ŚWIAT: Globalne instytucje finansowe

Przez ostatnie 60 lat obok państw narodowych i prywatnych firm na kształt światowej gospodarki i rynku wpływ miały międzynarodowe instytucje finansowe. Przyjrzyjmy się bliżej instytucjom gospodarczym o zasięgu globalnym.

Idea światowych organizacji gospodarczych narodziła się pod koniec II wojny światowej. Zgromadzeni w 1944 roku na konferencji w Bretton Woods przywódcy państw zachodnich zdecydowali o powstaniu dwóch siostrzanych instytucji: Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Nieco później do tej pary dołączył Generalny Układ w sprawie Ceł i Handlu (GATT), przekształcony później w Światową Organizację Handlu. Innego rodzaju ciałem, również o światowym zasięgu, stała się powołana w latach sześćdziesiątych OECD - Organizacja Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy powstał w grudniu 1945 roku po konferencji w Bretton Woods. Główne zadania MFW to działanie na rzecz międzynarodowej współpracy monetarnej, w tym stabilizacji kursów, znoszenia barier i restrykcji walutowych i organizowanie pomocy dla krajów członkowskich przeżywających chwilowe trudności z bilansem płatniczym.  MFW może udzielać krótkoterminowych pożyczek ze środków pochodzących z wkładów krajów członkowskich. Wysokość udziału w kapitale MFW zależy od poziomu importu, eksportu, rezerw złota i walut wymienialnych. Każdy kraj uczestniczący w Funduszu dysponuje 250 głosami plus jeden dodatkowy głos za każde 100 tys. SDR zaangażowanego kapitału. A co takiego SDR? Otóż jest to jest sztuczna waluta stworzona przez MFW. Jej wartość jest wyliczana jako średnia ważona kursów dolara, euro, jena i funta szterlinga.Na czele MFW stoi dyrektor wykonawczy. Zgodnie z tradycją jest Europejczykiem. W zamian stanowisko prezesa Banku Światowego jest zarezerwowane dla Amerykanina. Inne organy Funduszu to Rada Gubernatorów (ministrowie finansów i prezesi banków centralnych krajów członkowskich) i Komitet Wykonawczy (24 członków).

Bank Światowy
Od grudnia 1945 roku działa też druga obok MFW instytucja, czyli Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, znany pod krótszą nazwą Bank Światowy. Początkowo miał służyć głównie jako wsparcie dla zniszczonej wojną Europy Zachodniej. Po uruchomieniu Planu Marshalla większą część środków BŚ skierowano na pomoc krajom Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Celem BŚ jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym ograniczaniu ubóstwa. Bank udziela rządom pożyczek na finansowanie restrukturyzacji gospodarki. Pożyczkobiorcy muszą przy tym ściśle przestrzegać ustalonych przez BŚ warunków. Czasem kredyty Banku Światowego mają charakter celowy, to znaczy są przeznaczone na konkretny projekt, najczęściej jest to inwestycja w infrastrukturę lub jakiś duży obiekt przemysłowy. W Polsce pożyczki Banku Światowego przeznaczono między innymi na modernizację kopalń, ochronę środowiska, rozwój regionalny i budowę autostrad. Kapitał Banku Światowego składa się z udziałów krajów członkowskich oraz środki zdobyte na międzynarodowych rynkach finansowych. Rocznie BŚ z tego drugiego źródła sięga 15-17 mld dolarów. Akcjonariuszami Banku Światowego jest obecnie 181 krajów. Największym udziałowcem są USA - 17 proc.

Na czele BŚ stoi prezes (tradycyjnie Amerykanin), Rada Gubernatorów (reprezentacja państw członkowskich) i Rada Dyrektorów Wykonawczych.

Grupa Banku Światowego
Trzy niezależne finansowo, ale powiązane organizacyjnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju instytucje tworzą razem tzw. Grupę Banku Światowego. Są to Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA) utworzone w 1960 roku, Agencja Międzynarodowych Gwarancji Inwestycyjnych (MIGA) i Międzynarodowa Korporacja Finansowa.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju udziela długoterminowych (30 - 40 lat z dziesięcioletnią karencją) kredytów najuboższym krajom świata. IDA skupia 161 państw i jest finansowana z przysługujących krajom-udziałowcom Banku Światowego dywidend.

