Zmienne

Zmienna (•)jest właściwością-cechą (property), która przybiera różne wartości (różne natężenia) Podział:

1. a)dychotomiczne b)wielowartościowe + c)zdychotomizowane

2. a)ciągłe b) dyskretne

3. a)ilościowe (różnią się intensywnością) b)jakościowe (charakterem)

Pomiar - przyporządkowanie liczb obiektom wg pewnych zasad:

1. nominalny: liczby określaj przynależność do danej kategorii; możemy stwierdzić przynależność obiektu do tej samej klasy, nie możemy - na ile obiekty się różnią pod względem danej cechy; zlicza-nie obiektów należących do każdej z klas; liczebności, proporcje, pro-centy, wspólnej korelacji dla zmiennych jakościowych, testy istotności różnic: McNemary, różnicy proporcji, χ²

2. porządkowy: liczby oznaczają kolejność rang; jednostka pomiarowa niestała; =, ≠, <, >; stat: miary pozycyjne, wsp. korelacji rang

3. przedziałowy: liczby oznaczają uporządkowanie obiektów oraz odstęp, w jakim się znajdują pod względem danej cechy; ma stała jednostkę pomiarową; brak 0 bez; +, —, x, s, w, Pearsona, testy Z,T,F

4. ilorazowy: 0 bez

Klasyfikacja •:

ważne — W			zakłócające — Z
główne	uboczne		uniwer- salne	okazjo- nalne
kontrolowane — K		niekontrolowane — N

Zależności pomiędzy zmiennymi

1 wielkość - ilość wariancji wspólnej dla obu •; 2 istotność (nie przypadkowość) - czy dana ilość wariancji wspólnej może wystąpić przypadkowo przy określonej wartości statystyki testu oraz określonej liczebności grup badanych; 3 kierunek - czy X wpływa na Y czy odwrotnie; 4 kształt - jaka funkcja matematyczna opisuj daną zależność; 5 wpływ innych • na daną zależność;

Aby uznać zaobserwowaną zależność przyczynową: a)stale muszą współwystępować obie • b)przyczyna(X)musi poprzedzać skutek( Y);

Ścisłą identyfikację kierunku zależności umożliwia jedynie eksperyment; badania korelacyjne nie stwarzają takiej możliwości (brak manipulacji •).

Współczynnik determinacji - mówi jaki % wariancji jest wspólny dla obu • (jest wariancyjną interpretacją wsp. korelacji):

DW= r² × 100%

Analiza wariancji - metoda pozwalająca na dzielenie zmienności na oddzielne części, z której każdej można przypisać określone źródło.

Trzecia • może występować w dwojakiej roli:

1. moderatora: zależy od niej siła lub/i znak związku między X i Y; jest nim zawsze ZN, manipulowalna bądź nie, jakościowa bądź ilościowa, której wartość decyduje o wzroście, braku zmiany lub spadku wartości przyjmowanych przez Y. W kategoriach analizy korelacji: zmienia wartość lub/i znak wsp. korelacji. W kategoriach analizy wariancji: wchodzi w interakcję ze ZN główną, czyli określa warunki, w których ZN główna oddziaływuje na ZZ. Mówi kiedy X wpływa na Y.

2. mediatora: pośredniczy we wpływie wywieranym przez X na Y; może nim być zarówno ZZ, jak ZN (w zależności od punktu widzenia badacza); pozwalają więc powiedzieć dlaczego i w jaki sposób X wpływa na Y; od strony ZN jest skutkiem, zaś od strony ZZ przyczyną. Model mediatora: Dowolna a MEDIATOR b

• może być zidentyfikowana jako c

mediator, kiedy: a) zależ- ZN ZZ

ność a jest istotna, b) b jest istotna, c) c jest istotna, ale po kontroli statystycznej (w idealnym przypadku c=0, kiedy dana • jest jedynym mediatorem związku pomiędzy X i Y.

Efekty: 1. prosty: różnica między poziomami jednej ZN policzona dla jednego poziomu drugiej ZN; sprawdzamy jak działa ZN na różnych poziomach drugiej ZN; 2. główny: pierwsza ZN wpływa tak samo na ZZ zarówno, gdy jest ona jedyną ZN, jak i wówczas, gdy obok działa druga ZN; wpływ obu ZN na ZZ są od siebie niezależne.

Pojęcia i ich definiowanie

Definicja - wypowiedź określająca znaczenie terminu; definiendum - termin definiowany; definiens - zwrot określający znaczenie terminu.

