Maria Montessori włoska lekarka i pedagog stworzyła na początku XX wieku podstawy pedagogiki zwanej od jej nazwiska „metodą Montessori”. Kładła w niej nacisk na umożliwienie dziecku swobodnej aktywności oraz kształcenie jego zmysłów. Wspieranie spontanicznej i twórczej aktywności dzieci, rozwijanie ich samodzielności i wiary we własne siły. A to właśnie, według niej daje dzieciom szanse na wszechstronny rozwój intelektualny, fizyczny, duchowy, kulturowy i społeczny.
Najważniejsze daty z życia Marii Montessori:
- Urodziła się w 1870 roku w Chiaravalle (Jasna Dolina) we Włoszech gdzie mieszkała do 5 roku życia.
- 1857 roku przeniosła się z rodziną do Rzymu. Jako pierwsza kobieta skończyła Liceum Przyrodniczo-Techniczne następnie w 1896 roku skończyła studia medyczne jako pierwsza kobieta - lekarz we Włoszech. W tym samym roku reprezentowała ruch kobiet na kongresie.
- 1897 roku rozpoczęła pracę na oddziale w klinice Psychiatrycznej San Giovanni Uniwersytetu Rzymskiego. Zajmowała się dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną i zaobserwowała, że dzieci tam przetrzymywane i leczone nic nie robią i się nudzą. Z nudów bawią się okruchami chleba. Doszła do wniosku, że dzieci potrzebują zajęcia, aby się rozwijać. Aby dotrzeć do ich potencjału, trzeba stosować stymulacje polisensoryczną. Pomysł ten zaczerpnęła od Tarde'a i Segina, którzy postulowali to we wcześniejszych obserwacjach.
- 1900 roku z inicjatywy Marii Montessori powstał w Rzymie Instytut Medyczno-pedagogiczny, którego celem było przygotowanie nauczycielek do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie. Maria zachęcała, aby obserwowały dzieci i niczego nie narzucały. Program nauczania doprowadził do tego, że nawet te dzieci doszły do egzaminu państwowego i wyszły nie gorzej niż dzieci pełnosprawne.
- w latach 1900 - 1904 studiowała antropologię w Rzymie. Po ukończeniu studiów została wykładowcą antropologii.
- 1907 roku (jest to rok przełomu) - w dniu 6 stycznia powstał na świecie pierwszy Dom Dziecięcy - Casa Dei Bambini. Była to ochronka - świetlica ze specjalnym programem dla dzieci. Powstała w rzymskiej dzielnicy San Lorenzo (św. Wawrzyńca).
- 1907 roku powstały kolejny Dom dziecięcy a po nim kolejne.
- 1910 roku Maria zrezygnowała całkowicie z praktyki lekarskiej i zajęła się tworzeniem swoich placówek i dopracowywaniem metody.
- 1913 roku Maria Montessori była już znana na całym świecie, wyjechała do Ameryki, gdzie przywitana została jako najbardziej znana kobieta Europy.
- 1916 roku Montessori wyjechała z Rzymu do Barcelony. Tam została do 1936 roku bowiem lata 30-te we Włoszech to rozwój ruchu nazistowskiego, który nieprzychylnie patrzył na naukę Montessori, która głosiła wychowanie dla pokoju. We Włoszech w latach 30-tych zamknięto domy dziecięce, a książki Montessori spalono.
- 1929 roku w Barcelonie Montessori założyła AMI - Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori jako centrum koordynujące ruch montessoriański.
- 1939 roku Maria Montessori przeniosła się do Amsterdamu, a wraz z nią AMI i tam do dziś jest siedziba stowarzyszenia.
- 1939 roku wyjechała do Indii, gdzie została do 1947r. Przeszkoliła tam 1000 nauczycielek oraz napisała książkę pt. „ Absorbujący umysł”
- 1947 roku Maria Montessori powróciła do Włoch i kontynuowała swoją działalność pedagogiczną.
- 1950 roku odbył się Międzynarodowy kongres znawców pedagogiki Montessori. Maria wygłosiła 3 referaty, tytuł jednego z nich „Pomóż mi to zrobić samemu” - główna myśl pedagogiczna Montessori.
- 6 maj 1952 roku Maria Montessori zmarła w Noordwijk w Holandii. Ostatnim domem Marii było mieszkanie przy Koniginweg w Amsterdamie, które od czasu jej śmierci jest siedzibą AMI.
Maria Montessori prowadząc wnikliwe obserwacje, zwróciła uwagę, iż dzieci
są niezwykle chętne do samodzielnej pracy i wykazują wielka ciekawość świata. Jednak każde dziecko posiada swój własny, indywidualny rytm życia. Każde w innym czasie pasjonuje się czytaniem, pisaniem, działaniami matematycznymi, zjawiskami przyrody i tak dalej. Na podstawie własnych doświadczeń w pracy z dziećmi Montessori zaczęła opracowywać metodę pracy pozwalającej dziecku odkrywać świat w taki sposób i w takim tempie, jakie są dla niego najlepsze.
