart. ta jest zawarta w pojęciu asymilacji.

Budżet energii - ocena energetyczna zjawisk ekologicznych oparta jest na danych określających zawartość, zapotrzebowanie i zużycie energii zarówno przez organizmy, jak i w całych układach. Energia zawarta w środowisku może być dzielona na dostępną oraz na niedostępną dla organizmów. Energia pobrana ze lodowiska może być zużyta w całości bądź tylko częściowo przez organizm. Stosunki energetyczne u autotrofów i heterotrofów kształtują się odmiennie. System zależności i stosunków energetycznych org. z jego otoczeniem jest bardzo złożony. Bilans energetyczny: ΔE = ΔRe + s; ΔE - przychód energii; ΔRe - przyrost retencji energii; s - straty energii.

Chemosynteza występuje u tych organizmów, które nie mają barwników absorbujących promieniowanie, może ona przebiegać bez promieniowania słonecznego, zachodzi u bakterii siarkowych, azotowych i żelazowych, których nazwy związane są z źródłami energii. Chemosynteza nie odgrywa większej roli w procesach zachodzących w biosferze, na tej drodze jest asymilowany jedynie 1% energii, znajdującej się w obiegu biologicznym refugium (refugia) - (lać) ostoja obszar o lokalnych warunkach sprzyjających przeżyciu gatunku, gdy na otaczających terenach osobniki tego gatunku wyginęły wskutek zmian. Mogą to być na przykład drobne zbiorniki wypełnione wodą morską, powstałe na w zagłębieniach skalnych oraz zagłębieniach dna morskiego, jaskiniach na okres odpływu. Skupione w nich organizmy roślinne i zwierzęce mają możliwość aktywnego życia. Mimo wypełnienia tych zbiorników wodą morską panujące tu warunki różnią się znacznie, głównie pod względem zasolenia, temperatury i zawartości tlenu od tych które panują w otwartym morzu.

Cykl hydrologiczny - proces całego krążenia wody hydrosfery w zamkniętym obiegu pod wpływem energii słonecznej i sił ciążenia.

Czyn. abiotyczne ekos. a)Światło - wpływ na rośliny ma wpływ na przeb. Fotosyntezy, pod wpływem światła zachodzi synteza chlorofilu, reakcje fototropiczne, decyduje o pion. rozm. roślin w zbiornikach wodnych. Światło decyduje o wilk liści, kształcie komórek miękiszu palisadowego, ułożeniu chloroplastów i ich ruchu, ułożeniu liści w mozaikę lub brzegiem do słońca. Wpływ zw. na aktywność życiową porę żerowania, cykle życiowe, wykształt. fotoreceptorow b)temperatura wpł. na rośl. każdy gat. ma optimum termiczne, enzymy rosi mają swoje optimum temp 20°C. Strefowy ukł. roślin wpł. na zw. każdy gat. ma swoje optimum termiczne, lądowe zmiennocieplne nie wyst w stref bardzo chłodnych, a w klimacie umiarkowanym w porze chłodnej zapadają w anabiozę, stałocieplne wyst. w stref równikowej, wiele gat. wymaga cyklicznych zmian pór roku c)wilgotność wpł. na rośl: kserofity hamują transpirację, sukulenty magazynują wodę lub rozwijają system korzeniowy, mezolity ograniczają transpirację, pod czas suszy giną bo maja słabo rozw system korzeniowy. wpł na zw zatrzymywanie wody w pęcherzu moczów metabolizm oszczędzający wodę, wydalanie kwasu moczowego, modyfikacją pokrywy ciała w kierunku zapobieżenia wysychaniu d) powietrze wpł. na rośl: odp ilość C0₂ potrzeb jest do fotosyntezy wiatr wpł pośrednio na rośl: przesuwanie podłoża, wysuszanie gleby oraz bezpośrednio przez zwiększenie transpiracji, zmianę kształtu i uszkodzenia mechaniczne, wiatr sprzyja zapylaniu i przenoszeniu diaspor komórkowego, powietrze jest środowiskiem życia wielu organizmów w tym owadów i ptaków.

Dolny i górny punki krytyczny - wyrażona liczbowo wartość progowa danego czynnika poniżej którego organizm nie może istnieć nazywana jest punktem krytycznym. Najniższe dopuszczalne natężenie danego czynnika jego dolna wartość progowa określana jest minimum lub dolny punkt krytyczny, najwyższe dopuszczalne natężenie czynnika maksimum lub górny punkt krytyczny.

Dominacja(współczynnik) - hierarchii socjalna, stanowi formę organizacji, występująca w grupowym życiu zwierząt, ustala się przez bezpośrednie kontakty miedzy osobnikami wchodzącymi w skład grupy, wyniku tych kontakłów tworzy się pomiędzy nimi stosunek nadrzędności i podrzędności.

Dysoperacja - oddziaływanie bezpośrednio lub pośrednio szkodliwe dla osobników. Stosunki dysoperacyjne zapewniają z reguły korzystniejsze warunki przetrwania dla całej grupy zasiedlającej dany obszar, chronią bowiem populację przed przegęszczeniem oraz zapewniają lepsze warunki pokarmowe.

Ekosystem - jednostka ekologiczna obejmująca biocenozę(zbiór populacji zamieszkującej określ. teren) i biotop( środowiska tych populacji), zachodzi w nich obieg materii i przepływ energii. Ekosystem charakteryzuje się m. in. swoistą strukt. gatunkową, troficzną i przestrzenną powstaje i ulega zmianom dzięki przekształcaniu środowiska przez jedne gatunki co wpływa na możliwości egzystencji innych(sukcesja)

Ekspansja - inwazja - zasiedlanie przez osobniki terenów nowych nie zajętych dotychczas przez żadną populację danego gatunku.

Eksploatacja populacji - problem e. p. ma podstawowe znaczenie ogólnobiologiczne. wiąże się również z zagadnieniem ochrony populacji gatunków zagrożonych, ma także podstawowe znaczenie dla gospodarki łowieckiej. Obejmuje on również dział badań zakresu ekologii eksperymentalnej, której celem jest wyjaśnienie prawidłowości przepływu energii w krótkich łańcuch pokarmowych oraz ustalenia optymalnej wydajności eksploatacji.

Eksploatcja - wykorzystanie; jedna z populacji ponosi straty druga eksploatująca korzysta ze związku.

Emisje populantów - emisja odpadów przemysłowych która została wchłonięta przez bionty. Jej wielkość określa się za pomocą bioindykatorów.

Endomit - gat lub inny takson wyst tylko w obręb. niewielkiego obszaru.

Endopasożytnictwo - endopasożyty (pasożyty wewnętrzne) są to organizmy pasożytujące w narządach wewnętrznych żywiciela stale lub czasowo we wszystkich lub w niektórych stadiach rozwoju np. liczne gatunki wiciowców, sporowce, tasiemce (Cestoda) tasiemiec nieuzbrojony (Taeniarhynchus saginatus).

Epidemia - zaraza, masowe zapadanie org na określoną chorobę zakaźną równocześnie lub w krótk. odstępach czasu.

Epiksylia - organizmy epiksyliczne to takie, które rozwijała się na butwiejącym drewnie, rozkładają celulozę.

Estywacja -sen letni, stan spoczynku organizmów umoż. przetrwanie zarówno wysok. temp jak i największej suszy.

Fazy walki o byt - pierwszym objawem walki o byt o charakterze konkurencji jest walka o samicę. W konkurencji walki o samicę zwycięża lepiej przystosowany genetycznie. Geny umożliwiają zwycięzcy ich przekazywanie potomstwu.

