Kompetencje społeczne. Metody pomiaru i doskonalenia umiejętności interpersonalnych.

Dlaczego warto i należy zajmować się kompetencjami społecznymi

Kompetencje społeczne można najkrócej zdefiniować jako umiejętności warunkujące sprawne zarządzanie sobą I wysoką skuteczność interpersonalną. Zanim zaprezentujemy szczegółowo istotę kompetencji interpersonalnych, uwarunkowania ich rozwoju oraz metody pomiaru i doskonalenia, warto poznać ich znaczenie dla sukcesu zawodowego i efektywności funkcjonowania organizacji. Zmiany, które zaszły i cały czas zachodzą w sposobie prowadzenia biznesu, zarządzania ludźmi i kierowania karierą zawodową powodują, że kompetencje społeczno-psychologiczne stają się coraz ważniejszym elementem kompetencyjnego portfolio pracownika. Doskonalenie tych kompetencji i ich pozyskiwanie staje się więc konieczną i bardzo zyskowną inwestycją w sukces i powodzenie na rynku pracy (perspektywa pracownika) oraz umożliwia budowanie i utrzymywanie przewagi konkurencyjnej w dynamicznie zm ieniającej się i globalizującej się gospodarce (perspektywa organizacji)

Talent Interpersonalny

Aspekt behawioralny kompetencji społecznych to konkretne umiejętności społeczne danej jednostki warunkujące efektywne, sprawne podejmowanie określonego typu wyzwań interpersonalnych. Aspekty poznawczy i motywacyjny z kolei decydują o potencjale jednostki do generowania kompetentnych społecznie zachowań i szybkiego nabywania umiejętności interpersonalnych. Matczak przedstawiła model uwarunkowań kompetencji społecznych, który zakłada, że inteligencja społeczna i temperament stanowią kluczowe czynniki determinujące skłonność jednostki do angażowania się w trening społeczny. Od efektywności tego treningu oraz jego rodzaju i intensywności zależy z kolei stopień rzeczywiście opanowanych i wykorzystywanych w praktyce kompetencji społecznych. Uwzględniając ten model, talent Inter personalny można zdefiniować jako:

- potencjał do łatwego i szybkiego rozwijania pożądanych umiejętności interpersonalnych

- wprawę, czyli posiadanie nabytych umiejętności interpersonalnych i umiejętne korzystanie z nich

Portfolio Interpersonalne

Opierając się na takich pojęciach, jak predyspozycje do rozwoju kompetencji społecznych i wprawa w podejmowaniu wyzwań interpersonalnych, możemy opisać inrepersonalne portfolio danej osoby - kandydata do pracy lub pracownika. W ten sposób ocenimy jego zdolność do skutecznego odgrywania ról zawodowych wymagających kontaktów interpersonalnych.

Potencjał	Wysoki	Typ 2. Talent interpersonalny (potencjał) do rozwoju; zła kondycja interpersonalna	Typ 4. Talent interpersonalny - dobra kondycja interpersonalna i zdolność do szybkiej adaptacji
		Niski	Typ 1. Niedostatek talentu; zła kondycja interpersonalna	Typ 3. Wypracowana wprawa - dobra kondycja interpersonalna w danym obszarze
		Niska	Wysoka
		Wprawa

Osobom reprezentującym

Typ 1. brakuje zarówno predyspospozycji do łatwego i szybkiego doskonalenia kompetencji społecznych, jak i kondycji interpersonalnej.

Typ 2. to osoby, które mają optymalne predyspozycje do rozwoju kompetencji społecznych, aktualnie jednak nie dysponują wystarczającymi umiejętnościami, aby podejmować wyzwania interpersonalne związane z daną rolą zawodową.

Typ 3. to osoby, które mają bardzo dobrą kondycję interpersonalna pomimo braku optymalnych predyspozycji do rozwoju kompetencji społecznych.

Typ 4. reprezentują osoby mające optymalne predyspozycje do rozwoju kompetencji społecznych, które w toku doświadczenia życiowego, zawodowego i specjalistycznych oddziaływań treningowych wypracowały bardzo dobrą kondycje interpersonalną.

Predyspozycje intelektualne. Inteligencja społeczna.

