„ Globalne ocieplenie ”
Globalne ocieplenie klimatu Ziemi - przyczyny, katastroficzne skutki i środki zaradcze.
Coraz więcej faktów wskazuje na ocieplenie klimatu ziemskiego, chociaż wciąż około 20% powierzchni lądów skuta jest lodem. Istnieją jednak dowody na to, że proces ten jest już zaawansowany. Na pytanie: jaka jest przyczyna tego procesu krótko można odpowiedzieć, że: globalne ocieplenie jest skutkiem działalności człowieka - gwałtowny rozwój przemysłu, motoryzacji. Taka działalność prowadzi zachwiania naturalnej równowagi w składzie atmosfery. Nastąpił gwałtowny wzrost zawartości tzw. gazów cieplarnianych. Należą do nich: metan, dwutlenek węgla, tlenek azotu, dwutlenek siarki, gazy CFC (chlorofluorowęglowe).
Gazy cieplarniane są bardzo pożyteczne, ale pod warunkiem, że ich ilość w powietrzu nie przekracza normy. Zawartość np. dwutlenku węgla w czystym powietrzu nie powinna przekraczać 0,035%. Wykazano, że gdyby nie obecność w atmosferze gazów cieplarnianych a zwłaszcza dwutlenku węgla to średnia temperatura na Ziemi wynosiłaby -18°C a nie 15°C jak obecnie.
Nadmierny wzrost tych gazów w atmosferze powoduje niszczenie warstwy ozonowej i prowadzi do efektu cieplarnianego. W atmosferze ziemskiej, w stratosferze na wysokości 15-55 km rozciąga się pas atmosfery zwany warstwą ozonową. Warstwa ta powinna zatrzymać ? wartości promieniowania ultrafioletowego dochodzącego od Słońca. Przepuszcza tylko część o określonej długości fali. W niewielkich ilościach promieniowanie UV jest korzystne dla ludzi, roślin i zwierząt; jest np. niezbędne do wytworzenia witaminy D, do budowy kości. Nadmiar tego promieniowania dla ludzi, dla świata roślin i zwierząt jest szkodliwy. Wywołuje u ludzi wiele schorzeń i niszczy rośliny. Powoduje zaburzenia w ekosystemie. Ozon ma znaczenie biologiczne, gdyż reguluje dopływ tego promieniowania do powierzchni Ziemi. Nadmiar gazów cieplarnianych powoduje powstawanie tzw. dziur ozonowych. W tych miejscach maleje ilość ozonu, rozrzedza się warstwa ozonowa i więcej promieniowanie ultrafioletowego dociera do Ziemi. Dzieje się tak dlatego, że cząsteczki freonów ulegając rozpadowi uwalniają np. chlor, który zabiera atomy tlenu z cząsteczki ozonu. W tym procesie ozon przekształca się w zwykły tlen.
Znaczna część energii słonecznej: światło i o dużej częstotliwości promieniowanie ultrafioletowe łatwo dociera do Ziemi. Często odbiją się od powierzchni Ziemi i ucieka do przestrzeni kosmicznej, a część zamienia się na ciepło przy zetknięciu z glebą. Ziemia wypromieniowuje je z powrotem jako promieniowanie podczerwone. Jest to promieniowanie długofalowe, małoprzenikliwe i w większości zostaje zatrzymane przez cieplarniane gazy. Wraca więc to promieniowanie z powrotem na powierzchnię Ziemi powodując jej ogrzanie i wzrost temperatury. Gazy cieplarniane zachowują się więc podobnie jak szyba w szklarni. Istnieją w tym przypadku pewne zależności: im więcej gazów produkowanych w różnych procesach i zanieczyszczających atmosferę, tym rzadsza warstwa ozonowa (więcej w niej dziur) i tym szybszy przyrost średniej temperatury na Ziemi.
