1

1

Ekonomia pracy

Anna Ruzik-Sierdzińska

[e-mail]

Katedra Ekonomii I

2

Ekonomia pracy – cele wykładu



Wprowadzenie podstawowych kategorii
analizy rynku pracy



Zapoznanie uczestników ze:



współczesnymi modelami rynku pracy



empirycznymi strategiami analizowania tego rynku



najważniejszymi wynikami badań empirycznych

2

3

Dlaczego analizować rynek pracy?



Ekonomia rynku pracy zajmuje się badaniem różnych aspektów
świadczenia pracy za wynagrodzenie



Wiele obszarów, m.in.: aktywność ekonomiczna, liczba godzin
pracy, zatrudnienie, bezrobocie, koszty pracy i inne
uwarunkowania popytu na pracę, poziom kapitału ludzkiego,
ochrona przed ubóstwem, bezpieczeństwo pracy, reprezentacje
pracowników, pracodawców i bezrobotnych, dyskryminacja,
podaż pracy w krótkim (wakacje) i długim (emerytura) okresie…

4



Ważny rynek, bo:



Praca jest specyficznym czynnikiem produkcji



W krajach rozwiniętych dochody z pracy stanowią
znaczącą większość dochodów ludności



Znaczna część gospodarstw domowych ma dochody
z pracy, choć odsetek osób utrzymujących się głównie
z pracy jest różny w różnych krajach

Dlaczego analizować rynek pracy, c.d.

3

5

Historia analiz rynku pracy



Teoria handlu A. Smitha (XVIII w.) oparta na założeniu doskonale
konkurencyjnego rynku pracy, na którym płace odzwierciedlają
równowagę między popytam a podażą



A. Marshall (XIX w.), wpływ siły przetargowej pracodawców i
pracowników, różnice między pracownikami (np. w poziomie
kwalifikacji), heterogeniczna siła robocza



Kryzys 1929, podważenie zaufania w optymalne dostosowania na
doskonale konkurencyjnym rynku pracy, rozwój różnych podejść
wyjaśniających kształtowanie się zjawisk na rynku pracy



Sytuacja po II wojnie światowej, krzywa Phillipsa, naturalna stopa
bezrobocia



Lata 1970. i później



Podejścia teoretyczne i wyniki prac empirycznych

6

Teorie wyjaśniania zmian na rynku pracy



Przyczyny wzrostu stopy bezrobocia i różnic
między krajami:



Szoki związane z kryzysami naftowymi, spadek tempa
wzrostu produktywności - lata 1970.



Lata 1980. - trwałość bezrobocia i histereza, rola insiderów
w negocjacjach wynagrodzeń



Lata 1990. – instytucje rynku pracy (ochrona zatrudnienia,
ubezpieczenie od bezrobocia)



Ostatni okres: waga odpowiednio szoków, instytucji i
interakcji między nimi?

4

7

1970. - szoki



Szoki naftowe 1973-74 i 1979-80



Zwolnienie tempa wzrostu produktywności, co powinno wywołać
spadek płac i zapobiec wzrostowi bezrobocia



Jednoczesne zdarzenia polityczno-społeczne wzmacniające
późniejszą presję na wzrost wynagrodzeń



Różne krajowe realne i nominalne sztywności wynagrodzeń
oraz systemy negocjacji zbiorowych

wzrost bezrobocia (różny w różnych krajach)

8

1980. – trwałość bezrobocia



Przyczyny długotrwałego wpływu początkowych
szoków na bezrobocie:



Akumulacja kapitału



Rola polityki monetarnej



Teoria insider-outsider



Histereza na rynku pracy – bezrobocie nie wraca
do swojej naturalnej stopy ale zależy od całej historii
szoków

5

9

Od 1990. - instytucje



Wciąż wysoka stopa bezrobocia w niektórych
krajach, jej spadek w innych



OECD (1994) Job Study – instytucje rynku pracy
(różnice między krajami):



Ochrona zatrudnienia



Ubezpieczenie od bezrobocia



Klin podatkowy (zmiany bezrobocia w czasie)



Rozwój metodologii opartej na analizie przepływów,
dopasowań, negocjacji. Wykorzystanie coraz szerzej
dostępnych danych panelowych.

