Temat: Handel zagraniczny, istota, organizacja i znaczenie
Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerami posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa.
Handel zagraniczny w wąskim znaczeniu odnosi się jedynie do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub zakupywanych za granicą.
W szerokim znaczeniu handel zagraniczny obejmuje obroty majątkowo-kredytowe oraz obroty bieżące, na które oprócz wymiany składają się zakup i sprzedaż za granicę usług, dóbr niematerialnych oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę, utrzymywania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne.
Za szerokim ujęciem handlu zagranicznego przemawiają następujące argumenty:
Daje możliwość alternatywnych zastosowań posiadanych zasobów ekonomicznych kraju we wszystkich dziedzinach międzynarodowego podziału pracy
Dopiero po uwzględnieniu wszystkich elementów wymiany z zagranicą można dokładnie określić jej rolę w gospodarce państwa
Poszczególne elementy składowe całego obrotu gospodarczego są substytucyjne i komplementarne i są równorzędnymi źródłami wpływów dewizowych. Dlatego powinny być rozpatrywane łącznie.
Charakterystyczne cechy handlu zagranicznego:
Odpłatność
przemieszczanie towarów
towary muszą pochodzić z różnych krajów
Wymiana międzynarodowa
Mianem tym określa się przepływ dóbr pomiędzy gospodarkami narodowymi. Obejmuje on:
Wymianę towarów i usług,
Przepływ kapitału,
Migracje siły roboczej,
Transfer myśli naukowo - technicznej.
Wyniki polskiej wymiany z zagranicą na tle krajów rozwiniętych, jak również innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, wskazują na stosunkowo niski poziom aktywności eksportowej Polski. Obecny poziom polskiego eksportu w wymiarze bezwzględnym jest podobny, jak w krajach znacznie mniejszych np. Czechy, Węgry. Jego udział w PKB dopiero w 2002 roku zdołał zbliżyć się do 22%, podczas gdy np. w Czechach wynosi około 55%, a na Węgrzech przekroczył 65%.
Wartość eksportu na 1 mieszkańca wynosiła w Polsce w 1995 roku niespełna 600 USD i wzrosła do 1.060 USD w roku 2002, podczas gdy przed rokiem wskaźnik ten wynosił: na Słowacji - ponad 2.300 USD, na Węgrzech - przekroczył 3.000 USD, w Czechach - blisko 3.250 USD, a w Słowenii - ponad 6.600 USD.
W minionym 8-leciu nastąpił relatywnie dynamiczny wzrost obrotów. W 2002 roku obroty w ujęciu płatniczym (wg danych NBP) osiągnęły poziom 1,6-krotnie wyższy niż w 1995 roku. Wpływy eksportowe wzrosły o 44%, podczas gdy wydatki importowe - o 75%. Obroty towarowe w ujęciu rzeczowym (wg danych SAD tzn. polskiej taryfy celnej) wzrosły blisko 2-krotnie, w tym eksport - o 79%, zaś import - o 90%.
Podstawowy zespół przyczyn narastania nierównowagi w handlu niemal do końca lat 90-tych stanowiły:
niska konkurencyjność rodzimej produkcji i wynikająca stąd konieczność jej szybkiego unowocześnienia poprzez wzmożony import inwestycyjny i zaopatrzeniowy (główną rolę odegrał tu napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 1995-1999, który wg PAIZ wyniósł wówczas 30.850 mln USD),
niezdolność krajowego przemysłu do zaspokojenia wzmożonego popytu konsumpcyjnego, co przy ograniczanej protekcji rynku generowało popyt konsumpcyjny na towary zagraniczne (importochłonność polskiej gospodarki w ujęciu łącznym, tj. sfery wytwarzania i sfery konsumpcji, liczona jako relacja importu ogółem do PKB w cenach bieżących wzrosła z 23% w 1995 r. do 30% w 1999 r.),
stopniowe umacnianie złotego w stosunku do koszyka głównych walut. Kryzys rosyjski z 1998 roku niekorzystnie odbił się na wynikach handlu zagranicznego Polski w roku następnym. Spadek obrotów w 1999 roku wyniósł blisko 3% po stronie eksportu oraz 2,4% w imporcie. W rezultacie ujemne saldo obrotów zmniejszyło się do 18,5 mld USD.
Struktura geograficzna obrotów handlu zagranicznego
Kraje Unii Europejskiej stanowią główny rynek zbytu dla polskiego eksportu (ok. 69% eksportu ogółem) i równocześnie główny rynek zaopatrzeniowy dla polskiej gospodarki(62% importu ogółem), zwłaszcza w zakresie dóbr inwestycyjnych i zaopatrzeniowych. Rynek ten ma tez zasadniczy wpływ na poziom deficytu obrotów handlowych z zagranicą (na kraje UE przypada 41,4% deficytu ogółem). Jednocześnie jednak deficytowość obrotów z tymi krajami (mierzona relacją deficytu do eksportu) wyniosła w 2002 roku 20,8% i należała do jednej z najkorzystniejszych relacji spośród wszystkich ugrupowań rynków.
Drugim co do ważności kierunkiem polskiego eksportu są rynki krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W 2002 r. przypadało na nie 19% eksportu ogółem, z tego około 9% do krajów CEFTA, a 10% do krajów byłego ZSRR. Największy udział w eksporcie do krajów byłego ZSRR (31% w 2002 r.) oraz najwyższy wzrost eksportu (26% w 2002 r.) odnotowano w obrotach handlowych z Rosją. Odbudowa eksportu na rynek Rosji do poziomu sprzed kryzysu rosyjskiego (2.155 mln USD w 1997 r.), mimo wysokiej, utrzymującej się od 2000 r. dynamiki (ponad 20%)pozostaje celem nadal odległym. Jego przyrost w roku ubiegłym wyniósł 271 mln USD. Osiągnięty w rezultacie poziom eksportu stanowił zaledwie 62% poziomu z 1997 roku, co należy uznać za niezadowalające, zwłaszcza gdy zważyć, że od roku 2000 ogólne uwarunkowania proimportowe w gospodarce rosyjskiej uległy wyraźnej poprawie.
Struktura geograficzna polskiego importu
Na kraje rozwinięte w 2002 r. przypadało 70% wartości importu, 17% na kraje Europy Środkowej i Wschodniej a 12,7% na kraje rozwijające się. W porównaniu z rokiem 2001 import najszybciej wzrósł w wymianie z krajami rozwijającymi się (o 16,8%), pogłębiając głęboką nierównowagę występującą od szeregu lat w wymianie towarowej z tymi krajami (deficyt obrotów wyniósł 4,6 mld USD w 2002 r.).
Najwyższą deficytowość wymiany odnotowujemy z ugrupowaniem krajów rozwijających się. Wymiana z tymi krajami, przy udziale w eksporcie około 6% i w imporcie ponad 12%, skutkuje ujemnym saldem w wysokości ponad 32% deficytu polskich obrotów handlu zagranicznego (wzrost z 25,4% w 2001 r. ) Z punktu widzenia oddziaływania deficytowości wymiany na saldo rachunku obrotów bieżących oraz rynek pracy w Polsce, najbardziej korzystna jest wymiana z krajami UE i Europy Środkowo-Wschodniej, a najmniej korzystna z krajami rozwijającymi się.
4