Fitocenoza, rodzaje - płaty roślinności - rośliny nie występują chaotycznie lecz grupują się w określone skupienia, przy czym grupy te złożone są z mniejszej lub większej , liczby gatunków, które łączy podobne wymagania ekologiczne względem środowiska. Zatem organizmy te tworzą zbiorowiska-fitocenozy. lch liczba na kuli Ziemskiej jest ogromna. Skupiają one różne gatunki, różną się od siebie fizjonomią oraz miejscem występowania. Wyróżnia się zbiorowiska(fitocenozy) np. mikroskopijne, porostów nadrzewnych, wodne, bagienne, pustynne, stepowe, leśne i inne. Wybiórczość pokarmowa w celu jej określenia tworzy się listy spożytych pokarmów, a z nich szereg preferencyjny. Preferencje wynikają z cechy smakowości. Smak - suma wszystkich bodźców odbieranych przez zmysły - ulubione dla zwierząt w toku ewolucji. O smaku decydują: właściwości odżywcze(np. zawartość białka), cechy fizyczne(np. miękkość), zawartość energii. Od tego co zwierzę preferuje zależy efekt żerowania danych konsumentów w środowisku. Całkowity wpływ zwierząt na ich bazę pokarmową zwykle przekracza konsumpcje i często jest widoczny dopiero po długim okresie czasu jako suma drobnych efektów żerowania.

Fitosocjologia - nauka o zbiorowiskach roślinnych (fitocenozach) i prawidłowościach grupowania się roślin; gł. działy fitosocjologii: morfologia zbiorowiska nauka o budowie i (strukturze fitocenoz), ekologia zbiorowisk(Synekologia), dynamika zbiorowisk(nauka o powstawaniu i rozwoju fitocenoz) oraz systematyka zbiorowisk, której zadaniem jest ustalenie typów fitocenoz i zgrupowanie ich w system naturalny.

Flora - Ogół gatunków roślinnych i niższych taksonów (podgatunek, forma, rasa) występujących na danym obszarze np. flora tatrzańska, flora glonów zalewu goczalkowickiego. flora + roślinność = szata roślinna; badaniem flory zajmuje się florystyka, która jest podstawą fitochronologii.

Fluktuacje - zmiany liczebności, nieuporządkowane, przypadkowe odchylenia od jej średniej wielkości. Wzór zgodnie z którym zachodzą fluktuacje jest charakterystyczny dla danego gatunku.

Fotosynteza - proces przyswajania przez rośliny CO₂, przy współudziale wody i udziale energii słonecznej i niektórych barwników, w wyniku czego powstaje materia organiczna - biomasa, oraz powstaje tlen. Słońce jest źródłem 99% energii decydującej o gospodarce cieplnej i powierzchniowych warunkach Ziemi. Atmosfera stanowi pierwszy filtr dla promieniowania Słońca. Odbija ona część promieniowania słonecznego, część jest pochłaniana. Czynnikiem decydującym o natężeniu promieniowania jest szerokość geograf. Promieniowanie docierające bezpośrednio do powierzchni Ziemi jest dodatkowo modyfikowane przez charakter zbiorowiska roślinnego. Zróżnicowane warunki promieniowania, występujące w zbiorów roślinnych, w których bujne ulistnienie powoduje pochłanianie światła w warstwie koron. Najwięcej światła dociera do dna lasów sosnowych, najmniej do dna lasów jodłowych. Do najciemniejszych lasów liściastych należą buczyny i dąbrowy. Występujący u krasnorostów barwnik wychwytuje światło widzialne, a następnie przekazuje chlorofilowi. Klon rosnący w Norwegii wymaga do życia 10 razy więcej światła niż klon rosnący w okolicach Wiednia. Liczne gatunki drzew w okresie młodości różana się b. bobrze pod zwanym okapem drzew. Można je zaliczyć do cieniolubnych podczas gdy inne w okresie; dojrzałości są światłolubne.

Gatunek biologiczny - grupa organizmów mających podobne cechy, wspólne pochodzenie i zdolne do krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa.

Gatunek charakterystyczny - takie gatunki, które występują tylko w obrębie zespołu roślinnego(tj. zbiorowisko roślinne odróżniające się od innych swoim składem gatunkowym) lub spotykane są tu częściej.

Gatunek synantropijny: A) Synantropijna roślinność - dzikie zbiorowiska roślinne występ. Na siedliska których po zniszczeniu przez człowieka pierwotna roślinność naturalna, roślinność synantropijna obejmuje zbiorowiska ruderalne i segetalne, przeważają tutaj terofity; składa się ona z gat. rodzimych które rozprzestrzeniły się z siedlisk naturalnych na wtórne(pokrzywa), bądź z gatunków obcych-wprowadzonych przez człowieka lub rozprzestrzeniających się samorzutnie(moczarka kanadyjska). Roślinn. synantrop. Jest często pionierska. B) Synantropijne zwierzęta - gat. zwierzęce przebywające stale lub okresowo w siedliskach człowieka lub w ich pobliżu w celu poszukiwania pokarmu, schronienia msc gniazdowania ale nie udomowione celowo np. bocian biały wróbel, mysz domowa, mucha domowa.

Gatunki wymierające wymieranie jest spowodowane tymi samymi czynnikami co rozwój ewolucyjny, a więc walkę byt i doborem naturalnym. Wymierają bowiem te gatunki które w wyniku ewolucji innych gatunków i stopniowych zmian środowiska utraciły swoje dominujące właściwości przystosowawcze w stosunku do biotycznych i abiotycznych warunków środowiska. Jest to proces powolny poprzedzony stopniowym zmniejszaniem się zasięgu występowania i jego liczebności.

Helobionty - światlolubność. helifotity-światłolubne np. rumianek, rośliny dla których optymalne warunki życiowe stwarza pełne oświetlenie. zaciemnienie zaś jest szkodliwe m. in. Brzoza.

Heterobionty -występujące na pograniczu siedlisk wodnych i lądowych.

Heterotermy - stałocieplne w okresie aktywności, w okresie spoczynkowym temp. ciała znacznie się obniża.

Higrofile - zwierzęta środowisk wilgotnych np. ślimaki, komary, stonogi, są wrażliwe na zmiany .wilgotności, gdy środowisko wysycha przechodzą w stan estywacji.

Homeostaza - tendencja organizmu do zachowania stałości środowiska wewnętrznego, tj. minimalizacja wahań temp. ciała lub ciśnienia osmotycznego.

Homeostaza ekosystemu - Przyroda ma nadzwyczaj cenną umiejętność samoregeneracja wykorzystuje w tym celu wszelkie środki jej dostępne(powietrze do utleniania, mikroorganizmy - rożki zanieczyszczeń, bogaty świat flory i fauny -odtwarzanie łańcucha pokarmowego. Istotną cecha materii ożywionej zw z warunkami egzystencji, jest przeciwstawienie się wszelkim zmianą , gdyż obecne ustabilizowane warunki egzystencji, jest przeciwstawienie się wszelkim zmianą, gdyż obecne ustabilizowane warunki egzystencji są dla org. najkorzystniejsze (org. najlepiej się do nich zdążył przystosować. Tego rodzaju homeostaza funkcjonuje na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Zarówno dążność do rozmnażania się jak i homeostazę, a także konkurencja do źródeł, surowców i energii wytwarzają stan względnej stabilizacji biologicznej, zw. mianem równowagi ekologicznej. Regulacje - homeostazy przebiegająca w sposób naturalny można zilustrować przykładami w biocenozach roślinnych, zwierzęcych. Zasoby pokarmowe są naturalnym czynnikiem regulującym. Żyzna gleba sprzyja wzrostowi roślinności. Obfitość roślinności prowadzi do rozmnażania się zw. trawożernych, których nadmiar mógłby doprowadzić do wyjałowienia terenu. Zapobiega temu obecność drapieżnych zw. mięsożernych. Im bogatsza jest biocenoza w gatunki tym lepsza jest homeostaza. Ważnym czynnikiem homeostazy jest konkurencja między populacjami o pokarm, światło, wodę.

