PARAZYTOLOGIA

parazytoza - choroba pasożytnicza

pasożyt bezwzględny (parasitus obligatorius) - jest to organizm pasożytujący w czasie całego cyklu rozwojowego np. włosień kręty (Trichinella spiralis) - nie może żyć poza żywicielem lub Giardia lamblia

pasożyt względny (parasitus facultativus) - jest to organizm mogący rozwijać się bez styczności z żywicielem, jako organizm wolnożyjący, ale w pewnych warunkach prowadzi pasożytniczy tryb życia np. pałeczki z grupy Limax (amfizoiczne) mogą zyć w środowisku wolnym i pasożytować, również: Naegleria fovleri, Acantamoeba castellani, Strongyloides stercoralis (węgorek jelitowy)

Pasożyty dzielimy:

1. ze względu na czas pasożytowania

• pasożyt stały (parasitus pernameus), pasożytuje przez cały cykl rozwojowy np.stawonogi - wesz ludzka i świerzbowiec ludzki

• pasożyt czasowy (parasitus temporarius) jest to organizm pasożytujący na innym organiźmie przez krótki czas, jeden raz lub wielokrotnie np. komar,czy pchła

• pasożyt okresowy (parasitus periodicus) jest to organizm pasożytujący jedynie w pewnym okresie swojego osobniczego rozwoju np. kleszcz, którego każde stadium musi napić się krwi

ze względu na miejsce pasozytowania

• ektoparasitus - na powłokach zewnętrznych np. krwiopijne stawonogi, świerzbowiec ludzki, wesz, pluskwa

• endoparasitus - organizm pasożytujący wewnątrz drugiego organizmu np. w płynach ustrojowych, w układzie oddechowym

• ze względu na ilość żywicieli

• heterokseniczny - jest to pasożyt różnożywicielowy, zmieniający żywiciela np. Fasciola hepatica

• monokseniczny - pasożyt posiadający jednego żywiciela np. owsik, glista, wosogłówka, włosień kręty

• polikseniczny - posiada wielu żywicieli

• diheterokseniczny np. Fasciola hepatica

• triheterokseniczny np. bruzdogłowiec szeroki (Diphylobothrium latum)

Heteroksenia jest to zmiana żywicieli.

Żywiciel to organizm, w którym pasożyt odbywa cały swój rozwój lub jego część:

• żywiciel pośredni - jest to organizm, w którym odbywa się część cyklu rozwojowego danego pasożyta

• żywiciel ostateczny - jest to organizm, w którym pasożyt dojrzewa i rozmnaża się płciowo

Przenosiciel biologiczny jest to organizm przenoszący zarazki lub pasożyty, w którym pasożyt przechodzi część swego cyklu rozwojowego np. mucha tse-tse.

Przenosiciel mechaniczny jest to organizm, który biernie przenosi zarazki lub inne pasożyty np. mucha domowa czy prusak, który może przenosić WZW.

Nosiciel to osobnik,który jest zarażony pasożytem, nie ulegający jego ujemnemu działaniu, mogący być źródłem zarażenia innych osób, czyli stanowi rezerwuar, magazyn takich zarazków.

Komensalizm jest to współzycie dwóch organizmów, gdzie jeden z nich odżywia się odpadami drugiego odnosząc korzyść,a dla drugiego jest to obojętne np. Entamoeba coli

Ontohabitat jest to bezpośrednie miejsce pasożytowania danego pasożyta np. dla Giardia lamblia jest to dwunastnica i drogi żółciowe, przewody wyprowadzające trzustki.

Ontocenoza są to organizmy towarzyszące pasożytowi w danym ontohabitacie np. dla Giardii lambli - CANDIDA i GEOTHRYHUM.