Istotę pedagogiki Montessori wyraża prośba jednej z jej podopiecznych: „pomóż mi zrobić to samodzielnie”. Słowa te stały się credo szkoły montessoriańskiej. Wyraża ono szacunek dla indywidualności dziecka oraz przyjazne i pełne gotowości do pomocy, wspieranie go na jego drodze rozwoju. Realizacja tych zasad jest możliwa dzięki stworzeniu specjalnie przygotowanego „otoczenia edukacyjnego”. Stanowi ono podstawę do pracy własnej i sprzyja rozwojowi dziecka. Dlatego przy organizowaniu „otoczenia” niezbędne jest uwzględnienie potrzeb i zainteresowań dzieci. Zarówno w przedszkolu jak i w szkole dzieci same decydują, w co się będą bawić lub, czym się będą zajmować, jak długo będą wykonywać określoną czynność, gdzie przygotują miejsce swojej zabawy czy pracy oraz z kim będą współpracować. Każda, bowiem niepotrzebna pomoc jest według Marii Montessori, przeszkodą w rozwoju.
Cele pedagogiki Montessori:
- pomoc w rozwoju indywidualnych cech osobowości,
- pomoc w formowaniu prawidłowego charakteru,
- pomoc w zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.
Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:
- rozwijaniu samodzielności i wary we własne siły
- wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy
- wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej
- osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem
- wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie
- uniezależnieniu się od nagrody
- formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji
- szacunku dla pracy innych
- rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy
- osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa
Zadania pedagogiki Montessori:
- uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedze i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami
- samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualna lub z parterem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swojej umiejętności.
- koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
- lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.
- porządek: dzieci zdobywają umiejętność postrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.
- społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo ( trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się postrzegać reguły: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
- obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postęp i trudności dziecka. Jest jego przewodnikiem.
- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.
Aby dokładnie przedstawić myśl pedagogiczną Marii Montessori skoncentrujemy się na Dziecięcych Domach Casa Dei Bambini.
Charakterystyka Domów Dziecięcych:
- znajdowały się na terenie kamienicy, w których mieszkały dzieci do niej uczestniczące
-była na parterze budynku i obejmowała 3 sale. Świetlica, a właściwie jej główne pomieszczenie miało przylegać do dziedzińca (kamienice były ustanowione w kształt czworokąta a pomiędzy nimi był dziedziniec). Z dziedzińca świetlica miała wydzielone miejsce na ogródek. Drugim pomieszczeniem miała być sala zabaw, trzecim - szatnia,
- do świetlicy mogły uczęszczać wszystkie dzieci z kamienicy, w wieku od 3 do 6 lat (nawet dwulatki), uczestnictwo było darmowe,
- mata dziecka miała obowiązek raz na tydzień kontaktować się z nauczycielem i rozmawiać o postępach dziecka,
- gdy dziecko nie trzymało się regulaminu, musiało opuścić świetlicę
Personel Domu Dziecięcego:
- jedna nauczycielka
- jedna woźna
- lekarz, który miał pod swoją opieką kilka świetlic
Zajęcia w Domu Dziecięcym:
- lato w godzinach 8-18
- zima 9-17. Dzieci jadły obiady we własnych domach i tam też mogły odpocząć
Przebieg zajęć:
- poranne spotkania w garderobie, mycie rąk, sprawdzanie ubrania
- sprzątanie w głównej sali, porządkowanie odzieży
- modlitwa i nauki moralne, (co jest dobre, a co złe)
- właściwe zajęcia prowadzono przy pomocy materiału dydaktycznego znajdującego się na blatach wzdłuż ścian głównej sali
- meble w sali były z rattanu, czyli lekkie, aby dzieciom łatwiej było je przenosić, dostosowane do wysokości dziecka
- dzieci mogły siadać z nauczycielami na podłodze
- na początku dzieci miały czas by zastanowić się nad wyborem materiału dydaktycznego, który będą w ciągu dnia przerabiać