Homoiotermy - organizmy stałocieplne, stałocieplność związana jest z wysokim i stałym poziomem przemiany materii. Wyróżniamy heterotermy, które mają zdolność obniżania temper, swego ciała w jakimś momencie np. niedźwiedź w czasie snu. Jednostki taksonomiczne: ROŚLINY: królestwo, gromada, klasa, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek (odmiany, formy). ZWIERZĘTA: królestwo, typ, gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek, podgatunek.

Hydrobionty - zwierzęta i rośliny żyjące w środowisku wodnym, odznaczają się różnymi przystosowaniami np. większość zwierząt wodnych do oddychania tlenem rozp. w wodzie, zależnymi również od zamieszkiwanej strefy np. zwierzęta głębinowe do wysokiego ciśnienia hydrostatycznego.

Hydrosfera - wodna powłoka Ziemi, przenikająca skorupę ziemską i atmosferę, obejmuje wody powierzchniowe, atmosf., podziemne, lodowce oraz parę wodną w atmosferze i skorupie ziemi. Jest najstarszym środowiskiem biosfery i niej wywodzą się org. lądowe.

Imisja skażeń - obejmuje ona emisję skażeń, która zostaje wchłonięta przez biosferę. Wielkość emisji określa się za pomocą bioindykatorów.

Jednostki syntaksonomiczne - A) Rośliny: królestwo, gromada, klasa, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek (odmiany, formy); B) Zwierzęta królestwo, typ, gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek, podgatunek.

Jezioro jako biocenoza - schemat. 1.Strefa przybrzeżna,

2.Litoral - plankton, ślimaki, 3.Sublitoral - glony, mchy wodne, mięczaki, larwy owadów, pierścienice, 4.Dno pokryte osadami

Kanibalizm- pożeranie się tego samego gatunku, wskutek głodu, zagęszczenia populacji częsty np. u owadów pajęczaków.

Katastrofa ekolog.- trwałe (nieodwracalne w naturalny sposób) uszkodzenie lub zniszczenie dużego obszaru środow. przyrodniczego, wpływ, negatywnie bezpośrednio lub pośredni ona zdrowie często życie ludzkie. W ekologii nieodwracalne zniszczenie strukt. i funkcjonowania ekosystemu zachodząca bez możliwości wytworzenia się zespołów lub ogniw zastępczych(kompensacyjnych).w wyniku zachwiania równowagi w tych ekosystemach, katastrofa ekolo. prowadzi do nieodwracalnych jakościowych i ilościowych zmian w: łańcuchu pokarmowym(zmienia się charakter przepływu energii i informacji) w efekcie czego następuje załamanie przynajmniej jednego z organów troficznych, (producenci, konsumenci. destruenci) bez których nie może istnieć ekosystem. Kat. ekol. są spowodowane nagłymi lub długotrwale kumulującymi się w czasie zmianami warunków fizycznych i chemicznych siedliska, przekraczając granicę tolerancji biocenozy, katastrofy antropogeniczne - powodowane przez człowieka (emisja szkodliwych gazów i cieczy), kat. nieantropogenicznych(katastrofy naturalne) klęski żywiołowe(powodzie, susze, cyklony, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, pożary lasów.

Klimaks - W przypadku obszarów bardziej zróżnicowanych, w obrębie jednego biomu występują różne stadia szeregu sukcesyjnego, zazwyczaj prowadzą one do tego samego stadium końcowego-klimaksu. Biocenozy klimaksowe stanowią ostatnie stadium szeregu sukcesyjnego, uformowanie się końców tj. klimaksowego stadium sukcesji z czynnikami klimatycznymi. Liczne czynniki mogą uformować stadium klimaksowe, są to np. klimat, czyn. edaficzne, biotyczne, organizacja wewnętrzna układu itp. Klimaks należy rozumieć jako to stadium sukcesji, w którym aktywny proces rozwoju jest bardzo powolny, lecz odbywa się ciągle.

Klimat Ziemi - jest czynnikiem który najaktywniej i najostrzej porządkuje szatę roślinną kuli ziemskiej. Klimatem nazywamy charakterystyczne dla danego obszaru, corocznie powtarzające się ukł. zjawisk i procesów atmosferycznych. Klimat kształtuje się pod wpływem różnych czynników(pr. słoneczne, obieg wilgoci, cyrkulacja atmosferyczna, szer. geograficzna, ukszt. terenu, dział. człowieka). Elementami klimatu są: nasłonecznienie, temperatura, wilgotność pow. zachmurzenie, opady, ciś. atmosferyczne, kier. i prędkość wiatru. Układ klimatów kuli ziemskiej jest strefowy. Zakłócenia w tym ukł. powodują łańcuchy górskie szczególnie wys. w pobliżu morza.

Kolonie monoqiniczne i pouginiczne - zgrupowania owadów słonecznych, obejmują skupieni rodzinne ponieważ osobniki tworzące takie zgrupowania stanowią potomstwo jednej samicy.

Konkurencja - współzawodnictwo między gatunkowe lub różnych gatunków o te same czynniki środowiska np, pokarm, przestrzeń

Konkurencja, rodzaje - (współzawodnictwo) K. przestrzenna -niedopuszczanie innego przedstawiciela gatunku na swoje terytorium, - K. pokarmowa - u roś. przede wszystkim konk. korzeniowa; - K. rozrodcza - tylko u zwierząt.

Konsumenci - Organizmy cudzożywne, nie wytwarzają związków organicznych z nieorganicznych. żywią się wyprodukowaną przez roślin lub zawartą w tkankach zwierząt materią organiczną, do heterotrofów zaliczamy większość bakterii, grzyby, niektóre rośliny pasożytnicze oraz wszystkie zwierzęta. Konsumenci to: roślinożercy(konsument bezpośredni), drapieżcy (dwa poziomy troficzne I- drapieżcę - małe, II-drapleżniki większe np. lwy, rekiny, delfiny, wilki nie mają naturalnych wrogów i Pasożyty.

Kontaminacja polutantów - występowanie odpadów w miejscach niepożądanych ze względu na bezpieczeństwo ludzi.

Kooperacja - oddziaływanie nie antagonistyczne(pozytywne), protokooperacja, mutualizm.

Kooperacja - współdziałanie osobników w celu przeżycia; związek międzygatunkowy(mutualizm, komensalizm) symbiotyczny oraz tolerancyjny między gatunkami, których potrzeby nie pokrywają się.

Krzywa logistyczna liczebności - charakteryzuje populacje opanowujące nowe siedlisko o ograniczonych zasobach. Populacja przechodzi fazę wzrostu do momentu opanowania środowiska, a następnie wkracza w fazę równowagi, W niektórych przypadkach po osiągnięciu wartości szczytowej następuje krótki okres spadku liczebności, a dopiero po nim . liczebność populacji stabilizuje się na nieco niższym poziomie.

