Temat: Wpływ ruchu na: - sprawność fizyczną

- procesy rozrostu, różnicowania i dojrzewania

- rozwój psychiczny i społeczny

Ruch ma bardzo duży wpływ na sprawność fizyczną oraz na inne czynniki determinujące rozwój człowieka.

Ruch jest jednym z tych przejawów aktywności człowieka, w których uwidacznia się cała różnorodność jego osobowości. Od prostych czynności, zmierzających do utrzymania się przy życiu poprzez zdobycie pożywienia i jego konsumpcję oraz ochronę przed niekorzystnymi zmianami klimatycznymi, po zabieganie o partnera i stosunek prowadzący do wydania potomstwa i przedłużenia trwania gatunku. Od spontanicznej zabawy, gestów i mimiki, która ma służyć rozrywce własnej lub innych bądź porozumiewaniu się, po pracę tworzącą dobra konsumpcyjne i inne produkty przydatne dla społeczeństwa. Od obrony własnej egzystencji i istnienia swojego kraju, po wysoką specjalizację sportową i emocje współzawodnictwa. Można w końcu wymienić ruchy, które wyrażają stan psychiczny lub są tylko przejawem tzw. spontanicznej potrzeby ruchu. Aktywność ruchowa człowieka jest równie nieodłącznym atrybutem normalnego życia, jak ruch w sensie fizycznym jest nieodłącznym atrybutem materii. Podobnie nieodłącznym atrybutem życia jest rozwój, który jest zresztą z ruchem nieodzownie związany. Podobnie bezcelowa tzw. spontaniczna aktywność ruchowa ma właśnie znaczenie stymulujące proces rozwoju, a sama jest wywołana określonymi stanami organizmu.

Na przykład poprzez uprawianie różnego rodzaju sportów, po zajęcia wychowania fizycznego. Przeprowadzane systematycznie i przez dłuższy czas, w oparciu o odpowiednią metodykę, przyniosą w efekcie korzystne zmiany cech somatycznych: wyższy wzrost i ciężar ciała, większą siłę mięśniową, większy obwód klatki piersiowej i pojemność życiową płuc, wyższą wydolność układu krążenia i układu oddechowego. Wiele jest przykładów i dowodów (zaczerpniętych z badań naukowych, doświadczeń i długofalowych obserwacji) korzystnego wpływu działań profilaktycznych na cechy człowieka: morfologiczne, fizjologiczne, biochemiczne, a także psychiczne.

Pod pojęciem rozwoju fizycznego rozumiemy całokształt procesów biologicznych (w tym - biochemicznych i biofizycznych), które są charakterystyczne dla organizmów żywych. Każdy człowiek, aby utrzymać się przy życiu, zmuszony jest zaspokajać swoje potrzeby biologiczne: ruchu, czystego powietrza, wody, światła słonecznego, żywienia, właściwego klimatu psychicznego, oraz potrzeb seksualnych. Tak, więc przez rozwój fizyczny rozumiemy na przykład zarówno rozwój aparatu ruchu (kośćca, mięśni, pewnych części układu nerwowego, itd.), jak i kształtowanie się tych właściwości funkcjonalnych, które nazwiemy motoryką. Natomiast rozwój motywacji, a nawet wyobrażenia ruchu wchodzą już w zakres rozwoju psychicznego. To samo dotyczy wszystkich innych układów organizmu. W świetle tego zrozumiałe wydaje się, że rozwój fizyczny bywa także nazywany rozwojem biologicznym. Rozwój fizyczny nie jest stanem, lecz procesem, chociaż można mówić o stanie rozwoju fizycznego w pewnym momencie rozwoju człowieka, rozumując, że określony proces rozwoju doprowadził do tego stanu.

Istotę procesów rozwojowych można sprowadzić do trzech podstawowych zjawisk: rozrostu, różnicowania i dojrzewania.