- rolą nauczyciela było udzielanie indywidualnych i krótkich instrukcji do pracy dydaktycznej każdego dziecka
Lekcja w Domu Dziecięcym:
- nauczyciel obserwował dziecko
- udzielał krótkich indywidualnych instrukcji pracy
- nie było podziału na grupy wiekowe
- obowiązywała zasada, że jeśli dziecko raz zdecyduje się na jakiś materiał dydaktyczny, musi skończyć prace z tym materiałem, nie może rozpocząć kolejnego zadania
- nie było nagród i kar, nagrodą była satysfakcja z wykonanego zadania
- istniały tzw. „kary paradoksalne”, - jeśli dziecko coś zrobiło nauczycielka sadzała je na stoliku, częstowała cukierkiem, traktowała je z dużą uwagą „słodziła mu” do tego stopnia, że wolało wrócić do Sali i więcej nie dokuczać
Materiał dydaktyczny: służył do rozwoju zmysłów dziecka i samoobsługi
- deska z otworami o różnej średnicy i walce o różnej średnicy. Dziecko musiało dopasować walce do otworów
- różowa wieża o zielonej podstawie zbudowana z sześcianów, zmniejszających się ku górze. Dziecko po rozłożeniu klocków musiało je włożyć zgodnie z ich wielkością, aby wieża na nowo powstała
- były to różne materiały, wykonane z naturalnych surowców, o różnej powierzchni i fakturze, aby dziecko przez dotykanie ich mogło poznawać ich powierzchnię
- blaszki wydające różne dźwięki
- pojemniki na piasek, wodę, do których dziecko mogło przesypywać czy przelewać zawartość
- duża kostka sześcienna, na każdej jej ścianie znajdowały się przyszyte np. zamki błyskawiczne, na drugiej guziki z pętelkami, na kolejnej rzepy, sznurowadła. Kostka ta służyła nauce samoobsługi i manualnych zręczności dziecka
- piramidy z różnymi pierścieniami - dziecko musiało nakładać kółka na trzpień piramidy według określonego (mającego) schematu
- liczydła
- kącik kucharski, majsterkowicza, geograficzny, wychowania kosmicznego
Materiały te były wykonane wyłącznie z naturalnych surowców, żadnego plastiku. Dotąd są to materiały licencjonowane, wykonywane zgodnie z procedurami Marii Montessori .
Nauka pisania:
Maria Montessori twierdziła, że pisanie to jedyne odwzorowanie a nie praca umysłu. Dzieci uczyły się pisać dzięki materiałom edukacyjnym. Były to duże litery wykonane z papieru, samogłoski były pomalowane na inny kolor niż spółgłoski. Dziecko brało litery z pojemnika a nauczyciel mówił, jaka to litera. Litery były wkładane do pojemnika a następnie nauczyciel prosił, aby podały mu daną literę, którą już wcześniej nazwały z nauczycielem. Kolejno brały litery i odwzorowywały je na papierze (obrysowywały). Gdy powstał obrys, nauczyciel prosił, aby spróbowały wykonać samodzielnie (bez wzornika) taką literę na papierze. W taki sposób dzieci kopiowały całe, nawet bardzo długie teksty.
Nauka czytania:
Zdaniem Montessori był to proces trudniejszy. Nauczyciel pisał np. słowo SOLE i prosił czytać dziecku po jednej literze. Dziecko nazywał kolejne litery. Wtedy nauczyciel prosił o szybsze ich czytanie, do takiego stopnia, że w końcu dziecko usłyszało cały wyraz a nie pojedyncze głoski. Czasami wzbudzało to w dzieciach zdziwienie, gdy z pojedynczych liter SOLE powstał wyraz SOLE - słońce, który przecież znały.
„Człowiek jest osobą!”
Podstawą ideologiczną myśli Marii Montessori było to, iż: Człowiek jest osobą ! (niezależnie od rasy, koloru skóry, pochodzenia) i posiada 2 wymiary:
Wymiar indywidualny ( ten był podkreślany przez możliwość samodzielnego wyboru materiału)
Wymiar społeczny ( dzieci w świetlicy były w grupach, w różnym wieku, dochodziło do interakcji, uczono je, by nie przeszkadzały i szanowały inne)
Montessori uważała, że w wychowaniu należy uwzględnić oba te wymiary, z tym że na wymiar indywidualny należy kłaść większy nacisk, bo społeczeństwo jest takie, jakie są jednostki. Rozwój człowieka zdaniem Montessori odbywa się od urodzenia do 18 roku życia. Etapami, które Maria nazwała wrażliwymi fazami.
Wrażliwe fazy:
0-6 roku życia - to okres wrażliwości na język mówiony i pisany, ruch, zachowanie społeczne, porządek. W tym okresie dziecko może się nauczyć tylko tych rzeczy, bo na nie jest wrażliwe. Obserwację tą potwierdzili psychologowie, gdy znajdowano dzieci powyżej tego wieku wychowane przez zwierzęta i mimo pracy z nimi, dzieci nigdy nie nauczyły się dobrze mówić, czytać, gdyż ta faza wrażliwości minęła.