Rodzaje definicji:

1. sprawozdawcza: mówi nam, jak pojmowany jest termin u pewnej grupy ludzi lub danego autora; jest analityczna; ma wartość logiczną;

2. projektująca: jest propozycją rozumienia danego terminu; jest syntetyczna; nie ma wartości logicznej; podgrupę stanowią tu definicje regulujące, które za punkt wyjścia mają już istniejące definicje.

Definicje realne - charakterystyka przedmiotów składających się na zakres terminu.

Sposoby definiowania pojęć:

1. podanie w definiensie jakiegoś terminu nadrzędnego i nazwy cechy, która wydziela z niego podzakres odpowiadający definiowanemu pojęciu;

2. wyliczenie cech tworzących treść danego pojęcia;

3. definiowanie kontekstowe: podajemy termin w kontekstach.

Konstrukt hipotetyczny: pojęcie posiadające pewne nadznaczenie, nie mogące być sprowadzone do zbioru cech obserwowalnych.

Zmienne interweniujące - należą do języka teoretycznego, ale są całkowicie sprowadzalne do pewnego zbioru cech obserwowalnych. Operacjonalizacja - ustalenie empirycznego znaczenia zmiennych teoretycznych.

Wskaźnik jakiegoś zjawiska Z jest to takie obserwowalne zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwala z co najmniej przeciętnym P stwierdzić, że zaszło zjawisko wskaźnikowane Z (indicatum). Zdanie stwierdzające, że pomiędzy indicatum a wskaźnikiem zachodzi związek, nazywamy zdaniem wprowadzającym wskaźnik (zww)

Rodzaje wskaźników: 1 rzeczowy: zww jest twierdzeniem empirycznym; 2 definicyjny: zww definiuje indicatum (ustala jego znaczenie); oraz: 1 empiryczny: indicatum jest obserwowalne łatwiej niż wskaźnik; 2 definicyjny: wskaźnikiem jest definiens indicatum; 3 interferencyjne: wskaźnik nie jest definiensem indicatum, zaś indicatum nie jest obserwowalne, a o jego wystąpieniu wnioskujemy na podstawie wskaźnika.

Etapy procesu badawczego

1 sformułowanie problemu; 2 analiza • uwikłanych w problem; 3 sformułowanie hipotezy badawczej; 4 wybór procedury badawczej; 5 dobór narzędzi badawczych; 6 przeprowadzenie właściwego badania; 7 statystyczny opis uzyskanych wyników; 8 statystyczne testowanie hipotezy badawczej; 9 uogólnienie i dyskusja wyników

Sformułowanie hipotezy badawczej

Hipoteza badawcza to stwierdzenie wyrażone zdaniem twierdzącym w czasie ter, co do którego istnieje pewne P, że będzie stanowić prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu. Wymagania:

1 sprawdzalność (jest sprawdzalna, kiedy możemy znaleźć wskaźniki terminów teoretycznych występujących w niej); 2 adekwatność; 3 prostota; 4 musi być zdolna do wyjaśniania faktów związanych z innymi ZZ oraz inne faktów mających związek z tym, co badamy; 4 nie może być tautologią; 5 nie może przyjmować postaci zbyt szerokiej generalizacji; 6 formułując ją badacz powinien świadomie określić jej postać kierunkową.

Dobór osób badanych

a)celowy; b)ochotniczy; c)losowy; d)kwotowy

1 losowanie nieograniczone indywidualne (stosowane przy małych homogenicznych populacjach); 2 systematyczne indywidualne (co n-ty element); 3 warstwowe (warstwy są wydzielane w taki sposób, że min różnice wewnątrzgrupowe i min międzygrupowe); 4 grupowe; 5 wielostopniowe.

Problem absencji: a)układy intraindywidualne uszkadza tzew; b)układy interindywidualne - twew i tzew; c)twew jest uszkadzana w etapach exp, które następują po randomizacji; przed - tzew.

Procedura eksperymentalna

a)manipulacja co najmniej jedną ZN główną; b)kontrola wpływu ZN ubocznych; c)minimalizacja wpływu ZN zakłócających; d)pomiar ZZ, na którą wpływają ZN

Procedury kontrolowania ZN ubocznych: a)procedura exp: ZN uboczną wbudowujemy w układ exp i manipulujemy nią tak, jak ZN główną; b)procedura semi-exp: minimalizujemy wariancję wywołaną ZN ubocznymi, stosujemy dobór wiązany; c)procedura statystyczna: dokonujemy pomiaru ZN ubocznej, obliczamy wsp. korelacji częściowej, dokonujemy analizy kowariancji oraz randomizacji.

