Alfred Majewicz sklasyfikował około 5674 jezyków, cwaniak
Czynniki pozajęzykowe decydujące o statusie etnolektu:
polityczny status etnolektu;
samoidentyfikacja danej społeczności;
polityka językowa instytucji państwowych;
istnienie lub nieistnienie literackiej formy etnolektu, normy
językowej, tradycji literackiej; zakres stosowania etnolektu,
istnienie słowników, tłumaczeń ważnych tekstów (np. Biblii)
Klasyfikacje języków świata
Klasyfikacja genetyczna (historyczna) -ze względu na pokrewieństwo - pochodzenie od wspólnego prajęzyka; podzielenie wszystkich języków na rodziny i podrodziny ze względu na związki genetyczne między nimi (wspólne pochodzenie)
Klasyfikacja geograficzna (arealna) -ze względu na podobieństwa wynikające z długotrwałych wzajemnych kontaktów; badanie rozmieszczenia języków na kuli ziemskiej
Klasyfikacja typologiczna - ze wzglądu na podobieństwo pewnych cech ich struktur.
Metoda historyczno-porównawcza
Metoda historyczno-porównawcza została zastosowana przez Franza Boppa w 1816 r., a udoskonalona przez młodogramatyków. Polega ona na ustalaniu korespondencji miedzy najstarszymi utrwalonymi formami a ich odpowiednikami w innych językach, by ta droga zrekonstruować ich postać wyjściową, jaka miały w prajęzyku.
Jednostki klasyfikacji genetycznej
gwara
dialekt
język
grupa językowa
rodzina
gałąź
fyla ( jedn. Podziału w staroż. Grecji )
Powyższa hierarchia bywa poszerzana o jednostki podrzędne typu pod- czy sub- (np. podrodzina, subfyla) oraz o jednostki nadrzędne typu makro- (np. makrogrupa, makrofyla).
W 1786 roku sir William Jones zauważył podobieństwo pomiędzy sanskrytem, greka i łacina, i uznał, ze wszystkie te trzy starożytne języki wywodzą sie z jednego prajęzyka, z którego początek wzięły także języki germańskie i celtyckie.
Początki klasyfikacji geograficznej:
Franz Miklosich w 1862 roku zwrócił uwagę na strukturalne zbieżności niektórych języków bałkańskich.
Termin liga językowa zawdzięczamy praskiej szkole językoznawczej (Nikołaj Trubiecki, Roman Jakobson).
Monografia bałkańskiej ligi językowej została ogłoszona w 1948 roku.
Jednostki klasyfikacji geograficznej:
Liga językowa to grupa języków, które wykazują podobne cechy systemowe z powodu wzajemnych oddziaływań na siebie w wyniku kontaktów mówiących nimi społeczności lub/oraz w wyniku działania identycznych lub podobnych czynników społecznych, historycznych oraz geograficznych itp. Ligi grupuje się w cykle językowe, które są ligami lig. Zarówno ligi, jak i cykle charakteryzuje się poprzez wyliczenie istotnych cech tworzących je języków. Istnieją tendencje do różnicowania się, podziału, rozpadu języków oraz tendencje do zbliżania się i upodobniania pewnych ich elementów. Występowanie pierwszej z nich prowadzi do powstawania rodzin i grup języków pokrewnych, występowanie drugiej - do powstawania lig językowych. (Np.: bałkańska liga językowa to przykład wspólnoty, gdzie między językowe podobieństwo dotyczy i słownictwa, i gramatyki). Ale istnieją i inne typy lig - wspólnoty oparte wyłącznie na podobieństwie słownikowym. Do takiej wspólnoty należy także polszczyzna. Jest to europejska (a właściwie: europejsko-amerykańska) wspólnota słownikowa, obejmująca poza częścią języków indoeuropejskich również niektóre języki z innych rodzin. --------------------------------------------------------------------------------------------
Liga bałkańska:
rumuński;, mołdawski , (czasem uważany za dialekt rumuńskiego); bułgarski; macedoński; albański; grecki; turecki; serbski; cygański (bałkański); gagauski; arumunski; szpaniolski (język Żydów bałkańskich).
Cechy:
brak bezokolicznika;
postpozycyjny rodzajnik;
formowanie czasu przyszłego za pomocą czasowników
posiłkowych o znaczeniu `chcieć';
ruchomy akcent;
ubogi system wokaliczny przy bogatym systemie
konsonantycznym;
skłonność do alternacji spółgłoskowych;
analityczna fleksja rzeczownika;
silnie rozbudowana koniugacja;
duża ilość wspólnego oryginalnego słownictwa.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Liga wielkich języków Europy
(SAE - Standard Average
European)
angielski; francuski; niemiecki; włoski; rosyjski.