Drogi inwazji:

• droga pokarmowa - przez jamę ustną np. w pokarmie, z wodą

• kontaktowa bezpośrednia - przez kontakt bezpośredni np. stosunek płciowy, pocałunek, transfuzja, przejście z organizmu matki do płodu przez łożysko

• transmisyjna - formy inwazyjne przenoszone są przez krwiopijne stawonogi

Terminy używane w parazytologii:

• endozoity - formy występujące w makrofagach i innych komórkach gospodarza, ponieważ rozmnażają się szybko nazywane są tachyzoitami, poprzednio nazywane były trofozoitami lub postaciami proliferującymi, rozmiary wynoszą 4-7 na 2-4 mikrometra, kształt zazwyczaj półksiężycowaty

• pseudocysty - zawierają dużą liczbę endozoitów znajdujących się w makrofagach lub innych komórkach gospodarza, pasożyty są otoczone tkanką gospodarza

• cystozoity - postacie występujące w cystach, ponieważ rozmnażają się powoli nazywane są i bradyzoitami, morfologia jest podobna do endozoitów, ale zawierają duże ilości substancji polisacharydowej i dlatego barwią się silnie w metodzie PAS (periodic acid-Schiff)

• cysty - zawierają dużą ilość pasożytów otoczonych ścianą wytworzoną z tkanki pasożyta, mogą być zlokalizowane w każdym narządzie i zazwyczaj mają kształt kulisty

• merozoity - są to formy powstałe w wyniku rozmnażania bezpłciowego, które odbywa się na drodze podziałów prostych w komórkach nabłonka jelita; struktura merozoitów przypomina endozoity

• schizont - jest to postać rozwojowa, która daje początek merozoitom, proces podziału zachodzący w tym przypadku nosi nazwę schizogonii

• mikrogametocyt - jest to męska postać pasożyta, występująca w komórkach nabłonka jelitowego; jądro dzieli się wielokrotnie, w wyniku czego powstają mikrogamety

• makrogametocyt - jest to żeńska postać pasożyta, występująca w komórkach nabłonka jelita; jądro nie dzieli się; makrogametocyt przekształca się w pojedynczą makrogametę

• gametogonia - jest to płciowa forma podziałów, która doprowadza do powstania mikro- i makrogametocytów

• oocysta - jest to oporna postać pasożyta, która powstaje w wyniku gametogonii

• sporogonia - jest procesem rozwoju sporozoitów, które stanowią inwazyjną postać pasożyta; postać ta występuje poza organizmem żywiciela

• endodiogenia - jest to bezpłciowa forma podziału komórki macieżystej na dwie komórki siostrzane, na tej drodze dzielą się endozoity i cystozoity

• endopoligenia - jest to bezpłciowa forma podziału występująca w jelicie kota, przypomina endodiogenię, różnica polega na tworzeniu się więcej niż dwóch komórek potomnych (oprócz podziału komórek, równolegle zachodzą podziały jąder)

• konoid (conoid) - jest to stożkowata struktura znajdująca się na przednim biegunie cystozoitów, endozoitów i merozoitów; pokryta jest przez spiralnie ułożone włókienka; prawdopodobnie konoid umożliwia penetrację pasożyta w głąb tkanek gospodarza

• roptrie - są to pałeczkowate struktury leżące w przednim biegunie endozoitów, cystozoitów i merozoitów, uważa się,że wytwarzają one enzymy niezbędne do penetracji pasożyta

• mikronemy (toksonemy) - są to pasmowate struktury leżące w pobliżu konoidu, w przekroju poprzecznym są owalne lub okrągłe, rola ich nie jest znana

FORMY PRZETRWALNE

• cysta - forma przetrwalna trofozoitu we własnej otoczce

• oocysta - forma przetrwalna zygoty we własnej otoczce

• sporocysta - oocysta po podziałach mitotycznych również we własnej otoczce

• pseudocysta - trofozoit lub kilka w otoczce żywiciela

TROFOZOIT U PIERWOTNIAKÓW

Trofozoity większości pierwotniaków okryte są zwykle trójwarstwową lipidowo-białkową błoną komórkową lub niektóre - pellikulą o złożonej budowie (np.Balantidium). Otoczka cyst lub oocyst różni się cechami morfologicznymi i strukturą chemiczną od błony komórkowej trofozoitów; składa się z 2, 3 lub większej ilości warstw ograniczających w dużym stopniu wymianę ze środowiskiem, tylko u niektórych gatunków w błonach otaczających cystę lub oocystę występuje specjalny otworek - ostiola.