Realizm eksperymentalny: jeżeli OB wierzy w manipulację, traktuje ją poważnie i podlega jej wpływowi. R życiowy: P wystąpienia sytuacji eksperymentalnej w życiu. Oba rodzaje są od siebie niezależne.

Trafny wew jest exp, w którym dokonana manipulacja ZN okazała się skuteczna i wystąpiły przewidywane różnice pomiędzy różnymi warunkami exp. Pytanie o twew jest pytaniem o skuteczność postępowania badawczego. Max: a)randomizacja; b)realizm exp; c)brak w manipulacji dodatkowych •; d)zmiana poziomu w manipulacji exp, powiększone różnice między grupą kontrolną a experymentalną. Czynniki zakłócające: a)historia; b)dojrzewanie; c)testowanie; d)selekcja osób.

Trafny zew jest exp, którego wyniki możemy uogólnić na populację; występujące w nim • są reprezentatywne dla • występujących poza laboratorium; podzakresy występujących w nim zmiennych są reprezentatywne dla podzakresów występujących w sytuacjach i populacjach, na które badacz chce uogólnić swoje wnioski. Pytanie o tzew to pytanie o możliwość uogólnienia uzyskanych w exp wyników. Max: a)wzrost zróżnicowania sytuacji exp; b)wzrost liczby pomiaru ZZ; c)wzrost zróżnicowania badanych prób; d)wzrost realizmu życiowego. Czynniki zakłócające: a)reaktywne/interaktywne efekty testowania; b)efekty stronniczej selekcji osób ze zmienną eksperymentalną.

Maskowanie

MASKOWANIE CELU BADANIA a)ekspozycja fałszywego celu badania; b)nie informowanie OB o właściwym celu badania; c)nie odpowiadanie na pytania OB d)usiłowanie uzyskania pewnych inf. poprzez pseudoprzyjacielskie zachowanie badacza; e)podawanie inf. fałszywej lecz nieszkodliwej dla OB f)podawanie inf. fałszywej i szkodliwej dla OB. Łagodzenie skutków: a)wyprowadzenie OB z błędu po przejściu określonego etapu działania; b)manipulacja wymazująca; c)stosowanie procedur maskowania mało szkodliwych dla OB d)stosowanie maskowania tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione poznawczo.

Skutki: OB: + podejrzliwość, + wariancja reakcji, - ufność w wyjaśnienia eksperymentatora;exp:- kontrola nad badaniem, + błąd, - twew

Metody ulepszania: a)wzrost realizmu exp; b)posługiwanie się OB nie poddanymi uprzednio maskowaniu; c)prowadzenie badań pilotażowych zanim przeprowadzimy właściwy exp. Procedury alternatywne: a)technika odgrywania ról; b)zasada wzajemnej szczerości OB i badacza.

MASKOWANIE POMIARU ZZ a)dokonywanie pomiaru w sytuacji całkowicie odsuniętej od reszty exp; b)pomiar ZZ dla celów rzekomo całkiem innego exp; c)umieszczenie właściwego pomiaru pośród wielu pomiarów maskujących; d)wskazanie OB fałszywego celu pomiaru; e)używanie wskaźników, nad którymi OB mają małą kontrolę; f)”zagubienie” wyników z pierwszej sesji i prośba o ich powtórzenie.

Testy psychologiczne

1 wystandaryzowany: instrukcja i klucz;

2 obiektywny: dwie osoby opracowujące wyniki dochodzą do tego samego rezultatu;

3 normalizacja: skala stenowa - x=5.5, s=2; składa się z 10ciu jednostek, po 0.5 s każda; sten: 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

% powierzchni pod krzywą: 2 5 9 15 19 19 15 9 5 2

skala tenowa - x=50, s=10; ten: 0-20 20-30 30-40 40-50...

% powierzchni pod krzywą: 0.13 2.14 13.59 34.13...

4 rzetelność: dokładność, z jaką test mierzy to, co mierzy; stosunek wariancji prawdziwej do otrzymanej: r_tt=s_t²/s_x²; metody estymacji rzetelności testów: a)wiarygodności (2x ten sam raz po razie); b)konsystencji(2x forma raz po razie); c)stabilności (2x ten sam z odstępem); d)konsensyjności (porównanie zgodności 2 sędziów).

