• laczego mleko matki jest najlepsze?

Woda
• To główny składnik mleka kobiecego. Jest idealnie czysta, przefiltrowana przez organizm matki.
• Karmienie piersią zapewnia odpowiednią podaż płynów nawet w gorącym i suchym klimacie. Nie ma potrzeby dopajania nawet w czasie upałów. (AAP 2005)

Białko
• Zawartość białka jest niezależna od diety matki.
• Jest lekkostrawne, świetnie przyswajane. Ma idealne proporcje białek serwatkowych i kazeiny.

Tłuszcze
• Całkowita ilość tłuszczu w pokarmie matki jest stała, odżywianie ma wpływ raczej na rodzaj tłuszczów. Im więcej tłuszczów pochodzenia zwierzęcego spożywa mama, tym więcej w pokarmie tłuszczów z nasyconymi kwasami tłuszczowymi.
• Stanowią główne źródło energii dla dziecka. Są dobrze wchłaniane i wykorzystywane przez organizm.
• Na rozwój mózgu i siatkówki oka mają wpływ długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC-PUFA): kwas arachidonowy i kwas dokozaheksaenowy
• Tłuszcze MCT (MCT) - zwalniają motorykę przewodu pokarmowego, poprawiają wchłanianie pokarmu.
• Cholesterol - wpływa korzystnie na rozwój mózgu, jest składnikiem błon komórkowych, kwasów żółciowych witaminy D3.

Węglowodany
• Głównym węglowodanem mleka jest laktoza, dwucukier złożony z glukozy i galaktozy. Odżywianie matki nie ma wpływu na ilość laktozy w pokarmie.
• Glukoza i galaktoza stanowią zasoby energetyczne pokarmu kobiecego.
• Galaktoza wchodzi w skład galaktolipidów, niezbędnych do rozwoju OUN.
• Oligosacharydy są prebiotykami, pobudzają wzrost i aktywność korzystnych szczepów bakteryjnych w jelitach dziecka.

Enzymy
• Jest ponad 80 enzymów, które ułatwiają trawienie składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym małego niemowlęcia.

Witaminy
• Pokarm zawiera prawie wszystkie niezbędne witaminy w odpowiedniej ilości dla prawidłowego rozwoju niemowlęcia.
• Odżywianie matki ma wpływ na niektóre witaminy, głównie z grupy B (B2, B6, B12). Muszą na to zwrócić uwagę matki wegetarianki, a zwłaszcza weganki i makrobiotyczki - ich pokarm nie zawiera odpowiedniej ilości tych witamin.
• Niemowlętom karmionym piersią podajemy od 2 miesiąca życia codziennie 200 j.m. witaminy D3. AAP 2003)

Składniki mineralne i makroelementy
• Pokarm matki zawiera odpowiednią ilość pierwiastków śladowych, wyjątek stanowią diety restrykcyjne i skrajne niedożywienie
• Pokarm kobiecy nie obciąża nerek rozwijającego się organizmu dziecka, ładunek soli jest stosunkowo niewileki. (jonów Na, Cl, K, PO4, SO4)
• Żelazo jest przyswajane w 50% - 70%. Jego wchłanianie ułatwia laktoferryna. wiążąc żelazo ułatwia jego wchłanianie, a także czyni je niedostępnym dla bakterii chorobotwórczych.
• Od 6 - tego miesiąca życia można podawać fluor w zależności od zawartości fluoru w wodzie.

• Czym ponadto jest pokarm matki?

