13. „Alternatywna” historia literatury.
Rozważania nad tym punktem oparte są na tekście Teresy Walas [„Niebyła” historia literatury] (wg zaleceń pani doktor). Jednakże szczegółowo będziemy omawiać ten punkt w poniedziałek, więc proszę o uzupełnienie ewentualnych braków, które mogą się pojawić po zajęciach.
Tyle względem wstępu. „Niebyła” historia z tytułu odnosi się do narratywizmu, który stanowi oryginalny sposób patrzenia na przeszłość. Według Tereski jego celem było pokazanie „złudności przekonania o istnieniu bezpośredniej referencji”. W przypadku historii ta złudność odnosi się do przeświadczenia o uzyskaniu dostępu do przeszłości na zasadzie naocznego świadka, obiektywnego jej odtworzenia, co pozwalałoby na wydanie prawdziwego osądu o niej. Podważenie tej iluzji opiera się na utożsamieniu narracji i fabularyzacji z fikcją, co prowadzi do obalenia Arystotelesowskiego podziału na historię i poezję. Jednocześnie nakazuje włączenie historiografii do literatury, na mocy deficytu prawdy. :o
Narratywizm wydymał nie tylko sposób postrzegania przeszłości, lecz również definiowanie podmiotu przez esencjalizm i substancjalizm. W nowopowstałe puste miejsce wprowadził pojęcie tożsamości narracyjnej, która jest konstruowana przez autofabularyzację. Dzięki temu na pytanie „kim jestem/jesteś” istnieje odpowiedź w postaci „dającej się pomyśleć opowieści”. Można ją opowiedzieć za pomocą trybu orzekającego i czasu przeszłego dokonanego. Reszta środków w dalszej części tekstu.
Fabuła naszego istnienia jest wielotorowa, toczy się w wielu różnych modalnościach i czasach, składa się również na nią możliwość zajścia pewnych wydarzeń, np. on byłby znakomitym lekarzem tryb warunkowy nierzeczywisty, który oznacza możliwość alternatywnego przebiegu życia. Dotyczy to również literatury i historii.
W większości historycy i historycy literatury upierają się, że uprawiają swoją profesję w oparciu o „fakty rzeczywiste”, nie dopuszczają wariacji na temat przeszłości, nawet jeśli zdarzy im się przyjąć postawę narratywistyczną (np. godzą się z myślą o fikcjopodobnym charakterze historiografii).
W tym miejscu wkracza Alexander Demandt (a raczej jego tłumaczka), który uważa, że „niebyła historia” może pomóc zrozumieć faktyczne wydarzenia. Ponadto wirtualność może dostarczyć czegoś znacznie bardziej pasjonującego niż realność. Literatura powołuje do życia światy zwielokrotnione, często przetwarza materiał historyczny w „alternatywne kształty”.
Historia alternatywna albo allohistoria, nazwa nurtu refleksji historycznej, który pojawił się o ostatnim dziesięcioleciu, np. w : prozie (science fiction, political fiction), monografiach pisarskich. Powstały nawet seminaria na owy temat oraz strona internetowa. Można uprawiać allohistorię, nie zrywając z tradycyjną historią, traktując ją jako jej część.
Gavriel Rosenfeld używa określenia alternate nie alternative history, czyli „oboczna historia”. Nawet praktykuje ją w swoim opowiadaniu o tym co by się stało gdyby: Hitler wygrał wojnę, Południe wygrało z Północą i upadłaby amerykańska rewolucja.
Funkcje allohistorii: diagnozowanie współczesności, pomoc w rozumieniu mechanizmów decyzyjnych, prawidłowe zhierarchizowanie przyczyn.
Literatura jest dziedziną mniej zdeterminowaną, co utrudnia myślenie w kategoriach alternatywnych, np. czy warunkiem koniecznym powstania „Pana Tadeusza ” było przeczytanie przez autora „Hermana i Doroty? I wiele innych bezsensownych pytań można by zadać. Wniosek: historycy mają łatwiej w tworzeniu niebyłej historii niż historycy literatury, gdyż m.in. motywy działań artystów są niezrozumiałe. W takim wypadku Tereska chce takich koncepcji dziejów literackich, które mogłyby wskazać faktycznie istniejące a niezrealizowane potencje zawarte w autorze lub momencie historycznym. Jako przykład podaje esej Kazimierza Wyki „Wyznania uduszonego”, w którym podaje niezrealizowane możliwości tkwiące w Mickiewiczu czy Słowackim. Oczywiście jest to odbiciem jego gustu.
Chwyty służące do tworzenia nieurzeczywistnionych historii:
Alternatywne biografie literackie za sprawą modyfikacji życiorysu artysty tworzy się nową „rzeczywistość”, bardziej koherentną i z lepiej „uposażoną postacią literatury”. Celem tego zabiegu jest udoskonalenie całościowego lub wybranego obszaru literatury. Tworzone przez: Gombrowicza w „Dzienniku 1953-1956”
Alternatywna droga w rozwidleniu symulacja uwzględniająca, odmienne od znanych, warunki kształtowania się literatury, np. gdyby nie nastąpiły rozbiory Polski etc. Jakby wyglądała? Jedno z tego typu pytań zadaje Wyka w swoim eseju. Sama Tereska w „Dekadzie Literackiej” zamieściła pracę pt. „Kultura polska bez Jałty”
Idea oddania głosu niememu wykorzystuje się ją dla lepszego unaocznienia warunków i przyczyn „niemoty”, np. esej Virginii Wolf o siostrze Szekspira. Idea dotyczy niebytów, ale czerpie swój materiał z tego, co wyobrażalne, szuka punktu oparcia w sprawdzalnej wiedzy. Stąd: kobiety, różne grupy etniczne, mniejszości seksualne, zostały okaleczone pod względem dyskursywnym.
Alternatywność kształtu mamy z nią do czynienia gdy badacze dysponujący na pozór identyczną kroniką, w której skład wchodzą te same fakty i wydarzenia rzeczywiste, układają z nich kształty odmienne, czynią je elementami różnych całości. Jako jedyny chwyt odnosi się do faktów w pełni zaistniałych, stąd jest najsłabiej powiązany z historią niebyłą. Dwoistość strukturalnego szkieletu.
Taki typ reinterpretacji (patrz wyżej) reprezentują niekiedy feministyczne koncepcje nowej historii literatury, w centralnym punkcie opowieści kultura kobieca (her - story, zamiast his - story). Owa wersja musiałby się poruszać w obrębie historycznej potencjalność, ze względu na „zawieszenie” ucisku patriarchatu. Podobny zabieg można dostrzec u Nycza w „Języku modernizmu”, gdzie zastępuje kanoniczne postacie Młodej Polski nowym strukturalnym szkieletem, którego odpowiednikiem jest kategoria modernizmu. Nycz chce nadać polskiej literaturze taką postać, dzięki której dała by się włączyć w zachodnią periodyzację.
Rozważając różne rodzaje literackiej historii alternatywnej, łatwo stwierdzić, że nie jest jedynie rodzajem poznawczej frenezji, lecz także może spełniać ważne funkcje diagnostyczne w stosunku do historii faktycznej. Warunkiem powstania owej fikcji jest szereg restrykcji, które należy zaakceptować (odnoszących się do metafizycznych pojęć): osobowość twórcza, ciągłość historyczna, logika wewnętrznego rozwoju.
„Tu wzlatując w niebo nierzeczywistości możemy uderzyć głową w twarde zręby tradycyjnej historii literatury.”
EN - FIN
Koniec i bomba,
a kto czytał,
ten trąba!