Beata Krzyżosiak - MBL - (I rok uzup. mgr) - egzamin: dr Wojciech Małecki

.. . . P S Y C H O A N A L I Z A . . ..

Psychoanaliza (od gr. ψυχη = "psyche", "dusza" i ανάλυσις = "analiza") - zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Tworzenie psychoanalizy rozpoczął Zygmunt Freud w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku.

Zygmunt Freud, Sigmund Freud, właściwie Sigismund Schlomo Freud (ur. 6 maja 1856 we Freibergu na Morawach, obecnie Příbor w Republice Czeskiej; zm. 23 września 1939 w Londynie) - austriacki neurolog i psychiatra. Twórca psychoanalizy.

• Czym jest psychoanaliza?

• jest terapią; jako taka powstała pod k. XIX wieku

• l. 80/90 - Sigmund Freud (1856-1939) pracował z Josefem Breuerem nad kobiecymi histeriami

• „opowiadanie zmniejsza objawy” - TALKING CURE (terapia mówiona) - określenie wynalezione przez pacjentkę Berthę von Pappenheim znaną w psychoanalizie jako „Fräulein Anna O.”) na oznaczenie psychoanalizy jako leczenia histerii za pomocą hipnozy

• psychoanaliza → metoda katartyczna (określenie użyte przez Breuera) - gdyż oczyszcza psychikę poprzez opowieść, którą przyjmuje lekarz

↓

skoro (mowa) opowieść tak działa, to może literatura także?

• PRZYJEMNOŚĆ OPOWIADANIA - Lust zum fabulieren - psychoanaliza → terapia, która opiera się na twórczym wykorzystaniu przyjemności, jaką sprawia opowiadanie

→ pierwsza opowieść (tworzy ją pacjent) → tekst do interpretacji

→ druga opowieść (tworzy ją lekarz ) → sama interpretacja scala biografię pacjenta, tłumacząc niezrozumiałe fragmenty

    → nadawanie sensu niezrozumiałemu życiu psychicznemu jest podstawą psychoanalizy jako terapii

→ LACON „przyjęcie przez podmiot swojej historii jako ukonstytuowanej przez mówienie skierowane do innego stanowi podstawę (...) psychoanalizy”

• psychoanalityk → interpretator → ktoś, kto w procesie uważnej lektury przywraca czytanemu tekstowi jego nieuświadomiony sens

• PSYCHOANALIZA jako OGÓLNY MODEL TEORETYCZNY

→ Freud nazwał swój model także FIKCJĄ

→ model wyjaśnia ludzką naturę

     model stanowi podstawę analizy poszczególnych zachowań

• METAPSYCHOLOGIA (Freud)

→ umieszcza się poza obszarem dostępnym psychologii badającej świadomość

→ odnosi się do procesów nieświadomych

→ wg. Freuda: uniwersalny język tłumaczący całość ludzkich zachowań

w tym sensie → PSYCHOANALIZA = HOLISTYCZNA ANTROPOLOGIA

→ nieświadomość uniemożliwia człowiekowi pełną samowiedzę

     → obraz człowieka ulega radykalnej zmianie:

z:        w:

> człowiek musi zaspokajać energię miłosną (zasada przyjemności) by nie być nieszczęśliwy

   → SUBLIMACJA POPĘDÓW

   → kultura i religia są dla Freuda miejscem zaspokojenia popędu seksualnego przez jej przemieszczenie

• TEORIA PROCESU TWÓRCZEGO ( ← psychoanaliza jako teoria PT)

→ człowiek dzięki sztuce stara się rozwiązać nękające go problemy erotyczne

• GŁÓWNE PYTANIE FREUDA: Jak zrozumieć i objaśnić funkcjonowanie psychiki?

w tym sensie                     psychoanaliza → hermeneutyką

                                                                                   bo:

przenosi filologiczną kategorię wykładni (Auslegung) oraz filozoficzną kategorię rozumienia (Verstehen) na obszary, w których panowało dotąd przyrodnicze objaśnienie

→ Freud: trzeba zrozumieć to, co się bada

                 a więc → w analizie chodzi o sens, który skrywa się pod powierzchnią zjawisk

                    a tym sensie → psychoanalityk jako INTERPRETATOR

→ psychoanaliza bada relację:

PIĘĆ WYMIARÓW PSYCHOANALIZY

           PSYCHOANALIZA JEST:

         dlatego PSYCHOANALIZA jest atrakcyjna dla badaczy literatury - mogą oni traktować tekst jako przejaw ludzkiej psychiki, zaś ludzką psychikę jako tekst otwarty na interpretację

• ANALIZA LUDZKIEJ PSYCHE

• Jak Freud badał ludzką psychikę? ANALIZA APARATU PSYCHICZNEGO

→ Dla Freuda PSYCHE jest wielofunkcyjnym tekstem, który poddaje się wielopoziomowej analizie

→ Analizę APARATU PSYCH. autor porównuje do rozebrania jakiegoś zepsutego mechanizmu na elementy, którym następnie przypisujemy poszczególne funkcje i składamy je do kupy dzięki scalającemu projektowi (przykład mechanizmu: aparat fotograf., tekst).

                            → stąd: PSYCHOANALIZA jako prekursorka STRUKTURALIZMU

→ Freud → BADANIE APARARTU PSYCH. W TRZECH ASPEKTACH:

1. ASPEKT TOPICZNY - (gr. topos - miejsce) - topografia psyche - teoria przestrzennego zróżnicowania aparatu psychicznego:

• psychika jest podzielna na osobne strefy pełniące odmienne funkcje; zdarzenia w różnych miejscach naszej psychiki w zmienny sposób determinują nasze zachowania

• istnienie SFERY NIEŚWIADOMOŚCI (jej odkrycie jest największym dokonaniem Freuda)

• 
  Freud zaprzeczył swoją teorią nieświadomości kartezjańskiemu pojęciu podmiotu, który ma nad sobą absolutną kontrolę; jednocześnie więc wpisywał się w antykartezjański nurt hermeneutyczny (jak ci się nudzi zob.: hermeneutyka ;/)

• Warstwowy układ nieświadomości: wspomnienia tworzą „archiwum” nadbudowane nad „patogennym jądrem” - analiza polega na dekonstrukcji (=rozbiórce) /archiwum/ tekstu wspomnień, znalezieniu źródła zaburzenia i skonstruowaniu nowego tekstu wyjaśniającego powody zaburzeń. Nowy tekst jest INTERPRETACJĄ

• DWIE TOPIKI PSYCHE

1. od 1900 - Freud - TRZY SYSTEMY:

• ŚW - świadomość: treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;

• PŚW - przedświadomość: gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia;

• NŚW - nieświadomość: zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób; aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy wywodzących się z hipnozy; nieświadomość stanowi system składających się przede wszystkim z treści wypartych.

((↑) z wikipedii :-))

Analityk będzie musiał zinterpretować objawy, symptomy, znakowe (językowe) reprezentacje wypartych popędów, by dotrzeć do źródeł choroby.

System ŚW-PŚW jest oddzielony sztywno od NŚW

Każdy z systemów ma swoją funkcję, typowe procesy, swoje energie obsadzenia i treści wyobrażone. Przejście między nimi jest kontrolowane przez rozmaite cenzury.

