Typ: Arthropoda (stawonogi)

• dwubocznie symetria, linearnie ułożonych segmenty;

• akron- pierwszy segment ciała, leży przed otworem gębowym;

• telson- ostatni, za odbytowym

• typy odnóży:

• liściowaty - odnóża nieczłonowane z budowane
  kilku cienkich blaszkowatych płatów,

• pręcikowaty - odnóża członowane

• ściana ciała - oskórek, jednowarstwowy nabłonek, błona podstawna;
  wodoodporny, samonaprawialny, szkielet zewnętrzny

• jama ciała - miksocel;

• układ krwionośny otwarty: serce, naczynie, zatoki i hemocel; serce- rura
  z parzystymi ostiami(otworami z zastawką); krew bezbarwna;

• układ wydalniczy

• nefrydia (u wodnych i lądowych): gazy dyfundują przez powłoki;
  funkcjonują jako osmoregulatory i nerki filtracyjne

• cewki Malpighiego: ślepo zakończone rurkowate uchyłki jelita

• nie marnują wody, dzięki temu zasiedlenie lądów

• metabolity transportują do jelita tylnego

• układ pokarmowy: ektodermalne jelito przednie wysłane oskórkiem
  (gardziel, przełyk, wole żoładek), endodermalne jelito środkowe; wysłane
  oskórkiem jelito tylne;

• układ nerwowy;

• centralny system nerwowy: złożony ze zwojów ponad przełykowych
  ("mózg" zlane zawoje pierwszych 2-3 segmentów), obrączki około
  przełykowej, zwojów pod przełykowych i łańcuszka brzusznego;

• oczy proste: przeważnie małe, nie tworzą obrazów, informują
  jedynie o kierunku światła i jego natężeniu

• oczy złożone: z omatidiów-
  oczy apozycyjne - widzenie w pełnym oświetleniu,

• oczy superpozycyjne - nocne, obraz nie ostry, jasny;

Podtyp: Crustacea (skorupiaki)

• głowa i korpus, może też być głowotułów;

• oczy proste i złożone;

• tylny segment może tworzyć karapaks- twarda grzbietowa powłoka;

• odwłok bez odnóży, telson z widełkami;

• zwierzęta wodne, słone, słonawe i słodkie;

• skrzela;

• wolno żyjące , osiadłe lub pasożyty;

• układ naczyniowy zredukowany u form drobnych i pasożytniczych.

Gromada: Branchiopoda (liścionogi)

• wolno żyjące;

• pływające

• tułów z różnej liczby segmentów;

• odnóża dwugałęziowe typu liściowatego;

• ciało okryte karapaksem lub nie.

Triops cancriformis (przekopnica)

• żywi się głównie detrytusem, larwami owadów, skrzekiem żab i drobnych skorupiaków;

• pływa stroną brzuszną ku górze;

• od 3 do 6 cm długości, ciało zbudowane z 40 segmentów;

• niewyraźna granica między tułowiem a odwłokiem;

pancerz;

• odnóża liściowate:

• egzopodyt - funkcja lokomotoryczna,

• epipodyt - funkcja oddechowa,

• endopodyt - przytrzymuje ofiarę, z której endyty zdrapują kawałki i przesuwają do gęby wzdłuż rynienki pokarmowej,

• endyt - rozdrabnianie pokarmu;

• żuwaczki - służą do chwytania, rozrywania i rozdrabniania pokarmu;

• rynienka pokarmowa - element aparatu gębowego przekopnicy.

Daphnia pulex (rozwielitka)

• długość ciała 15-25 mm;

• brak granicy między segmentami i tagmami;

• karapaks - zrośnięty z głową i pierwszymi segmentami tułowia;

• rostrum - szpiczasty wyrostek na przodzie głowy;

• czułki II pary - narząd lokomocji.

Gromada: Malacostraca (pancerzowce)

Rozwój bezpośredni lub złożony . Duże zdolności regeneracyjne. W wodach słodkich, morskich i na lądzie. Rozdzielnopłciowe. Liczba segmentów: 21.

Gromada: Maxillopoda

• wolno żyjące, osiadły tryb życia, pasożyty

• dobrze wykształcony aparat gębowy

• odnóża tułowiowe - lokomotoryczność

Argulus foliaceus - splewka

• pasożyt skóry i skrzeli ryp karpiowatych

• ciało spłaszczone grzbietowo -brzusznie;

• głowotułów i krótki niesegmentowany odwłok;

• złożone oczy.

Podtyp: Chelicerata (szczękoczułkowce)

• tagmy: głowotułów i odwłok;

• w stanie prymitywnym: 2 pary oczu prostych i para oczu złożonych;

• 6 par odnóży: 2-3 członowane szczękoczułki (2 segment), nogogłaszczki (3 segment),odnóża lokomotyryczne(4-7 segment);

• wodne lub lądowe stawonogi oddychające za pomocą skrzel, płuc lub tchawek;

• rozdzielnopłciowe.