Kserofil, kserofit - kserofile to gatunki wykazujące dużą odporność na suszę. Kserofity - rośliny żyjące w warunkach długotrwałej suszy powietrza i gleby np. na pustyniach, stepach, nagich skalach.

Las jako biocenoza - Każdy ekosystem skł. się z elementów abiotycznych i biotycznych , celem i abiotyczne (światło , woda, gleba) tworzą biotop (nieożywiona część ekosystemu). Ożywiona część (biocenozę) tworzą elementy biotyczne (rośliny i zwierz.) pozostające między sobą w różnego rodzaju zależnościach. Las jest najbardziej złożonym ekosystemem lądowym w którym, głównym składnikiem są drzewa. Układ roślinności(struktura) w typowym lesie jest warstwowy. Wyróżnia się: drzewostan, podszył, runo leśne - jest miejscem występowania wielkiej liczby owadów: blonkówek, muchówek, chrząszczy, motyli, pluskwiaków, mrówek. Ssaki: myszy, zające, ryjówki, jeże. Gady: żmija, zaskroniec, jaszczurki. Ściółka leśna i powierzchniowa warstwa gleby z podziemnymi częściami roślin jest miejscem, w którym bytują różne organizmy, głównie saprobiontyczne zwane edafonem - ogół drobnych org. roślinnych i zwierzęcych żyjących w powierzchniowych warstwach gleb. Należą tu drobnoustroje (bakterie, grzyby, pierwotniaki), glony, nicienie, pajęczaki, wije, i larwy owadów. Edafon ma wpływ i na strukturę i żyzność gleby. Saprotrofy = Saprotrofy (bakterie, grzyby, rośliny z rodz. storczykowatych) + saprofagi (detrytofagi = detrytus, koprofagi = odchody, fekalia, nekrofagi = padłe zwierzęta) żyjące w środowiskach obfitujących w warstwę matem organicznej i korzystające z niej jako pokarmu. Ze zw. roślinożernych w biocenozach leśnych zasługują na uwagę sarny, jelenie, zające oraz liczne owady - szkodniki drzew: barczatka sosnówka, osnuja gwieździsta kornik drukasz. Owady mają licznych wrogów wśród ptaków: sikory, kukułki, wilgi, drozdy - żerują w koronach: drzew, dzięcioły kowaliki - żerują na pniach, pokrzewki kosy - żerują w zaroślach krzewów, głuszce - na ziemi. Drapieżniki reprezentują: ssaki - lis, wilk, ryś, kuna leśna, ptaki - kanie, sokoły, puchacze, jastrzębie.

LC.LT - wskaźniki używane przy próbach populacyjnych; LC - letter concentration (stężenie dot. pełnej śmiert. LT - letter time (określa czas występowania śmiert. LT₅₀ - czas po którym umiera połowa pop)

Liczebność i zagęszczenie - całkowita liczebność populacji zamieszkującej określony areał oraz zagęszczenie osobników na jednostkę powierzchni są elementami struktury populacji. Określenie całkowitej liczebności stosowane jest gdy granice populacji są określone wyraźnie w przestrzeni, a pogłowie łatwe do policzenia Ocena liczebności całkowitej stosowana jest w odniesieniu do gatunków rzadkich lub ginących, o dużych wymiarach ciała Zagęszczenie populacji określa stopień nasycenia przestrzeni osobnikami danego gatunku. Miarę zagęszczenia stosuje się tam, gdzie nie ma możliwości policzenia wszystkich osobników, bądź granice przestrzenne populacji nie są wyraźne. Podstawowym określeniem zagęszczenia jest stosunek liczby do powierzchni. Zarówno zagęszczenie jak i liczebność całkowita wykazują znaczne zmiany w czasie, które mogą mieć różny charakter związany z. np właściwościami biologicznymi gatunku, sezonową zmiennością środowiska. Metody oceny liczebności i zagęszczenia można podzielić na bezwzględne i względne. Do bezwzględnych zaliczamy liczenie bezpośrednie osobników (osobniki duże), ocena liczebności przez znakowanie (obrączkowanie, malowanie barwnych plam. amputacja palców), wskaźnik Lincolna: - liczenie śladów: - ocena poprzez analizę odpadów produkowanych przez zwierzęta Względne metody oceny liczebności to: - technika wyłowu selektywnego: - metoda kwadratów i obręczy: -metoda wycinków gleby bądź mułu.

Liczebność populacji - liczba osobników w populacji. Na liczebność wpływa różnorodność danej populacji oraz jej śmiertelność, czynniki zewnętrzne (wilgotność, temperatura, susza) oraz wpływ innych organizmów.

Litosfera - stanowi fazę stalą ziemi, jej skorupę zew. sięgającą w głąb do 2900km². Powierzchnia war. Ziemi, zwana litosferą właściwą. sięga 50 km i jest złożona gł. z Si i i Al. Zasadniczą skalą wchodzącą w jej skład jest granit. Pod powierzchnią litosfery właściwej, na gł. 50÷80 km położona jest astenosfera, skł. się z Si i Mg.

Łańcuch troficzny(pokarmowy) - zależności pokarmowe wiążące w danej biocenozie gatunki producentów, reducentów i konsumentów. Propagacja - obejmuje związki rozrodcze między osobnikami, w wyniku których następuje zwiększenie sianu liczebności populacji.

Łańcuch troficzny: struktura tworzona przez kolejne ogniwa przekazywania materii i energii w ekosystemie. Każde ogniwo jest pożywieniem następnego ogniwa. 2 typy łańcuchów:1) ł. spasania - producentem jest zawsze roślina, 2) ł. detrytusowy - ogniwem wyjściowym jest martwa materia organiczna zjadana przez mikroorganizmy lub zw. saprofagiczne.

Metabolizm autotrofów - to ogół przemian materii(przemiany energii, reakcje chem. zachodzące u autotrofów) energie na przeminę materii autotrofy zdobywają na drodze chemosyntezy i fotosyntezy. Chemosynteza: H₂S + O₂ → H₂O + S + O → H₂SO₄NO₂ + O₂ → NO₂ Fotosynteza: 2FeCO₃ + O → 2Fe(OH)₃ + 2CO₂; Chemosynteza jako forma zdobywania energii wskazuje się procesem mało wydajnym w porównaniu z fotosyntezą.

Metabolizm heterotrofów - cześć energii spożytej zostaje wykorzystana do budowy nowych tkanek organizmu, cześć wykorzystywana jako paliwo w przemianach energii i określana jako energię; kosztów utrzymania lub metabolizmu.

Mezofil - organizm wymagający znacznej wilgotności względnej powietrza(atmofile),

Mezofile - atmofilie org. wymagające znacznej wilgotności względnej powietrza.

Migracja - przy migracjach wewnątrz populacyjnych osobniki nie opuszczają granic populacji tylko przesuwają się z miejsca na miejsce zmieniając terytorium. Opuszczenie obszaru zasiedlania populacji to emigracja, imigracja - osiedlanie się na obszarze zajętym przez populację osobnika pochodzącego z innej populacji, permigracja - czasowe osiedlenie się osobników obcych na terytorium populacji. Osobniki migrujące stanowią grupę ekspansową, która dokonuje inwazji i zasiedlania nowych terenów.

Mikroklimat - klimat charakterystyczny dla małej części środowiska która odróżnia się od otoczenia wysokością wahaniami temp wilgotnością, szybkością ruchów powietrza.