2. (DRUGA TOPOGRAFIA PSYCHIKI): Od lat 20. Freud mówi o TRZECH INSTANCJACH między którymi nie ma już tak wyraźnych przegród:

„Id” - „Ego” - „Superego”-

Te trzy dziedziny życia psychicznego Freud powiązał z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodrębniając:

* "Id" - TO - das Es - dziedzinę naturalnych popędów i instynktów; >>to popędowy (nieosobowy) biegun osobowości, który z grubsza odpowiada NŚW. To „wielki zbiornik libido”, czyli energii seksualnej zmagazynowanej w biologicznych źródłach popędu (naturalizm). To nieposkromiony chaos, niezróżnicowany żywioł, który w przeciwieństwie do zorganizowanego Ego, „nie ma żadnej organizacji”. Niezwiązana energia libidalna Id rozpuszcza od dołu, rozmywa silny, kartezjański podmiot<<

* "Ego" - JA - das Ich - instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlająca treści dane świadomemu postrzeganiu; >>Ja zanurzone jest w To i funkcjonuje jako mediator między popędem a nakazami społecznymi, tworząc obronny biegun osobowości w konflikcie sił. Opozycja między Ja i TO równa się opozycji między rozumem a namiętnościami<<

* "Superego" - NAD-JA - Über-Ich - instancję obejmującą ideały i normy moralne; >>to interioryzacja zakazów i nakazów (rodzicielskich, społecznych, kulturowych), sędzia (cenzor) Ja, instancja sumienia, samoobserwacji, uwewnętrznionych ideałów. „Powstanie Nad-Ja można opisać jako przypadek udanej identyfikacji z instancją rodzicielską<<

Dwie zasady procesu psychicznego:

Z opisem instancji psychicznych związane są dwie zasady, które rządzą panującymi pomiędzy nimi relacjami:

* zasada rozkoszy,

* zasada rzeczywistości.

„To” jako eksponent życia popędowego kieruje się zasada rozkoszy, tzn. dąży do ustanowienia sytuacji optymalnego zaspokojenia popędów. Dążeniom tym opiera się „nad-ja”, dążąc do ustanowienia sytuacji, w której w maksymalny sposób urzeczywistnione byłyby jego wymogi moralne. „Ja” próbuje doprowadzić do kompromisu pomiędzy tymi roszczeniami, kierując się zasadą rzeczywistości.

((↑) z wikipedii :-))

>>...<< - z podręcznika

Dwie topiki aparatu psychicznego

W pierwszej topice Freud odróżnił świadomość od znacznie bardziej obszernej i wpływowej nieświadomości, przedstawiając, w jaki sposób ta druga wpływa na tę pierwszą. W drugiej topice, zawartej przede wszystkim w pracy pt. "Ja" i "to" (1923) Freud po raz pierwszy przedstawił teorię "tego" (id), "ja" (ego) i "nad-ja" (superego):

* "to" zajęło tu miejsce, jakie wcześniej przysługiwało nieświadomości; Freud przedstawił je jako popędowy element psyche, jako instancję nie znającą negacji, czasu ani sprzeczności (zob. proces pierwotny); tym samym Freud opisał tę strukturę psychiczną, w której zakorzenione są popędy (na przykład popęd głodu i seksualny), potrzeby i afekty (nienawiść, zawiść, zaufanie, miłość). Popędy, potrzeby i afekty są też wzorami ("organami" psychicznymi), za pomocą których postrzegamy w znacznej mierze mimowolnie (nieświadomie), oddając im kierownictwo naszego działania;

* "ja" to instancja znajdująca się na pograniczu "tego" - "ja" za pomocą myślenia krytycznego i norm racjonalnych, wartości i elementów światopoglądu pośredniczy "pomiędzy roszczeniami tego oraz środowiskiem społecznym, zmierzając do celu, jakim jest konstruktywne rozwiązywanie konfliktów psychicznych i społecznych";

* "nad-ja" to ta struktura psychiczna, w której zakorzenione są normy postępowania zinternalizowane za sprawą środowiska wychowawczego, ideały, role i obrazy świata. "Nad-ja" rządzące się zasadą powinności, posłuszeństwa cenzuruje treść "tego", zgodnie z normami społecznymi wprowadzonymi przez otoczenie w procesie socjalizacji. Konflikt między "tym" a "nad-ja" stanowi źródło psychopatologii.

W 1920 roku Freud opublikował Poza zasadą przyjemności - w pracy tej rozważał problematykę pozornej sprzeczności istnienia objawów nerwicowych i przymusu powtarzania z dążeniem organizmu do przyjemności.

((↑) z wikipedii :-))

2. ASPEKT ENERGETYCZNY

Libido, popęd (pociąg) seksualny (płciowy) (z łac. żądza) - psychiczna reprezentacja pobudzenia pochodzącego z wnętrza organizmu mająca na celu zaspokojenie potrzeb seksualnych. Stanowi ona czynniki motywacyjne, uwarunkowane biologiczną strukturą organizmu, powodujące formy zachowania, których celem jest zaspokojenie potrzeb.

Pojęcie to wprowadził Zygmunt Freud, który rozumiał libido jako formę energii, za pośrednictwem której popędy życia spełniają swoje funkcje. Freud uważał, że libido (eros) to energia życiowa, energia seksualna, która występuje w sprzeczności z tanatos — energią wywołującą wszelkie procesy destrukcyjne. Sprzeczność między libido a tanatos miała według niego powodować wewnętrzny konflikt: jeżeli zaspokojone zostanie libido — superego sprawia, że odzywają się wyrzuty sumienia; proces ten ma uruchamiać mechanizm obronny w postaci sublimacji popędu seksualnego i zamiany go na społecznie akceptowane formy.

>>Zakłócenia w ekonomii libidinalnej powodują rozstrojenie psychiczne. Gdy dochodzi do zakłócenia libidinalnej relacji z rzeczywistością, powstaje PSYCHOZA. Gdy zakłóceniu ulega relacja między Id-Ego-Superego, zwłaszcza między Id i Superego powstaje NERWICA. Wg. JUNGA libido ma szersze, nie tylko seksualne, znaczenie i określa energię psychiczną jako taką<<

((↑) z wikipedii :-))

>>...<< - z podręcznika

→ Psychika dąży do uniknięcia przykrości i dostarczenia przyjemności

→ Przykrość wynika z nadmiernego wzrostu pobudzeń

         → Aparat zmierza więc do osłabienia energii libido (zasada przyjemności - redukcja pobudzeń) → opracowuje ową energię na rozmaite sposoby → klęska aparatu = zaburzenia psychiczne

Psychoanaliza jako TERAPIA ma na celu przywrócenie źle działającemu aparatowi skuteczności działania

3. 
   ASPEKT EKONOMICZNY

→ ENERGIA SEKSUALNA MUSI BYĆ ROZŁADOWANA

PODMIOT OBSADZA ENERGIĄ OBIEKT (zakochuje się - odseksualnione; pożąda - wersja seksualna)

• obsadzenie - to związanie energii libidinalnej z wyobrażeniem przedmiotu. Zdarza się, że przedmiot wycofuje energię z przedmiotu, ale musi coś z nią zrobić. Gdy on nie panuje nad nią, ona panuje nad nim („to jest silniejsze ode mnie”)

• NERWICA (rachunek ekonomiczny sił jest nierówny = rozładowanie seksualne nie może nastąpić) → LĘK (libido znajduje ujście jako lęk) i NARCYZM (z braku możliwości zainwestowania libido w obiekt zostaje ono skierowane ku Ja)

NARCYZM (przez odniesienie do mitu o Narcyzie) - fascynacja własną osobą, miłość do samego siebie. Rozwój emocjonalny człowieka polega wg Freuda na przemienności tzw. kateksji, czyli obsadzenia obiektu energią erotyczną (=libido). Pierwotny narcyzm określa zainteresowanie dziecka samym sobą. Jego przekroczenie oznacza miłość do drugiej osoby. Klęska obsady libidinalnej (czyli klęska miłości) powoduje wycofanie Ja do samego siebie (narcyzm wtórny). Narcyzm to „powrót libido do obiektu Ja”

• KONFLIKT SPRZECZNYCH SIŁ PSYCHICZNYCH

       → pole ścierania się sił (systemów)

       → polem starcia świadomego i nieświadomego (wg I koncepcji aparatu psych.)