Cechy:
analityczny sposób ekspresji;
uproszczona odmiana przez przypadki;
użycie rodzajników;
skłonność do prefiksacji czasownika;
ustabilizowany szyk, analityczność;
wielka ilość odpowiedniości słownikowych, semantycznych i
frazeologicznych;
co najmniej 50 mln użytkowników.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Liga wikingijska:
duński; norweski; islandzki; farerski; szkocki; walijski; bretoński; szwedzki; lapoński; fiński.
Liga pobrzeżna:
fryzyjski; holenderski; baskijski; hiszpański; portugalski; maltański.
Liga pejpuska:
estoński; liwski; łotewski.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Liga rokitnicka: polski; litewski;białoruski; ukraiński; kaszubski.
Cechy:
brak korelacji iloczasowej (z wyjątkiem litewskiego i częściowo kaszubskiego);
akcent ruchomy (z wyjątkiem polskiego i kaszubskiego);
brak dyftongów (z wyjątkiem litewskiego);
rozbudowany system spółgłosek szczelinowych;
liczne wymiany głoskowe;
rozbudowana palatalizacja;
rozbudowana fleksja rzeczownika;
syntetyczne formy stopniowania przymiotników;
żywotny system rodzajów czynności;
bezosobowe konstrukcje imiesłowowe;
istnienie posesywnego „mieć”;
duża ilość wspólnego oryginalnego słownictwa.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Liga dunajska: język czeski; słowacki; węgierski; słoweński; serbochorwacki (serbski i chorwacki).
Języki wyspowe i diasporowe Europy:
Języki wyspowe:
język luksemburski;
język retoromański;
język łużycki;
język gagauski (?).
Języki diasporowe:
jidysz;
język karaimski;
język cygański (romski);
język ormiański
Typologia morfologiczna - kategorie gramatyczne
kategoria określoności (kat. gramat. mówiąca, czy dany obiekt jest znany mówiącemu i adresatowi - identyfikowalny w kontekście rozmowy, czy nie)
kategoria świadka;
kategoria wielkości obiektu;
kategoria kształtu obiektu;
kategoria klasy nominalnej.
struktury morfologiczne (klasyfikacja Humboldta) W roku 1836 Wilhelm von Humboldt dokonał klasyfikacji języków według stopnia zwartości członów syntaktycznych.:
typ izolujący;
typ aglutynacyjny;
typ fleksyjny;
typ alternacyjny
Przykład formy aglutynacyjnej w polszczyźnie: zrob-i-ł-a-by-m
Typowe języki izolujące charakteryzują się bardzo luźną strukturą członów syntaktycznych. Zasadniczo nie odróżniają one morfemów semantycznych od morfemów syntaktycznych, a termin „wyraz” ma w nich specyficzne znaczenie. Morfem zwykle równa się tu sylabie. Niektórzy uważają języki izolujące za bezwyrazowe, inni utożsamiają tu wyraz z morfemem lub z całym członem syntaktycznym. Człony syntaktyczne powstają dzięki odpowiedniej kolejności morfemów, a także dzięki temu, że pewne morfemy semantyczne w określonej pozycji częściowo tracą swoje znaczenie leksykalne, stając się wyrazami posiłkowymi. Za typowe przykłady języków izolujących uważa się chiński, zwłaszcza w wersji archaicznej, a także tajski, wietnamski i inne języki Azji Płd.-Wsch. Języki izolujące znajdziemy także w Afryce i w Ameryce, do tego typu zbliża się także szereg języków zachodnioeuropejskich, zwłaszcza angielski, w którym mało jest końcówek, a funkcja wyrazu zależy niejednokrotnie od jego pozycji w zdaniu. Współczesny chiński nie jest już typowym językiem izolującym, jednak wciąż znajdziemy w nim odpowiednie przykłady dla zobrazowania struktur charakterystycznych dla tego typu języków. W języku mandaryńskim można np. zbudować następujące zdania: tā zài kètáng li `on jest w klasie', dosł. `on znajdować-się lekcja sala wewnątrz', tā zài kètáng li shàngkè `on uczy się w klasie', dosł. `on znajdować-się lekcja sala wewnątrz w-górę lekcja'. Widać wyraźnie, jak zmienia się znaczenie morfemów w zależności od ich pozycji: w pierwszym zdaniu morfem zài spełnia funkcje czasownika `znajdować się', w drugim jest już tylko morfemem posiłkowym, wchodzącym w skład konstrukcji zài… li o znaczeniu naszego przyimka `w'. Jeszcze wyraźniej widać różnicę w przypadku morfemu kè użytego dwukrotnie w drugim zdaniu: raz jako przydawka w kètáng `sala lekcyjna', a raz jako część złożonego czasownika shàngkè `uczyć się' (dosł. `nalekcjowywać').
