„Zasoby znajdziesz w sobie

- obok bólu, smutku, tragedii

masz też w sobie przyjemność, radość i komedię,

tylko być może nie umiesz do nich dotrzeć.”

(Milton H. Erickson)

1. POJĘCIE BIBLIOTERAPII

Pojęcie biblioterapii sięga korzeniami do czasów starożytnych. W bibliotece w Aleksandrii widniały słowa: „Lekarstwo na umysł”.

Po raz pierwszy terminu biblioterapia użyto w 1916 roku, a już w 1920 hasło to znalazło się w Oxford English Dictionary. Samo pojęcie wywodzi się z dwóch wyrazów greckich: biblion, co oznacza książkę, i therapeo - leczę. Biblioterapia traktowana jest jako „działanie terapeutyczne oparte o stosowanie materiałów czytelniczych rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów, rodzajem oparcia w procesie osiągania bezpieczeństwa, może być środkiem do realizacji potrzeb” (Borecka, 1997).

Inne stanowisko prezentuje E. Tomasik, która uważa, że „biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książek lub materiałów niedrukowanych (obrazów, filmów) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych” (Tomasik, 1994).

Wielu autorów rozpatruje biblioterapię jako metodę w psychoterapii. Podkreślają jej rolę w leczeniu niepożądanych stanów psychicznych, takich jak lęk, poczucie mniejszej wartości, osamotnienie, nuda czy apatia (Molicka, 2002).

Pedagogiczny aspekt biblioterapii koncentruje się wokół roli książki „jako metody leczenia opartego o proces edukacyjny, który ma pomóc w radzeniu sobie z trudną sytuacją. Pożądane zmiany mają wystąpić w zachowaniu, uczuciach i wierzeniach”.

Podsumowując - biblioterapia jest metodą psychoterapeutyczną, która ma za zadanie wzmocnić i wzbogacić zasoby pacjenta, by lepiej potrafił radzić sobie z trudnościami. Oddziaływanie książki polega na zmianie sposobu widzenia swojej sytuacji, siebie, pogłębienia samoświadomości i tym samym zmianie sposobu odczuwania, zachowania. Pacjent musi sam rozwiązać swój problem, książka ma dać wsparcie w tym zmaganiu się, ma uspokoić, zredukować lęki, pomóc w kształtowaniu adekwatnego postrzegania świata

oraz swego w nim miejsca (Molicka, 2002).

2. CELE BIBLIOTERAPII:

1. Biblioterapia instytucjonalna - zastosowanie literatury - przede wszystkim dydaktycznej - do potrzeb indywidualnego pacjenta. Celem jest przede wszystkim informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji.

2. Biblioterapia kliniczna - zastosowanie literatury głównie wyobrażeniowej w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Jej głównym celem jest uzyskanie przez pacjenta zdolności „wglądu” w siebie, co ma doprowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej.

3. Biblioterapia wychowawcza (rozwojowa) - zastosowanie książek wyobrażeniowych i dydaktycznych dostosowanych do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. Dzielimy ją na:

- biblioterapię reminiscencyjną - odwołanie się do wspomnień uczestników,

- biblioterapię behawioralną - mająca na celu głównie zmianę zachowania (Tomasik, 1994).

3. TERAPEUTYCZNE ODDZIAŁYWANIE LITERATURY:

1. Budowanie zasobów osobistych:

- dostarczanie wiedzy,

- poznawanie innych sposobów myślenia i działania,

- daje wzory zachowań,

- daje wsparcie w sytuacjach emocjonalnie trudnych,

- kompensuje wszelkie niedostatki czy to w zakresie niezaspokojonych potrzeb, czy oczekiwań,

- relaksuje,

- wyzwala dobry nastrój.

b) Uruchomienie mechanizmów psychologicznych:

- literatura oferuje nowe, nieznane wzorce zachowań,

- odwrażliwia i powoduje, że niektóre lęki ulegną wygaszeniu (Molicka, 2002).

4. METODYKA BIBLIOTERAPII

Opracowując różnorodne programy biblioterapeutyczne należy przestrzegać następujących zasad:

1. Swoboda uczestnictwa,

2. Uwzględnienie potrzeb, problemów i preferencji członków grupy,

3. Dostosowanie środków terapeutycznych do możliwości percepcyjnych i fizycznych poszczególnych uczestników grupy,

4. Uwzględnienie i akceptowanie poziomu „gotowości uczestnictwa” poszczególnych członków grupy,

5. Dostosowanie poziomu i tempa zajęć terapeutycznych do psychicznych i fizycznych możliwości uczestników,

6. Włączenie do programów biblioterapeutycznych zajęć muzykoterapeutycznych i arteterapeutycznych oraz innych terapii wspomagających proces powrotu do zdrowia,

7. Dzielenie się z innymi terapeutami swoją wiedzą i doświadczeniem.

5. TERAPIA PRZEZ BAŚŃ

Według psychoanalityków baśnie oddziałują poprzez treści odkryte, z którymi dziecko ma kontakt bezpośredni, świadomy, oraz poprzez treści ukryte - posługując się symbolami, metaforami, docierają do podświadomości. Zgodnie z tą koncepcją, dziecko ciągle przeżywa konflikty związane z niemożnością realizacji swych pragnień. Symbole docierają do dziecka i powoli następuje proces ich uświadamiania. Baśnie pomagają w ich samodzielnym przepracowaniu (Molicka, 2002).