       → lub EGO i ID (wg II koncepcji aparatu psych.)

- Nerwice

Aby powstała nerwica, niezbędny jest konflikt, w którym ego w służbie superego odmawia id zaspokojenia i usuwa jego reprezentację ze świadomości. Id natomiast tworzy sobie reprezentację zastępczą w postaci objawów nerwicowych.

Za przyczynę nerwicy uważał Freud, powrót wypartych popędów. Według tegoż autora wyparcie wyobrażeń związanych z preedypalnymi formami zaspokojenia może być:

* ukończone (pełne, udane),

* częściowo udane,

* nieudane.

W przypadku wyparcia częściowo udanego pewne wyobrażenia zostały wyparte, lecz zachowały swoje obsadzenie. Z tego względu ciągle zagrażają wtargnięciem do świadomości (por. powrót wypartych popędów). W celu zachowania go z dala do świadomości konieczne jest silne przeciwobsadzenie. Chociaż główne zagrażające wyobrażenie nie zostaje uświadomione, to jednak tworzą się pochodne tego wyobrażenia w formie fantazji (zob. fantazmat), czynności pomyłkowych, marzeń sennych, objawów nerwicowych. Stąd twierdzenie Freuda, że objawy nerwicowe mają symboliczny związek z wypartymi popędami i analizując wolne skojarzenia, można dojść do wypartego wyobrażenia.

((↑) z wikipedii :-))

→ TEKST LITERACKI JAKO NERWICA

- Traktowany jako symboliczna nerwica

- Teza o symbolicznej reprezentacji nieświadomego jest najważniejszą tezą psychoanalityczną w badaniach literackich !!!

- ważne pytanie: gdzie szukamy przyczyn nerwicy → w tekście autora, czy w biografii autora?

• Hermeneutyka i fenomenologia

• PSYCHOANALIZA jest także HERMENEUTYKĄ → bo zajmuje się INTERPRETACJĄ TEKSTÓW JAKO SYMPTOMÓW CHOROBOWYCH. Interpretować ~ „znaleźć ukryte znaczenie” → to psychoanaliza szuka ukrytych źródeł znaczeń wpisanych w tekst.

ZAŁOŻENIE:

„objaw [=symptom] jest pełen znaczenia i pozostaje w związku z przeżyciami chorego” → dlatego psychoanaliza jest TERAPEUTYCZNĄ SYMPTOMATOLOGIĄ

• znalezienie objawu = wniosek o istnieniu u chorego określonych nieświadomych procesów, które zawierają sens objawu

• ze świadomych procesów nie tworzą się objawy; skoro owe procesy nieświadome staną się świadomymi, objaw musi zniknąć

• ↑ stąd: hermeneutyka = symptomatologia = TERAPIA

• terapia → usuwanie symptomów przez interpretację ukrytego sensu

• dla Freuda interpretacja (=objaśnianie) snów = badania nad nerwicami i psychozami; w obydwu sferach panuje doskonała odpowiedniość strukturalna - zupełna analogia w budowie marzenia sennego i objawu neurotycznego (tę odpowiedniość należy rozciągnąć na tekst literacki)

• FREUD chce:

• zrozumienia snu (temat hermeneutyczny)

• odsłonięcia istoty snu (temat fenomenologiczny)

• hermeneutyka nerwic opierać się musi na fenomenologii marzenia sennego i odwrotnie: hermeneutyka marzenia sennego pozwala zbudować fenomenologię nerwic

• Czym jest i jak jest zbudowane marzenie senne? - odp. na to pytanie pozwala zrozumieć zarówno jego rolę w życiu psychicznym człowieka, jak i znaleźć przejście między psychoanalizą a badaniami literackimi

• 
  Marzenie senne i jego tłumaczenie

• Co to jest marzenie senne?

• Marzenie senne to dostępny świadomości „wytwór pracy marzeń sennych” albo sama praca marzenia sennego, czyli „proces psychiczny, który urabia z myśli ukrytych jawne marzenie senne”

• Marzeniem sennym jest jedynie wynik marzeń sennych - tzn. forma, w którą zostały obleczone myśli ukryte

• Sen to nieświadome spełnianie życzenia, które zostało wyparte, ocenzurowane (jakie życzenia? → erotyczne → wyparte życzenia seksualne z naszego dzieciństwa)

• Marzenia senne - struktura dynamiczna - składniki:

1. UKRYTA MYŚL

• „materiał do obróbki”

• „nieświadome jądro”

• myśl senna to oryginał, tekst źródłowy, „mowa podstawowa”, która ulega przekształceniu przez pracę marzenia sennego

2. PRACA MARZENIA SENNEGO

(struktura marzenia sennego)

• zamienia to, co ukryte, w to, co jawne

• główna funkcja: zatarcie śladów prowadzących do „właściwego wyobrażenia”, „zamaskowanie zamiarów”

• autor porównuj w. w. zabiegi do tłumaczenia, które jednocześnie jest zniekształceniem

• praca marzenia sennego ~ tworzenie tekstu literackiego: nici skojarzeniowe krzyżują się, splatają po drodze - ma to charakter typologiczny (symboliczny)

• tropologia marzenia sennego → to system przekształceń i zniekształceń treści ukrytej snu.

Składają się na nią:

1. Kondensacja, zagęszczenie (tak działa metafora)

2. Przesunięcie, przemieszanie (metonimia)

3. Obrazowość. Słowa przekładane są na obrazy

4. Wtórne opracowanie. Jeden obraz zostaje przekształcony w drugi

Praca marzenia sennego, która zniekształca treść ukrytą snu, poddana jest ciągłej cenzurze - Freud definiuje ją jako: „stałą instytucję, której celem jest utrzymanie w mocy zniekształcenia”. Analiza snu polega na odkształcaniu tego, co zniekształcone, czyli docieraniu do prawdziwej treści marzenia sennego przez odpowiednią wykładnię treści jawnej”

3. TREŚĆ JAWNA

• efekt pracy marzenia sennego - „to, co zachowuje się z niego w przypomnieniu”

• transkrypcja myśli sennych”

• „namiastka”

• niezrozumiała i nieprzejrzysta (niejasna) → wieloznaczna i nieokreślona ← stanowią nieodzowną właściwość marzenia sennego

SEN JAKO ZJAWISKO PSYCHICZNE

→ marzenie senne tłumaczymy tylko przy założeniu, że ma ono sens i że jest kluczem do życia psychicznego człowieka, gdyż jako całość zastępuje [...] w postaci zniekształconej coś innego nieświadomego

→ marzenie senne to wytwór przejścia ukrytych myśli ze sfery nieświadomego do świadomości → to oznacza, że nie jest ono „zjawiskiem somatycznym, lecz psychicznym”

SENS SNU

→ „możność nadania sensu objawom nerwicowym przez interpretację, jest niezbitym dowodem istnienia [...] nieświadomych procesów duchowych”

     → tzn.: jeśli sens istnieje poza danym zjawiskiem (należącym do świadomości), to zakładamy, że

         źródłem sensu jest to, co nieświadome

NA CZYM POLEGA INTERPRETACJA MARZEŃ SENNYCH?