Podstawę talentu interpersonalnego jako potencjału do rozwoju kompetencji społecznych tworzą inteligencja, zdolności specyficzne oraz cechy temperamentu i osobowości. Pozwalają one spożytkować doświadczenia społeczne jednostki do doskonalenia jej skuteczności interpersonalnej.

Badania potwierdzają, że zdolności intelektualne mają znaczenie dla poziomu kompetencji społecznych. Sprawność funkcjonowania w sytuacjach społecznych silnie wiąże się z poziomem zdolności intelektualnych, zwłaszcza gdy określona sytuacja jest nowa lub zaskakując dla danej osoby lub kiedy sprawne podjęcie określonego wyzwania interpersonalnego wymaga bieżącego analizowania sytuacji społecznej i do których przestrzegania zależy adekwatność i skuteczność działania. Innymi słowy, predyspozycje intelektualne są szczególnie istotne dla sprawności funkcjonowania interpersonalnego wtedy, gdy ta zależy od opracowania lub szybkiej weryfikacji planu działania w danej sytuacji.

Predyspozycje osobowościowe. Temperament

O ile inteligencja warunkuje zdolności wykorzystania treningu społecznego do rozwoju wiedzy i umiejętności społecznych, o tyle cechy temperamentu wpływają na motywacje jednostki do angażowania się w kontakty interpersonalne i sposób korzystania ze swoich umiejętności lub zachowania, które warunkują efektywne funkcjonowanie w określonych sytuacjach społecznych, muszą być przez jednostkę wykluczone. Odbywa się to najczęściej w toku naturalnego treningu społecznego, tj. codziennych kontaktów międzyludzkich - za pośrednictwem takich procesów, jak modelowanie lub uczenie się metodą prób i błędów.

Wiedza społeczna i jej wpływ na skuteczność interpersonalną

Ważnym predykatorem skuteczności interpersonalnej jest wiedza o efektywnych i adekwatnych strategiach działania w określonych sytuacjach społecznych. Badania wskazują, że osoby kompetentne społecznie mają rozbudowaną wiedzę społeczną, czyli wiedzę o sytuacjach i rolach społecznych oraz najbardziej skutecznych i pożądanych zachowaniach w różnych sytuacjach.

Wiedza społeczna osób o dużych umiejętnościach interpersonalnych dotyczy nie tylko tego, co i jak należy lub warto zrobić, ale przede wszystkich kiedy, gdzie i wobec kogo trzeba coś zrobić, aby osiągnąć określony cel.

Wiedza społeczna kompetentnych interpersonalnie osób jest zorganizowana w formie scenariuszy skutecznego i adekwatnego działania w określonych sytuacjach. Zakłada się, że osoby, które wiele wiedzą o pożądanych sposobach działania i reagowania, potrafią także swoją wiedzę wykorzystać w praktyce. Mimo że zasadność tego założenia budzi niekiedy wątpliwości, badania wiedzy o strategiach działania charakteryzują się stosunkowo wysokimi wskaźnikami trafności pomiaru. Oznacza to, że pomiar wiedzy społecznej może pomóc w oszacowaniu skuteczności interpersonalnej.

Zasady rozwoju kompetencji społecznych

Rozwój kompetencji społecznych jest przykładem ogólniejszego procesu zmiany - uczenia się oraz doskonalenia umiejętności, strategii działania i nawyków, dzięki którym jednostka może funkcjonować skuteczniej, bardziej adekwatnie do sytuacji i z większą satysfakcją. Jednocześnie rozwój kompetencji społecznych ma swoją specyfikę. Jeśli nie uwzględnimy jej w trakcie projektowania i przeprowadzania procesów rozwojowych, oddziaływania treningowe mogą zostać zastosowanie niewłaściwie lub błędnie. Zachodzi wówczas ryzyko, że nie tyko nie odczujemy pozytywnych efektów treningu, ale także że wystąpią negatywne efekty uboczne. Rozwój kompetencji społecznych wymaga więc metodycznego treningu , który - w zależności od założonych celów - może przyjmować różną formę.