W pokarmie obecne są rozmaite czynniki wspomagające niedojrzały układ immunologiczny dziecka. Część z nich to komórki należące do układu białokrwinkowego, inne są molekułami o złożonej budowie. Czynniki te są chronione przed strawieniem w przewodzie pokarmowym dziecka, dzięki np. alfa 1 antytrypsynie. Są to m.in.:

Limfocyty B - Podnoszą poziom przeciwciał skierowanych przeciwko specyficznym drobnoustrojom

Makrofagi - Niszczą zarazki bezpośrednio w jelitach dziecka




Neutrofile - Mogą działać jak fagocyty, pochłaniając bakterie w przewodzie pokarmowym dziecka

Limfocyty T- Niszczą bezpośrednio zainfekowane komórki lub wydzielają chemiczne przekaźniki stymulujące inne elementy układu immunologicznego

Sekrecyjna immunoglobulina A (SIgA) - jest obecna w dużych ilościach w przewodzie pokarmowym dziecka karmionego piersią i pokrywa szczelną warstwą jego nabłonek jelitowy, niszcząc drobnoustroje i chroniąc przed przenikaniem alergenów. Najwyższe stężenie SIgA w pokarmie obserwuje się w pierwszych dniach po porodzie i w czasie powolnego odstawiania dziecka od piersi.
SIgA powstaje w wyniku ekspozycji matki na drobnoustroje obecne we wspólnym środowisku matki i dziecka. Kontakt drobnoustrojów z błonami śluzowymi matki wyzwala swoistą reakcję immunologiczną, w czasie której dochodzi do namnażania się komórek plazmatycznych wytwarzających swoiste przeciwciała. Komórki te osiedlają się w sąsiedztwie pęcherzyków mlecznych i bezpośrednio do pokarmu wydzielają przeciwciała skierowane przeciwko antygenom, które pobudziły układ limfatyczny matki.

Proteina wiążąca witaminę B12 - Zmniejsza ilość witaminy B12 potrzebnej bakteriom do rozwoju

Oligosacharydy - Pobudzają rozwój Lactobacillus bifidus w jelitach dziecka, które namnażając się wypierają patogenne bakterie

Laktoferryna - wiąże żelazo, pierwiastek niezbędny do przetrwania dla wielu bakterii.

Lizozym - zabija bakterie uszkadzając ich ściany komórkowe

Nukleotydy - wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego poprzez zwiększenie aktywności komórek NK (Natural Killers)

Cytokiny - są to m.in. czynniki wzrostu, które wpływają korzystnie na rozwój wielu narządów i układów, przede wszystkim układu pokarmowego, między innymi: czynnik wzrostu nabłonka (EGF epidermal growth factor), insulinopodobny czynnik wzrostu (I-GF I insulin-like growth factor-I), nerwowy czynnik wzrostu (NGF nerve growth factor).



JEŚLI MATKA MA INFEKCJĘ NIE POWINNA PRZERYWAĆ KARMIENIA PIERSIĄ!

	Mleko ludzkie	Mleko zwierzęce	Mieszanka
Zanieczyszczenie bakteriami	Nie stwierdza się	Prawdopodobne	Prawdopodobne po przygotowaniu
Czynniki przeciwinfekcyjne	Obecne	Nie obecne	Nie obecne
Czynniki wzrostu	Obecne	Nie obecne	Nie obecne
Białko	Odpowiednia ilość lekkostrawne	Za dużo ciężkostrawne	Częściowo poprawiany skład
Tłuszcze	Wystarczająca ilość niezbędnych kwasów tłuszczowych Lipaza do trawienia	Niedobór niezbędnych kwasów tłuszczowych Brak lipazy	Niedobór niezbędnych kwasów tłuszczowych Brak lipazy
Żelazo	Mała ilość Dobrze przyswajane	Mała ilość Słabo przyswajane	Dodawane Słabo przyswajane
Witaminy	Wystarczająca ilość	Za mało witaminy A i C	Witaminy dodawane
Woda	Wystarczająca ilość	Konieczne dopajanie	Może być potrzebne dopajanie

Karmienie piersią, zgodnie ze współczesną wiedzą, jest jedynym sposobem żywienia niemowląt i małych dzieci zapewniającym im optymalny stan zdrowia i rozwój, zgodnie z ostatnim stanowiskiem Amerykańskiej Akademii Pediatrii (1).

