Epika jest jednym z trzech podstawowych rodzajów literackich. Ukształtowała się z ustnych sag, podań, legend, mitów o przeszłości.

*obecność narratora, który opowiada zdarzenia - narrator może być:

~pierwszoosobowy - narrator bierze udział w wydarzeniach, czasowniki są w pierwszej osobie liczby pojedynczej lub mnogiej, występują zaimki takie jak: mi, mnie mój, ja. Taki narrator nazywany jest narratorem konkretnym.

~trzecioosobowy - narrator stoi z boku, opowiada o świecie przedstawionym, sam nie bierze udziału w wydarzeniach jest narratorem wszechwiedzącym.

*świat przedstawiony

*fabuła i akcja (układ przyczynowo-skutkowy zdarzeń)

*zapis prozą (proza) (wyjątki - epopeja "Pan Tadeusz", powieści poetyckie)

Gatunki epickie [edytuj]

powieść - utwór pisany prozą, obszerny, wielowątkowy, o dużej ilości bohaterów; np. "Quo vadis" ;występuje kilka rodzajów powieści, np. historyczna, polityczna, przygodowa, sensacyjna, społeczno-obyczajowa, psychologiczna, biograficzna, fantastyczno-naukowa, kryminalna itp.

nowela - utwór krótki, jednowątkowy, z małą ilością bohaterów i punkcie kulminacyjnym znajdującym się w zakończeniu; np. "Janko muzykant"

epos - rozbudowany utwór wierszowany przedstawiający dzieje mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności; np. "Iliada i Odyseja"

opowiadanie - utwór niewielki, tematycznie ograniczony do jednego wątku, różniący się od noweli brakiem wyraźnej konstrukcji, luźnym układem akcji często wzbogacanej epizodami

baśń - utwór opowiadający dzieje bohaterów z reguły fantastycznych, nie posiadający określonego miejsca oraz czasu (dawno, dawno temu za górami za lasami)

legenda (podanie) - opowieść (nasycona elementami fantastyki zawierająca jednak źdźbło prawdy) o bohaterze, często o życiu świętego, męczennika ujawniająca czas i miejsce akcji

bajka - krótki utwór pisany wierszem (rzadziej prozą), którego głównym celem jest przekazanie w formie morału ogólnej prawdy o człowieku i świecie; bohaterami bajek są najczęściej zwierzęta stanowiące alegorię cech ludzkich

anegdota - krótkie, często zabawne opowiadanie o jakimś specyficznym wydarzeniu, np. historyjka z życia sławnej postaci

satyra

Wyróżnia się epikę wierszowaną (epos, poemat epicki, powieść poetycka), oraz prozaiczną (nowela, powieść, opowiadanie).

Składniki świata przedstawionego

czas i miejsce akcji

fabuła (ciąg zdarzeń powiązanych łańcuchem przyczynowo-skutkowym)

bohaterowie (główni, drugoplanowi i epizodyczni)

Liryka - jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich. Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne, przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej, odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny. Wywodzi się ona od nazwy starogreckiego instrumentu muzycznego - liry. Przy jej wtórze antyczni poeci śpiewali swoje pieśni.

Gatunki liryczne

hymn - uroczysta pieśń pochwalna na cześć np. ojczyzny, bohaterów historycznych, Boga; rozpoczyna się apostrofą

oda - utwór o wzniosłej, patetycznej treści, opiewający wzniosłą ideę, osobę, wydarzenie

pieśń - najstarszy gatunek liryczny, posługuje się różnymi środkami językowymi i różnorodną tematyką; początkowo związany z muzyką

elegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjnej, pełen zadumy i smutku

tren - utwór poświęcony zmarłej osobie, rozpamiętujący jej dokonania, zasługi i zalety

fraszka - krótki utwór wierszowany o tematyce żartobliwej zakończony zaskakującą puentą

sonet - składa się z 14 wersów - 2 strofy czterowersowe i 2 strofy trzywersowe (sonet jest podgatunkiem poematu; nie jest przedstawiany jako oddzielny gatunek liryczny)

poemat - dłuższy utwór wierszowany, posiadający fabułę

wiersz

bezpośrednia - bezpośrednio, wprost, w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli (np. elegia)

pośrednia - podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:

opisowa - uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu

sytuacyjna (narracyjna) - w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny (np. sielanka)

zwrotu do adresata (inaczej inwokacyjna) - podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata (człowieka, grupy ludzi, przedmiotu, zjawiska, abstrakcyjnego pojęcia). Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym (np. oda, list poetycki)

podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne - grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli (np. hymny)

