Układ nerwowy odpowiedzialny jest za koordynację nerwową organizmu, czyli za analizę dochodzących do organizmu sygnałów ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Sygnały takie odbierane są przez receptory skórne ,a także inne rozsiane we wnętrzu organizmu np. w błonach śluzowych.

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego

Zbudowany jest z bardzo dużej liczby komórek nerwowych 70-90miliardów.

NEURON

Najważniejszym elementem składowym układu nerwowego jest neuron. Ma on za zadanie przekazywać informacje. Robi to za pomocą impulsu elektrycznego, przekazywanego innym neuronom. W korze mózgowej mężczyzny jest ich około 22,8 miliarda, a w mózgu kobiety około 19,3 miliarda. Liczby te jednak nie mają odzwierciedlenia w różnicach sprawności. Widocznie mężczyźni posiadają mózgi większe, a kobiety wydajniejsze. W mózgu występują również komórki glejowe, których jest aż 10 razy więcej od neuronów. Mają one za zadanie odżywiać sieci neuronów.

Neurony mają ok. 0,1 mm średnicy i są zbudowane z ciała komórki (w środku którego znajduje się jądro), jednego aksonu i dendrytów. Każdy neuron ma do 10 tysięcy dendrytów. Ich struktura wygląda jak rozgałęzione na wszystkie strony drzewo. Każdy dendryt to cieniutkie i krótkie włókno, które ma za zadanie odbierać impulsy od synaps innych komórek nerwowych.

W każdym neuronie znajduje się za to tylko jeden akson. Jest to długie (o długości nawet do kilku metrów!) włókno za pomocą którego komórka nerwowa wysyła impulsy do innych neuronów. Aksony są otoczone osłonką mielinową. Im jest ona grubsza, tym szybciej przekazywany jest impuls. Na grubość osłonek mielinowych wpływa częstość aktywacji neuronu i sposób naszego odżywiania. Każdy akson jest na końcu rozgałęziony i posiada synapsy, które są miejscem styku z innym neuronem.

DZIAŁANIE NEURONU

Wszystkie komórki nerwowe w mózgu tworzą wielką sieć połączeń. Każda z nich potrafi utworzyć nawet do 20 tysięcy połączeń z innymi neuronami. Niesamowite jest również to, że powstają one w tempie trzech miliardów połączeń na sekundę. Gdy dwa neurony aktywują się w dokładnie tym samym momencie, powstaje między nimi połączenie.

Neurony przekazują informację za pomocą synaps. Synapsa zawiera substancję chemiczną (neuroprzekaźnik lub inaczej neurotransmiter). Gdy do synapsy przez akson dociera impuls (na obrazku po lewej), synapsa uwalnia neuroprzekaźnik (po środku), który pobudza inny neuron i również wywołuje w nim impuls (po prawej). Jeśli połączenie jest słabe, to siła synapsy jest mała. Uwalnia się wtedy za mało neuroprzekaźnika, żeby wywołać impuls w innym neuronie. Poniższy obrazek pokazuje również, że neurony tak naprawdę nie stykają się ze sobą. Jest między nimi minimalna przestrzeń, przez którą przepływają owe neurotransmitery.

 

