Dzialania niepozadane lekow
jedna z 10 najczestszych przyczyn zgonow w USA
hospitlaizacja 5-20%
wzrost popularnosci samoleczenia
wszechobecna reklama
coraz wieksza liczba lekow na rynku
polipragmazja
starzenie się spoleczenstwa
definicje
dzialania toksyczne - XXw
lata 90te - dzialania niepozadane
dis dzial toksyczne = przedawkowanie lekow
EFEKT UBOCZNY - wynika z mech dzial ale nie jest zlozynym efektem terapeutycznym. Obejuje zarówno te niekorzystne jak i korzystne dzialania
NIEPOZADANE DZIALANIE LEKU - ADR - jest to kazde szkodliwe i niezamierzone dzialanie leku, które wystepuje po podaniu czlowiekowi dawki zwykle stosowanej w celu profilaktycznym diagnostycznym leczniczym lub w celu modyfikacji funkcji fizjologicznych
ADR dotyczace lekow w badaniach klinicznych - kazde szkodliwe i niezamierzone dzial produktu leczniczego po podani czlowiekowi jakiejkolwiek dawki
WYDARZENIA NIEPOZADANE - kazde niezamierzone zdarzneie u pacjenta lub osoby bioracej udzial w bad klinicznych po podaniu produktu leczniczego który niekoniecznie ma zwiazek z lecz (-> kazdy)
Podzial kliniczny ADR
A - latwe do przewidzenia zwiazane z metab dzial leku czasem możliwe do usuniecia przez red dawki
Podeszly wiek, stan zdrowia, inne choroby, ciaza mogą mieć wplyw na wyst objawow
Kaszel po ACE-I
Zaburzenia widzenia po sildenafilu
Bol glowy po azotanach
Cholinolityczne dzial trojpiersc antydepresantow
B - możliwe do przewidzenia niezalezne od mech dzial dawki majace gl mech immunolog rzadko wyst ale często ciezkie o zagrazajace zyciu
Nietolerancja reakcje pseudoalergiczne ostre i podostre przenoszone przez IgE lub IgG - wstrzas anafilaktyczny i r skorne
Wynik procesow immunolog - ukladowy toczen rumienowaty wynik dziedzicznych cech lub sklonnosci - deficyt enzymu
Anemia aplastyczna po chloramfenikolu
Agranulocytoza po metamizolu
Wstrzas anafilakt po penicylinie
Zoltaczka po amoksycylinie z kw klawulanowym
Pokrzywka po ampicylinie
C - r o trudnym do ustalenia zwiazku miedzy dzial leku a wyst niepozadanych dzial Zwykle towarzysza leczeniu chorob przewleklych Wyst z wieksza czestotliwoscia u osob leczonych danym produktem ale dla konkretnego pacjenta trudno wskazac korelacje czy to farmakoterapia była przyczyna wystapienia reakcji
Choroba zakrzepowa u kobiet zazywajacych doustne sr antykoncepcyjne
Zwiazek przyczynowy a nie powod
D - r ujawnia się po dlugim czasie od zazycia leku - r opoznione często zwiazane z kumulacja leku w org często tez niezalezne od mech dzial leku
Nowotwory narzadow rodnych kobiet których matki w ciazy leczone były silbestrolem
Nowotwory pecherza moczowego i chorych leczonych dlugo cyklofosfamidem
Rzekomobloniaste zapalenie jelita po antybiotykach
Pozne dyskinezy po neuroleptykach
Dzial teratogenne talidomidu
Podzial ze względu na stopien nasilenia
Lagodne - nieznacznie klopotliwe możliwe do usuniecia przez leczenie objawowe
Srednie - klopotliwe zaklocaja normalne funkcjonowanie pacjenta tylko czesciowo możliwe do usuniecia przez leczenie objawowe
