UNIWERSYTET WARMIŃSKO - MAZURSKI
Wydział Nauk Społecznych
Praca zaliczeniowa z przedmiotu andragogika
Możliwość zastosowania metody biograficznej w pracy z człowiekiem dorosłym
Izabela Kłosowska
Pedagogika MU
Pedagogika opiekuńcza
Grupa II , rok I
Olsztyn 2010
Wdaje mi się, że żeby lepiej zrozumieć temat należy wyjaśnić czym jest metoda biograficzna jej funkcje , cel oraz wskazać wady i zalety. W jednej encyklopedii znalazłam wyjaśnienie czym jest metoda biograficzna. Z angielskiego to biografical metod. Jest to „analiza wszystkich biografii zastanych i wywołanych, czyli sprawozdań przedstawiających jednostkowo interpretacje własnych doświadczeń indywidualnych oraz społecznych np. listów pamiętników , autobiografii, opowiadań o życiu”. Do głównych celów metodologicznych zaliczyć należy „odkrywanie społecznie uwarunkowanych regularnością losów życiowych ludzi a także uformowanego w świadomości jednostek subiektywnego obrazu społeczeństwa oraz zdobywanie konkretnych informacji na temat określonych wydarzeń.” Metoda biograficzna powinna charakteryzować się umiarem . Powinna powstawać w cierpliwości i być dokładnym odzwierciedleniem z przeszłości. Metoda biograficzna dokonywać się może w samotności lub w bardzo wąskim kręgu przyjaciół.
W metodzie biograficznej możemy zauważyć materiały bezpośrednie i pośrednie. Materiały bezpośrednie mają dostarczyć najwięcej informacji o osobie. Źródłami bezpośrednimi z jakich korzysta dotyczą głównie dokumentów osoby badanej takich jak : raporty policyjne, karty zdrowia, orzeczenia sądowe. Natomiast materiały pośrednie charakteryzują osobę jako członka pewnej kategorii. Korzystają ze źródeł takich jak statystyki i literatury o badanych grupach. Mogą tutaj pomóc także prywatne listy, pamiętniki czy też wywiady. „Podstawowym wyposażeniem każdego autobiografa są: kartki z zapiskami , przeróżne przedmioty, kolory, zapachy a także myśli o miejscach, do których raz jeszcze chciałoby się wrócić i rozmyślania o osobach, które należałoby ponownie odwiedzić.”
Ogólne założenia metody biograficznej dzielą się na ontogeniczne czyli tezy, które orzekają o pierwotnej naturze badanej rzeczywistości społecznej, także na założenia metodologiczne. Tomas i Zaniecki sformułowali założenia ontologiczne.
Metoda biograficzna może mieć odzwierciedlenie w kierowaniu sensu życia dorosłego człowieka. Człowiek dorosły przez odnalezienie drogi, którą chce kroczyć może w pełni rozwijać swoją osobowość. Sens życia powinien być nadrzędną koncepcją. Ma ona uzewnętrzniać nasze wewnętrzne „ego”. Powinna być wyogólniona, aby w każdym momencie bez żadnego problemu móc ją zmieniać i przekształcać. Droga życia wytwarza się w każdym człowieku indywidualnie, ponieważ każdy z nas posiada własną historię, własny sens istnienia, własne cenione wartości. W życiu każdego z nas przychodzi taki dzień, w którym chcemy opowiedzieć o swoim życiu w inny, niż dotychczas sposób. Chęć opowiedzenia o sobie nie jest niczym nowym i towarzyszy nam już od pokoleń. Opowieść o sobie często zostaje niezaspokojona. Dzięki tym historią człowiek zdaje sobie sprawę , że żył i nadal żyje . „Dorosłe życie jest zatem okresem dokonywania podsumowań, co w efekcie rodzić może rozliczne rozterki i załamania. Jest to jednak wiek, w którym do głosu dochodzi dojrzałość, samo zaś przywoływanie wspomnień wymaga od nas zachowania wewnętrznego spokoju. Jest to mozolna praca”. Metoda biograficzna mam na celu wyrobienie w sobie pozytywnego stosunku do przeżytych wspomnień. Często zdarza się , iż wnikanie w przeszłość wzbudza w nas poczucie zatracenia własnej tożsamości. Brak nam pewności.