Mimetyzm - upodobnianie się niektórych gatunków kształtem, barwą, deseniem, do środowiska.

Minimum Liebiego- prawo to mówi, że możliwości rozwoju organizmu określa ten składnik, którego jest najmniej. Jest to więc czynnik ograniczający Czynnikiem ograniczającym np.: wzrost i rozwój rośliny może być niedobór wody, składnika pokarmowego (np. związki azotu), światła, natomiast u zwierząt -niedobór białka, witamin, wody. producenci - organizmy autotroficzne, mają zdolność syntezy związków organicznych z nieorganicznych za pomocą energii promienistej (fotosynteza) lub uzyskanej w wyniku utlenienia związków nieorganicznych (chemosynteza).

Monitoring ekologiczny - system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska np. powietrza, wód, realizowany przez jednostki organizacyjne administracji państwowej i samorządowe. Celem monitoringu jest zwiększenie skuteczności działań na rzecz ochrony środowiska przez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących aktualnego stanu środowiska i zmian w nim zachodzących. Działalność Państw. Monitor. Środo. koordynuje Główny Inspektor Ochr. śród.

Mutualizm - interakcje międzygatunkowe. które dają korzyści obu stronom, ścisła współzależność dwu gatunków, przy czym jeden gatunek nie jest zdolny do życia bez obecności drugiego. Np: -rośliny motylkowe i bakterie brodawkowe wiążące N, -stała obecność wiciowców w przewodzie pokarmowym termitów, -występowanie w żołądkach przeżuwaczy pierwotniaków rozkładających celulozę, -u człowieka pałeczka okrężnicy stale obecna w jelicie grubym

Neutralizm - wzajemna tolerancja ze strony komponentów zespołu konkurencyjnego. Działalność jednego z nich nie wpływa na drugi.

Ochrona gatunkowa - działalność mająca na celu zachowanie rodzimych dziko żyjących gatunków zwierząt, roślin i grzybów, realizowane ze wzgl. naukowych gospodarczych i kulturowych na podst. odpowiednich przepisów prawnych, obejmuje gatunki rzadkie, osiągające w danym kraju granice swych zasięgów, zagrożone wyginięciem w skutek zmian środowiska lub niszczenia przez człowieka w Polsce ochr. gat. podlegają liczne gatunki roślin i zwierząt. Nie wolno ich zabijać chwytać przenosić na inne stanowiska, niszczyć ich gniazd i lęgowisk. Ochr. Gat, roślin całkowita obejmuje wiele gat. nie wolno ich niszczyć usuwać ich z siedlisk lub przenosić na inne miejsca.

Ołów, cynk, kadm - Ołów - jest trucizną ogólnie ustrojowa. Jest wchłaniany przez błony śluzowe dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Skóra nie odgrywa większej roli we wchłanianiu ołowiu. Ołów działa na ukł. krwiotwórczy, ukł. nerwowy, sercowo - naczyniowy, oddechowy, nerki, ma też wpływ na rozrodczość. Zaobserwowano zwiększoną wrażliwość na działanie ołowiu w wyniku wzrostu temp. Stęż. ołowiu w powietrzu wynoszą od 2×0,001 od 4×0,001mg/m³ w miastach o dużym nasileniu samochodowego i około 0,2×0,001 mg/m³ w większości obszarów podmiejskich. Stężenia w wodzie pitnej są z reguły mniejsze niż 0,01 mg/m³, ale w okolicach gdzie występuje "miękka" woda i gdzie używa się ołowianych rur, lub pojemników do ich przechowywania stężenia mogą osiągać 2÷3 mg/dm³. Ołów stanowi trwałe zanieczyszczenie środowiska. Kadm - (Cd) pył, pary i dymy są wchłaniane przez błony śluzowe dróg oddechowych zw. kadmu mogą być wchłaniane przez przewód pokarmowy. Kadm jest zaliczany do najbardziej toksycznych metali. Powoduje zatrucia ostre i przewlekłe. Wywołuje uczucie suchości w gardle, kaszel, bóle głowy, duszności, wymioty, sinicę, niewydolność krążenia, degenerację wątroby i nerek. Działa ponadto teratogennie, mutagennie i rakotwórczo. Kumuluje się w org, w pow. atmosferycznym może wys. do 0,001×0,001 do 0,5×0,001 mg/m³ , w wodzie pitnej do 0,000001 mg/cm³. Bardzo trwały w glebie skąd przenika do roślin i warzyw jadalnych. Cynk (Zn) - niezbędny przy syntezie zw. regulujący wzrost i rozwój roślin. Jest skł. insuliny i wielu enzymów między innymi czynnych w przemianie białek i węglowodanów. Objawy niedoboru u roślin to chloroza i karlenie liści, u zwierząt i człowieka powolne gojenie się ran, łamliwość włosów i paznokci, choroby skóry, zaburzenia rozwoju skóry, zaburzenia rozw. i czynności gonad, oczu, skóry, kości. W obrębie populacji obserwujemy zwykle znaczne zróżnicowanie os, decydujące o tym, że gatunki biologiczne stanowią systemy skł. się z różnych nierówno wartościowych pod licznymi względami form. wykazujących również odmienne właściwości ekologiczne. Zróżnicowanie to przejawia się w postaci struktury wiekowej i płciowej. Struktura płciowa stanowi najprostszą formę struktury demograficznej populace. Populacje jednopłciowe stale zaw. os żeńskie, rozmnażające się partenogenetycznie. Stała partenogeneza należy do wyj. w świecie zwierzęcym( ryby z gatunku Molienisja żyjące w Meksyku i Teksasie). Partogeneza stała wys. częściej w świecie roślin gdzie towarzyszy płciowej formie.

Pandemia - epidemia określonej choroby najczęściej zakaźnej, obejmująca b. duże obszary (kraj, kontynent)

Park Narodowy - rezerwat biosfery - najcenniejszy obszar pod względem przyrodniczym, który zachował jeszcze walory naturalne i unikatowe wartości przyrodnicze w skali światowej. Są to obszary rozległe, liczące ponad 1000ha. Wyróżniają go cechy reprezentatywne dla rozległych stref biogeograficznych oraz różnych typów ekosystemów. Obszary te obejmują niektóre ekosystemy. W obrębie parku narodów, pewne narodowego mogą być uznane za rezerwaty ścisłe, a pozostałe za częściowe. Obiekty uznane za światowy Rezerwat Biosfery - Park Babiogórski, Białowieska, Słowiński, Bieszczadzki.

Pasożyt, pasożytnictwo i rodzaje - pasożytnictwo to jen z form współżycia z gat. organizmu z których jeden (pasożyt) żyje stale lub czasowo kosztem drugiego-żywiciela będącego dlań środowiskiem życia i źródłem pokarmu Pasożytnictwo powstało drogą ewolucji zapewne z innych form. współżycia (komensalizm, mutualizm) i stanowi przystosowanie o swoistym, rozmaitym u różnych pasożytów charakterze i stopniu powiązania z żywicielem. Rodzaje pasożytnictwa: p. czasowe np. tylko w czasie pobierania pokarmu, (kleszcze) lub tylko w określonym stadium i rozwoju(gzy, motylica wątrobowa), p. stałe - w ciągu całego życia (glista ludzka), p. fakultatywne - nieskończone, p. obligatoryjne - niezbędne dla życia danego organizmu pasożytniczego, p. zewnętrzne - na powierzchni ciała zywiciela(wszy, splewki), p. wewnętrzne - w jego narządach, tk. komórkowe(lasiemce, przywry) Pasożyt jest przyczyną wielu chorób u roślin i zwierząt.