Powstała w 1988 roku Agencja Międzynarodowych Gwarancji Inwestycyjnych wspiera inwestycje prywatne w krajach rozwijających się. MIDA zajmuje się też ubezpieczaniem inwestycji od ryzyka ekonomicznego. Rocznie udziela gwarancji kredytowych sięgających 2 mld dol. Skupia 152 państwa.

Celem Międzynarodowej Korporacji Finansowej jest wspieranie rozwoju gospodarczego przez bezpośrednie pożyczki dla sektora prywatnego. Inaczej niż BŚ, nie wymaga gwarancji rządowych. IFC powstała w 1956 roku i skupia 174 państwa. W Polsce z funduszy IFC korzystały na przykład Fabryki Papieru w Kwidzynie i sieć handlowa Globi.

GATT/WTO
W 1947 roku 23 rozwinięte gospodarczo państwa podpisały Generalny Układ w Sprawie Ceł i Handlu. Miał on obowiązywać tymczasowo, do czasu ustanowienia Światowej Organizacji Handlu (WTO). Prowizorka trwała jednak prawie 50 lat, WTO powstała dopiero po tzw. rundzie urugwajskiej GATT w 1994 roku.

Celem GATT i WTO była i jest redukcja barier dla międzynarodowego handlu.

Negocjacje w ramach GATT odbywały się etapami, w tzw. rundach. Po pierwszej rundzie genewskiej zliberalizowano 44 proc. ceł. Średnio cła zmalały o 30 proc. Liczba państw biorących udział w uzgodnieniach Układu stopniowo rosła, tak, że w ostatniej rundzie urugwajskiej uczestniczyło 99 krajów. Na tej właśnie rundzie powołano Światową Organizację Handlu (WTO), do której przystąpiły 124 kraje. W przeciwieństwie do GATT, który był wielostronnym paktem międzyrządowym, WTO jest normalną organizacją międzynarodową.

Najwyższym organem w WTO jest Konferencja Ministerialna, która zbiera się raz na dwa lata i składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Pomiędzy zebraniami Konferencji organem wykonawczym jest Rada Generalna WTO, zajmująca się monitorowaniem sporów pomiędzy krajami członkowskimi i przygotowaniem raportów ekonomicznych.

OECD
W 1960 roku w Paryżu szefowie rządów: Austrii, Belgii, Kanady, Danii, Francji, Niemiec, Grecji, Islandii, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Turcji, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych podpisali Konwencję o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), która weszła w życie w 1961 roku.

OECD jest klubem państw rozwiniętych gospodarczo. Do jej oficjalnych celów należą dążenie do rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia, popieranie ekspansji gospodarczej krajów członkowskich i handlu światowego, ograniczanie barier handlowych i pomoc dla krajów nieczłonkowskich. OECD posiada bogatą bazę statystyk i raportów gospodarczych.

Z czasem do OECD przystępowały kolejne państwa, w 1996 roku zrobiła to m.in. Polska.

Europejskie instytucje finansowe

Unia Europejska jest ogromnym przedsięwzięciem na drodze nie tylko gospodarczego zjednoczenia Europy. Ale nie jedynym: w ramach UE i poza nią istnieją też inne instytucje finansowe i gospodarcze o kontynentalnym zasięgu. Nie wszystkie z nich są jednak bezpośrednio związane z Unią.

Dla finansowego wsparcia rozwoju gospodarki Europy i innych regionów powstały dwie powiązane ze sobą instytucje finansowe: Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Fundusz Inwestycyjny. Poza Unią Europejską jej członkowie i inne kraje stworzyły Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - europejski odpowiednik Banku Światowego. I wreszcie, ponad 40 lat temu, trochę jako alternatywa dla Wspólnot Europejskich narodziło się Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

Europejski Bank Inwestycyjny (skrót angielski -EIB, polski. - EBI)

EIB jest instytucją finansową Unii Europejskiej. Bank powstał już w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego. Jego celem jest wspieranie integracji europejskiej poprzez finansowanie inwestycji, głównie w słabiej rozwiniętych regionach UE. Bank nie udziela grantów ani dotacji, finansując rozmaite projekty przez pożyczki.

Akcjonariuszami EIB są państwa członkowskie Unii. Ich przedstawiciele zasiadają w dwóch radach - Radzie Gubernatorów, składającej się z ministrów finansów lub gospodarki oraz Rady Dyrektorów, której członkowie są delegowani przez rządy i Komisję Europejską. Na czele Banku stoi Komitet Zarządzający składający się z prezesa i siedmiu wiceprezesów. Obecnie funkcję prezesa pełni Philip Maystad.

