Odruch jest podstawową jednostką fizjologiczną układu nerwowego. Jest reakcją organizmu na bodziec. Reakcja ta odbywa się według ściśle określonych praw poprzez ośrodkowy układ nerwowy. Każdy odruch związany jest z łukiem odruchowym, czyli drogą, jaką musi pokonać impuls od receptora do efektora. Najprostszy łuk odruchowy składa się z pięciu odcinków: receptora (komórki odbierającej bodziec), neuronu czuciowego (dośrodkowego), ośrodka (mózgu lub rdzenia kręgowego), neuronu ruchowego (odśrodkowego) i efektora (czyli mięśnia lub gruczołu).
Odruchy dzielą się na wrodzone i nabyte.
Odruchy wrodzone, czyli bezwarunkowe, są:
charakterystyczne dla gatunku, w chwili urodzenia się organizmy mają gotowe łuki odruchowe, które nie zmieniają się w ciągu życia
dziedziczne
niezmienne, nie muszą powstawać od nowa
dotyczą czynności pokarmowych, obronnych, orientacyjnych, płciowych.
przykładem takiego odruchu jest cofanie ręki przy oparzeniu, zamykanie powiek przy dotknięciu oka.
Odruchy nabyte, tzw. warunkowe:
powstają na podstawie odruchów warunkowych
są charakterystyczne dla osobnika jako wynik nabytych doświadczeń,
tworzą nowe połączenia między nerwami - nowe łuki odruchowe
nie są dziedziczone
są zmienne, mogą ulegać wzmocnieniu lub wygasaniu
przykładem tych odruchów jest nasze zachowanie, wychowanie, zdobywanie wiedzy.
Odruchy warunkowe nazywane są pawłowskimi od nazwiska J. P. Pawłowa, który w 1895 r. wprowadził nazwę odruchu warunkowego oraz eksperymentalnie badał odruchy warunkowe na bazie bezwarunkowych . Z odruchami związane są zachowania:
nawykowe - jest to wyuczony sposób zachowania, powstający w procesie wielokrotnego powtarzania danej czynności
instynktowne - to dziedziczna umiejętność wykonywania pewnych czynności wspólnych dla całego gatunku, ważnych dla przetrwania gatunku i osobnika. Instynkt jest zespołem cech odziedziczonych po rodzicach w formie gotowych do działania bodźców, odznaczających się pewnym automatyzmem, tzn. jeśli zostanie pobudzony przez czynnik środowiskowy, wykazuje niezmienną kolejność wykonywania określonych funkcji
Na podstawie siły reakcji (odruchu) ustalone są różne typy temperamentów człowieka (wg Hipokratesa):
sangwinik - jest opanowany z dużą siłą reakcji.
choleryk - charakteryzuje się gwałtowną, szybką i dużą siłą reakcji.
flegmatyk - jest powolnym, zdecydowanym osobnikiem z wyraźnymi reakcjami.
melancholik - charakteryzuje się słabością reakcji i uczuć.