Powazne - zaklocaja normalne funkcje pacjenta niemozliwe do usuniecia przez leczenie objawowe
Czestosc wystepowania
Bardzo czeste >10%
Czeste <1%;10%>
Niezbyt czeste <0,1%; 1%>
Rzadkie <0,01%; 0,1%>
Bardzo rzadkie <0,01%
Podzial ze względu na czas wystapienia reakcji
Ostre 0-60 minut 4,3% reakcji
Podostre 1-24h 86,5%
Utajone 1 dzien - kilka tygodni 3,5%
Czas reakcji to czas miedzy ostatnim podaniem leku a wystapieniem pierwszych objawow
Czynniki predysponujace do wystapnienia NDL
cechy leku
wlasc fiz-chem
wlasc farmakokinetyczne
wlasc farmakodynamiczne
postac leku
dawka
czestosc i droga podania
interakcje
fizjologiczne
wiek
plec
ciaza
patologiczne - choroby
genetyczne - brak enzymu, spadek aktywnosci enzymu
uczulenie na lek
inne czynniki egzogenne
sposób odzywiania
wysilek fizyczny
alkoholizm
szkodliwy wplyw srodowieska
PRZYKLADY DZIALAN NIEPOZADANYCH
TALIDOMID
58 - 61rok - stos jako lek p/wymiotny p/bolowy i usypiajacy wydawany bez recepty
stos w 50 krajach
stos jako mieszanina racemiczna - enancjomer R - bezpieczny; S - odpowiada za wady genetyczne
miał silne dzialanie mutagenne na ludzkie plody, szczególnie jeśli był brany przez kobiety w okresie pierwszych 50 dni ciazy
Fokomelia - ok. 15000 plodow z czego 12000 donoszonych i urodzonych, a 8000 przezylo pierwszy rok i w wiekszosci zyja do dzis
LEKI MOCZOPEDNE
Prawidlowe stezenie w surowicy
Na 135-145 mmol/l
K 3,5-4,5
Ca 2,1-2,5
Cl 90-110
Dzial niepozadane zwiazane z dzial na nerki
Hipokaliemia (<3,5) najczestsze za wyjątkiem stos spironolaktonu, amyloridu, triamterenu
Szczeg latwo u ??? z rozleglymi obrzekami i marskoscia watroby
Nastepstwa - zaburzenia czynnosci serca, tachykardia, oslabienie miesni, porazenie miesni szkieletowych, ospalosc, zaburzenia przewodu pokarmowego, wielomocz, zasadowica metaboliczna
Hiperkaliemia (>5,5) po diuretykach oszczedzajacych potas u pacjentow z niewydolnoscia nerek lub skojarzeniu z ACE-I
Nastepstwa - ciezkie zaburzenia rytmu, migotanie komorowe i zatrzymanie pracy serca, parestezje, apatia, sennosc, spiaczka
Odwodnienie - zbyt intensywne leczenie moczopedne - spadek objetosci plynow pozakomorkowych; szczególnie ostroznie u osob w wieku podeszlym z miazdzyca
Nastepstwa - obnizenie rzutu serca - spadek przeplywu krwi przez narzady, hipoperfuzja nerek - spadek filtracji, wzrost stezenia azotu pozabialkowego lub kreatyninemia; hipotonia, mocznica, a nawet ostra niewydolnosc nerek
Hiponatremia (<135) na skutek zaburzen rozcienczania moczu, na skutek przesuniecia sodu przy niedoborze potasu, najczesciej u starszych kobiet, przy diecie niskosodowej i przy wymiotach i biegunce
hipotnatremia może towarzyszyc hipokaliemii
przewlekly niedobor sodu zwykle dobrze tolerowany
ostra hiponatremia - zagrozenie zycia - burzliwe objawy
najwazniejsze objawy zwiazane z obrzekiem mozgu
Na 135-125 - na ogol brak objawow neurolog, brak apetytu, nudnosci, oslabienie