Samo pojęcie rozwoju również może być rozumiane na wiele sposobów. Rozwój kompetencji interpersonalnych może oznaczać:

- wypracowanie całkowicie nowych umiejętności,

- doskonalenie już opanowanych umiejętności ( zdobywanie wprawy, biegłości)

- modyfikację lub lepsze wykorzystanie dotychczasowych umiejętności (tzw. Praca na zasobach)

- dostrajanie własnego zachowania (sprawniejsze korzystanie ze swoich umiejętności podczas interakcji z innymi ludźmi, zwracanie uwagi na dostosowanie własnego zachowania do sytuacji i partnera interakcji),

- eliminacje deficytów behawioralnych ( uzupełnianie repertuaru zachowań interpersonalnych)

- redukcję lub eliminację zachowań nadmiarowych ( sprawniejsza samokontrola i zmiana nieodpowiednich lub mało skutecznych nawyków interpersonalnych).

Zasadnicze cele i modele treningu umiejętności społecznych

Istotą treningu jest rozwój umiejętności poza docelowy kontekstem ich użycia. Innymi słowy, trening oznacza stworzenie w Sali szkoleniowej bezpiecznego laboratorium, w którym można wypróbować, ćwiczć i doskonalić pożarne umiejętności, zanim zostaną użyte do rozwiązywania problemów i realizacji zadań w sytuacjach, z którymi na co dzień mierzymy się w pracy lub w życiu osobistym. Mówiąc o treningu umiejętności społecznych, mamy na myśli specjalistyczne oddziaływania, które umożliwiają doskonalenie skuteczności interpersonalnej, rozumianej jako umiejętność stosownego i satysfakcjonującego dla danej osoby i jej otoczenia funkcjonowania w kontaktach z innymi ludźmi, zarządzania nimi, przekonywania ich do czegoś lub pracy w zespole.

Paradoksalnie trening umiejętności społecznych nie zawsze polega na uczeniu konkretnych, nowych zachowań interpersonalnych. Eliott i Gersham sugerują, że strategia treningu powinna być oparta na identyfikacji źródeł deficytu skuteczności interpersonalnej. Autorzy wyróżniają dwa zasadnicze typy deficytów skuteczności interpersonalnej:

- deficyt umiejętności - dana osoba nie zna umiejętności społecznej i z tego powodu nie potrafi się zachować w pożądany sposób (deficyt uczenia się) lub nie ma wystarczającej wprawy w korzystaniu z danej umiejętności (deficyt płynności zachowania);

- deficyt wykonania - dana osoba zna określona umiejętności społeczna i potrafi się zachować w pożądany sposób, ale nie czyni tego, co może być efektem deficytu motywacji

Rola metod aktywnych w treningu umiejętności społecznych

Doskonalenie kompetencji społecznych wymaga ćwiczenia nowych zachowań spleconych i wypracowania nowych nawyków interpersonalnych. Oznacza to, że trening musi się opierać na metodach aktywnych - ćwiczenia wymagają od uczestnika zaangażowania, co owocuje zdobyciem nowych doświadczeń. Cykl uczenia się przez doświadczenia Davida Kolba jest koncepcją, która określa, co należy robić, by efektywnie doskonalić umiejętności, w tym interpersonalne Koncepcja Kolba zakłada, że aby w ogóle następował proces uczenia się, dana osoba musi przejść przez cztery kolejne etapy:

- przeżyć określone doświadczenie, na przykład ćwiczenie w trakcie treningu

- poddać je uważnej obserwacji i refleksji

- wyciągnąć z niego ogóle wnioski i sporządzić plan ich wykorzystania w praktyce

- spożytkować wnioski podczas kolejnego doświadczenia, nie tylko w podobnej, ale także zupełnie odmiennej sytuacji

Dobre praktyki treningu umiejętności społecznych

Dobre praktyki to działania, które potwierdziły już swoją skuteczność i które warto promować oraz stosować, gdyż ułatwiają osiąganie pożądanych rezultatów w danym opaszże aktywności. Opierając się na wynikach badań nad efektywnością treningów umiejętności społecznych, możemy opisać dobre praktyki, które pozwalają projektować skuteczne oddziaływania treningowe. Dobre praktyki w zakresie treningu umiejętności społecznych można podzielić na trzy grupy:

- działania poprzedzające trening

- działania związane z wypracowaniem nowych umiejętności

- działania po zakończeniu treningu

Oznacza to, że troska o efektywność szkolenia powinna zacząć się na długo przed jego rozpoczęciem i trwać jeszcze pewien czas po jego zakończeniu.

---