EIB pożycza tylko połowę sumy potrzebnej do zrealizowania projektu, resztę pożyczkodawca musi zdobyć z innych źródeł. W 2003 roku 85 proc. pożyczek trafiło do krajów Unii Europejskiej. Reszta przypadła głównie krajom przystępującym, Bałkanom i krajom położonym nad Morzem Śródziemnym. Bank finansuje też projekty w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. EIB specjalizuje się w projektach średnio i długo terminowych - 4 do 20 lat, czasem dłużej.

W Polsce EIB wspierał między innymi modernizację linii kolejowej Warszawa - Berlin, kopalni gazu ziemnego, rozbudowę autostrady E-40 i wiele mniejszych projektów.

Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF)

EIF jest instytucją finansową  przeznaczoną do wspierania malych i średnich przedsiębiorstw. Fundusz działa wyłącznie w Unii Europejskiej, krajach kandydujących (Rumunia i Bułgaria) i w krajach EFTA (Islandia, Norwegia, Liechtenstein i Szwajcaria). EIF działa za pośrednictwem funduszy typu venture capital i inkubatorów przedsiębiorczości, udziela też gwarancji kredytowych małym i średnim przedsiębiorstwom.

Właścicielem EIF jest Europejski Bank Inwestycyjny (60,75 proc.), Komisja Europejska (30 proc.) i 28 prywatnych banków i instytucji finansowych (9,25 proc.). Fundusz jest częścią grupy EIB.

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR)

EBOiR został powołany do życia w 1991 roku z inicjatywy Francois Mitteranda jako forma wsparcia dla przemian gospodarczych krajów postkomunistycznych. Wśród 39 członków założycieli znalazła się też Polska. Do celów EBOiR należy wspieranie rozwoju gospodarczego Europy Środkowej i Wschodniej, propagowanie prywatyzacji i gospodarki rynkowej i ochrony środowiska naturalnego.

Bank udziela pożyczek firmom prywatnym (do 45 proc. wartości inwestycji) i państwowym (do 35 proc. wartości), uczestniczy w prywatyzacji własności państwowej, udziela gwarancji kredytowych, tworzy fundusze celowe. Większość funduszy przeznaczonych jest na finansowanie inwestycji prywatnych.

W Polsce z EBOiR współpracują między innymi warszawska Huta Lucchini, Fiat Auto Poland i firma telekomunikacyjna Netia. Jednak udział Polski, a także Węgier, Czech i Słowenii w inwestycjach EBOiR systematycznie zmniejsza się od 1997 roku na rzecz krajów słabiej od nas rozwiniętych.

Naczelne organy banku to Rada Gubernatorów, w której skład wchodzą prezesi banków centralnych krajów udziałowców i wybierana przez nią Rada Dyrektorów. W skład tej ostatniej wchodzi 23 dyrektorów wykonawczych, w tym przedstawiciel Polski, który jednocześnie reprezentuje Bułgarię i Albanię. Prezydentem EBRD jest Francuz Jean Lamierre. Wśród wiceprezesów - szefów departamentów jest była prezes NBP - Hanna Gronkiewicz - Waltz.

 Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)

EFTA została założona w 1960 roku dla promowania wolnego handlu i współpracy gospodarczej pomiędzy wchodzącymi w jej skład państwami. Dodatkowym celem było stworzenie przeciwwagi dla Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), poprzedniczki Unii Europejskiej. Członkami założycielami zostało siedem państw - Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania. Obecnie do Stowarzyszenia należą tylko cztery państwa - Norwegia, Szwajcaria, Liechtenstein i Islandia. Pięciu członków założycieli wystąpiło z EFTA wstępując do EWG/UE.

Naczelnym organem jest Rada EFTA, złożona z przedstawicieli rządów. Wszystkie rządy mają jeden głos, decyzje zapadają jednak jednomyślnie, co nie jest trudne w przypadku tak małej instytucji.

EFTA ściśle współpracuje z UE. Trzy kraje Stowarzyszenia (Szwajcaria, Liechtenstein i Norwegia) wspólnie z 25 krajami UE tworzą Europejski Obszar Gospodarczy. Na terenie całego EOG obowiązują cztery wolności  przepływu kapitału, dóbr, usług i osób.

3

---