Rozrost polega na zwiększaniu się wymiarów ciała i jego masy. Proces ten to zmiany ilościowe. Rozrost pozytywnie wektorialny oznacza jednokierunkowe (zwiększanie lub zmniejszanie się) zmiany wielkości dwu lub więcej wymiarów. Rozrost negatywnie wektorialny oznacza przeciwne kierunki zmian. Pośrednie związki między rozrostem cech nazywamy nieskoordynowanymi. Na przykład ciężar i wysokość ciała są pozytywnie wektorialne, lecz wysokość ciała i wielkość maksymalnego przyrostu (skoku) pokwitaniowego są negatywne, wektorialnie.

Już z tego wynika, że proces rozrostu odnosimy niekiedy porównawczo do różnych okresów życia, bądź innych części ciała.

Proces różnicowania jest znacznie bardziej wielostronny i nie ogranicza się do nierównomierności rozrostu części ciała, prowadzącej do zmian proporcji. Aczkolwiek każdy z narządów charakteryzują własne prawidłowości rozrostu w obrębie organizmu, wszystkie rozwijają się stale i względnie równolegle. Różnicowanie obejmuje następujące rodzaje zjawisk rozwojowych:

• przebudowę struktury komórek i tkanek, czyli tzw. cyto- i histogenezę

• grupowanie się tkanek w określone układy i zespoły, czyli organogenezę

• dostrajanie się poszczególnych układów i zespołów do pozostałych

i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu, czyli typogenezę.

Kolejnym aspektem spojrzenia na rozwijający się organizm jest zwrócenie uwagi na rozwój poszczególnych układów w sensie doskonalenia się ich funkcji (specjalizacja), oraz dostrajania się do funkcji innych układów w ramach całego ustroju (integracja).

Niektórzy uważają za szczególny przejaw procesów różnicowania, grupę zjawisk zwanych dojrzewaniem. Procesy rozrostu, jak i różnicowania oraz dojrzewania są nieodłącznymi składowymi rozwoju fizycznego organizmu. Jednak zdarza się,

że pewne z nich są silniej lub w innym kierunku odchylone przez czynniki środowiskowe niż pozostałe. Istota różnicy między procesem różnicowania i dojrzewania polega na tym, że różnicowanie jest doskonaleniem się struktury, podczas gdy dojrzewanie doskonaleniem funkcji. Procesy te można nazwać doskonaleniem się, gdyż organizm nigdy w zupełności nie wraca do fazy czy stanu wcześniej przebytego. Różnicowanie i dojrzewanie wiąże się z koncepcją etapowości rozwoju głoszącą, że bez osiągnięcia odpowiedniego stadium rozwoju, (choć poszczególne etapy mogą się różnić między sobą długością, natężeniem i szybkością zmian) danego układu lub organizmu w całości, niemożliwe jest osiągnięcie następnego szczebla rozwoju.

Rozwój jednostki dzieli się na odcinki czasowe, zwane etapami, okresami, fazami lub stadiami rozwojowymi.

W polskiej literaturze psychologicznej (S. Szuman, T. Nowogrodzki, M. Przetacznikowa, M. Żebrowska i inni) najczęściej uwzględnia się podział na

stadia rozwojowe:

• płodowy;

• noworodkowy (0 - 1 miesiąca);

• niemowlęctwo (do około 1 roku życia);

• poniemowlęctwo (1 - 3 roku życia);

• wiek przedszkolny (3 - 7 roku życia);

• młodszy wiek szkolny (7 - 11/12 roku życia);

• wiek dorastania (12/13 - 17/18 roku życia);

• wiek młodzieńczości (17/18 - 23/25 roku życia);

• wieku dorosłego i dojrzałego (23/25 - 45/55 roku życia);

• starzenia się i starości (55 - do śmierci).

Rozwój człowieka obejmuje rozwój psychofizyczny (tzn. rozwój psychiczny i fizyczny - procesy wzrostu organizmu i procesy motoryczne) oraz rozwój społeczny. A ruch jest czynnikiem stymulującym.