Cytoplazma niektórych pierwotniaków np.Sarcodina wyraźnie dzieli się na zewnętrzną (ektoplazma) i wewnętrzną (endoplazma).Istotną rolę odgrywa zdolność cytoplazmy do zmiany stanu koloidalnego (zol-żel).

W cytoplaźmie trofozoitu umieszczone jest zwykle jedno jądro i liczne organelle (retikulum endoplazmatyczne, mitochondria, aparat Golgiego, wodniczki) wykonujące określone czynności.

Jądro pierwotniaków jest kuliste, owalne, jajowate lub wrzecionowate, często umieszczone pozaśrodkowo (ekscentrycznie). Otoczone jest podwójną błoną z charakterystycznymi otworkami, zawiera sok jądrowy i chromatynę, której rozmieszczenie może być charakterystyczne dla rodzju i gatunku. Niektóre pierwotniaki cechuje duży polimorfizm jąder komórkowych (np. Amoebida).

Odróżnia się 3 zasadnicze typy układu chromatyny: kariosom mały, zbity, najczęściej kulisty, a pozostała chromatyna rozsiana w grudkach (np. u Entamoeba, Trichomonas); kariosom duży, zbity, różnokształtny i rzadko chromatyna rozsiana w grudkach (np.Endolimax, Giardia); kariosom złożony z licznych grubych ziarnistości, chromatyna rozsiana nie występuje np. u Dientamoeba.

Trofozoity pojedynczych gatunków pierwotniaków występujących u człowieka np. Plasmodium, mają liczne jądra w niektórych fazach cyklu rozwojowego lub dwa jądra: małe (micronucleus) i duże (macronucleus) pełniące różne funkcje.

Glikogen, wolutyna i lipidy należą do substancji gromadzonych w cytoplaźmie pierwotniaka jako substancje zapasowe, wykorzystywane w okresie głodzenia lub przechodzenia przez niektóre stadia rozwojowe.

Błona falująca (membrana ondulans) jest to błona cytoplazmatyczna rozpięta między wicią sterową a trzonową częścią ciała. Umożliwia poruszanie się w płynach ustrojowych czy wydzielinie dróg moczowo-płciowych np. rzęsistek pochwowy.

Aksostyl - pałeczka osiowa, jest to sztywny twór białkowy wzmacniający ciało niektórych wiciowców np. u Trichomonas vaginalis.

Astomatyzm jest to brak otworu gębowego,jest to cecha przystosowawcza do pasożytniczego trybu życia.

Postacie świdrowców:

• postać tripomastigota (tryponasoma) występuje w osoczu krwi człowieka, w płynie mózgowo-rdzeniowym

• postać epimastigota (critidia) występuje u stawonogów

• postać promastigota (leptomonas)

• postać sferomastigota (spheromastigota) jest formą przejściową pomiędzy promastigota a amastigota

• amastigota (leishmania) - brak wici wolnej

TRICHOMONAS VAGINALIS

• pasożyt kosmopolityczny

• występuje w postaci trofozoitu

• posiada kariomastigont (jądro i 4 wici)

• wywołuje chorobę trichomonosis (rzęsistkowicę) i trichomonosomykosis (rzęsistkowicę powikłaną grzybicą)

• drogi inwazji - kontaktowa bezpośrednia np. stosunek płciowy, kontaktowa pośrednia np. kropla niewyschniętej wydzieliny na prześcieradle, zanieczyszczona wspólna bielizna, urządzenia sanitarne, urządzenia lekarskie, kąpiele borowinowe, w których panuje korzystne pH ok. 6 dla pasożyta

• zarażenie ma charakter wstępujący

• ontocenoza - grzyby Candida (głównie albicans), Rhodotorula; bakterie - zarażenie bezobjawowe, towarzyszy pałeczka kwasu mlekowego (Lactobacillus doderlanii), chorobowo - kiedy zmiany chorobowe (ziarniaki Gram dodatnie, gronkowce, paciorkowce, dwoinki np. Neisseria, dwoinka rzeżączki, w 50 % zarażeniach rzeżączką towarzyszy Trichomonas vaginalis, bakterie Gram ujemne np. pałeczka okrężnicy Escherichia coli