Dramat (z gr. drama czyli działanie) - jeden z trzech rodzajów. Jest to właściwie rodzaj sztuki na granicy teatru i literatury. Jako utwór literacki charakteryzuje się przede wszystkim tym, że jest tworzony w celu realizacji scenicznej, jednak występują też dramaty niesceniczne, których autorzy skupili się bardziej na rozbudowie samego tekstu. Ale i te granice są płynne, na początku uważano dramaty romantyczne za niesceniczne, podczas gdy dziś Dziady Adama Mickiewicza to jeden z najczęściej wystawianych dramatów.

Źródła współczesnego dramatu sięgają procesji dionizyjskich w starożytnej Grecji. Starożytny dramat posiada akcję (fabułę), a główną postacią jest kozioł wyobrażany jako bożek Pan, który opowiada historię, mit.

Dramaty oparte są przede wszystkim na akcji, która wyrażona zostaje głównie w dialogach i monologach (tekst główny), a także komentarzach, wskazówkach i opisach sytuacji na scenie, czyli didaskaliach (tekst poboczny). Najczęściej przedstawia bohaterów uwikłanych w konflikty, których nie mogą rozwiązać. Zakończenie może być tragiczne (jak w przypadku tragedii) lub szczęśliwe (komedia).

Za główne odmiany dramatu uważa się komedię i tragedię, ale po przełomie w drugiej połowie XIX wieku granice te są płynne, jednakże główne gatunki dramatu to: dramat poetycki, dramat romantyczny, dramat absurdu, dramat mieszczański, dramat realistyczny, dramat liturgiczny, dramat satyrowy, dramat psychologiczny, dramat historyczny i inne.

Budowa zewnętrzna dramatu

*podział na akty, sceny i odsłony

*tekst poboczny, czyli didaskalia

*utarty schemat budowy

*podzielony na role

*brak narratora

*kreowanie świata poprzez dialogi i monologi

*zasada trzech jedności (w dawniejszych czasach) - akcja trwająca 24 godziny, jedno miejsce wydarzeń, jeden problem

Budowa wewnętrzna dramatu

*ekspozycja

*zawiązanie akcji

*rozwój akcji

*punkt kulminacyjny

*rozwiązanie akcji

Podział dramatu

*komedia

*tragedia

*dramat właściwy

*opera

*misterium

Typy dramatu

*dramat romantyczny

*dramat antyczny

*dramat historyczny

*misterium (dramat liturgiczny)

*moralitet

*operetka

*komedia

*opera

*jasełka

Metafora, inaczej przenośnia - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, po to, aby pokazać ich podobieństwo lub analogię np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami milczeniem".

Anafora - powtórzenie tego samego słowa, lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana w poezji i oratorstwie. Np: Szybko zbudź się, szybko wstawaj. Środek popularny w poezji barokowej.

Epitet - wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik) określający rzeczownik: "wieczna miłość", "piękny widok" ,"mały człowiek".

Porównanie jest to figura retoryczna, zestawienie cech z zastosowaniem spójników lub przysłówków porównawczych: jak, jako, jak gdyby,

np. "gryka jak śnieg biała", "wóz jak łódka brodzi", "obwiczki małe jak płatki śniegu" Człony porównania:jak, jakby, jakoby, niby, na kształt.