10

Przełom wieków



Inne rodzaje szoków, instytucji i interakcji między
nimi (SBTC)



Rozwój alternatywnych form zatrudnienia



Globalizacja



Ekonomia polityczna reform rynku pracy

Olivier Blanchard (2005), European Unemployment:

The Evolution of Facts and Ideas, NBER WP 11750.

6

11

"Are Europeans Lazy? Or Americans Crazy?" -
przyczyny różnic między UE a USA



Przewrotny tytuł konferencji Fondazione Debenedetti
z 2006 r.



Fakty:



Europejczycy pracują dziś znacznie mniej niż Amerykanie
(choć w latach 60. XX w. pracowali więcej).



Europejczycy więcej czasu niż Amerykanie poświęcają na
czas wolny i pracę w domu.



Przeciętne bezrobocie w Europie – przed kryzysem - wyższe
niż w USA (ale duże zróżnicowanie między krajami)

12

Przyczyny różnic, debaty



Przyczyną są podatki i efekt substytucji pracy czasem wolnym



Podatki ważne tylko w wypadku podaży pracy kobiet,
ważniejsze instytucje rynku pracy – związki zawodowe,
regulacje, systemy zabezpieczenia społecznego



Różne funkcje użyteczności UE i USA, przewaga efektu
dochodowego w Europie po wzroście zarobków wywołanych
wzrostem produktywności



Praca w domu zastępuje pracę rynkową w Europie

7

13

PODAŻ PRACY

14

Decyzje o podaży pracy – model
klasyczny



Jednookresowy model,



Każdy dysponuje określoną ilością czasu wolnego
wymienialnego na dochód i podejmuje decyzje jedynie o podaży
pracy, czyli ilości czasu wolnego, z którego zrezygnuje dla
otrzymania określonego dochodu.



Konsument zwiększa swój wysiłek do punktu, w którym
krańcowa przykrość z pracy zrównuje się z krańcową
użytecznością z dochodu.



Z zasady maksymalizacji użyteczności wynika implikacja dla
nachylenia krzywej podaży pracy.



Maksymalizowana użyteczność jest funkcją czasu wolnego i
dochodu, przy ograniczeniu dotyczącym dostępnej liczby
godzin, które mogą być poświęcone na pracę lub czas wolny.

8

15

Decyzje o podaży pracy – model
klasyczny



Nachylenie krzywych
obojętności - preferencje
konsumenta.



Przesuwanie się po krzywej
- kombinacje dochodu i
czasu wolnego dające tę
samą użyteczność



Odc. AB to ograniczenie
budżetowe, wynikające
z liczby dostępnych godzin
w ciągu dnia. Nachylenie
zależy od wysokości
realnego wynagrodzenia za
godzinę pracy.

L

c

B

A

I

0

I

1

R

S

kierunek wzrostu użyteczności

16

Decyzje o podaży pracy – model
klasyczny



Dochód determinuje bieżącą konsumpcję (w najprostszym
modelu nie przewiduje się odkładania konsumpcji w czasie, czyli
oszczędzania).



Oznaczając przez L czas wolny w godzinach, przez T cały
zasób czasu wolnego w ciągu dnia, a przez C - konsumpcję
determinowaną zarobionymi pieniędzmi, ograniczenie
budżetowe ma postać:

C =C

0

+ w(T –L)

gdzie: w - wynagrodzenie za godzinę pracy, C

0

- początkowe

zasoby

9

17

Decyzje o podaży pracy – efekty
dochodowy i substytucyjny



Wzrost wynagrodzenia za jednostkę czasu poświęconą na pracę zmienia
nachylenie prostej ograniczenia budżetowego i daje możliwość zwiększenia
konsumpcji bez rezygnowania z wolnego czasu. Oznacza to przesuwanie się na
wyższą krzywą obojętności i znane jest pod pojęciem efektu dochodowego.



Zmiany płacy wpływają także na krańcowy produkt pracy zwiększając go, co
wywołuje efekt substytucyjny. Efekt substytucyjny wpływa na zmianę ilości
konsumowanego dobra, wynikającą ze zmiany relacji cen dwóch dóbr.
Substytucja na rzecz dóbr, które stają się tańsze powoduje wzrost konsumpcji
kosztem czasu wolnego, czyli przesunięcie po krzywej obojętności.