PRZYSTOSOWANIA do pasożytniczego trybu życia:

• błona falująca - ułatwia poruszanie się w gęstej wydzielinie

• określone pH (od 6 do 6.8)

• odpowiednie ciśnienie osmotyczne

• beztlenowa przemiana materii

• astomatyzm

• bardzo szybkie namnażanie przez podział symetrogeniczny

GIARDIA LAMBLIA

• organizm kosmopolityczny

• wywouje chorobę giardiozę (giardiosis)

• ontohabitat: dwunastnica, przewody wyprowadzające z trzustki, przewody żółciowe

• zarażenie na drodze pokarmowej

• zarażenie następuje również od zwierząt (antropozoonoza)

• ontocenoza to grzyby CANDIDA i GEOTHRYHUM, nicienie (owsik, włosogłówka, glista, tasiemiec karłowaty)

• giardioza przebiega często bezobjawowo, objawy mogą się ukazać przy innych zaburzeniach w organiźmie

• formy: trofozoit i cysta

• cykl rozwojowy:

CYSTA

droga pokarmowa

DWUNASTNICA

Ekscystacja- z cyst

uwalniają się trofozoity

BŁONA ŚLUZOWA

JELITA

(przyczepienie się krążkiem czepnym)

NAMNAŻANIE

DROGI ŻÓŁCIOWE

Część trofozoitów ulega

Incystacji (otoczenie

otoczką)

wydalanie z kałem

CYSTY

ŚRODOWISKO ZEWN.

TRYPANOSOMA GABIENSE (Świdrowiec gambijski)

• występowanie: środkowo - zach. Afryka

• wywołuje śpiączkę afrykańską (trypanosomosis)

• ontohabitat: osocze, chłonka, płyn mózgowo-rdzeniowy

• zarażenie następuje na drodze transmisyjnej

• przenosiciele: mucha tse - tse

Glossina palpalis

Glossina fuscipes

Glossina tachinoides

• cykl rozwojowy

TRIPOMASTIGOTA

• wszędzie jest postać tripomastigota

LEISHMANIA DONOVANII

• występuje w Ameryce Środkowej i Południowej, w Afryce, Południowo-Wsch. Azji, Europie (Bułgaria,Grecja,Hiszpania, Portugalia)

• rezerwuar stanowią psy, szakale, gryzonie

• wywołuje chorobę leishmaniosis visceralis (narządowa) = choroba czrna kala-azar

• drogi inwazji:

transmisyjna - z przedniej części jelita moskita z rodzaju Phlebotomus (major, martini, orientalis) bądź w Afryce Lutzomymyia longipalpis;

przez rozgniecenie moskita i wtarcie w uszkodzoną skórę postaci inwazyjnych;

rzadko, ale możliwe zarażenie od innego człowieka przez kał, mocz, kontakty sexualne, wydzielinę z nosa

• ontohabitat: narządy wewnętrzne układu siateczkowo-śródbłonkowego tych narządów węzłów chłonnych, w szpiku, w naczyniach włosowatych jelita; atakuje makrofagi, monocyty, neutrofile, a więc układ odpornościowy organizmu

• postacią inwazyjną dla człowieka jest promastigota

PROMASTIGOTA

skóra,

tkanka podskórna

ognisko pierwotne

AMASTIGOTA

Moskit

przewód pokarmowy

PROMASTGOTA

LEISHMANIA TROPICA

• występowanie: Afryka, Azja, Ameryka Środkowa i Południowa

• rezerwuar: psy,koty, małe gryzonie

• wywołuje leishmaniosis cutis (skórną)

• przenosiciele: Phlebotomus papatasi

Phlebotomus sergenti

• ontohabitat: skóra i tkanka podskórna

• droga zarażenia - transmisyjna przez rozgniecenie i uszkodzoną skórę

• postać inwazyjna - promastigota

PROMASTIGOTA

Skóra i

Tkanka podskórna

Ognisko pierwotne

Intensywne podziały

Sferomastigota

Amastigota (przejściowo)

Neutrofile,makrofagi

Moskit(amastigota)

Przewód pokarmowy moskita

W jelicie moskita

PROMASTIGOTA

---