Metoda biograficzna jak każda metoda posiada swoje wady i zalety. Od początku posiadała zarówno przeciwników jak i zwolenników. Krytykę głosili behawioryści a także marksiści. Pierwsi przeciwnicy twierdzi , że metoda biograficzna opierając się na dokumentach osobistych nie posiada żadnej autentyczności naukowej, natomiast drudzy przeciwnicy podnosili sprzeciw wobec założeniom ontologicznym. Innymi zarzutami skierowanymi przeciw danej metodzie są takie, iż autobiografia nie jest obiektywna ale często subiektywna. Opisywane fakty są sprzeczne wynikają z tego iż osoba opisująca zapomina , posiada niedostateczną wiedzę na ten temat czy też złej woli . Można także przyczepić się do tego , iż pomimo szczerych chęci autobiografii nie da się ustalić. Dokumenty mogą być błędne mając na celu wprowadzenie czytelnika w błąd, jest to zabieg zamierzony. Należy zwrócić także uwagę, iż autobiografia jest pisana z pewnego punktu widzenia , wiąże się także z nastrojem osoby piszącej. Należy pamiętać, iż nastrój jest zmienny można więc wywnioskować , że dokumenty nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu psychicznego. Nieunikniona jest także deformacja dokumentów, która wynika z zaniku pamięci ,ale też z tym, iż ludzie wymazują ze swojej świadomości sytuacje przykre.
Zalety metody biograficznej należy wyróżnić ze względu dokumenty osobiste i metodę. Dokumenty osobiste wykorzystywane są przez metodę komunikowaną. Są one najlepszym źródłem do poznania świadomości. Dzięki nim „ można badać relacje zachodzące między świadomością osób a zmiennością w strukturze społecznej.” Dokumenty są dobrym źródłem stwierdzenia motywacji ,postaw , dążeń a także ocen osób piszących. Są także dobrym przekaźnikiem informacji, opinii zarówno psychologicznej jak i społecznej o działaniu różnych form nacisku.
Dla rozwoju metody biograficznej bardzo ważne miejsce zajmował Wilhelm Dithey . Dla niego przeżycia z życia były najważniejsze. Metoda biograficzna składa się z wielu etapów. Pierwszym z nich jest retrospekcja a od razu po nim występuję interpretacja. Trzeci etap to tworzenie postaci i wydarzeń, które opierają się na przeżyciach na jakieś historii z życia. Z metodą biograficzną trzeba także kojarzyć takie pojęcia jak przywoływanie , rozpamiętywanie czy zapamiętywanie. Przywoływanie to nic innego jak spoglądanie na każdy dzień przez inna perspektywę. Natomiast rozpamiętywanie oparte jest tutaj na teraźniejszości . Ma na celu porównywanie i wyróżnianie różnic między teraźniejszością a przeszłością. Te wszystkie próby zagłębiania się w siebie mają na celu odkryciu swojej prawdziwej tożsamości.
Metoda biograficzna jest cennym materiałem w pracy z ludźmi dorosłymi. W metodzie tej dorośli wracają do przeszłości swego życia. Przenoszenie się w czasie ma na celu większemu przyjrzeniu się własnemu życiu i dokonaniu rozrachunku wad i zalet przeżytych doświadczeń. Ma ona również na celu diagnozowaniu ich. Dzięki powracaniu do przeszłości dokładniejsza jest analiza tego co miało na nas istotny wpływ . Metoda ta wyczula osoby dorosłe na wpływ różnych sytuacji życiowych. Dzięki niej osoby dorosłe mogą dowiedzieć się o ważności analizowania własnego doświadczenia. W literaturze na temat metody biograficznej została skoncentrowana dla okresu średniej i późnej dorosłości i starości. Możemy dowiedzieć się co miało istotne znaczenie na nasze drogi życiowe , kształtowanie się osobowości a także odbytą edukację. Opisywane okresy są bardzo ważne, gdyż człowiek w tym czasie bardzo często zaczyna analizować własne życie. Człowiek w wieku średnim zaczyna mieć większą świadomość na temat własnej egzystencji oraz szybkim upływem czasu. Jest to także doskonały moment na przeanalizowanie własnych doświadczeń życiowych.
Metoda biograficzna posiada różnego rodzaju funkcje takie jak : „poznawcza- zarówno w przypadku piszącego oraz prowadzącego- chociaż głębię poznawczą najdokładniej potrafi odczytać osoba dokonująca namysłu nad swoim życiem, czyli autor biografii. Istnieje także funkcja terapeutyczna- ukazuje związki przyczynowo-skutkowe związane z doskonałymi wyborami bądź niedoskonałymi alternatywami wyborów i ich wpływem na sytuację, które miały miejsce w życiu osoby dorosłej.”