Efekt dochodowy wzrostu wynagrodzeń zmniejsza podaż pracy.



Efekt substytucyjny wzrostu wynagrodzeń zwiększa podaż pracy.



Efekty dochodowy i substytucyjny działają w odwrotnych kierunkach!

18

Decyzje o podaży pracy – efekt
dochodowy i substytucyjny

l

2

l

1

l

c

A

B

c

2

c

1

Wzrost wynagrodzenia – silny efekt

dochodowy, spadek podaży pracy

Wzrost wynagrodzenia – silny efekt

substytucyjny, wzrost podaży pracy

l

c

A

C

l

2

c

2

c

1

l

1

10

19

Indywidualna i makroekonomiczna
(zagregowana) krzywa LS



Kombinacja efektu dochodowego i substytucyjnego prowadzi do
niemonotonicznego związku między płacami a indywidualną podaży
pracy.



Poziom wynagrodzenia za godzinę pracy, powyżej którego efekt
dochodowy przewyższa efekt substytucyjny jest różny dla różnych

konsumentów i zależy od nachylenia indywidualnych krzywych
użyteczności.



Zagregowana krzywa podaży pracy LS – jako suma indywidualnych
krzywych heterogenicznych uczestników rynku pracy – zawsze rośnie
ze wzrostem płacy.

w/p

w/p

L

s

LS

L

L

w/p*

20

Podaż pracy w cyklu życia



W dynamicznych wielookresowych modelach użyteczność
konsumenta zależy od konsumpcji oraz od liczby godzin pracy
w ciągu całego życia.



Ograniczenie budżetowe uwzględnia dochody i wydatki
w różnych okresach oraz możliwość realokacji konsumpcji
w czasie przez zaciąganie pożyczek lub oszczędzanie.



Konsumpcja oraz podaż pracy w określonym wieku zależą
zatem od (przeszłych, bieżących I przewidywanych) cen, płac,
stóp procentowych i preferencji, zaś funkcja użyteczności oraz
ograniczenie budżetowe są określone przy uwzględnieniu wielu
okresów.

11

21

Podaż pracy w cyklu życia



Osoba z określonymi w każdym momencie t charakterystykami A

t

(takimi jak wiek, płeć, rasa, itp.) ma funkcję użyteczności określoną na
wielkości konsumpcji c i liczbie godzin pracy h odpowiednio dla

każdego momentu t:

U =

U

t

(c

t

, h

t

; A

t

,



t

)



Wielkości



t

określają indywidualne preferencje, lecz także np.

możliwości „produkcji dóbr i usług w domu”. Są one nieobserwowalne
dla badacza (odmiennie niż At).



Beta jest stopą preferencji okresowej pokazującą, jak użyteczność
w obecnej chwili preferowana jest do użyteczności uzyskiwanej w
przyszłości, zaś T jest maksymalną przewidywaną przez jednostkę

długością jej życia.









T

t

t

0

)

1

(



22

Podaż pracy w cyklu życia



Za godzinę pracy w okresie t otrzymuje się stawkę wt, co daje
wynagrodzenie równe wt*ht i oznacza, że przeciętne wynagrodzenie
równe jest wynagrodzeniu krańcowemu.



Jeśli pt oznacza stałą jednostkową cenę wiązki dóbr xt, to ograniczenie
budżetowe dla całego życia opisane jest jako:

pt xt = (wt ht + yt)



gdzie r jest jednookresową stopą dyskontową.



Rozwiązaniem problemu – przy założeniu, że takowe istnieje – jest
optymalna ścieżka podaży pracy w ciągu całego życia.









T

t

t

r

0

)

1

(









T

t

t

r

0

)

1

(

12

23

PODAŻ PRACY – badania empiryczne



Badania empiryczne podaży pracy rozwinęły się w ostatnich
dekadach.



Rozwój metod ekonometrycznych



Rozwój baz danych (lepsze dla podaży pracy niż dla badania
popytu na pracę)



Opis podejść do ekonometrycznego badania podaży pracy –
Cahuc, Zylberberg (2004), rozdz. 2.