Pokarm kobiecy jest substancją unikalną, żywą, dostosowującą swój skład w każdej chwili do potrzeb wzrastającego organizmu noworodka, niemowlęcia i małego dziecka. Jest wspaniałą, swoistą gatunkowo, niemożliwą do podrobienia substancją odżywczą, a dodatkowo zapewnia ochronę immunologiczną dziecku na cały okres karmienia, a nawet później. Patrz skład idealnego pokarmu.

Karmienie piersią niesie liczne korzyści zdrowotne (patrz poniżej)

Ponadto stanowi metodę planowania rodziny (patrz poniżej)

Im więcej pokarmu dziecko otrzymuje tym efekt ochronny jest lepszy (2). Stąd najlepsze efekty ochronne ma wyłączne karmienie piersią, czyli podawanie dziecku tylko mleka matki (z dopuszczeniem witamin, leków itp.). Tak karmione niemowlę uznano za wzorzec wzrostu, zdrowia i rozwoju, z którym mają być porównywane inne metody żywienia (1). Również Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby karmić wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia, a następnie rozszerzając dietę dziecka kontynuować karmienie 2 lata lub dłużej. (WHA 55.25/2002)

Karmienie piersią stwarza unikalną, pozytywną więź między matką a dzieckiem. Te pozytywne relacje wpływają korzystnie na kształtowanie się dobrych relacji w całej rodzinie.
Karmienie piersią jest tanie i wygodne. Mleko matki jest zawsze świeże, ciepłe, w każdej chwili gotowe do podania dziecku (w nocy, w podróży, u znajomych). Koszty są niewielkie (zdrowe odżywianie matki, ew. odciągacz pokarmu) w porównaniu z kosztami mleka modyfikowanego, akcesoriów do żywienia sztucznego, ewentualnego częstszego leczenia, hospitalizacji, zwolnień lekarskich rodziców.

PAMIĘTAJ!

Karmienie naturalne jest przyjazne dla środowiska, jest niewyczerpanym i odnawiającym się źródłem pożywienia.


1. American Academy of Pediatrics. Section on breastfeeding. Breastfeeding and the Use of Human Milk, Lawrence M. Gartner, Jane Morton, Ruth A. Lawrence, Audrey J. Naylor, Donna O Hare, Richard J. Schandler i Arthur I. Eidelman. Pediatrics 2005; 115; 496-506. Opracowanie polskie: Medycyna Praktyczna - pediatria. 6/2005: 31-39. Medycyna Praktyczna - Położnictwo i Ginekologia. 1/2006:21-28.
2. Raisler J, Alexander Ch, O'Campo P. Breast-feeding and infant illness: A dose-response relationship. Am J Publ H, 1999; Vol.89, No. 1: 25-30

• Odciąganie, przechowywanie i podawanie pokarmu

Sposoby odciągania pokarmu:

Odciąganie ręczne - umiejętność bardzo przydatna, wszystkie matki powinno się tego uczyć

Technika ręcznego ściągania pokarmu opracowana przez Chele Marmet z Instytutu Laktacji w Kalifornii

Etapy:



wybrać spokojne i wygodne miejsce, zrelaksować się
położyć na piersi ciepły okład
ułożyć kciuk powyżej otoczki, palce poniżej (2-3 cm od podstawy brodawki)
przycisnąć delikatnie całą pierś do klatki piersiowej nie przemieszczając palców
następnie zbliżyć palce do siebie lekko je obracając; nie należy przesuwać palców po skórze, tylko uciskać przewody mleczne, które znajdują się między nimi
zwolnić ucisk
rytmicznie powtarzać powyższe ruchy zmieniać ułożenie palców wokół brodawki, aby równomiernie opróżniać wszystkie przewody



NAJCZĘSTSZE BŁĘDY:
forsowne zgniatanie piersi
pociąganie za brodawkę
odciąganie ręczne w celu relaktacji