Pestycydy - substancje syntet. lub naturalne stosowane m. in. do ochrony człowieka, zwierząt hod., roślin uprawnych, produktów żywnościowych przed szkodliwymi org. roślinnymi i zwierz. P. są np. insektycydy, rodentycydy, herbicydy - stosowane m. in. w postaci proszków do i opylania, fumigantów, aerozoli.

Petrusewicza - energia zawarta w pokarmie dostępnym dla osobnika wyjmowana jest z zasobów (materiał wchłonięty MR), przy czym może on być zjedzony w całości, bądź częściowo. Pozostawione resztki stanowią materiał nie wchłonięty (MR), przy czym może on być zjedzony w całości, bądź częściowo pozostawione resztki stanowią materiał nie zużyty (NU). I etap aktywności troficznej heterotrofów można przedstawić wzorem: MR = C - NU

Pionowa struktura ekosystemów wodnych - Strefa literałowa -zasiedlona jest w licznych typach zbiorników i słodkowodnych oraz mórz i oceanów przez roślinność zakorzenioną na stałe w dnie. Strefa pelagialna - ma roślinność złożoną z mikroskopijnych glonów. Strefowość występuje również w przypadku bentosu, który obejmuje zespoły org. związanych biologicznie z dnem zbiorników.

Pleocen (holocen) - pełny układ ekologiczny, na który składają się wszystkie populacje roślinne i zwierzęce zamieszkujące dany ekosystem i pozostające z sobą w związkach pokarmowych np. biocenoza.

Płat roślinności - nazywamy pewną przestrzeń porośniętą jednolitą roślinnością której przynależność do określonego zespołu nie chcemy bądź też nie potrafimy ustalić.

Poikilotermy - są to organizmy, które mają zmienną temp. ciała, i poziom troficzny jest rożny brak skutecznych mechanizmom regulacji termicznej Wyprodukowane ciepło szybko jest oddawane, ponieważ brak jest powłoki ciała. Temp jest równa temp. otoczenia.

Pokrycie - współczynniki. Współczynnik procentowy zajmowanej powierzchni, czyli projektywne pokrycie danego gatunku: B = (A/n) × 100%; n- liczba pomiarów; A - liczba dotknięć danego gatunku; Współczynnik udziału poszczególnych gatunków w biocenozie: E = (c/e) × 100%; c - suma wszystkich dotknięć danego gatunku na 100 pomiarów, e - suma dotknięć wszystkich gatunków.

Polimorfizm - obejmuje ,zjawisko zróżnicowania budowy osobników i ich przystosowanie do pełnienia określonych funkcji w społeczeństwie np. kolonie mrówek, pszczół.

Populacjologia - dział badań dotyczących populacji różnych gatlunków; zajmuje się strukturą populacji i zmianami jakim ona podlega, bada różnice między populacjami tego samego gatunku, żyjącymi w różnych warunkach środowiskowych.

Poziom troficzny - organizmy występujące w biocenozach można uszeregować w grupy ekologiczne. Producenci I poziom trof. złożony ze wszystkich populacji autotrofów. Roślinożercy to II poziom troficzny który obejmuje gatunki konsumentów bezpośrednich. Należące tu org. `spasają' wyprodukowane przez rośliny materiały przez zgryzanie bądź wysysanie. Grupa ta czasem określana jest jako konsumenci I. Zwierzęta drapieżne zaliczane są do dwóch poziomów troficznych. Pierwszy przejmuje małe drapieżce, które eksploatują gatunki roślinożerców o podobnych rozmiarach ciała. Drapieżcy tej grupy są z kolei pokarmem dla innych drapieżników. Grupa drapieżców o dużych rozmiarach obejmuje gatunki eksploatujące liczne biocenozy np. ich przedstawicielem jest człowiek Liczba poziomów troficznych drapieżców jest zależna od ich składu. gatunkowego. Osobny poziom troficzny stanowią organizmy saprofagiczne, rozkładające materię organiczną do związków nie organicznych. Poziom ten stanowią destruenci.

Prawo minimum Liebiga - mówi, że możliwości rozwoju organizmu określa ten składnik, którego jest najmniej. Jest to tak zwany czynnik ograniczający. Czynnikiem ograniczającym np. wzrost i rozwój roślin może być niedobór wody, składnika pokarmowego np. zw. azotu, światła, natomiast u zwierząt niedobór białka, witamin, wody.

Producenci (autotrofy) - organizmy, które mają zdolność syntezy związków organicznych ze nieorganicznych za pomocą energii promienistej lub uzyskanej w wyniku utlenienie związków nieorganicznych.

Propagacja - podstawowy typ koakcji wewnątrz populacyjnej, obejmuje ona związki rozrodcze między osobnikami, w wyniku których następuje zwiększenie stanu liczebności populacji. Dzięki propagacji wyrównywane są straty liczebności oraz produkowane nadwyżki liczebności, pozwalające na ekspansję terytorialną populacji. Związki propagacyjne realizują się bądź w kontaktach bezpośrednich między osobnikami w trakcie kopulacji bądź za pomocą innych org, poprzez zoogamię. Niekiedy również poprzez środowisko np. za pomocą wiatru(anemogamia) albo wodę(hydrogamia). Dla zaistnienia w populacji zw. propagacyjnych nie zawsze niezbędna jest więc bliskość innych osobników. W przypadku zapłodnienia bezpośredniego niezbędna jest wzajemna tolerancja osobników, która realizowana jest powszechnie w świecie zwierzęcym. Nawet agresywnych modliszek w trakcie kopulacji zanikają reakcje ataku.

Protokooperacja - współdziałanie dwóch gatunków (korzystne).

Przegęszczanie - nadmierna ilość osobników na zbyt małym areale, prowadzi do braków pokarmowych.

Przepływ energii i obieg materii - stanowi podstawową własność ekosystemów. Materiały krążące w obrębie układu przekazywane są między komponentami biologicznymi a środowiskiem Zahamowanie obiegu materii chociaż w Jednym punkcie ekosystemu prowadzi do załamania układu i jego podziału

Punkt wytyczny dolny, górny - przedział wartości danego czynnika, w obrębie którego organizm bytuje i utrzymuje swoje funkcje życiowe, to zakres tolerancji ekologicznej. Wskaźnik tolerancji wyznaczają 2 punkty, określając wartość progową przeżycia organizmu minimum(dolny punkt krytyczny) i maksimum(górny punkt).

Relikt - gatunek lub inna jednostka systematyczna rozpowszechniona w danych okresach geologicznych, obecnie żyjących na ograniczonym obszarze.

Rezerwaty przyrody - typy: Obszar o rożnej powierzchni objęty ochroną ze względu na stan zachowania jakości przyrody jednego lub więcej jej komponentów, a także osobliwe twory przyrody me ożywionej np. gliny kamienie, Typy: 1) biocenotyczne - ochrona biocenoz zespoły roślinne i zwierzęce w ich naturalnym środowisku leśnym. - Stepowe, tortowiskowe, wodne. 2) Rezerwaty florystyczne - chronią krzewy i rośliny zielne, jedno i dwu letnie byliny. 3) R. Faunistyczne - r. ssaków, ptaków, gadów, mięczaków i owadów. 4) R. przyrody nieożywionej (odkrywki geologiczne, kamieniołomy). 5) R. Krajobrazowy. 6) Biosfery.