→ marzenie senne jest tak preparowane by być niezrozumiałym

→ dlatego pomijamy dosłowne znaczenie marzenia sennego i doszukujemy się innego sensu wynikającego z interpretacji

→ tzn., że żadne marzenie senne nie ma sensu w sobie - otrzymuje go dopiero po interpretacji, która jest niezbędnym jego składnikiem

→ hermeneutyka: marzenie senne jest nieautonomiczne, gdyż domaga się dotarcia do tego, co je warunkuje, czyli pracy marzenia sennego i ukrytych myśli

ROZUMIENIE SNU

Objaśnianie marzeń - przybycie tej samej drogi, na której powstało marzenie senne, ale w przeciwnym kierunku: praca tłumacząca dąży do usunięcia pracy marzenia sennego, czyli usunięcia zniekształcenia, jakie wprowadziła praca marzenia sennego, jego fasady, i dotarciu do PRAWDZIWEJ treści snu, która staje się oczywista zaraz po uświadomieniu.

Wg. Freuda marzenia senne byłyby dla nas niezrozumiałe nawet bez cenzury - jawne marzenie senne nie byłoby identyczne ze swymi ukrytymi myślami

      → oznacza to, że rozumienie polega na ustaleniu identyczności między treścią jawną a

           ukrytą, między symptomem, a jego źródłem, na zniesieniu różnicy jaka je dzieli

      → rozumieć sen to „rozsunąć tkaninę pracy sennej” i wejrzeć do źródła

Tu pojawia się zasadniczy problem

• Epifania i bezradność.

epifania

1. Epifania «oficjalna nazwa święta Objawienia Pańskiego»

2. rel. «ukazanie się, objawienie»

3. «niezwykłe doznanie, olśnienie»

• epifaniczny, epifanijny

[pwn.pl]

→ podstawowe rozumienie hermeneutyki XIX w.:

ROZUMIENIE AUTORA LEPIEJ NIŻ ON SAM SIEBIE ZROZUMIAŁ

      → Dilthey: jest to konsekwencją teorii o tworzeniu nieświadomym

      → Teoria ta to pkt wyjścia także dla Freuda

→ Podstawowa zasada Diltheyowskiej hermeneutyki: zrozumieć autora lepiej, niż ona sam siebie zrozumiał, czyli „dokonać w sobie odtworzenia cudzego życia”

→ Wykładnia = próba zniwelowania różnic między AUTOREM - a - INTERPRETATOREM, między CHORYM - a - ANALITYKIEM - bez tego NIE ma porozumienia! Hermeneutyka tylko wówczas jest możliwa. Pełna obecność sensu to efekt tego, co później, w hermeneutyce, otrzyma nazwę przy-swojenia lub o-swojenia.

→ ROZUMIEM coś... - rozumienie to: przyswajanie czegoś obcego, oswajanie tego, traktowanie tego jako swojego przeżycia etc. - bo czynię to swoim własnym, znanym i umieszczam w granicach w pełni kontrolowanej przez siebie zrozumiałości.

Dla pełnego objaśnienia niezbędne jest, jak uważa Dilthey, DOSKONAŁE czyli PEŁNE zrozumienie

Tak samo rozumuje Freud; mówi on o epifanii (o „olśniewającym blasku momentalnego poznania”)

Freud wpisuje się tutaj w OPTYMISTYCZNĄ TRADYCJĘ HERMENEUTYCZNĄ - wedle niej:

1. sens istnieje przed aktem interpretacji (Freud: marzenie senne to twór sensowny)

2. sama interpretacja to tylko narzędzie, które odrzucamy po dotarciu do celu, bo to jedynie rewers (inna strona medalu) pracy marzenia sennego, które jest podrzędne

3. ostatecznym celem interpretacji jest przyswojenie, czyli uświadomienie sensu (jakim jest stłumione życzenie)

ale sprawa nie jest taka prościutka, jakby się mogło wydawać...

MROCZNE MIEJSCA PSYCHOANALIZY (brrr - strach się bać ;-P)

Freud: „(...) od chwili gdy zawładnęło nami pragnienie głębszego wejrzenia w procesy psychiczne zachodzące w trakcie snu, wszystkie ścieżki, którymi dążymy, będą nas wiodły w morki”

Freud:

Czy każdy sen może zostać wyjaśniony? → NIE

Każdy sen ma PĘPEK ZNU, w którym dotykamy tego, co nieznane. Tam bierze się początek kłębu myśli

→ SEN JAKO REPREZENTACJA

Gł. teza Freuda i psychoanalizy:

Sen (tekst) jest takim typem reprezentacji, w którym jawna treść snu reprezentuje treść utajoną, czyli myśl snu.

Praca marzenia sennego to wytwarzanie myśli sennych (sensów) i przekształcanie ich w treść snu (tekst)

* PRZEKSZTAŁCENIE = REPREZENTACJA

Relacja między tymi poziomami snu jest analogiczna do relacji między ORYGINAŁEM a PRZEKŁADEM,

zakłada wiec SEMANTYCZNĄ SYMETRIĘ między MYŚLĄ SNU a JEJ TREŚCIĄ

• inaczej nie byłoby mowy o ORYGINALE i PRZEKŁADZIE!

Z drugiej strony:

Freud upiera się przy asymetrii treści i myśli - jest ona koniecznym warunkiem dla pracy snu

Interpretacja jest odkształceniem lub przywracaniem kształtu wyjściowego pierwotnej myśli sennej, czyli przechodzeniem OD JAWNEJ WARSTWY TEKSTU DO UTAJONEJ lub od jawnych znaczeń do niejawnego sensu albo też (terminologia lingwistyczna - bleee) od signifiants do signifiẻs

↑

ROZDARCIE hermeneutyki Freuda:

Z jednej strony zmierza do epifanii sensu, skrytego za zasłoną tekstu snu - z drugiej strony jednak tej epifanii doświadczyć nie może, bo proces interpretacji to tylko odwrotność pracy marzenia sennego, które oparte jest na zniekształceniu. Interpretacja jest dyskursem, który ma silnie autobiograficzne znaczenie. Freud, po przez swoje objaśnianie marzeń sennych na własnych przykładach snów, dowodzi, że NIE ma interpretacji, która nie byłaby zanurzona w życiu interpretatora. Tak jak każdy tekst, tak każda interpretacja jest przebraną autobiografią

• Archetypy i symbole

Archetyp (z gr. arche - "początek", typos - "typ") - pojęcie wprowadzone do psychologii przez Carla Gustava Junga w oparciu o termin Jacoba Burckhardta: das Urbild - "praobraz", "obraz pierwotny".