Personifikacja (inaczej uosobienie, lub antropomorfizacja) to figura retoryczna, zabieg literacki polegający na metaforycznym przypisaniu cech ludzkich czemuś, co człowiekiem nie jest (przedmiotom, zjawiskom, roślinom, zwierzętom, czy pojęciom abstrakcyjnym).

Epifora (epistrofa, conversio) to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.

Alegoria (gr. ἀλληγορία allēgoría, od ἀλληγορέω allēgoréo - "mówię w przenośni, obrazowo") - w literaturze i sztukach plastycznych podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.

Paradoks - sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, skłóconą z powszechnie uznawanymi przekonaniami, sprzeczną wewnętrznie, powstałą przez zestawienie całości znaczeniowo maksymalnie kontrastowych (opartych często na antytezie). Zaskakując nieoczekiwanymi zestawieniami, paradoks ujawnia zwykle jakąś oryginalną prawdę filozoficzną, moralną, poetyczną... np. Pierwszym warunkiem nieśmiertelności jest śmierć (Stanisław Jerzy Lec).

Parafraza - swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens.

Hołd pruski odbył się 10 kwietnia 1525 w Krakowie

Niepodległa Polska odrodziła się w listopadzie 1918 roku

I rozbiór Polski - 1772 (Rosja, Prusy, Austria)

II rozbiór Polski - 1793 (Rosja, Prusy)

III rozbiór Polski - 1795 (Rosja, Prusy, Austria)

Wojna trzynastoletnia -1454 - 1466

Po III rozbiorze (1795-1807)

Księstwo Warszawskie (1807-1815)

Królestwo Polskie (kongresowe) (1815-1831)

Wielkie Księstwo Poznańskie (1815-1849)

Wolne Miasto Kraków (1815-1846)

Powstanie krakowskie (1846)

powstanie listopadowe (1830-1831)

po powstaniu listopadowym (1831-1846)

wydarzenia 1846 (1846)

Wiosna Ludów w Polsce (1848)

Powstanie wielkopolskie 1848 roku

okres 1848-1862 (1848-1862)

powstanie styczniowe (1863-1864)

powstanie zabajkalskie (1866)

praca organiczna (1864-1905)

przed I wojną światową (1905-1914)

Królestwo Polskie (regencyjne) (1916-1918)

Barok - styl w sztuce, architekturze i literaturze zapoczątkowany we Włoszech; wyrósł na podłożu renesansu i panował od XVI do XVIII wieku (od około 1580 do około 1730 roku). Barok odznacza się ekspresyjnością, bogactwem formy i zdobnictwa, silnymi kontrastami, monumentalnością; linia prosta w sztuce i architekturze jest prawie nieobecna, jej miejsce zajmują linie faliste, załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła architektoniczne tego okresu bywają przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką. Nazywano go kiedyś "zwyrodniałą formą renesansu" (Jacob Burckhardt). Nazwa epoki pochodzi od słowa barocco - w języku włoskim: "coś dziwacznego, przesadnego", zaś w języku portugalskim - "perła o nieregularnym kształcie". Polscy reformatorzy oświeceniowi widzieli w baroku symbol upadku umysłowego, zacofania i panoszącego się sarmatyzmu. W okresie baroku stworzono wiele dzieł, które weszły do kanonu sztuki i stanowią punkt odniesienia także w naszej epoce (np. dramaty Szekspira wciąż na nowo odczytywane).

Renesans lub Odrodzenie - okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek XV i XVI, okres w historii kultury europejskiej określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" i koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (La Rinascimento). Polski termin "renesans" pochodzi od francuskiego słowa "Renaissance", zastosowanego przez Julesa Micheleta i Jakoba Burckhardta. Termin "Renaissance" jest używany w wielu językach europejskich, w tym francuskim, angielskim i niemieckim - w języku włoskim stosowany jest natomiast termin "rinascità". Druga z polskich nazw epoki, "odrodzenie", jest wiernym tłumaczeniem francuskiego słowa "Renaissance".

Pozytywizm - kierunek myśli w filozofii i literaturze zainicjowany przez Augusta Comte'a w połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych (zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej afirmacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej.

---