Baśń to jedna z podstawowych gatunków literatury ludowej „utrwala w fantastycznej formie ludowe poglądy na stosunki międzyludzkie, przedstawia ideały dobra i sprawiedliwości oraz kryteria oceny ludzkich poczynań” (Sławiński, 1998).

Baśnie są ulubioną lekturą małych dzieci, najczęściej tych w wieku od 4 do 9 lat. Jednak do baśni często powraca również młodzież w okresie dojrzewania, bo tam właśnie, tak jak w marzeniach, odnajduje to, czego człowiek potrzebuje najbardziej, czyli zaspokojenia potrzeb psychicznych. Uciekając w świat baśni, młodzi ludzie odnajdują swoje marzenia, które są antidotum na trudną i często smutną rzeczywistość, inną niż oczekiwana (Molicka, 2002).

Baśnie pełnią jeszcze inne funkcje. Odwrażliwiając, oswajają z zagrożeniami, dają wsparcie i przekonanie, że inni doznawali podobnych przeciwności losu i wyszli z nich zwycięsko. Baśnie głównie pocieszają, budują nadzieję na lepsze jutro i dają wiarę w to, że los się odmieni (Molicka, 2002).

Fabuła baśni podporządkowana jest jej funkcji. Mówi o różnych problemach egzystencji, o lęku przed śmiercią, samotnością, porzuceniem, odrzuceniem w rodzinie, dotyczy różnych problemów człowieka (molicka, 2002).

W baśni to magia rozwiązuje wszystkie problemy i odzwierciedla myślenie życzeniowe, co służy natychmiastowej, aczkolwiek chwilowej redukcji napięcia i wyzwala optymistyczne oczekiwania.

W każdej baśni eksponuje się wartości moralne poprzez jednoznaczne pokazanie, kogo i za co spotka nagroda lub kara.

1. Rola baśni w życiu dziecka:

- rzeczywistość kreowana w baśni jest zgodna z myśleniem dziecka, dzięki czemu pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując jakie reguły rządzą światem,

- dzięki baśni następuje przezwyciężenie egocentryzmu u dzieci,

- baśnie rozwijają zasoby języka,

- dziecko słuchając baśni uruchamia wyobraźnię, wyzwala emocje, a one kształtują wrażliwość, prowadzą do intensywnego przeżywania różnych doznań,

- baśnie uczą wyrażać uczucia, nazywać je i uświadamiać sobie,

- uwrażliwiają dziecko na walory estetyczne,

- baśnie pozwalają na bardziej racjonalną ocenę zachowań innych,

- baśnie bawią (Molicka, 2002).

6. BAJKI TERAPEUTYCZNE

Bajka terapeutyczna jest utworem adresowanym do dzieci, głównie w wieku od 4 do 9 lat, w którym świat jest widziany z dziecięcej perspektywy.

Celem bajek terapeutycznych jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym (Molicka, 2002).

Rodzaje bajek terapeutycznych:

1. Bajka relaksacyjna - posługuje się wizualizacją w celu wywołania odprężenia i uspokojenia.

2. Bajka psychoedukacyjna - jej celem jest wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwości repertuaru zachowań. Bajki te powinny zatem rozwijać inteligencję emocjonalną.

3. Bajka psychoterapeutyczna - w przeciwieństwie do pozostałych bajek, te bajki mają rozbudowaną fabułę, są dłuższe. Cele bajki psychoterapeutycznej: kompensacja (zastępcze zaspokojenie potrzeb, dowartościowanie), daje wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację (budowanie pozytywnych emocji, nadziei, przyjaźni, jaką zapewniają bajkowe postacie), przekazanie odpowiedniej wiedzy o sytuacji lękotwórczej i wskazanie sposobów radzenia sobie (Molicka, 2002).

Bibliografia:

1. Borecka I., Biblioterapia w poszukiwaniu tożsamości zawodowej, Wrocław 1997.

2. Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002.

3. Sławiński J., Słownik terminów literackich, Wrocław 1998.

4. Tomasik E., Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, Warszawa 1994.

1

---