7-12 roku życia - to okres wrażliwości na moralność, różne dziedziny wiedzy, uczenia religijne. Nauczyciel powinien o tym wiedzieć i w tym czasie mówić dziecku co jest dobre, a co złe. Powinien prowadzić nauczanie przedmiotowe, zaspokajając potrzebę religijną dziecka. Później Maria wycofała się z tak później nauki religii i przeniosła ja do fazy I fazy twierdząc, że już nawet 2-letnie dziecko jest wrażliwe na nauczanie religii.
13-18 roku życia - to faza wrażliwości na godność własną, tożsamość (docięcie pępowiny duchowej),odpowiedzialność, okres wiary we własne siły. Na te aspekty trzeba zwracać wówczas uwagę.
Zdaniem Marii Montessori jest mnóstwo po mniejszych faz w każdej z tych faz głównych, np. dziecko jest gotowe do siadania na nocnik już w wieku 10 miesięcy i często rodzice nie zadbają o to w tym wieku, dlatego można do tego wrócić ponownie za ok. 1,5 roku. Wcześniejsze uczenie dziecka załatwiania się do nocnika nie daje zazwyczaj rezultatu.
Edukacja muzyczna
Maria Montessori duży nacisk kładła na edukację muzyczną dziecka.
Celem Edukacji Muzycznej Montessori jest m.in.:
wprowadzenie dziecka w świat muzyki
rozbudzanie i rozwijanie zamiłowania do muzyki
rozwijanie słuchu muzycznego
ćwiczenie pamięci i wyobraźni muzycznej
rozwijanie samodzielności, systematyczności i dobrej organizacji pracy
wprowadzenie w pisownię nutową, poznanie nazw nut oraz możliwość zapisu ulubionych piosenek i melodii
nauka komponowania melodii,
nauka gry na instrumentach muzycznych (głównie skrzypce)
wspólne muzykowanie
upowszechnianie wiedzy o muzyce
Cele Edukacji Muzycznej Montessori realizowane są między innymi przy wykorzystaniu oryginalnych instrumentów, pomocy dydaktycznych i unikalnego materiału muzycznego. Dzieci mają do dyspozycji tzw. dzwonki montessoriańskie, które są wprowadzeniem do gry na instrumentach muzycznych. W ramach zajęć organizowane są koncerty i przedstawienia muzyczne.
Edukacja Muzyczna Montessori nie przewiduje egzaminów, ocen i konieczności odrabiania prac domowych. Jest natomiast granie dla własnej przyjemności, bez przymusu wielogodzinnego ćwiczenia. Materiał muzyczny jest dostosowany do indywidualnych umiejętności i możliwości każdego uczącego się dziecka.
Metoda Marii Montessori a edukacja dzieci niepełnosprawnych
Maria Montessori jest zaliczana do grupy wielkich reformatorów szkoły tradycyjnej, którzy mają również swój bezpośredni udział w tworzeniu podstaw pedagogiki dzieci upośledzonych. Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką montessoriański nauczyciel odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Montessoriańskie pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcają do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ponadto metoda Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku.
Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielo zmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy. Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielo zmysłowych.
Pojęcia używane w metodzie montessoriańskie:
absorbujący umysł - (chłonący umysł) - dziecko w wieku 0-3 lat ma właśnie takie właściwości umysłowe. Chłonie wiedze całym sobą, uczy się szybko. To najistotniejszy okres w życiu dziecka, najbardziej rozwija się jego mózg, dziecko bez wysiłku może na raz uczyć się nawet kilku języków obcych.
Polaryzacja uwagi - (koncentracja uwagi) - małe dzieci potrafią bardzo długo koncentrować się na wykonywaniu jakiegoś zadania czy na przedmiocie, którym się zainteresują, jeśli się im nie przeszkadza i nie ingeruje w prace z tym przedmiotem. Te metody decydują o skokach rozwojowych dziecka, które odbywa się w etapach:
I - niespokojne poszukiwanie
II - wielka praca (nad zastosowaniem wybranej przez dziecko rzeczy)
III - podziwianie dzieła
Fascynacja ciszą - Montessori dostrzegła, że małe dzieci lubią momenty ciszy, nie tylko dla odpoczynku, ale też w celu wejrzenia w siebie, wyciszenia wewnętrznego.
Chwilę ciszy należy wzmacniać przez lekcje ciszy. Polega to np. na tym, że dzieci po cichu chodzą w koło po sali albo, że nauczycielka wychodzi do drugiego pomieszczenia, dzieci zostają i w ciszy nasłuchują jak nauczycielka wywołuje te, które były najciszej. Te dzieci wchodzą po cichu do pokoju nauczycielki.
Pedagogika Montessori stwarza szanse wszechstronnego rozwoju dziecka, wspiera jego twórczą aktywność, pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, zdobywaniu wiedzy oraz umiejętności szkolnych i życiowych, uczy współdziałania z innymi.
2