Jakie są możliwości zastosowania metody biograficznej ? Otóż według Olgi Czerniawskiej „badania biograficzne mają służyć poznawaniu sytuacji życiowej jednostek na tle środowiska bezpośredniego oraz możliwości i sposobów korzystania z wartości zbiorowisk szerszych.” Natomiast Pierre Dominice zastosował metodę biograficzną wśród dorosłych „w celu formacji ich osobowości.” Dzięki niej możemy obalić kult młodości jako wartości naczelnej. Młodość ukazywana przez reklamy i media. Pogoń za zatrzymanie młodości wyrażona w zabiegach chirurgicznych czy kremach na zmarszczki i antystarzenie. Metoda biograficzna dokonuje przeglądu życia pozwalając nam na ukazanie i zaakceptowanie przez osobę dorosłą przemijalność niektórych procesów , zjawisk i sytuacji. Moim zdaniem metoda biograficzna nie jest ostatecznym podsumowaniem życia a kształcącą podróżą po zakątkach naszej przeszłości. Ma także na celu podniesienie świadomości uczestników metody biograficznej. Ukazanie i wyczulenie na związki przyczynowo- skutkowej , które mają zasadniczy wpływ na sytuacje życiowe. Celem jej jest także uzmysłowienie ważnego wpływu analizy własnego życia. Każdy człowiek jest kowalem własnego losu. Może poprzez interpretację własnych doświadczeń i analizę kierowania własnym życiem. Dzięki tej analizie nadaje mu sens, określa styl życia. Ma ona na celu udział w pozyskiwaniu indywidualnych znaczeń, sensów z analizowania własnych doświadczeń. Metoda biograficzna „ stanowić może rodzaj terapii - odtwarzania obrazów z przeszłości wprawia opowiadającego w lepsze samopoczucie, samo zaś opowiadanie staje się metodą lepszego poznania i formą wyzwolenia zarazem.” Można przyznać , że jest ona lekiem i niezwykłą formą terapii. Metody biograficznej nie docenia dużo osób, także zawodowi terapeuci często nie wierzą w moc tej metody. Jednak to nie przesądza o cieszącym się zainteresowaniem uczonych z różnych krajów. Należy wspomnieć, że może ona wspomóc w odkrywaniu doświadczeń związanych z kształceniem formalnym, pomaga także spojrzeć całościowo na proces uczenia się oraz sprzyja samoaktualizacji. Dzięki niej możemy poznać swoje potrzeby i motywacje, jak również poznać swoje marzenia w kontekście rozwoju. Może także pozwolić dorosłym spojrzeć w nowy sposób na proces ewaluacji.
Dla andragoga praca z metodą biograficzną jest bardzo cenna. Istotne jest to, aby w bardzo dokładny i dogłębny sposób wsłuchiwał się i wnikał w problemy dorosłej osoby, ponieważ do zadań andragoga należy praca z różnymi osobami , z różną przeszłości i z różnego środowiskiem. Dzięki dogłębnej analizie andragogowi łatwiej będzie dobrać odpowiednią metodę do danej osoby.
Dzisiejszy powrót metody biograficznej jest bardzo istotny. Wiąże się z takim czynnikami jak : starzenie się społeczeństwa, spojrzenia na życie człowieka z perspektywy cyklu życiowego czy też bezrobocie. Te problemy zmuszają nas do rozważań , a co za tym idzie korzystanie z metody biograficznej wiążące się z wymiarem ich kwalifikacji i dobrym wyborem zawodowym. Moim zdaniem metoda biograficzna może nam te rozważania ułatwić. Przynosi także satysfakcję, daje szansę na podniesienie wartości czy to osób niepełnosprawnych , czy przestępców.
Bibliografia:
Kostkiewicz J., Aksjologia edukacji dorosłych
Duccio D., Autobiografia terapeutyczny wymiar pisania o sobie
Dubas E., Edukacja dla dorosłych, 1998, nr3.
Pierre D., Uczyć się z życia
Juras- Krawczyk B., Wybrane obszary badawcze andragogiki
Czerniawska O., Biografie edukacyjne i ich zastosowanie w kształceniu andragogicznym, Edukacja Dorosłych nr 2 1998
Rokuszewska- Pawełek A., Biografia a tożsamość narodowa, Łódź, 1996, ss.35-44
Sipińska D., Encyklopedia pedagogiczna XXw., Warszawa 2006.
Encyklopedia pedagogiczna XX w. str. 156.
Tamże, str.156.
Autobiografia s.16
Tamże, s.21.
Kostkiewicz J., Aksjologia edukacji dorosłych, s.305.
Kostkiewicz J., Aksjologia edukacji dorosłych, s.305.
Tamże, s.309.
Tamże, s.310.
Duccio D., Autobiografia terapeutyczny wymiar pisania o sobie s. 11
7