[wikipedia]




Do zerwania z Freudem doszło w 1913 roku w wyniku opublikowania przez Carla Gustava Junga (1875-1961) książki Wandlungen und Symbole der Libido, w której przedstawił własne ujęcie kompleksu kazirodztwa i definicję pojęcia libido. Sam Jung twierdził, że głównym powodem zerwania z psychoanalizą Freuda była niezgoda na panseksualizm; Jung nie podzielał przekonania Freuda, że w każdym zachowaniu człowieka dominującą rolę pełnią motywy seksualne.

→ przeniósł teorię nieświadomości na grunt badań wyobrażeń zbiorowych, poszukując w dziełach archetypowych wyobrażeń, wykraczających poze nieświadomość jednostkową.

→ J U N G :

• wszystko czego doświadczamy ma charakter psychiczny (najbardziej Schopenhauerowski i gnostycki jednocześnie wątek filozofii Junga)

• podobnie jak przedstawienia zamykają nas w swoim kręgu, tak i my „jesteśmy zamknięci w świecie naszych obrazów psychicznych”

↓

PUŁAPKA ŚWIATA OBRAZÓW PSYCHICZNYCH

> to znaczy, że człowiek tworzy własną rzeczywistość, wyrażając poprzez obrazy i słowa utajoną energię psychiczną, zanurzoną w ponadjednostkowej prehistorii

> JUNG nie zgadzał się z podstawową teorią FREUDA → a mianowicie, że u źródeł nerwic tkwi wyparty uraz na tle seksualnym. Jung uważał, że nie poznamy sedna nerwicy ani psychozy bez mitologii i historii kultury.

Ulubiony obraz Freuda - odkopywanie gruzów Pompei po to, aby dostać się do ukrytej pod ruinami nieświadomości jednostkowej

Jung przeciwstawił mu obraz, który objawił mu się we śnie

→ SEN JUNGA: Jung jest w swoim domu, na piętrze jest pięknie umeblowany rokokowymi meblami pokój, ale nie wie co jest na dole; schodzi na parter gdzie są meble z XV wieku, schodzi do piwnicy, która pochodzi z czasów rzymskich; wreszcie znajduje tajemne wejście do jeszcze niższego pomieszczenia, gdzie kurz przykrywa naczynia, jak gdyby pozostałości jakiejś kultury pierwotnej

↓

Sens snu wg. Junga:

# dom jako metafora psyche

# salon jako świadomość

# parter jako nieświadomość

# piwnica i pomieszczenie poniżej to „świat człowieka pierwotnego we mnie, świat, do którego świadomość nie sięgała i którego nie mogła rozjaśnić”. Ów świat „pozostałości kultury pierwotnej” („zbiorowego a priori osobowej psyche) został utożsamiony przez Junga z gnostyckim pojęciem pleromy («w gnostycyzmie: pojęcie oznaczające pełnię boskiego bytu», pwn.pl), siedliska archetypów, z których emanują poszczególne obrazy i symbole

KONCEPCJA ARCHETYPU

Według Junga archetyp jest konstytutywnym elementem dla całej struktury psychicznej, jest podstawową tkanką pokładu nieświadomości zbiorowej, ma charakter niezaktualizowany i wiąże się zasadniczo z obrazową formą przejawiania (choć Jung wspomina także o wymiarze behawioralnym jego oddziaływań). Jung podkreśla to w kontekście analizowania wybranych motywów spotykanych w snach, baśniach, religii czy mitach. Jest on specyficznie ludzką gotowością do określonych form reagowania psychicznego, a co za tym idzie doświadczania, którego podłożem jest apriorycznie dana gotowość imaginacyjna. Należy przy tym pamiętać, że archetyp w swej zasadniczej formie, czyli archetyp "sam w sobie" (mowa tu o archetypie nie zaktualizowanym, w przeciwieństwie do zaktualizowanego w formie obrazowej), ma charakter nieświadomy, potencjalny, autonomiczny i dostępny jest świadomemu oglądowi jedynie poprzez jego aktualizacje, podporządkowane konstelacji całościowej sytuacji psychicznej człowieka, z drugiej jednak strony jego obraz poprzez wielokrotne, i w jakiś sposób korespondujące ze sobą konstelacje, niejako "rozwija się" w osi historycznej z postaci ukrytej, niejako "zwiniętej", w postać coraz bardziej "kompletną" choć i wieloaspektową znaczeniowo.

[http://www.jungpoland.org/index.php?Itemid=207&option=com_glossary]

Psychologia

Carl Gustav Jung pisał: "Archetyp to formuła symboliczna, która zaczyna funkcjonować wszędzie tam, gdzie albo nie występują żadne pojęcia świadome, albo w ogóle nie mogą one zaistnieć ze względu na powody natury wewnętrznej lub zewnętrznej. Treści nieświadomości zbiorowej reprezentowane są w świadomości przez wyraziste skłonności czy ujęcia. Indywiduum z reguły traktuje je jako uwarunkowane przez przedmiot - jest to mylne ujęcie, ponieważ pochodzą one z nieświadomej struktury psyche, tyle że zostają wyzwolone przez oddziaływanie przedmiotu. Te subiektywne skłonności i ujęcia są jednak silniejsze od wpływu przedmiotu, a ich wartość psychiczna jest wyższa, tak że narzucają się one wszystkim wrażeniom". (Typy psychologiczne. Przeł. Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo Wrota 1996. Par. 625)..

Zdaniem Junga nieświadomość zbiorowa zawiera wiele różnorodnych, uniwersalnych archetypów, np.: archetyp narodzin, odrodzenia, śmierci, mocy, jedności, archetyp bohatera, dziecka, Boga, demona, zwierzęcia, archetyp wody (symbol maternalny; uzależnienia), drzewa (symbol osobowości, nieświadomości), ognia (wypalenie, oczyszczenie) etc., lecz liczba ich jest ograniczona.

Struktura każdego archetypu jest bipolarna - posiada on swoją konstruktywną i destruktywną stronę, zawiera całe potencjalne bogactwo dziedziny, której dotyczy. Archetypy przejawiają się w postaci symboli - ich treść zawsze wyraża się metaforycznie, nie dając się w pełni zwerbalizować. Symbole te możemy wychwycić w mitach, snach, wizjach.

Koncepcja nieświadomości zbiorowej nie znalazła potwierdzenia naukowego, choć ma interesującą kontynuację w postaci równie niepotwierdzonej, lecz wykraczającej poza psychologię koncepcji pól morfogenetycznych Sheldrake'a.

[wikipedia]

> Podobnie do Junga uważali:

• Northrop FRYE (1912-1991) - jego celem podstawowym jako badacza literatury było „poszukiwanie jedności ludzkiego umysłu poprzez porównawcze badanie dzieł sztuki”

• Gilbert DURAND (ur. 1921) - dla niego „świat wyobrażeń - tzn. Ocean, zbiór wszystkich ludzkich wyobrażeń”, był „ostateczną miarą wszystkich rzeczy”

> GNOSTYCYZM JUNGA

Po odkryciu treści drzemiących w pamięci, znajdującej się w nieświadomości i związanej z nią energii, wiedzy, niekończącej się tajemnicy, człowiek będzie mógł odkryć w życiu stronę, która jest doprawdy fascynująca, rozwijająca zarówno nasze potrzeby spełniania się w sposób materialny, jak i duchowy. Jung zarówno w swojej myśli jak i praktyce opierał się o gnostycyzm i z pewnością w gnozie możemy znaleźć jego duchowych ojców. Pewne najważniejsze psychiczne potrzeby ludzkie były tak samo ważne w czasach starożytnych, jak ważne są dziś i będą ważne zawsze. Rozwój człowieka, dążenie do indywiduacji, do jedności w Bogu, są kwestiami dotyczącymi esencji naszego istnienia, które są nam przyrodzone i którymi myśliciele, tacy jak Jung, czy gnostycy muszą się zajmować. O tym jak bardzo Junga można związać z gnozą niech świadczą jego własne słowa: „Wiem, że (Bóg) istnieje. Nie potrzebuję wierzyć. Wiem.”