Zdaniem naukowców największym zagrożeniem jest dwutlenek węgla ze względu na jego zawartość w atmosferze. Nieznaczna jest zawartość CFC, freonów ale one około 2,5 tysiąca razy bardziej efektywnie zatrzymują promieniowanie niż dwutlenek węgla. I z tego właśnie względu gazy te są nie bezpieczne.
Powstawanie gazów cieplarnianych
Głównym źródłem gazów cieplarnianych jest przemysł i motoryzacja. Jest wiele procesów, w których powstają te gazy. Są to np.
- Spalanie drewna i paliw kopalnych: węgla, ropy, gazu i powstawanie dwutlenku węgla, tlenku azotu, dwutlenku siarki.
- Wycinanie lasów tropikalnych. Obecnie dwukrotnie zmniejszyła się powierzchnia tych lasów. Lasy są wycinane w celu pozyskania cennych rodzajów drewna np. mahoniu i teczyny. Po wypaleniu zakłada się pola uprawne. Wypalanie to wzrost dwutlenku węgla i niszczenie dzikich roślin tych lasów. Zmniejsza się więc ilość roślin biorących udział w asymilacji CO2. Z dzikich roślin lasów tropikalnych produkuje się ? środków farmaceutycznych na świecie, np. chininę, kurarę.
- Spalanie lub błędne składowanie odpadów toksycznych.
- Wykorzystanie freonów w produkcji lodówek, aerozoli, pianek izolacyjnych, rozpuszczalników chemicznych.
- Uwalnianie się wielkich ilości metanu i dwutlenku węgla powodującej wzrost temperatury na obszarach Eurazji i Ameryki Północnej. Występują tam obszary "wiecznej marzłości" - bagna, które jeszcze nie rozmarzły od czasów ostatniego zlodowacenia. Przy wzroście temperatury gleba będzie rozmarzać, a z bagien wydobywać się będą gazy cieplarniane.
- Dwutlenek węgla powstaje w procesach oddychania, gnicia, spalania.
Zagrożenia jakie niesie globalne ocieplenie
Globalne ocieplenie staje się faktem. Naukowcy wykazali, że w XX wieku temperatura średnia naszej planety wzrosła o 0,5°C. Przewidują również dalszy wzrost temperatury 0 1,5°C - 4,5°C do połowy naszego stulecia. Okazuje się, że gdyby zawartość dwutlenku węgla wzrosła dwukrotnie to temperatura wzrosłaby o 6°C. Istnieją symptomy tego zjawiska. Należą tu m.in.:
-Wybieranie raf koralowych. Zjawisko to polega na tym, że gdy temperatura wody wzrasta powyżej pewnego poziomu to polipy koralowca odrzucają porastające je glony. A to właśnie glony zapewniają odpowiednią ilość tlenu i cukrów oraz ozdabiają wspaniałymi kolorami. Wybieranie raf to dowód na ocieplenie.
-Wzrost częstotliwości występowania katastrofalnych huraganów, powodzi, cyklonów a także suszy, pożarów. Już badania w latach osiemdziesiątych wykazały, że ilość naturalnych katastrof w tych latach było około ośmiokrotnie większa niż w latach sześćdziesiątych. Taka tendencja utrzymuje się. Uzasadniono powstawanie tzw. nagonów sztormowych. Wraz ze wzrostem temperatury powietrza zwiększa się powierzchnia ciepłych mórz, a nad takimi wodami zwiększa się ilość cyklonów, huraganów. Natomiast nagony sztormowe powstają, kiedy gwałtowne wiatry powodują podniesienie się poziomu wód w pobliżu brzegów i powstanie wysokich fal. Zależność jest oczywista: wyższa temperatura wód to więcej to więcej huraganów i większa ilość nagonów sztormowych.