Odciągacze ręczne - warto zastosować, jeżeli matka nie daje sobie rady ze ściąganiem własną ręką; odciągacz powinien być delikatny i skuteczny

Odciągacze elektryczne - w sytuacjach, gdy konieczne jest częste odciąganie większych ilości pokarmu (dla dziecka, które nie ssie piersi, dla wcześniaka, w celu odbudowania laktacji, gdy matka i dziecko są rozdzieleni); laktator powinien mieć regulację siły ssania

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY:
używanie laktatora złej jakości
nadużywanie laktatora bez wskazań, co prowadzi do nadprodukcji pokarmu

• Przechowywanie odciągniętego pokarmu

Jeżeli odciągnięty pokarm ma być przeznaczony dla dziecka, przed przystąpieniem do odciągania matka powinna dokładnie umyć ręce wodą i mydłem oraz przygotować czyste, wygotowane i osuszone naczynie.

Warunki przechowywania pokarmu	Pokarm dla dzieci urodzonych o czasie	Pokarm dla wcześniaków i dzieci chorych
Temperatura pokojowa	12 godz.	Do 1 godz.
Lodówka ( +3 do +8°C)	2-5 dni	48 godz.
Zamrażalnik lodówki (-10°C)	2 tygodnie	1 tydzień
Zamrażarka (-18 do -20°C)	6-12 miesięcy	3-6 miesięcy

Każde naczynie z pokarmem powinno być oznakowane. Pokarm należy ogrzewać wstawiając pojemnik do naczynia z ciepłą wodą. Mleko rozmrożone należy zużyć w ciągu 9 godzin, nie wolno powtórnie zamrażać. Nie powinno się mieszać pokarmu rozmrożonego ze świeżym.

UWAGA:

Z uwagi na możliwość przenoszenia wielu nie diagnozowanych chorób, głównie wirusowych (np. cytomegalia, WZW C, AIDS) drogą pokarmu kobiecego, aby uniknąć późniejszych roszczeń nie należy zachęcać kobiet do korzystania z mleka bezpośrednio uzyskiwanego od innych matek.

Mleko matki jest pokarmem z wyboru dla jej dziecka. Drugim wyborem jest mleko dawczyń z banku mleka opracowane pod względem bakteriologicznym, wirusologicznym i poprzez techniki inaktywacji potencjalnych drobnoustrojów przystosowane do podawania niemowlętom. Mleko modyfikowane jest dopiero trzecim wyborem.

• Podawanie odciągniętego pokarmu

Karmienie butelką, niezależnie od rodzaju użytego smoczka, zaburza prawidłowy mechanizm ssania piersi, zwłaszcza gdy jest prowadzone w pierwszych tygodniach życia. W celu uniknięcia kłopotów z powodzeniem można podawać pokarm jedną z poniższych metod:
łyżeczka, kroplomierz - służą do podawania niewielkich ilości pokarmu słabym, chorym noworodkom. Dziecko układa się w pozycji półpionowej i podaje pokarm na język.





kubeczek, kieliszek - w przypadku płaskich lub wklęsłych brodawek u matki, w czasie krótkich okresów odstawienia od piersi np. z powodu przyjmowania leków, operacji. Dziecko przy karmieniu musi być trzymane w pozycji półpionowej, kieliszek przytyka się do dolnej wargi, tak żeby dziecko objęło nią jego brzeg. Można przechylać kieliszek, aby pokarm powoli spływał na język.
palec i strzykawka ze specjalną miękką pipetką do karmienia lub z drenem do karmienia noworodków




Powyższe dwie metody podawania pokarmu są wykorzystywane, gdy niemowlę od urodzenia nie umie ssać lub mechanizm ssania został zaburzony.