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
Obwodowy układ nerwowy tworzą korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe. Układ ten zabezpiecza odbiór doznań czuciowych oraz przewodzi pobudzenia z ośrodków nerwowych (rdzeń, mózg) do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów dokrewnych). Nerwy obwodowe zbudowane są z włókien nerwowych ruchowych, czuciowych i autonomicznych. Włókna ruchowe i autonomiczne przewodzą pobudzenia do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów wydzielania wewnętrznego). Włókna czuciowe są dendrytami i przewodzą pobudzenia do ośrodków nerwowych. Objawy uszkodzenia korzeni rdzeniowych mogą być diagnozowane przez wykonanie zdjęć kręgosłupa (w projekcji przednio-tylnej, bocznej i ewentualnie skośnej). Jeśli istnieje podejrzenie uszkodzenia aparatu więzadłowego (zerwanie więzadeł), wykonuje się dynamiczne zdjęcia kręgosłupa (maksymalne przygięcie i odgięcie kręgosłupa). Uzupełnieniem tych badań może być ocena czuciowych potencjałów wywołanych z odpowiedniego dermatomu (obszaru skóry unerwionego przez określony korzeń rdzeniowy). Uszkodzenie korzeni rdzeniowych najczęściej jest wywołane przez ucisk wypadającego jądra miażdżystego. Pełna ocena usytuowania wypadającego jądra miażdżystego jest możliwa przy pomocy badania tomokomputerowego (TK) lub rezonasu magnetycznego (MRI). Diagnozowanie uszkodzeń nerwów obwodowych opiera się na badaniu elektromiograficznym (EMG) i/lub badaniu szybkości przewodzenia (elektroneurografia). U pacjentów z miastenią wykonuje się stymulację (bodźcem elektrycznym) nerwów obwodowych dla oceny połączenia nerwowo- mięśniowego.

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego.

Mózgowie dzielimy na:  rdzeń przedłużony, w którym znajdują się ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi - ośrodki oddechowe, regulujące pracę serca, ciśnienie krwi, ośrodki odpowiedzialne za żucie, połykanie, wydzielanie śliny, ośrodki kojarzeniowe słuchu i równowagi oraz koordynacji ruchowej.

 tyłomózgowie (łac. rhombencephalon), będące ośrodkiem kontroli, koordynacji i regulacji ruchów, odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ciała.

 śródmózgowie (łac. mesencephalon), czyli pierwotny ośrodek analizy wzroku i słuchu.

 międzymózgowie (łac. diencephalon), w którym znajdują się ośrodki nerwowe głodu/sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji/ucieczki, popędu płciowego i instynktu macierzyńskiego.

 kresomózgowie (łac. telencephalon) - dwie półkule pokryte korą mózgową, dzielącą się na płaty:

• czołowy - związany m.in. z pamięcią, uwagą, kontrolą zachowania, planowaniem, hamowaniem reakcji, zawiera również ośrodki ruchowe oraz pole Broca (zazwyczaj w lewej półkuli), związane z kontrolą ekspresji mowy,

• ciemieniowy - zawiera m.in. ośrodki czucia skórnego, rozumienia i kojarzenia informacji pochodzących ze zmysłów oraz ośrodki uwagi,

• potyliczny - ośrodki wzrokowe,

• skroniowy - zawiera m.in. ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych (pole Wernickego, zazwyczaj w lewej półkuli) a także ośrodki związane z emocjami oraz pamięcią.

Preparat ludzkiego mózgu:
1. śródmózgowie 2. most 3. rdzeń przedłużony 4. móżdżek 5. kresomózgowie