5 trafność: wiąże się z rzetelnością - nierzetelny=nietrafny (rzetelność testu jest granicą jego trafności), jednak rzetelny niekoniecznie=trafny

a)prognostyczna (stopień korelacji wyniku z kryterium zewn po czasie); b)diagnostyczna(j.w. w tym samym czasie); c)treściowa (korelacja pozycja-cecha badana); d)teoretyczna (stopień, w jakim jednostka posiada cechę ujawnianą przez test; sprawdzanie: -metoda sprawdzania różnic międzygrupowych; -metoda analizy macierzy korelacji i analizy czynnikowej; -metoda badanie wewnętrznej struktury testu; -metoda badania zmian nieprzypadkowych; -metoda badania procesu rozwiązywania testu)

Metoda wielu cech - wielu metod (rzetelność: zgodność dwóch miar tej samej cechy otrzymanych jak najbardziej podobnymi metodami; trafność: zgodność dwóch miar tej samej cechy otrzymanych jak najbardziej różnymi metodami).

Likerta: monotoniczna; wynik: suma wyników cząstkowych (punktów przypisanych poszczególnym pozycjom skali).

Thurstone'a: niemonotoniczna; wynik: zsumowanie wartości skalowych wybranych przez badanego i obliczenie średniej.

Q-Sort: wynik: profil (lub dwa) złożony z 4 wyników cząstkowych.

Paradoks psychometryczny: odpowiedzi na pytania, które dobrze dyskryminują populację, są niestałe, natomiast na te o dużej MD - niezmienne; badacz staje więc przed dylematem: wysoka MD lub stałość odpowiedzi. Trzy modele: zmienność, MD, zrównoważenie

Model 1 „idealne” — + +

Model 2 „dobre” (paradoks typu a) + + +

Model 3 „jeszcze się nadające” (b) — — —

Im wyższa MD, tym wyższa rzetelność.

Przeprowadzanie badania

1 konstrukcja scenariusza eksperymentu: cechy dobrego: a)wiarygodność dla OB., wszystko co się mu wydarza i co ma robić jest logiczne i zrozumiałe; b)wewnętrzna zgodność, wszystko co się dzieje, powinno być postrzegane przez OB jako związane z głównym, deklarowanym celem exp. Brak niespodzianek (z wyj manipulacji accident); c)prostota; d)zaangażowanie OB d)wywoływanie tych samych stanów psych. u wszystkich OB;

2 badania pilotażowe: a)likwidacja potencjalnych artefaktów; b) sprawdzenie skuteczności i trafności manipulacji (sprawdzenie czy wywołuje pożądany stan psych.; bezpośrednio po M sprawdzamy czy wpłynęła ona na OB; sprawdzamy czy odrębne poziomy ZN przydzielone poszczególnym warunkom exp są na tyle zróżnicowane że wywołują rzeczywiste zróżnicowanie stanów psych.; sprawdzamy jednoznaczność M; sprawdzamy czy u wszystkich OB wystąpiły podobne interpretacje); c)sprawdzanie wiarygodności scenariusza oraz efektywności maskowania (stawiamy OB pytania wprost); d)wypróbowanie różnych wariantów tej samej M, wybranie lepszego sposobu operacjonalizacji ZN; d)podjęcie decyzji o ewentualnym wprowadzeniu dodatkowych grup kontrolnych; e)sprawdzenie reaktywności pomiaru początkowego.

3 pomiar początkowy: zalety a)zwiększa pewność wniosków o twew exp (brak różnic u obu grup w PP i różnice w PK wskazuje na skuteczność M); b)obniża ilość wariancji niewyjaśnionej przy porównaniach intraindywidualnych; wady: a)obniża tzew; b)może osłabić lub zniekształcić wpływ M; przeciwdziałanie:odsunięcie PP od eksperymentu w czasie lub kontekście.

4 manipulacja ZN: podział ZN z operacyjnego point of view: a)zdarzenie jest bezpośrednio związane z badaną zmienną pojęciową; b)zdarzenie jest reprezentatywne dla całego zbioru zdarzeń bodźcowych stanowiących operacjonalizację danej zmiennej pojęciowej; c)zdarzenie polega na wywoływaniu odpowiednich stanów wewnętrznych: S_{manipulacyjny}→R_wew=S_wew→Reakcja właściwa

Metody M ZN: a)zbiór instrukcji podawany OB; b)poprzez zdarzenia, które OB obserwuje lub w których uczestniczy.

Dwa podstawowe powiązania między ZZ a ZN: a)ZZ=pewne zachowanie bezpośrednio związane z interesującą nas • pojęciową (mierzone zachowanie jest wskaźnikiem definicyjnym); b)ZZ=pewne pojęcie teoretyczne, którego mierzone przez nas zachowanie jest reprezentantem.

5 pomiar końcowy ZZ - metody: werbalne i behawioralne.

6 wywiad po eksperymentalny

2

1

---