Przez rozwój ruchowy rozumie się tu najczęściej wzrastającą wraz z wiekiem umiejętność do przyjmowania i zmiany postaw (pozycji ciała), przemieszczania się w przestrzeni (lokomocja), przemieszczania jednych części ciała w stosunku do innych (głowa, tułów, kończyny).

Rozwój ruchowy w poszczególnych okresach rozwojowych charakteryzuje się znaczną odmiennością i różnorodnością.

W okresie płodowym - płód posiada niewielkie możliwości ruchowe ze względu na ograniczenie przestrzeni, w której może się poruszać, środowisko wodne. Aktywność ruchowa płodu odczuwana przez matkę jest wynikiem głodu, niedotlenienia lub aktywności ruchowej matki. W tym okresie matka powinna pamiętać, aby unikać ćwiczeń znacznie obciążających lub wręcz przeciążających organizm.

W okresie noworodkowym - dziecko posiada odruch MORO systematyczne wyrzucanie rak i nóg i odruch zaciskania dłoni (może się trzymać ok. 2 min.) - zanikają, odruch pływania wygasa po krótkim czasie, występuje odruch Babińskiego - przy łechtaniu dziecko zgina grzbietowo palce.

W okresie niemowlęcym - czynnikiem ruchowego rozwoju dziecka w tym okresie są czynności ruchowo-zabawwe wykonywane przy pomocy dorosłych.

W okresie poniemowlęcym­ - dziecko potrzebuje w tym okresie wiele zróżnicowanego ruchu. Charakteryzuje je, bowiem ogromne zapotrzebowanie na ruch, choć równocześnie szybko się męczy. W tym okresie niezwykle istotną rolę odgrywa podsuwanie dziecku zabawek umożliwiających ich wielostronne wykorzystanie i rozwijających sprawność fizyczną, ruchową i psychiczną dziecka.

Rozwój procesów poznawczych, uczuć, kontaktów społecznych:

Jeśli dziecko 15 miesięczne używa około 5 słów, to dziecko dwuletnie już około 300 słów. Buduje też krótkie zdania, rozumie bardzo wiele, dziecko 3-letnie używa czynnie już 1500 słów. Dziecko 2-3 letnie jest już doskonale zorientowane, czego może oczekiwać od otaczających go osób, zdaje sobie sprawę, kogo można bardziej wykorzystać, np. babcię czy mamę. W okresie poniemowlęcym rozwijają się uczucia w prostym powiązaniu z działaniem. Dziecko uczy się przeżywania takich uczuć, jak miłość, niechęć, zazdrość, nienawiść. Zewnętrzne przejawy uczuć charakteryzują się prymitywną ekspresją, płaczem, krzykiem, ucieczką, głośnym śmiechem. Pod koniec drugiego roku życia dziecko odczuwa pragnienie przebywania z dorosłymi, szczególnie tymi, którzy wywołują u niego pozytywne uczucia. Trzylatek chętnie przejmuje cechy zachowania się dorosłych i rówieśników. U dwuletniego dziecka wzrasta wytrzymałość w dążeniu do celu, rozumuje też dobrze zakaz „nie wolno”. W tym okresie ujawniają się i zaczynają kształtować pierwsze rysy osobowości dziecka. Właściwości temperamentalne, cechy charakteru i woli przejawiają się już w tym okresie i choć z wiekiem ulegają modyfikacji pod wpływem środowiska i procesu wychowawczego, to jednak zaznaczają się już bardzo wyraźnie. Stwarzanie dziecku warunków do pokonywania trudności w dążeniu do pożądanego celu staje się ważnym czynnikiem kształtowania osobowości dziecka.

W okresie wieku przedszkolnego - Zmienia się ogólny wygląd dziecka, jego sylwetka staje się smuklejsza, dziecko szybciej rośnie. Zwiększa się ogólna ruchliwość dziecka, jego sprawność i precyzja ruchów. Wzrasta też umiejętność utrzymywania ciała w równowadze statycznej lub dynamicznej, dziecko sprawnie się ubierać i rozbierać, majsterkować, wykonywać proste ćwiczenia fizyczne. W miarę ćwiczenia ruchy staja się bardziej rytmiczne i skoordynowane, doskonalą się też ruchy dużych grup mięśniowych.