Roślinność - wykaz różnych zbiorowisk i zespołów roślinnych na danym obszarze. Każdy zespól rośliny jest zbiorowiskiem roślinnym lecz nie każde zbiorowisko jest zespołem. Każdy zespól roślinny jest charakteryzowany przez gatunki wyróżniające i charakterystyczne. Badaniem budowy zbiorowisk roślinnych oraz ich życiem zajmuje się fitosocjologia (socjologia roślin - nauka o społecznościach roślin).

Roślinność - wyraz różnych zbiorowisk i zespołów roślinnych na danym obszarze. Każdy zespół roślinny jest zbiorowiskiem roślinnym lecz nie każde zbiorowisko jest zespołem. Każdy zespół roślinny jest charakteryzowany przez gatunki wyrażające i charakterystyczne. Badaniem budowy zbiorowisk roślinnych oraz ich życiem zajmuje się fitosocjologia (socjologia roślin - nauka o społecznościach roślin).

Roślinoźercy to drugi poziom troficzny, który obejmuje gatunki konsumentów bezpośrednich. Określamy i»-niekiedy jako konsumentów 1-go stopnia.

Roślinożercy (fitofagi) - należą do biolagow, zwierzęta roślinożerne, często szkodniki przystosowane do pobierania i przyswajania żywych części roślin (liście, nasiona, owoce, drewno,

soki roślin, nektar) np. kopytne, kuraki, kolibry, szarańczaki, pluskwiaki. W obrębie fitofagów wyróżniamy: -glonożerne -grzybożerne - poroslożeme. Wśród fitofagów związanych pokarmowe z roślinnością drzewiastą wyróżnia się niekiedy dalsze etapy specjalizacji pokarmowej: -korzeniożerne, drewnożerne. korożerne,

liściożeme owocożerne.

Rozprzestrzenianie - polega na przemieszczeniu się organizmów dorosłych lub młodocianych do wewnątrz lub na zewnątrz populacji. Istnieją 3 formy rozprzestrzeniania: emigracja - jednokierunkowy ruch na zewnątrz, imigracja - jednokierunkowy ruch do wewnątrz, migracja - ruch dwukierunkowy, czyli wychodzenie na zewnątrz.

Rozrodczość populacji - liczba młodych urodzonych w jednostce czasu w przeliczeniu na określoną liczbę osobników populacji.

Równowaga biocenotyczna - faza równowagi obejmuje okresy, w których przeciętna liczebność populacji pozostaje na tym samym poziome. Najczęściej pojawiają się masowe gat. Roślinożerne, zasiedlają się stany równowagi, a i stan normalny- liczebność odpowiada stosunkom ekologicznym w populacjach realizowanym w długich okresach czasu. Stadium wstępne nieznaczny wzrost liczebności populacji. Populacja jest w stanie wzrostu, punkt krytyczny me został przekroczony, stadium ostrzegawcze- populacja osiąga i przekracza punk krytyczny, dzięki czemu w niektórych rejonach powstają straty lokalne o znaczeniu gospodarczym. Stadium wybuchowe - w krótkim czasie rozwija się liczba osobników. Wynikiem ich zerowania są straty gospodarcze. Wynikiem tego stadium jest zniszczenie środowiska życia populacji. Stadium powybuchowe - stanowi następstwo przekształcenia środw. liczebność populacji zmniejsza się do stanu wyjściowego, niekiedy populacja zamka całkowicie Powstanie procesów gradacyjnych. szczególnie u owadów roślinożernych, szkodników polnych i leśnych, łączone jest zazwyczaj z zakłóceniem równowagi, biocenotycznej lub osłabieniem gatunków oddziaływujących na populacje szkodnika.

Saprobionty - rośliny (saprofity) i zwierzęta (saprofagi) żyjące wyłącznie w środowiskach obfitujących w szczątki org. (ściółka leśna, gleba, muły denne) i odżywiające się nimi.

Saprobionty lądowe i wodne - organizmy roślinne żyjące wyłącznie w środowiskach bogatych w materię i korzystające z niej jako pokarmu. Odżywiają się martwymi szczątkami roślin i zwierząt.

Sapropel - (szla gnilny) muł denny starzejących się lub zanieczyszczonych zbiorników wodnych bogatych w substancje organiczne rozkładane przez drobnoustroje.

Scjafity - Wielkość promieniowania przy której asymilacja równoważy dysymilację, określana jest jako punkt kompensacyjny. U roślin żyjących w miejscach zadrzewionych(scjafitów) punkt ten położony jest z reguły znacznie niżej niż u roślin światłolubnych(heliofitów).

siedliskowych.

Sozologia - nauka zajmująca się problemami ochrony przyrody i jej zasobów, m. in. w celu zapewnienia trwałości ich użytkowania. Bioindyfikatory - wrażliwość organizmów na zmiany zachodzące w środowisku, pozwala używać ich jako wskaźników specyfiki warunków

Stratocenoza - gatunki związane z określoną warstw ekosystemu, np. plankton strefy eutoficznej mórz, np. edafon.

Strefa Termoneutralna - istnieje pewien zakres temp. otoczenia, w którym stała temp. ciała może być utrzymywana bez wzmożonej produkcji ciepła, a jedynie przez manipulowanie izolacyjnością.

Strefy migracji pionów - organiz. rośl. i zwierz. Wśród zjawisk ekolog., zachodz. w populacjach naturalnych, szczególną rolę odgrywają inwazje ekologiczne i związane z nimi klęski żywiołowe pochodzenia biologicznego. Inwazje populacyjne stanowią jeden z pięciu typowych zjawisk migracyjnych. Przy migrac. Wewnątrz populac. osobniki nie opuszczają granic populacji i tylko przesuwają się z miejsca na miejsce zmieniając terytorium. Opuszczenie obszaru zasiedlenia populacji, to emigracja, podobnie imigracja oznacza osiedlenie się na obszarze zajętym przez populację osobnika pochodzącego z innej populacji. Czasowe osiedl. się osobników obcych na terytorium populac. określ jest jako permigracja. Inwazja lub ekspansja oznacza zasiedlenie przez osobniki terenów nowych nie zajętych.

Substancje promieniotwórcze, skutki prom. - promieniowaniem nazywamy strumień energii emitowanej przez układ materialny w postaci fal lub cząstek, promieniotw. subst. dostają się do biosfery w wyniku wybuchów jądrowych lub wprowadzenia odpadów przemysł. Do środowiska wchodzą w naturalny obieg pierwiastków. Skutki ich działania uzależnione są od koncentracji pierwiastków w tkankach.

Sucha masa - pozostaje po odparowaniu wody z materiału roślinnego lub zwierzęcego. S.M. składa się ze związków organicznych(najczęściej stanowiących 80÷90% i związków popielnych(soli min.). Cała sucha masa składa się z ponad 20 różnych pierwiastków.

Sukcesja roślinności - ciągły rozwój roślinności, biegnący od stadium początkowego do końcowego np. starzenie się jezior, zarastanie, przekształcenie.

Synekologia(biocenologia) - dział ekologii zajmujący się badaniem grup organizmów (jako całości) w biocenozach oraz zależności miedzy zbiorowiskami organizmów, a ich siedliskami.

Szata roślinna - FLORA+ROŚLINNOŚĆ = SZR - szata roślinna stanowi nieodłączny element krajobrazu we wszystkich niemal zakątkach ziemi. Jako istotny składnik biosfery odgrywa ważną rolę w krążeniu materii i energii w przyrodzie, stanowiąc także miejsce bytowania wszystkich organizmów lądowych.