Na 120-110 - bol glowy, splatanie, podsypianie, pobudzenie
NA <110 mmol/l - spiaczka, drgawki, nawet do 50% smiertelnosc gdy wyst nagle - ponizej 24h
Hipomgnezemia - wzrost wydalanie magnezu przez tiazydy i diuretyki petlowe; biegunki, przewlekly alkoholizm, hipokaliemia
Nastepstwa - oslabienie i drzenie miesni, bolesne skurcze, tezyczka
Hipokalcemia - diuretyki petlowe i osmotyczne
Nastepstwa - przy znacznej diurezie - tezyczka
Hiperkalcemia - diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne
Nastepstwa - zaburzenia rytmu serca, zaburzenia swiadomosci, nasilenie psychozy maniakalno-depresyjnej, nudnosci, wymioty, zaparcia, oslabienie sily miesniowej, nawet smierc
Zasadowica metaboliczna - dysproporcja w wydalaniu Na, Cl i wodoroweglanow
Tiazydy i diuretyki petlowe
Nastepstwa - spadki cisnienia, czestoskurcz, hipowentylacja
Kwasica metaboliczna - diuretyki oszczedzajace potas
Nastepstwa - hiperwentylacja, obfita utrata plynow (PP), ostra niewydolnosc nerek (wstrzas septyczny), cukrzyca, zaburzenia krazenia obwodowego (wstrzas krwotoczny, kardiogenny), niedotlenienie tkanek
Stale wydalanie zasadowego moczu ulatwia tworzenie kaminie wapniowych w drogach moczowych
Zaburzenia gospodarki kw moczowego
Hiperurykemia - w wiekszosci przypadkow bezobjawowo, ale może doprowadzic do napadow ostrej dny moczanowej szczeg u mezczyzn z nadwaga oraz alkoholikow
Diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne, także petlowe i triamteren
Nastepstwa - silny bol jednego lub wielu stawow, staw jest obrzekniety, skorne zaczerwienienie, napieta i goraca, najczesciej staw srodstopowopalcowy (podagra), często tez kolanowy (gonagra)
Zaburzenia krzepniecia krwi
B rzadko, przedw wszystkim u chorych, u których leczenie moczopedne wywoluje bardzo duzy efekt moczopedny, gl po diuretykach petlowych
Utrata duzych ilosci plynu pozakkowego - zageszczenie krwi, wzrost jej lepkosci - zakrzepy
Dzial niepozadane zwiazane z ukl pokarmowym
Zaburzenia gosp weglowodanowej
Hiperglikemia - tiazydy i diuretyki petlowe powoduja niewielki wzrost glikemii u osob bez cukrzycy i znaczny u osob z cukrzyca
Wzrost opornosci tek na insuline ham jej uwalniania
U cukrzykow tiazydy powoduja wzrost ryzyka powiklan naczyniowych
Zaburzenia gosp lipidowej
Hiperlipidemia - diuretyki tiazydowe i tiazydopochodne, petlowe
Wzrost calkowitego cholesterolu, VLDL LDL TG
Prawdopod wynik spadku aktywnosci lipazy lipoprotein i spadek objetosci plynu pozakkego
Efekt krotkotrwaly w poczatkowym okresie stosowania ww lekow
Zaburzenia zoladkowo-jelitowe
Bole brzucha, brak laknienia, wymioty, biegunki - kw etakrynowy, triamteren, amylorid, spironolakton
Zapalenie watroby, pecherzyka zolciowego i trzuski - tiazydy i tiazydopodobne
Zaburzenia sluchu
Furosemidm kw retkarynowy
Szumy w uszach, niedosluch, calkowita gluchota
Glownie po szybkim podaniu dozylnym podanym u chorych z niewydolnoscia nerek
Impotencja - u mezczyzn leczonych tiazydami
Ginekomastia