Języki aglutynacyjne charakteryzują się wyższym stopniem zwartości niż izolujące. Morfemy mają tu ściśle rozdzielone funkcje semantyczne i syntaktyczne, przy czym każdy morfem spełnia tylko jedną, konkretną funkcję znaczeniową. Istnieją wyrazy złożone z morfemów ułożonych w charakterystycznym dla danego języka porządku, np. złożone z rdzenia będącego nośnikiem funkcji semantycznej oraz następujących po nim sufiksów. Ten typ jest szeroko rozpowszechniony wśród języków świata, należą do niego języki uralskie, ałtajskie, drawidyjskie, austryjskie, wiele języków Afryki, Australii, Ameryki, już w zasadzie aglutynacyjnymi są też języki nowochińskie. Do języków aglutynacyjnych należą też często języki sztuczne, np. esperanto.
Języki fleksyjne posiadają wyrazy złożone z tematu, spełniającego funkcję semantyczną, oraz z afiksu fleksyjnego, który kumuluje kilka funkcji syntaktycznych. Do typu tego zalicza się większość języków indoeuropejskich, w tym polski. W przeciwieństwie do aglutynacji, to końcówka wpływa tu na postać tematu (np. lat-o : leci-e), a morfemy nie mogą być odklejane ani opuszczane. Czasami zamiast pojęcia „języki fleksyjne” używa się „języki fuzyjne”.
Wreszcie języki alternacyjne kumulują zarówno funkcje semantyczne, jak i syntaktyczne, w jednym niepodzielnym wyrazie. Typ ten ma być jakoby reprezentowany przez języki semickie. Wykładnikami semantycznymi są tu spółgłoski, a syntaktycznymi - samogłoski, np. qatala `zabił' - qutila `został zabity'. W rzeczywistości w językach semickich spotykamy i aglutynację, i fleksję, a alternacje rdzenia, choć widoczne w ich gramatyce najwyraźniej wśród znanych języków świata, wcale nie są podstawowym wykładnikiem syntaktycznym.
Typologia morfologiczna Majewicza - stopień gramatykalizacji informacji: Majewicz podaje klasyfikację Humboldta zmodyfikowaną w taki sposób, aby podkreślić różnice w ilości informacji zgramatykalizowanej:
Języki izolujące.
Języki inflektywne:
języki aglutynacyjne,
języki fleksyjne,
języki alternujące.
Języki polisyntetyczne.
W językach izolujących nie ma różnicy między wyrazem a morfemem, a wszystkie morfemy niosą zasadniczo informację leksykalną. Języki inflektywne posiadają wyrazy złożone z rdzenia niosącego informację leksykalną i różnego typu afiksów niosących informację gramatyczną. Wreszcie w językach polisyntetycznych znika różnica między wyrazem a zdaniem. Wyraz składa się tu z jednego lub kilku rdzeni niosących informację leksykalną, oraz z afiksów niosących możliwie maksymalną informację gramatyczną. Języki polisyntetyczne zaliczano wcześniej do typu aglutynacyjnego lub fleksyjnego w zależności od tego, czy afiksy mają jedną funkcję syntaktyczną, czy też wiele. Istnieją również języki polisyntetyczne, w których brak afiksów, a informację gramatyczną przenosi kolejność morfemów semantycznych, podobnie jak w językach izolujących. Morfemy w językach izolujących mogą jednak stać samodzielnie, natomiast w językach polisyntetycznych - nie. Wraz ze wzrostem ilości morfemów syntaktycznych w podanych wyżej 3 typach języków zwiększa się średni stosunek liczby morfemów do liczby wyrazów. Greenberg stworzył skalę opartą na tym stosunku, mierzonym w dostatecznie długich tekstach danego języka. W językach skrajnie analitycznych stosunek ten równa się 1; języki te należą do typu izolującego w klasyfikacji Humboldta. Za syntetyczne można uznać języki o wartości stosunku Greenberga pomiędzy 2 a 3. Języki te należą do typu inflektywnego. Gdy stosunek Greenberga przekracza wartość 3, język wykazuje już cechy typu polisyntetycznego.
Języki izolujące - nie odróżniające wyrazu i morfemu
Języki inflektywne - z wyrazami niosącymi informacje leksykalna oraz z afiksami
aglutynacyjne
fleksyjne
alternujące
Języki polisyntetyczne - nie odróżniające wyrazu i zdania
Uniwersalia językowe- własności wyróżniające język ludzki wśród innych systemów komunikacji (wg Charlesa Hocketta):
dwoistość (dwuklasowość);
produktywność;
arbitralność;
zdolność do wzajemnej wymiany;
specjalizacja;
przemieszczanie się;
transmisja kulturalna.
Uniwersalne cechy konstrukcyjne języków (wg Jean Aitchison):
istnieją samogłoski i spółgłoski;
z głosek tworzy się większe jednostki;
istnieją rzeczowniki - określenia ludzi i rzeczy;
istnieją czasowniki - określenia akcji;
można zestawiać słowa ze sobą;
można wyrazić, kto komu co zrobił;
istnieją wypowiedzi zaprzeczone;
można zadawać pytania;
istnieje zależność strukturalna;
istnieje rekurencja.