[http://www.gnosis.art.pl/e_gnosis/w_labiryncie_duszy/robakiewicz_zbigniew_jung_a_tradycja_gnostycka_05.htm]

Relacja między świadomym Ja a psyche kieruje naszym rozwojem duchowym, który wg Junga stanowi istotę procesu indywiduacji i inicjacji w życie. Twórcza potęga fantazji wyrażająca archetypiczną potęgę nieświadomości wymierzona jest w ostatecznym rozrachunku przeciwko złowrogiej materialności życia (stąd gnostycyzm u Junga), która dla człowieka pierwotnego równała się ślepym siłom natury.

Z tego powodu Jungowska antropologia - odwrotnie niż Freudowska - całkowicie zbudowana na twórczej potencji nieświadomości, jest wymarzonym narzędziem do badania procesu twórczego

PSYCHOANALIZA A BADANIE PROCESU TWÓRCZEGO




• sfery archetypów i symboli znajdują się poza racjonalnym wytłumaczeniem, nie dopuszcza do siebie narzędzi hermeneutycznych

• symbol nie wyjaśnia ani nie ogarnia niczego, wskazuje jedynie na przeczuwany sens, którego nie można było wyjaśnić za pomocą żadnego słowa naszej aktualnej mowy

• ANALIZA SYMBOLIKI LITERACKIEJ:

(ekspresja archetypowych pokładów nieświadomości)

# zmierza bezpośrednio, ponad tekstem, do warstwy obrazów pierwotnych, pozostających poza zasięgiem komentarza

# archetypy są nieprzedstawialne; możliwa jest tylko zbliżona wizualizacja archetypów, tak jak nieostra może być ich interpretacja

# dzieło literackie jest wtedy wartościowe, gdy odsyła nas do potężnego archetypu, który z kolei - jako uniwersalne a priori - obecny jest także w innych dziełach [intertekstualność]

RELACJA MIĘDZY ARCHETYPEM A DZIEŁEM

(Badania literackie jako działalność inicjacyjna)

Relacja dwukierunkowa (taka jak w Platońskiej idei, łączącej idee i przedmioty jednostkowe):

• archetyp uczestniczy w dziele (Platońska methexis)

• dzieło reprezentuje czy naśladuje (Platońska mimesis) archetyp

Badacz archetypów wspina się po szczeblach na poziom samej idei, która pozostaje nieprzedstawialna.

Badania literackie stają się w ten sposób działalnością inicjacyjną.

• Po Freudzie

• Inne odstępstwa od teorii Freuda

• Melanie Klein (1882-1960) - badania depresyjno-maniakalnej pozycji w rozwoju dziecka

Szkoła angielska psychoanalizy

Składają się na nią teorie tworzone przez dwie wielkie osobowości: Annę Freud - córkę Zygmunta Freuda oraz Melanie Klein. Z uwagi na różnice między tymi podejściami przez długi czas realna była groźba rozpadu w Brytyjskim Towarzystwie Psychoanalitycznym.

Melanie Klein

W swojej pracy podkreślała wagę wewnętrznych relacji z wyfantazjowanymi postaciami określanych jako relacja z obiektem. Te relacje wymagają stworzenia specyficznego rodzaju obron. Konstelację popędów, relacji z obiektem i obron Melanie Klein nazwała pozycją. Wyróżniła pozycje:

* schizo-paranoidalną

* depresyjną

Pozycja tym różni się od fazy (w ujęciu freudowskim), że w pewien sposób istnienie całe życie jednostki, nie przemija. Klein uważała, że ego istnieje od początku życia jednostki. Wprowadzone przez nią modyfikacje techniki analitycznej umożliwiły terapię głębiej zaburzonych pacjentów (psychozy, depresje, pomijane przez szkołę ortodoksyjną.

• Jacques-Marie-Émile Lacan (1901-1981) - psychiatra i psychoanalityk francuski, twórca i reformator francuskiej szkoły psychoanalizy.


Szkoła francuska psychoanalizy

Jacques Lacan

Stworzona przez Jacques'a Lacan'a wzbogaciła ortodoksyjną psychoanalizę o osiągnięcia lingwistyki. Stworzona została w Paryżu w latach pięćdziesiątych. Szkoła francuska czerpie z filozofii egzystencjalizmu, fenomenologii i filozofii Hegla.

Jacques Lacan swoją secesję z IPA przeprowadził pod hasłem powrotu do Freuda. Odcinał się od amerykańskiej i angielskiej odmiany psychoanalizy zwanej psychologią ego, która skupiała się przede wszystkim na wzmacnianiu funkcji ego i przystosowaniu do warunków zewnętrznych.

W swojej teorii Lacan wprowadził trzy rejestry: symboliczne, wyobrażeniowe, realne

[wikipedia]

LACAN REINTERPRETUJE FREUDA

> nowe odczytanie zdania Freuda wg Lacana: „Wo Es war soll Ich werden”, które w tradycyjnej wykładni daje się tłum. Jako „Gdzie było To, musi nastąpić Ja”

↓

patrz: II TOPIKA FREUDOWSKA - wedle niej trójdzielna struktura aparatu psychicznego rozwarstwia ludzką psychikę na trzy sfery: To-Ja-Nad-Ja

W tradycyjnej wykładni (za Freudem) samoświadomość uzyskuje się jako efekt przekroczenia ograniczeń związanych z supremacją elementów popędowych. Tam, gdzie panowały żądze, zabierające dominację podmiotowi, powinna powrócić SAMOPRZEJRZYSTA STRUKTURA JA - negując własną popędowość, osiągnęłaby poziom niezakłóconego samopoznania

LACAN ODWRACA TĘ RELACJĘ

• prawdziwy podmiot jest całkowicie sobie niedostępny - „nie jest nigdy u siebie panem”

• PODMIOT WYWŁASZCZONY: mówi, ale nie wie, co mówi, bo wplątany jest w sieć symbolicznych mediacji niepozwalających mu na scalenie własnego wizerunku

• Porządek symboliczny (dyskurs, mowa) interweniuje w porządek wyobrażony (autoportret, jaki tworzymy mając nadzieję, że jest to nasz `prawdziwe' Ja) i w ten sposób uniemożliwia samorozumienie

• Dwa porządki: WYOBRAŻONY i SYMBOLICZNY

Zderzają się ze sobą w procesie konstytucji Podmiotu.

Lacan stwierdził, że ego nie istnieje, jest złudzeniem z którym podmiot się identyfikuje. Identyfikacja ta ma miejsce w tzw. fazie lustra. Wówczas małe dziecko, które czuje się zbiorem niezorganizowanych części, widząc swoje odbicie w lustrze identyfikuje się z nim; sądzi, że to odbicie to ja. W efekcie tego istnieje głębokie rozdarcie, między podmiotem a ego.

[wikipedia]




Wraz nauką języka wkracza porządek symboliczny, który pozbawia podmiot (je) autonomii.