Spironolakton
Zaburzenia erekcji, zaburzenia miesiaczkowania, nadmierne owlosienie
Reakcje alergiczne
Wysypki liszaj
Zaburzenia widzenia
Ham plynu srodgalkowego przez inhibitory anhydrazy weglanowej
Bole glowy sennosc, zaburzenia ruchu - spironolakton
STATYNY
Dzial miolityczne - rabdomioliza - ceriwastatyna
Bole miesniowe, wzrost aktywnosci kinazy kreatyninowej, uposledzenie unkcji nerek, zaburzenia metabolizmu, zgon
Dzial hepatotoksyczne
1-3% pacjentow, zalezne od dawki
inne
dolegliwosci ze strony PP, zapalneie trzustki, wypadanie wlosow, zmiany w obrazie krwi, możliwe wyst parestezji i drgawek obwodowych
β-BLOKERY
zmiany po wprowadzeniu lekow nowej generacji
sercowo naczyniowe
nasilenie bradykardii, blok przedsionkowo-komorowy
ochlodzenie konczyn
obj Reynauda
zaostrzenie objawow chorob tetnic obwodowych
metaboliczne
maskowanie objawow hipoglikemi (drzenie, tachykardia, pocenie sie) u pacjentow z cukrzyca typu I
negatywny wplyw na gospodarke lipidowa
plucne
wzrost oporu w drogach oddechowych u pacjentow z reaktywnymi chorobami oskrzeli (POChP, astma)
osrodkowe
zmeczenie
bol glowy
zaburzenia snu
bezsennosc
koszmary senne
depresja
seksualne
impotencja
spadek libido
ANTAGONISCI CA
Pochodne dihydropirydyny
Bole i zawroty glowy
Zaczerwienienie skory
Uczucie goraca
Przyspieszenie czynnosci serca
Spadki cisnienia
Czasem obrzeki obw
Rzadko zaparcia, r alergiczne
Pochodne niedihydropirydyny
Silniejsze dizal depresyjne na miesien sercowy - pogorszenie kurczliwosci, bradykardia, uposledzenie przewodnictwa przedsionkowo-komorowego, zaburzenia zatokowe
Uporczywe zaparcia, Nudnosci, Wymioty, Zaburzenia funkcji watroby (werapamil)
Zaburzenia nastroju, koncentracji, snu
Skurcze z drzeniem miesni
AZOTANY
Bole glowy 20-30% pacjentow
Gwaltowne spadki cisnienia -> grozna hipotonia - rzadko - gl osoby starsze
Kolatanie serca, zaburzenia rytmu i objawy dlawicowe
Zaczerwnienienie skory twarzy
Nudnosci i wymioty
Nagle odstawienie podawanych dlugotrwale - wzrost oporow w tetniczkach wiencowych, wzrost cisnienia tetniczego i nasielenie zaburzen ukrwienia miesnia sercowego
Przedawkowanie - sinica, MetHbnemia, niewydolnosc oddechowa , krazeniowa
I-ACE
Kaszel - niegrozny ale uporczywy
Hiperkaliemia
Uposledzneie funkcji nerek - rozkurcz tetniczki odporowadzajacej - spadek filtracji; skapomocz; ostra niewydolnosc nerek, ryzyko gdy obustronne zwezenie tetnicy nerkowej
Hipotonia - może wyst po przyjeciu jednorazowej dawki, leczenie zaczynamy ostroznie od malych dawek, często pierwsza dawka na noc
Obrzeki naczyniowe - niebezpieczne zajecie? Krtani i jezyka; adrenalina i zapewnienie droznosci drog oddechowych
LEKI P/PLYTKOWE
Krwawienia zewn i wewnatrzustrojowe
ASA
Nietolerancja ze strony PP
R alergiczne - indukowane przez COX1 - astma, katar, pokrzywka, skurcz nacyn
POCH tienopirydyny (klopidogrel i tiklopidyna)
Gl tiklopidyna - ciezka neutropenia
Zakrzepowa plamica maloplytkowa
Anemia aplastyczna
Dolegliwosci ze str PP