Należałoby w tym miejscu postawić pytanie: co czeka Ziemię, gdy nadal będzie postępowało ocieplenie? Według scenariusza naukowców może to być:
-Przesunięcie stref klimatycznych. Będzie to następstwem tego, że wzrost temperatury nad lodami będzie szybszy niż nad zbiornikami wodnymi. Istnieją przypuszczenia, że w ciągu 100-lecia granice stref mogą przesunąć się o kilkaset kilometrów.
-Zwiększenie powierzchni stepów i pustyń a eliminowanie tundry.
-Skurczenie się czapy lodowca na biegunach i topnienie lodowców polarnych. Przyczyniłoby się to do podniesienia poziomu wód w morzach i oceanach. Najbardziej pesymistyczne prognozy przewidują, że poziom wód w morzach i oceanach będzie się podnosił o 6 cm w ciągu 10 lat. Najgorsze z prognoz zakładają wzrost poziomu w ciągu wieku nawet o klika metrów. Gdyby te prognozy sprawdziły się to wiele obszarów znalazłoby się pod wodą.
-Postępujący wzrost ilości katastrof naturalnych.
-Zgubny wpływ na ekosystemu.
>W miarę ocieplenia się klimatu nastąpi wzrost zagrożenia pożarami obszarów nawiedzonych przez susze, wzrośnie udział obszarów suchych.
>Zmiany temperatury mają wpływ na życie istot żywych. Już obecnie daje się zauważyć migracja zwierząt i przesuwanie obszarów występowania roślin ku chłodniejszym terenom: na półkuli północnej na północ, a na południowej na południe. Przykładem może być motyl rusałka admirała. Od kilku lat zimuje w Anglii w postaci imago-dorosłego osobnika, a wcześniej odlatywał na zimę do cieplejszych krajów Europy.
>Niektóre ptaki zakładają gniazda wcześniej niż w przeszłości. To zachowanie dotyczy ptaków zarówno migrujących jak i nie migrujących do cieplejszych krajów.
To są prognozy naukowców, ale jak duże będą rozmiary zagrożenia to zależy od tego, czy człowiek potrafi powstrzymać proces ocieplania klimatu Ziemi.
Środki zaradcze
Problem został dostrzeżony nie tylko przez ekologów, naukowców ale i rządzących krajami. Już w 1987 roku 24 kraje podpisały w Montrealu protokół wzywający do redukcji zużycia freonów w tym halonów, tlenków azotu, bromku metalu. Badania późniejsze wykazały, że zmniejsza się dziura ozonowa nad Antarktyką.
W 1993 roku zawarto Konwencję Ramową o Zmianie Klimatu z ramienia ONZ. To porozumienie zakładało obowiązek ograniczenia emisji gazów cieplarnianych powodujących globalne ocieplenie. A w 1997 roku podpisano porozumienie w Kyoto w Japonii na spotkaniu sponsorowanym przez ONZ w sprawie ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Niestety nie wszystkie kraje poważnie potraktowały ten problem. Przykładem są USA, które dokument parafowały a później wycofały się z ustaleń.
Mając świadomość zagrożenia wszystkie kraje powinny podjąć w miarę możliwości działania hamujące ocieplanie klimatu Ziemi. Najważniejszym jest zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze. Podejmowane w tym celu działania to m.in.
a) Eliminowanie z użycia freonów.
b) Prace nad poszukiwaniem alternatywnych źródeł energii - energia wiatrowa,łoneczna, wodór. Energie te powinny zastąpić paliwa kopalniane.
c) Poszukiwanie bardziej ekologicznych metod utylizacji i przechowywania odpadów toksycznych.
d) Pomoc biednym krajom, by zapobiegać wycinaniu lasów tropikalnych.
e) Zalesianie zdewastowanych terenów.
Zdania naukowców na temat skali zagrożeń spowodowanych ociepleniem klimatu Ziemianie są jednolite. Ale co do jednego wszyscy są zgodni, a mianowicie, że ocieplenie jest faktem i należy zrobić wszystko aby ten proces zatrzymać by uniknąć katastrofy.
Opracowanie artykułu : Piotr Kraska