Rozwój procesów poznawczych(spostrzeganie, myślenie, mowa, uwaga, pamięć)

Dla tego okresu rozwojowego charakterystyczny jest intensywny rozwój spostrzegania wzrokowego, jak też umiejętność rozróżniania barw, ich odcieni oraz kształtów. Świadoma i celowa staje się obserwacja otoczenia przez dziecko. Dla prawidłowego rozwoju procesów poznawczych duże znaczenie posiadają: poznawanie przyrody i odpowiednie warunki do działalności plastycznej. Wymowa staje się bardziej poprawna, zwiększa się zasób słownictwa, dziecko uczy się w tym okresie poprawnych form gramatycznych. Pod koniec okresu coraz bardziej abstrakcyjne staje się myślenie, zmienia się też wyobraźnia z odtwórczej na twórczą. Uwaga ciągle jeszcze mimowolna, rozproszona, nie pozwala dziecku skupić się na jednym przedmiocie. Pamięć przedszkolaka ma charakter mimowolny, choć pojemność tej pamięci jest bardzo duża. Z początkiem tego okresu zaczynają się rozwijać zarówno pamięć świeża, jak i trwała.

Rozwój uczuć i kontaktów społecznych

Życie uczuciowe dziecka znacznie się wzbogaca i różnicuje, cechuje je też znaczna labilność, odpowiednio dobrane zabawy i zajęcia sprzyjają rozwojowi uczuć w pożądanym kierunku. Dotyczyć to może zarówno uczuć estetycznych, poznawczych, jak społecznych i moralnych. Przedszkolak potrafi już panować nad swoimi emocjami, takimi jak złość i inne. Następuje też wyraźny postęp w uspołecznianiu dziecka, rozwoju samodzielności, umiejętności samooceny. Kształtuje się też poczcie odpowiedzialności.

Rozwój osobowości

W okresie przedszkolnym kształtują się zarysy osobowości. Pojawiają się nowe potrzeby psychiczne oraz sposoby ich zaspokajania. Potrzeby motywują działanie dziecka. W okresie przedszkolnym kształtują się też zalążki charakteru. Konieczność przestrzegania przez przedszkolaka określonych reguł zachowania sprzyja kształtowaniu poczucia obowiązku. Zaczynają się też w tym okresie rozwijać zainteresowania i zamiłowania.

W okresie młodszego wieku szkolnego - rozwój fizyczny i psychiczny ściśle się ze sobą zazębiają. Jest to okres, w którym występuje największa łatwość w opanowaniu nawyków ruchowych. W tym wieku dzieci zdolne są raczej do ruchów silnych i zamaszystych niż drobnych, wymagających precyzji.

Rozwój procesów poznawczych

W procesie nauki szkolnej doskonali się ostrość wzroku i wrażliwość na barwy. Rozwijają się wrażenia wzrokowe i słuchowe, a także spostrzegawczość. Prawidłowo realizowany proces nauczania wychowania fizycznego w klasach początkowych wymaga szczególnego ukierunkowania na rozwój wrażeń stawowo-mięśniowych, które odgrywają znaczącą rolę w powstawaniu nawyków ruchowych. Uwaga wykazuje większą zdolność do koncentracji, przerzutności, trwałości. Zwiększa się szybkość i pojemność zapamiętywania. Dziecko w tym okresie opanowuje logiczne sposoby zapamiętywania i odtwarzania dzięki nauce szkolnej, rozwija się też zdolność wyodrębniania poszczególnych cech przedmiotów, a także ich uogólnianie. Narzędziem logicznego myślenia staje się mowa, rozwija się też zdolność do analizy i syntezy myślowej oraz myślenie przyczynowo-skutkowe.

