Główni teoretycy nacjonalizmu powszechnego
Generalnie wśród teoretyków nacjonalizmu na pewno trzeba wspomnieć Giuseppe Mazzinniego, Tomasza Masaryka, Romana Dmowskiego. Do tego dochodzi jeszcze na pewno francuska myśl nacjonalistyczna z Charles'em Maurras'em na czele. Nacjonalizm Żydowski z Theodorem Herzl'em na czele również warto wspomnieć. Wspomina o tym w swojej książce Tokarczyk i Heywood.
Giuseppe Mazzini (1805-1872)- Nacjonalista włoski. Urodził się w Genui we Włoszech, a jego ojciec był lekarzem. Mazzini zetknął się z polityką rewolucyjną jako członek tajnego towarzystwa patriotycznego - karbonariuszy. W czasie rewolucji w 1848 roku pomagał w wyzwoleniu Mediolanu spod austriackich wpływów i stał się przywódcą krótkotrwałej Republiki Rzymskiej. Nacjonalizm Mazziniego łączył wiarę w naród jako odrębną językowo i kulturowo wspólnotę z zasadami republikanizmu liberalnego. Jego nacjonalizm opierał się przede wszystkim na wartościach moralnych. Traktował on narody jako abstrakcyjne jednostki posiadające prawo do własnego rządu. Mazzini był przekonany, że zapewnienie samostanowienia narodów doprowadzi w końcu do wiecznego spokoju.
Tomasz Masaryk (1850 - 1937) - Nacjonalista czeski. Był pierwszym prezydentem Czechosłowacji i silnie przyczynił się do odzyskania przez ten kraj niepodległości. Swój urząd sprawował najdłużej spośród wszystkich prezydentów. Masaryk był członkiem Reichsratu (austriackiego parlamentu) od 1891 do 1893 roku z ramienia Partii Młodych Czechów i ponownie w latach1907-1914 z ramienia Partii Realistycznej. Nie opowiadał się jednak za czeską niezależnością od Austro-Węgier. Gdy wybuchła I wojna światowa, zmuszony był do opuszczenia kraju, ponieważ groziło mu aresztowanie i oskarżenie o zdradę. Udał się doGenewy, potem do Włoch i Anglii, gdzie rozpoczął agitację na rzecz niepodległości Czechów. Został wykładowcą na King's College wLondynie, zajmując się badaniami słowiańskimi i "problemami małych ludów". W 1916 roku pojechał do Francji, aby przekonać tamtejszy rząd o konieczności dezintegracji monarchii austro-węgierskiej. Po rewolucji lutowej 1917 roku udał się do Rosji, gdzie pomagał w organizowaniu słowiańskich oddziałów oporu przeciwko Austriakom. Masaryk chciał po platońsku zmienić społeczeństwo, nadać wiodącą rolę królom filozofom, a więc sobie.
Roman Dmowski (1864 - 1939) - Nacjonalista polski, polityk, publicysta polityczny, Minister Spraw Zagranicznych, poseł na Sejm Ustawodawczy RP oraz II i III Dumy. Współzałożyciel Narodowej Demokracji (endecji, ruchu narodowego), główny ideolog polskiego nacjonalizmu. Przedstawiał w nich własną wizję patriotyzmu opartego na narodowych interesach i realizmie politycznym. Uważał, że Polacy, tak jak inne narody, mają do odegrania własną misję cywilizacyjną. Piętnował wady polskie takie jak bierność, lenistwo, niezdolność do pracy zbiorowej czy niezdyscyplinowanie. W pierwszych latach działalności długo był krytyczny wobec chrześcijaństwa, którego normy moralne uważał za sprzeczne z założeniami i potrzebami „zdrowego, narodowego egoizmu”, skłaniał się raczej do podporządkowanego interesom państwa lub narodu na wzór protestantyzmu w wydaniu niemieckim lub angielskim. Później, w publikacji Kościół, naród i państwo (1928) zmienił poglądy i podkreślił znaczącą rolę, jaką odgrywa dla narodu polskiego wiara katolicka i Kościół.
Charles Maurras (1868-1952) - francuski myśliciel polityczny i filozof, monarchista i klerykał, rzecznik autorytaryzmu, krytyk rządów demokratycznych i dyktatury plebiscytarnej. Redaktor monarchistycznej La Gazette de France; zwolennik rządów Francisco Franco i António de Oliveira Salazara, bardzo krytycznie nastawiony do niemieckiego nazizmu i włoskiego faszyzmu, przedstawiał alternatywną koncepcję tzw. nacjonalizmu integralnego, jeden z przywódców skrajnie prawicowej Action Française, założonej przez przeciwników rewizji procesu Dreyfusa
Teodhore Herzl (1860-1904) - austrowęgierski dziennikarz żydowskiego pochodzenia, twórca i główny ideolog syjonizmu. Herzl widział rozwiązanie problemu żydowskiego tylko poprzez utworzenie odrębnego państwa żydowskiego w dawnej Ziemi Izraela. Przedstawił on plan autonomicznego państwa żydowskiego pod feudalnym zwierzchnictwem państwa tureckiego.
Sens ideowy przeciwieństwa: nacjonalitaryzm - nacjonalizm „integralny”
NACJONALITARYZM to neologizm, który charakteryzował egalitarne ideologie głoszące suwerenność narodu oraz etniczno-językową albo rasową zasadę narodowościową. To oznacza, że państwo narodowe jest narodowym tylko gdy jest rasowo jednorakie. W państwie nie może być innych ras, czy ludzi innego pochodzenia. Słowo to powstało w celu odróżnienia ruchu nacjonalitarystów od tradycyjnych nacjonalistów, którzy nie kładli nacisku na narodowość w kontekstach rasy czy etniczności.
Twórcą terminu "Nacjonalitaryzm" był francuski pisarz polityczny, bliski nacjonalistyczno-rojalistycznej Action Française, René Johannet (1884-1972), który zaproponował go w wydanej po raz pierwszy 1918 książce Zasada narodowościowa (Le principe des nationalités).
NACJONALIZM INTEGRALNY - odmiana nacjonalizmu odrzucająca suwerenność narodu na rzecz władzy, która w jego interesie działa, ale jest od niego niezależna. Podstawową cechą takiego nacjonalizmu był antydemokratyzm, zakładający, że w przypadku demokracji narodem mogą rządzić kliki partyjne i cudzoziemcy, co przeczy samemu celowi nacjonalizmu. Pojęcie i zakres nacjonalizmu integralnego sformułował Charles Maurras.
SENS IDEOWY PRZECIWIEŃSTWA: Nacjonalitaryzm odnosił się głęboko do podstaw demokracji. Władza należała do ludu a więc jedna z zasad państwa demokratycznego była tu spełniona. W nacjonalizmie integralnym mowy o demokracji nie ma, gdyż przeczy ona zasadzie państwa narodowego. Jak państwo ma być narodowe skoro lud pełen cudzoziemców wybiera tychże cudzoziemców do parlamentu i potem Ci cudzoziemcy rządzą krajem? Nie ma takiej możliwości.
NACJONALITARYZM: Demokracja
NACJONALIZM INTEGRALNY: Autorytaryzm