Śmiertelność organiz - decydujący czyn. mający wpływ na liczebność populacji. Przyczyny śm. starość. wady konstrukcyjne org., zakłócenia w strukturze chromosomów. kanibalizm, konkurencja. nietolerancja, działalność drapieżców, pasożytów i org. chorobotwórczych.

Termoklina - warstwa skokowa w wodach jeziornych, w których występuje duży gradienl termiczny. Zaznacza się w lecie w jeziorach strefy umiarkowanej gwałtownym spadkiem temp. wraz ze wzrostem głębokości.

Tolerancja ekologiczna - każdy żywy organizm ma określoną tolerancję wzgl. czynników warunkujących środowiska. Szansę przeżycia i rozrodu zależą od tego w jakim stopniu warunki występ. W danym msc. pokrywają się z zakresami adaptacji tolerancyjnych. Szerokość stref toler. jest wyrazem stopnia specjalizacji organizmu.

Transpiracja - proces parowania wody z powierzchni roślin, głównym organem transpiracji z których para wodna uchodzi przez aparaty szparkowe (transpiracja szparkowa) lub przez skórę i kutikulę (transpiracja kutikularna) o wiele mniej intensywna niż transpiracja szparkowa. Transpiracja umożliwia przepływ wody i soli mineralnych z korzeni do liści przez naczynia przewodzące obniżając temperaturą organów chroni je przed przegrzaniem. Intensywność transpiracji zależy od stopnia rozwarcia i liczby aparatów szparkowych zlokalizowanych w skórce: u roślin narażonych na suszę transpiracyjną jest ograniczona przez redukcję powierzchni (mezofity -pokrycie skórki włoskami, woskiem, kutyną.

Wiatr jako czyn. ekol. Watr wpływa pośrednio na rosi. przez przesuwanie podłoża i wysuszanie gleb; a bezpośrednio poprzez zwiększenie transpirancji i działania mechaniczno. Wiatr sprzyja przy zapylaniu roznoszeniu diaspor.

Wierność fitosocjologiczna - charakteryzuje reakcje poszczególnych gatunków na rozmaite zbiorowiska.

Wilgotność siedliska. Warunki wodne środow. lądowego, szczególnie jego mniejszych fragmen., stanowiących poszczególn siedliska, określone są właściwościami powietrza i gleby oraz opadami. Prężność pary wodne] w atmosferze zmienia się wraz z temperaturą, stąd cyklowi dobowemu zmian temperatury odpowiada przebieg zmian wilgot. względnej powietrza. Zakres wahań prężności pary wodnej w powietrzu uzależniony jest zarówno od temperatury, jak i typu klimatu. W klimatach wilgotnych wahania wilgotności względnej są niewielkie, w klimatach suchych bardzo duże. Jednocześnie można stwierdzić ze w przygruntowej warstwie powietrza dobowe wartości względne powietrza różnią się wyraźnie od obserwow. w trakcie pomiarów standardowych. Przyczyną tych odchyleń jest zróżnicowanie wilgotności względnej powietrza zależnie od odległości od powierzchni Ziemi. Przyczyną zwiększonej wilgotności powietrza tuż nad glebą lezą w bliskości źródeł parowania, które stanowi gleba i rośliny. Wpływa na nią również osłabienie prędkości wiatru tuż nad powierzchnią Ziemi.

Woda jako czynnik ekologiczny - jest składnikiem każdego żywego org. a zawartość w poszczególnych jego częściach jest zróżnicowana w zależności od wieku oraz etapu rozwojowego i wynosi od 70÷60%. Woda jest czynnikiem abiotycznym ograniczającym głównie w środowiskach lądowych. szczególnie w suchych. W siedliskach ubogich w wodę organizmy wykształciły różne rodzaje przystosowań polegających głównie na magazynowaniu wody lub ograniczeniu jej wydalania. Niekiedy woda mimo dostatku w środowisku jest niedostępna dla org. wtedy org. zamiast pobierać wodę oddaje ją. To wyjaśnia wyginięcie roślin w siedliskach sztucznie nasolonych.

Wskaźnik demograficzny - rozrodczość to stosunek liczby nowo urodzonych do liczebności całej populacji.

Współczynniki towarzyskości fitosocjologicznej określany wg. skali: 5 - gat. tworzy duże skupienia „łany"(w przypadku traw), „stany"(w przypadku drzew); 4 - średnio duże skupiska(kobierce, duże darnie), 3 - większe kępy lub poduchy; 2 - małe kępy lub grupy; l - występuje pojedynczo.

Wydzielanie korzeniowe - Nigrofile - organizmy których optymalnym środowiskiem są miejsca wilgotne pod kamieniami, w ściółce leśnej, na brzegach wód np. nicienie, dżdżownice, żaby.

Zdjęcie fitosocjologiczne - (konstruowanie tabeli zespołu roślinnego). Z. F. to zwięzły i przejrzysty opis jednorodnej fitocenozy. Wykonywane wg. schematu, obejmujące te cechy, które można stwierdzić przez bezpośrednią obserwację w terenie I część zdjęcia - opis siedliska, II - lista gatunków wraz z cechami analitycznymi. Parametry: - ilościowość - projektowane pokrycie wyrażone w stopniach zbiorowiska mogą być zwarte (pokrycie całej powierzchni w 100%, luźne (pewna część gruntu jest pokryta), - towarzyskość - sposób skupiania się osobników gatunku, zależy od właściwości wrodzonych, - żywotność - stopień rozwoju jaki osiąga gatunek w danym środowisku pod względem wegetatywnym i generatywnym. -stadium fenologiczne, -aspekt - okresowy obraz zbiorowiska w rożnych porach roku. Cechy fitosocjologiczne: stałość, wierność.

Zespoły klimaksowe w zespołach polnych z roku na rok występują wyraźne zmiany sukcesyjne. Długowieczne zespoły leśne przebywają je w ciągu kilkunastu lat. Odbudowa zespołów stepowych na preriach Ameryki Pn trwa 20÷30 lat, podczas gdy lasy liściaste stabilizują się w ciągu 150÷200 lat .Od warunków klimatycznych wyraźną zależność wykazuje proces glebotwórczy. Gleby tundrowe i bielicowe stanowią tylko przejściowe stadium ewolucji, ponieważ nie mają w pełni rozwiniętego profilu. Wys. na nich biocenozy wykazują jednak wszystkie cechy klimaksowości. Stopniowy proc. rozwoju i zmian org. od form prostszych do bardziej złożonych, zwane ewolucją, wys. powszechnie, także przy tworzeniu ekosystemów. Klimaks - ostatni etap sukcesji. W zależności od klimatu klimaksem może być: las tropikalny, tajga, tundra. Zwykle klimaks sukcesji wtórnej jest osiągany po 150÷200 latach dla przykładu w Polsce klimaks bywa reprezentowany przez mieszany las sosnowo-dębowy, do którego wiedzie sukcesja poprzez wierzbę, olszę i grab. Klimaks w postaci lasu stabilizuje ekosystem.

Zespół roślinny - to zbiór gatunków roślinnych występujących na danym terenie np. zespól roślin lasu liściastego bukowo-klonowego. Zespól może zajmować powierzchnię różnej wielkości. Zespól roślinny jest reprezentowany przez istniejące w przyrodzie płaty roślinności (fitocenozy).

---