Palec mamy lub taty musi być dobrze umyty. Inna osoba np. pielęgniarka zakłada jałową rękawiczkę. Przed włożeniem palca należy pobudzić dziecko do szerokiego otworzenia buzi dotykając ust dziecka opuszką palca. Gdy dziecko otworzy szeroko buzię i wysunie język, podaje się do ssania palec. Po kilkunastu ruchach ssących “na pusto” wsuwa się w kącik ust silikonową końcówkę lub dren połączony ze strzykawką wypełnioną mlekiem. Tłok popycha się powoli, tak by nie zmuszać dziecka do zbyt szybkiego połykania. Czasami dziecko ssąc mocno palec samo ściąga mleko ze strzykawki.

UWAGA:

Palec powinien sięgać do granicy podniebienia twardego i miękkiego. Płytkie podawanie palca jest nieskuteczne, dziecko nie uczy się w prawidłowo ssać i jedynie utrwala złe nawyki.

Fizjologiczne podstawy laktacji

Udane karmienie piersią jest wynikiem dobrego współdziałania matki i dziecka. Aby pokarm powstawał, musi być najpierw skutecznie odprowadzany z piersi. Wzajemne relacje między czynnikami warunkującymi dobrą laktację przedstawiono na rysunku 1. Każde nieprawidłowe ogniwo tego łańcucha zależności prowadzi do większych bądź mniejszych zaburzeń laktacji i trudności w karmieniu. Z klinicznego punktu widzenia największe znaczenie mają czynniki umożliwiające sprawny przepływ pokarmu wewnątrz piersi (odruch oksytocynowy) i skuteczne wyprowadzanie pokarmu z piersi (funkcji ssania u dziecka).

Rys. 1. Czynniki warunkujące prawidłowy przebieg laktacji[3]

Odruch oksytocynowy (uwalniania pokarmu)

Odruch ten jest wyzwalany przez stymulację zakończeń nerwowych na brodawce sutkowej przez dobrze przystawione do piersi i dobrze ssące dziecko, a przebiega następująco:

impulsy stymulacji brodawki sutkowej -> podwzgórze -> przysadka mózgowa -> oksytocyna do krwi -> seria skurczów komórek mioepitelialnych oplatających pęcherzyki mleczne i przewody wyprowadzające gruczołu sutkowego -> przesuwanie pokarmu do zatok mlecznych.

Z zatok mlecznych pobiera pokarm skutecznie ssące dziecko. Wtedy karmienie przebiega sprawnie.[4]
W procesie uwalniania oksytocyny biorą udział także inne odruchy z różnych ścieżek zmysłowych (wzrokowych, słuchowych, dotykowych, zapachowych). Mogą one stymulować uwalnianie hormonu (np. przytulanie dziecka w kontakcie ciało do ciała) lub go blokować (wszystkie czynniki stresogenne, np. ból, niepokój). Zablokowanie odruchu sprawia wrażenie nagłego zaniku pokarmu. Tymczasem pokarm jest, ale nie przedostaje się do zatok mlecznych sutka i nie jest dostępny dla dziecka. Zależność odruchu od czynników zewnętrznych sprawia, że jego nieprawidłowe działanie jest podstawą wielu problemów z karmieniem piersią.

Jeśli odruch działa prawidłowo, podczas jednego karmienia piersią dochodzi do kilku rzutów uwalniania oksytocyny i kilku fal wypływu mleka. W każdym kolejnym wypływie dziecko otrzymuje pokarm zawierający coraz więcej tłuszczu, bardziej sycący. Dlatego dziecko, kierując się własnym apetytem, powinno samo decydować o ilości pobieranego z jednej piersi pokarmu i samo kończyć jej ssanie. Ten sposób karmienia, regulowany przez dziecko, określa się również jako karmienie według potrzeb lub na żądanie. Dobrze ssące dziecko pobiera tyle pokarmu, ile potrzebuje do prawidłowego wzrostu i rozwoju. Matka zaś uzyskuje równowagę w laktacji; nie powinna kontrolować ilości zjadanego przez dziecko pokarmu i odciągać mleka po karmieniu.[4]

---