Człowiek by wyrazić siebie mówi używając słów pochodzących ze sfery alienacji kultury

→ stąd: podmiot zostaje wyalienowany - człowiek staje się obcy (Gombrowicz, Ślub - to nie my mówimy językiem, lecz język mami mówi )

↑

sfera podmiotowego wydziedziczenia w języku - Lacan nazywa Nieświadomym (całkowicie zmieniając koncepcję Freuda)

Odwrócenie tego zdania daje najważniejszą tezę Lacana: NIEŚWIADOMOŚĆ USTRUKTURYZOWANA JEST JAK JĘZYK

Symboliczne wywłaszczenie podmiotu - polega na tym, że podmiot pozbawiony jest intymnego, własnego wyobrażenia o rzeczach, tego jakimi mu się one wydają

Freud → nieświadomość manifestuje się poprzez język

Lacan - nieświadomość to sam język




• Lacan i literatura

• Slavoj Žižek - „podstawową cechą laconowskiego podmiotu jest oczywiście jego alienacja w znaczącym: jeśli tylko podmiot został pochwycony w radykalnie zewnętrzną sieć znaczących, jest już martwy, rozczłonkowany, podzielony”

                    ↓

• oznacza to, że reprezentacja symboliczna, choć nieunikniona, zawsze dokonuje zniekształcenia podmiotu

• podmiot nie może znaleźć znaczącego, które byłoby >>jego własne<<

• zawsze mówi zbyt dużo albo zbyt mało

→ mówi co innego niż chciał

• PODMITO UKONSTYTUOWANY NA BRAKU

→ BRAKIEM jest niemożliwość znalezienie najbardziej własnego signifiant dla wyobrażenia samego siebie

- W zamian przemawia Nieświadomość → czyli Język → czyli Symboliczny Inny

→ l. 50 - Lacan odkrywa, że porządek symboliczny jest miejscem prawdziwej konstytuacji, a właściwie de-konstytuacji pomiotu

↓

Później:

• Lacan nie kładzie już takiego nacisku na wymiar symboliczny

• Nie wierzy już zbytnio w reintegracyjny i intersubiektywny sens zabiegów analitycznych

↓

Przedmiotem jego badań staje się RZECZYWISTOŚĆ - ściślej: to, co REALNE

> PORZĄDEK REALNY:

• REALNE JEST TYM, CO NA SKUTEK URAZU NIE PODDAJE SIĘ SYMBOLIZACJI

• Pojawia się, gdy np. przedmioty codziennego użytku zostają pozbawione oczywistego, rutynowego znaczenia i pojawiają się w odmiennym kształcie

                                                                                  ↓




→ POJĘCIE RZECZY

Pod wpływem Heideggera Lacan wprowadził do słownika psychoanalizy pojęcie RZECZY

• owa RZECZ, to Coś, do czego nie da się dotrzeć, ale jednak na wskroś określa sytuację podmiotu

• jest ona całkowicie pozbawiona znaczenia, choć je generuje

• jest podłożem symbolizacji, choć jej nie podlega

• jest niewypowiadalna, choć mowa od niej głównie zależy

• Lacanowska Rzecz - która jest w nas i nas od wewnątrz określa, choć nie da się wypowiedzieć, przypomina Freudowski „pępek snu”, który tworzy znaczenia, lecz sam się im wymyka

• Jest obcym ciałem, które tkwi w naszym ciele, i jako coś obcego należy jednocześnie do nas

→ Sens relacji między tym, co Symboliczne i tym, co Realne

• 
  podst. napięcie: między wyobrażoną identyfikacją z prawdziwym „ja” a niemożliwością adekwatnej reprezentacji wpisaną w porządek ułomnych signifiants, a więc w porządek wyznaczony przez Innego, czyli - wg Lacana - Prawo

• jeśli Prawo Innego (tożsame z Imieniem Ojca, bo dla Lacana Prawo = Symboliczny Inny = Ojciec = Nieświadomość) nie pozwala podmiotowi odkryć własnego „ja”, to jednocześnie jest ono obronną odpowiedzią na presję Rzeczy, która w nim tkwi

• PORZĄDEK AUTOMATON - wyjście w wymiar symboliczny jest skazane na alienację w znaczącym, ale z drugiej strony unika tego, co najbardziej w podmiocie traumatyczne - Rzeczy, która nijak się nie da zsymbolizować (PORZĄDEK TUCHÉ)

• Pisanie jest próbą zamaskowania traumatycznego jądra przez identyfikację z symbolicznym powołaniem literackim

• Niedosiężnym centrum, nietematyzowalnym rdzeniem przenikającym podmiot na wskroś jest wg Lacana TRAUMA

• Realnego (a więc traumy) nie można się pozbyć i nie można też dotknąć

• DYLEMAT LITERATURY:

(literatura i trauma)

Pisanie nie może się do traumy odnieść (pisanie jest traumatyczne z zasady), choć nie może jej także nie maskować (ucieczka przed traumą jest powołaniem literatury)

▼

Taki jest najważniejszy sens Lacanowskiej psychoanalizy w kontekście literackim

PODSUMOWANIE







Moje wtrącenie ;P

15

oświeceniowa wizja racjonalnego podmiotu

Teoria podmiotu trwale oddzielonego od własnej istoty

SUBLIMACJA

Proces, w którym dochodzi do nieseksualnej inwestycji energii seksualnej

«w psychoanalizie: jeden z mechanizmów obronnych osobowości, polegający na przesunięciu celu, którego nie można zrealizować, na inny, zastępczy», np. na dzieło sztuki, które tłumi popęd. Freud widzi w sublimacji „jedno ze źródeł aktywności artystycznej”

cielesne symptomy

psychiczne źródła symptomów

→ Stąd: interpretacja psychoanalityczna:

traktuje tekst literacki jako strukturę objawową, w głębi której spoczywa ukryty sens psychiczny

1. terapią (leczy zakłócenia życia psychicznego odsłaniając jego ukryte przyczyny)

2. dlatego: też → hermeneutyką

3. antropologią (wypowiada się o tym kim jest człowiek i jak odnosi się (→często w sposób artystyczny→stąd pkt 4) on do świata)

4. teorią procesu twórczego

ŻAŁOBA I MELANCHOLIA - Freudowskie pojęcia odsyłające do utraty obiektu.

Żałoba przepracowana to zgoda na definitywną utratę obiektu i obsadzenie energią psychiczną innego obiektu.

Melancholia to żałoba nieprzepracowana, powodująca uwewnętrznienie obiektu i niezgodę na jego utratę, spowodowaną narcystycznym zranieniem.

Różnica: w żałobie pusty staje się świat, zaś w melancholii podmiot (Ja), który dokonał identyfikacji z utraconym obiektem.

* NEGACJA - wg. Freuda, proces, dzięki któremu intelekt uznaje to, co wyparte, pozostawiając je w stanie nienaruszonym w sferze emocjonalnej. F. pisze o „intelektualnym przyjęciu wypartego przy utrzymaniu istoty wyparcia”. Analityk, starając się dotrzeć do tego, co stanowi istotę wyparcia tego, dokonuje negacji negacji

Wyparcie lub represja (od łac. reprimere, odpierać, odpychać, tłumić) to jeden z mechanizmów obronnych znanych w psychologii.