Rozwój uczuć i kontaktów społecznych

Wraz z pójściem do szkoły dziecko wchodzi w nowe środowisko społeczne, w nowy układ stosunków międzyludzkich, które determinują jego rozwój społeczny i emocjonalny. O prawidłowym rozwoju społecznym dziecka w młodszym wieku szkolnym decyduje nie tylko środowisko domu rodzinnego (atmosfera, układ stosunków, postawy), lecz także szkoła, jej warunki i nauczyciel oraz kontakty z rówieśnikami. Szkoła stwarza szczególne warunki wspólnej pracy, realizacji wspólnych zadań w obrębie klasy, co umożliwia kształtowanie współpracy i współdziałania. Szczególne warunki w tym względzie mogą i powinny stwarzać zajęcia z wychowania fizycznego. Motywem pracy dziecka staje się chęć uzyskania określonej pozycji w zespole, zdobycie szacunku i autorytetu w zespole, klasie. Rozwój społeczny dziecka związany jest ściśle z jego rozwojem moralnym.

Rozwój osobowości

Szkoła wywiera znaczny wpływ na rozwój osobowości dziecka z uwagi na swe dwie funkcje: umożliwia zdobywanie wiedzy oraz wpływa na uspołecznienie życia w kolektywie szkolnym, rozwija uczucia społeczne, moralne, a także cechy osobowości, jak wrażliwość na potrzeby innych ludzi, uczynność, poczucie obowiązku, odpowiedzialność.

W okresie wieku dorastania - w tym okresie rozwój układu kostnego jest znacznie szybszy niż rozwój układu mięśniowego. Wydłużają się kończyny, stopy, dłonie, głowa, szyja. Różnicują się sylwetki dziewcząt i chłopców. Pojawiają się przeobrażenia w układzie sercowo-naczyniowym. Uaktywniają się gruczoły dokrewne wpływając na intensywny rozwój sfery płciowej. Dziewczęta są słabsze niż chłopcy w tym okresie, różnicuje się też ich sprawność ruchowa. Przewagę chłopców dostrzega się w zakresie takich cech ruchowych, jak: moc, zwinność, wytrzymałość, szybkość.

Rozwój procesów poznawczych

U dzieci w tym okresie doskonalą się wszystkie procesy poznawcze. Spostrzeżenia są dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne treści bardziej świadome i ukierunkowane. Dorastający coraz częściej zaczyna posługiwać się pamięcią logiczną, zrywa z mechanicznym sposobem zapamiętywania materiału. W myśleniu następuje wzrost zdolności do rozumienia stosunków przyczynowych i myślenia logicznego. Rozwijają się wyobrażenia i fantazja znajdująca ujście w twórczości artystycznej młodocianych.

Rozwój uczuć i kontaktów społecznych

Przeżycia uczuciowe młodzieży okresu dorastania są niezwykle intensywne i zmienne, oscylują często między nastrojami krańcowymi. Równocześnie jednak kształtuje się umiejętność kontroli nad sposobem wyrażania swoich uczuć, opanowania w ich manifestowaniu, a także maskowania uczuć. Do najczęściej przeżywanych uczuć w tym okresie należą złość, zazdrość, strach, niepokój. Przeżycia przyjemne związane są najczęściej z zaspokajaniem potrzeby oparcia, miłości, czułości. O rozwoju uczuć estetycznych świadczą podejmowane często próby twórczości artystycznej. Charakterystyczną cechą tego okresu są przekora i negatywizm, co prowadzić może do rozluźnienia więzów rodzinnych, a zacieśnienia więzów z rówieśnikami. Pojawia się przyjaźń jako nowy typ stosunków międzyludzkich. Intensywnie rozwijają się zainteresowania seksualne, wyraża się to w różnych formach obcowania młodzieży obojga płci: adoracja, sympatia, flirt, przyjaźń, różne odmiany miłości.