Rdzeń kręgowy ma kształt grubego sznura. Jest umieszczony w kanale kręgowym i biegnie od rdzenia przedłużonego aż do drugiego kręgu lędźwiowego.
Rdzeń jest zakończony stożkiem rdzeniowym, a on niego odchodzi nić rdzeniowa (do drugiego kręgu krzyżowego), którą otacza wiązka nerwów rdzeniowych (ogon koński). Istota biała w rdzeniu kręgowym jest rozmieszczona obwodowo (mineralizowane pęczki włókien nerwowych tworzące drogi wstępujące i zstępujące dla impulsów nerwowych), a istota szata rozmieszczona jest centralnie (w kształcie litery H na przekroju poprzecznym, tworzą ją komórki nerwowe i glejowe). W istocie szarej można spotkać korzenne rogi nerwów rdzeniowych: przednie (ruchowe), tylne (czuciowe) i boczne (ciała neuronów układu autonomicznego).
Kanał środkowy (centralny) biegnie środkiem rdzenia kręgowego. Od jego zewnętrznej strony, na powierzchni obecne są dwa zagłębienia dzielące rdzeń na połowy: od przodu (szczelina pośrodkowa przednia) i od tyłu (szczelina pośrodkowa tylna). Z boku tych zagłębień znajdują się bruzdy boczne: przednia (z której wychodzą korzenie brzuszne nerwów rdzeniowych prowadzące impulsy do nerwów mięśni szkieletowych) oraz tylna (do której wchodzą korzenie grzbietowe nerwów rdzeniowych prowadzące impulsy nerwowe do ośrodkowego układu nerwowego).
Rdzeń, tak samo jak mózg, jest otoczony trzema oponami: miękką, pajęczą i twardą, a przestrzenie między nimi wypełnia płyn mózgowo-rdzeniowy.
Z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów poprzez otwory międzykręgowe kręgosłupa. Są to: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. W odcinku szyjnym znajdują się ośrodki odruchów kończyn przednich i mięśni oddechowych, w odcinku piersiowym - ścian narządów i klatki piersiowej oraz mięśni brzusznych, w odcinku lędźwiowym - kończyn tylnych i narządów miednicy, a w odcinku krzyżowym - defekacji (oddawania kału), mikcji (oddawania moczu), erekcji i ejakulacji.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

Autonomiczny układ nerwowy zmienia metabolizm i działa troficznie. Reguluje czynności potrzebne do życia i zaopatruje mięśnie gładkie i narządy wewnętrzne. Jego ośrodki wegetatywne są rozmieszczone nierównomiernie, a grupują się tylko w niektórych odcinkach osi mózgowo-rdzeniowej. W rdzeniu kręgowym komórki nerwowe układu autonomicznego są rozmieszczone w rogach bocznych. Nerwy wegetatywne unerwiają liczne metamery w organizmie i rozchodzą się po nim w zawiły sposób. Droga odśrodkowa układu autonomicznego (eferentna) jest dwuneuronowa, co umożliwia uwielokrotnienie unerwienia narządów wykonawczych, transformację siły i rytmu pobudzeń, zmianę pobudliwości, sumowanie przestrzenne i czasowe pobudzeń, okluzję oraz zwolnienie przewodzenia. Ta droga jest przerwana w zwoju poza ośrodkowym układem nerwowym. Ten zwój tworzą włókna przedzwojowe (neurony posiadające osłonki mielinowe, uwalniające acetylocholinę, biegnące od ośrodków do zwojów) oraz włókna zazwojowe (szare, bezrdzenne uwalniające acetylocholinę lub adrenalinę, biegnące od zwojów do narządów wykonawczych).

Układ autonomiczny posiada zwoje. Można je podzielić ze względu na ich położenie w stosunku do układu ośrodkowego. Zwoje przykręgowe leżą po obu stronach kręgosłupa i tworzą parzysty pień współczulny. Zwoje przedkręgowe są bardziej oddalone od kręgosłupa, ale położone są z dala od narządów na tylnej ścianie jamy brzusznej. Wychodzi z nich duża ilość włókien pozazwojowych oraz najczęściej tworzą one sploty. Z kolei zwoje śródścienne są położone na powierzchni lub ścianie narządów wewnętrznych i tworzą układ przywspółczulny.