Jest to usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, impulsów, fantazji, pragnień itp., które przywołują bolesne skojarzenia lub w inny sposób zagrażają spójności osobowości danej jednostki (na przykład prowokują pytania o moralność, wywołują poczucie winy itp.). Wyparcie zachodzi wtedy gdy zaspokojenie popędu (związane z przyjemnością) może spowodować - z uwagi na inne wymogi - przykrość. Wyparte myśli istnieją nadal, jednakże nie są dostępne świadomości. Wyparcie nie jest procesem jednorazowym i wymaga ciągłego nakładu energii.

Wyparcie jest jednym z podstawowych pojęć psychoanalizy. Według Freuda dzieli się ono na dwa typy:

* Tzw. wyparcie pierwotne ma miejsce, kiedy pewne przeżycia lub emocje na bieżąco są niedopuszczane do świadomości. Takie zjawiska nigdy do niej nie docierają. Wyparcie pierwotne ma miejsce raz, w bardzo wczesnym etapie dzieciństwa, kiedy z nieświadomości wyodrębnia się świadomość.

* Tzw. wyparcie wtórne, albo następcze albo właściwe ma miejsce, kiedy zjawiska, które pojawiły się w świadomości, ale wtórnie zostały wypchnięte do nieświadomości.

Wyparte zjawiska pozostają w nieświadomości dzięki mechanizmowi zwanemu cenzurą, kontrolowanemu przez superego, czasem jednak pojawiają się niespodziewanie kiedy cenzura słabnie (np. pod wpływem alkoholu, osłabienia ego, choroby, we śnie itp.), mogą też być przyczyną nerwic.

Jednym z kierunków psychoanalizy jest więc wydobywanie wypartych wspomnień wydarzeń na powierzchnię świadomości, co ma leczyć nerwice. Do tego celu służy szereg metod, m.in.:

* interpretacja snów

* analiza czynności pomyłkowych

* metoda wolnych skojarzeń

* hipnoza

Metody te bywają jednak zawodne (fałszywe wspomnienie). Również w przypadku odsłonięcia naprawdę wypartego wspomnienia nerwica wcale nie koniecznie ustępuje, choć świadomość jej przyczyn może pomóc w dalszym leczeniu.

((↑) z wikipedii :-))

archetyp

1. «pierwowzór jakiejś postaci, zdarzenia, motywu»

2. «w psychoanalitycznej teorii C. G. Junga: wspólny wszystkim ludziom, dziedziczny wzorzec reagowania i postrzegania świata»

• archetypowy, archetypiczny

[pwn.pl]

Symbol

w ujęciu jungowskim jest to komunikat przedstawiany w formie obrazu, wyrażający treści archetypowe i będący łącznikiem między świadomością i nieświadomością. Jak pisze Jung „symbol nie jest ani abstrakcyjny, ani konkretny, ani racjonalny, ani irracjonalny, ani realny, ani nierealny - jest on zawsze jednym i drugim; symbol jest „non vulgi”, jest to arystokratyczne „cuiuslibet sequestrati”, jest to coś odrębnego, coś, co Bóg od samego początku wybrał i określił.” Symbole te podzielić możemy generalnie na cztery grupy: na egzemplifikacje antropomorficzne (symbolczno-mitologiczne), na symbole teriomorficzne, na symbole o charakterze „przedmiotowo-konkretnym” (np. kamień, magiczne naczynie, klejnot, korona) oraz graficznym (np. koło, kwadrat, punkt, mandala).

[http://www.jungpoland.org/index.php?option=com_glossary&Itemid=207&task=list&glossid=1&letter=All&page=2]

POŻĄDANIE - za Laconem (idącym za Heglem) pożądanie jest zawsze „pożądaniem Innego”, co oznacza dwie rzeczy: podmiot szuka uznania Innego (pożądam tego by Inny mnie pożądał), ale dąży też do posiadania Innego (pożądam Innego)

„Studium lustra”: psychoanalityk Jacques Lacan właśnie tak nazwał konfrontację z własnym odbiciem, jakiej każdy człowiek doświadcza w okresie od szóstego do osiemnastego miesiąca życia. I mimo iż tego nie pamiętamy, dostrzeżenie w lustrze jednolitego obrazu siebie samego pozwala nam na tzw. identyfikację pierwotną, oraz na odkrywanie siebie jako kogoś innego (=alienacja). Mniej więcej do trzeciego roku życia identyfikację tę dopełniamy, utożsamiając się z innymi: rodzicami, rodzeństwem, rówieśnikami. Ludzie z naszego najbliższego otoczenia wypełniają miejsce obrazu wykreowanego przez naszą wyobraźnię. W tym okresie o dzieciach mówi się nawet, iż zostały „schwytane” przez obraz innego. To bowiem, co ma ktoś inny, wywołuje w nich zazdrość i rodzi pragnienie, by osiągnąć to samo.

Stadium zwierciadła jest stadium przedjęzykowym, należy do rejestru wyobrażonego, w którym zostaj ustalony obraz Ja. Przekroczenie stadium wiąże się z nauką języka. Dziecko przechodzi wówczas z rejestru wyobrażonego do symbolicznego

Wówczas powstaje EFEKT DZIWNOŚCI, OBCOŚCI (Freud - niesamowity, Szkłowski - udziwnienie), czyli pozbawiony symbolicznego zaczepienia w naszym języku.

REALNE - objawienie tego, co wymknęło się spod panowania porządku symbolicznego

SZTUKA - obszar, w którym Realne jest starannie wypierane (sztuka konwencjonalna), bądź też obszar , w którym powrót do Realnego staje się nie do zniesienia (i także podlega wyparciu lub cenzurze).

SZTUKA W OBLICZU REALNEGO: w obydwu (↑) wypadkach sztuka (świadomie lub nie) lekceważy REALNE, gdyż jest ono nie do wytrzymania ze względu na jego radykalnie asymboliczny charakter

URAZ - zdarzenie w życiu psychicznym podmiotu wywołujące wstrząs i niemożliwe do oswojenia. Uraz, czyli trauma, to - wg Freuda - dotkliwa ingerencja rzeczywistości, natomiast wg Lacana - efekt zbliżenia do Realnego, czyli do tego, na co nie ma słów w języku.

NIESAMOWITE - kategoria wprowadzona przez Freuda na oznaczenie sytuacji, w której następuje powrót tego, co zostało wyparte przez świadomość i co powoduje poczucie dziwności i niezwykłości istnienia. Wg Freuda, „wszystko jest unheimlich, co powinno zostać ukryte i tajemnicze a wyszło na jaw”. Doświadczenie niesamowitego często wywołuje sztuka

REALNE - w późnej koncepcji Lacana to, co w doświadczeniu psychicznym nie poddaje się symbolizacji, czyli przekładowi na znaki języka. Doświadczenie Realnego, podobne do doświadczenia niesamowitego u Freuda, powoduje niepokój pomiotu, który staje oko w oko ze światem pozbawionym znaczenia. Wg Lacana, Realne jest traumatycznym jądrem w ludzkiej psychice, osłabiającym relację z rzeczywistością

INNY - w koncepcji Lacana miejsce, z którego zostaje postawione pytanie o moje pożądanie, a więc miejsce, w którym jestem rozpoznany jako ja i w którym tego rozpoznania (uznania) się domagam (zob. Pożądanie). Nie jest to drugi człowiek, ale symboliczne miejsce, które zajmuję, odczuwając brak (gdybym braku nie odczuwał, nie mógłbym niczego pożądać). Dlatego Lacan powie: Inny jest brakiem we mnie

---