Rozwój osobowości

Następuje w tym okresie rozwój samodzielności. Młodzież zaczyna dostrzegać swoją odrębność, interesować się swymi przeżyciami psychicznymi. Znaczącą rolę zaczyna odgrywać samoocena, która jest jeszcze mało dokładna i podlega dużym wahaniom. Konfrontacja własnej osobowości z ideałami i wzorami społecznie uznanymi wyzwala tendencje samowychowawcze u młodzieży. Następuje też zróżnicowanie i pogłębianie zainteresowań. Zaczyna się kształtować światopogląd, choć jeszcze nie jest no dojrzały. Rodzi się on w zależności od osobowości bądź w samotnych rozmyślaniach, bądź też w burzliwych dyskusjach z innymi. Przyjmuje się, że w wieku 17-18 lat wzrasta uznanie wartości przyjętych przez świat dorosłych. Pojawiają się własne aspiracje, wymagania wobec siebie samego.

W okresie wieku młodzieńczego - okres ten charakteryzuje się zwolnieniem procesów rozwojowych oraz uzupełnieniem i wyrównaniem opóźnień rozwojowych. W tym okresie zmiany motoryki determinuje tryb życia jednostki. U ludzi pracujących czynnie może wystąpić jednostronny rozwój motoryki, stąd też tak ogromne znaczenie przypisuje się reakcji ruchowej w tym okresie. W równej mierze dotyczy to zawodników uprawiających wyczynowo określoną dyscyplinę sportu. Niebagatelną rolę przypisuje się uczestnictwu młodzieży w zajęciach ruchowych w procesie studiów. W tym okresie odrębność motoryki kobiet i mężczyzn jest już ostatecznie ukształtowana.

Rozwój procesów poznawczych

Młodzież osiąga w tym okresie dojrzałość intelektualną, zdolność do obiektywnego, nie zabarwionego uczuciem ujmowania zjawiska, umiejętność odróżniania rzeczy ważnych od mniej ważnych. Dojrzałość umysłowa przejawia się także w niezależności w myśleniu i w działaniu, a także w umiejętności powstrzymywania się od wypowiadania sądów przy braku dostatecznych danych. Szerokość horyzontów myślowych charakterystyczna dla człowieka dojrzałego intelektualnie skłania go do tolerancyjnej postawy wobec innych ludzi.

Rozwój uczuć i kontaktów społecznych

W wieku młodzieńczym dokonuje się proces wrastania w środowisko ludzi dorosłych. Prawidłowa ocena siebie samego, swoich możliwości z jednej strony i dążność do doskonalenia siebie z drugiej są ważnym czynnikiem determinującym osiąganie dojrzałości emocjonalnej i społecznej oraz prawidłowe współżycie z innymi ludźmi. Młody człowiek w tym okresie potrafi działać samodzielnie, w oparciu o własne sądy i opinie, uwzględniając jednak również opinię innych. Szkołą w tym względzie jest aktywna działalność w organizacjach młodzieżowych i społecznych.

Rozwój osobowości

Osiągnięcie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i społecznej oraz integracja wszystkich struktur osobowości pozwala w tym okresie jednostce na podjęcie roli człowieka dorosłego, zdolnego do założenia rodziny, podjęcia pracy zawodowej, roli świadomego swych praw i obowiązków obywatela, od którego sprawności fizycznej i umysłowej zależeć będzie następne pokolenie. Istotnym czynnikiem kształtowania osobowości jest uzyskanie niezależności finansowej wobec rodziców przez podjęcie pracy zarobkowej, organizacja własnej rodziny, własnego życia według własnych planów i zamierzeń. Własna aktywność związana z pracą zawodową, organizacją domu i życia rodzinnego sprzyjać winna rozwojowi konfrontacji własnych cech osobowości z osobowością innych - żony, męża, dzieci, współpracowników. Zainteresowania stają się bardziej realne, związane z funkcjonowaniem w pracy zawodowej, utrzymaniem rodziny. Wspierać je powinny takie cechy charakteru, jak poczucie odpowiedzialności, obowiązkowości, sumienności i pracowitość.

---