Układ przywspółczulny (parasympatyczny) doprowadza organizm do stanu wyjściowego po sytuacji stresowej poprzez utrzymanie wszystkich jego wegetatywnych funkcji na optymalnym poziomie. Działa on miejscowo. Jego ośrodki (ciała neuronów przedzwojowych) znajdują się w mózgu oraz rogów bocznych odcinka krzyżowego rdzenia kręgowego. Większość włókien tego układu biegnie w nerwie błędnym - X. Zwoje układu przywspółczulnego znajdują się głównie śródścienne, a ich umiejscowienie jest peryferyczne. Włókna przedzwojowe są długie i wydzielające acetylocholinę. Natomiast włókna zazwojowe są krótkie i również wydzielające acetylocholinę. Mediatory tego układu oddziaływają na receptory muskarynowy i nikotynowy, a ilość nerwów zazwojowych, z którymi poprzez synapsy łączy się nerw zwojowy jest bardzo mała. Włókien przywspółczulnych brakuje zupełnie w mięśniach przywłosowych, śledzionie, gruczołach potowych, komorach serca i niektórych naczyniach krwionośnych.
Włókna przywspółczulne zwalniają akcję serca i zmniejszają zapotrzebowanie jego mięśnia na tlen. Dodatkowo zwężają naczynia wieńcowe, oskrzela oraz źrenicę, regulują wydzielanie łez przez gruczoły łzowe. Z kolei rozszerzają naczynia krwionośne skóry, błon śluzowych i trzewi. Powodują obfite wydzielanie gęstej śliny przez ślinianki oraz pobudzają motorykę i wydzielanie w żołądku. Kurczą wydzielanie żółci przez pęcherzyk żółciowy oraz wpływają na wydzielanie soku trzustkowego. Mają wpływ na oddawanie moczu, powodują erekcję. Wpływają na skórę poprzez uogólnione pocenie.

Układ współczulny (sympatyczny) jest pobudzany w sytuacji stresowej. Przez to, że działa na cały organizm, doprowadza do jego pełnej mobilizacji. Jego ośrodki (ciała neuronów przedzwojowych) znajdują się w części piersiowo-lędźwiowej w jej rogach bocznych. Zwoje układu współczulnego znajdują się głównie wzdłuż kręgosłupa, po jego obu stronach (pień współczulny). Są to zwoje przedkręgowe, bardziej oddalone od kręgosłupa, do których dochodzą włókna przedzwojowe (te, które nie utworzyły synaps w pniu współczulnym) oraz zwoje śródścienne, znajdujące się na powierzchni narządów lub w ich ścianach. Włókna przedzwojowe są bardzo krótkie, białe, mielinowe i wydzielające acetylocholinę. Natomiast włókna zazwojowe są długie, szare i bezrdzenne i wydzielające adrenalinę. Mediatory wydzielane przez układ współczulny działają na receptory adrenergetyczne: alfa (zmniejszanie ilości cAMP w komórce - otwarcie kanałów wapniowych) oraz beta (wzrost stężenia cAMP w komórce). Dodatkowo ilość nerwów zazwojowych, z którymi poprzez synapsy łączy się nerw zwojowy jest bardzo duża.

Włókna współczulne przyspieszają akcję serca i wzmacniają zapotrzebowanie jego mięśnia na tlen. Dodatkowo rozszerzają naczynia wieńcowe, oskrzela oraz źrenicę. Z kolei zwężają naczynia krwionośne skóry, błon śluzowych i trzewi. Powodują skąpe wydzielanie gęstej śliny przez ślinianki oraz hamują motorykę i wydzielanie w żołądku. Stymulują rozpad glikogenu do glukozy w wątrobie oraz rozkurczają pęcherzyk żółciowy. Trzymają mocz w pęcherzu moczowym, powodują ejakulację - wytrysk nasienia, skurcz śledziony, wydzielanie adrenaliny i noradlenaliny przed nadnercza. Mają również wpływ na skórę. Powodują skurcz i jeżenie włosów dzięki mięśniom przywłosowym oraz regulują słabe pocenie. Dodatkowo aktywują lipazę - upłynniają tłuszcz w tkance tłuszczowej.

SOMATYCZNY UKŁAD NERWOWY

Somatyczny układ nerwowy powoduje skurcz i napięcie toniczne w mięśniach szkieletowych, umożliwia zachowanie postawy ciała oraz odpowiada na wpływy środowiskowe czynnym ruchem organizmu. Wykonuje on ruchy zamierzone, odruchowe i dowolne podlegające świadomości. Nerwy tego układu mają ośrodki rozmieszczone w całym rdzeniu kręgowym i pniu mózgu.

8

---