Gromada: Arachnida (pajęczaki)

• lądowe, drapieżne szczękoczułkowce , płuca lub tchawki;

• część wtórnie wodna;

• u wielu odnóża uległy dość znacznym przekształceniom;

• na głowotułowiu znajduje się para szczękoczułek, para nogogłaszczek i 4 pary
  nóg krocznych;

• segmentacja głowotułowia zatarta (okryty karapaksem), segmentacja odwłoka widoczna lub zatarta;

• odnóża odwłokowych brak lub wysoce zmodyfikowane.

Rząd: Scorpionidea (skorpiony)

• trójczłonowe szczypcowate szczękoczułki i również szczypcowate nogogłaszczki;

• odwłok zbudowany z 13 segmentów podzielony na przed- i zaodwłok;

• telson, kształtu banieczkowatego, ze skierowanym nieco ku górze haczykowatym kolcem jadowym (funkcja obronna, do zabijania większej zdobyczy);

• zwierzęta lądowe, występujące jedynie w ciepłych krajach.

Rząd: Araneida (pająki)

• płuca i tchawki;

• głowotułów pokryty jednolitą twardą płytką grzbietową, karapaksem;

• między głowotułowiem, a odwłokiem występuje silne przewężenie ciała - trzonek;

• nogogłaszczki podobne do odnóży krocznych służą do chwytania pokarmu, u samców zaopatrzone w narząd kopulacyjny;

• szczękoczułki dwuczłonowe zawierają gruczoł jadowy;

• 4 pary siedmioczłonowych odnóży krocznych;

• 4 pary oczu zlokalizowanych z przodu głowotułowia.

Podtyp: Myriapoda (wije)

• rozdzielnopłciowe; bez przeobrażenia lub z postacią larwalną;

• lądowe: siedliska wilgotne z powodu braku warstwy woskowej;

• głowa zawsze wyodrębniona z jedną parą czułków i trzema parami odnóży gębowych

• oczy proste;

• korpus długi, segmentowany;

• narządy wydalnicze: cewki Malpighiego.

Gromada: Chilopoda (pareczniki)

• drapieżne strefy umiarkowanej i tropikalnej;

• korpus nie zróżnicowany;

• otwór płciowy na końcu ciała;

• pierwsza para odnóży korpusu zmieniona w chwytne szczękonóża, wyposażona w gruczoły jadowe.

Lithobius forficatus: aparat gębowy

• ruchliwy wij o zabarwieniu żółtobrązowym;

• żyje pod kamieniami, pod korą drzew, w spróchniałych pniach, w ściółce, gdzie poluje na inne lądowe bezkręgowce;

• rozmnaża się głównie wiosną i latem, rozwój anamorficzny.

Podtyp: Hexapoda

• zwierzęta o sześciu odnóżach krocznych, lądowe i wtórnie przystosowane do środowiska wodnego, występujące na całej Ziemii;

• system tchawkowy, cewki Malpighiego, reabsorpcja wody w tylnym jelicie, woskowa epikutykula;

• głowa (jak u wijów), tułów, odnóża jednogałęziste;

• ewolucja lotu.

Gromada: Entognatha

• żyją w glebie, ściółce, a rzadziej na powierzchniach porośniętych trawą;

• narządy gębowe typu gryzącego lub ssącego;

• układ oddechowy rozwinięty bardzo słabo lub wcale nie występuje (cała powierzchnia ciała)

Gromada: Insecta (owady);

• zwierzęta lądowe lub wtórnie słodkowodne (wyjątkowo morskie)

• nie więcej niż 21 segmentów; głowa, tułów i odwłok;

• oczy złożone i przyoczka;

• u większości na 2 i 3 segmencie (tułowia)
  się skrzydła;

• układ wydalniczy - cewki Malpighiego;

• rozdzielnopłciowe, zaznaczonym
  dymorfizmem płciowym;

• obojnactwo rzadkie, częste zjawisko partenogenezy (dzieworództwo,

• rozwój z przeobrażeniem lub bez.

Blatta orientalia (karaluchy):

• żywią się produktami spożywczymi;

• ok 2,5 cm długości, spłaszczone grzbietobrzusznie;

• wyraźny dymorfizm płciowy: samiec uskrzydlony, samica krótkie nierozwinięte skrzydła i szeroki odwłok (u americana obie formy uskrzydlone);

• z boku głowy wypukłe nieco podłużne oczy złożone;

• tułów trzy segmentowy;

• odwłok silniej spłaszczony niż tułów.

1

---