Temat: Rospuda- autostrada, czy torfowiska?
Charakterystyka regionu.
Dolina Rospudy to jeden z najcenniejszych obszarów torfowiskowych w Polsce, tworzony m.in. przez torfowiska niskie i wysokie, przede wszystkim jednak przez przepływowe (soligeniczne) torfowiska przejściowe o naturalnych, niezaburzonych przez człowieka, stosunkach wodnych. W uproszczeniu, torfowisko to utrzymuje stały wysoki poziom wody, dzięki czemu nie zarasta drzewami i krzewami. Różni się tym od zbliżonych obszarów bagiennych naruszonych ingerencją człowieka (takich jak np. Bagna Biebrzańskie), które dla utrzymania roślinności nieleśnej wymagają powtarzanych zabiegów ochrony czynnej, np. regularnego koszenia.
Torfowiska soligeniczne, porośnięte przez mechowiska z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae, zajmują powierzchnię ponad 100 ha i stanowią najcenniejsze siedlisko przyrodnicze doliny. Bliżej koryta rzeki występują szuwary trzcinowe Phragmitetum australis, mozgowe Phalaridetum arundinaceae, a także mannowe Glycerietum maximae. Starorzecza są w dużym stopniu zarośnięte przez osokę aloesowatą (Stratiotes aloides). Znaczną powierzchnię zajmują również szuwary wielkoturzycowe - Caricetum appropinquatae, Cicuto-Caricetum pseudocyperi, rzadziej Caricetum distichae, Caricetum ripariae i Thelypteridi-Phragmitetum. Strefę otwartych torfowisk okalają bagienne lasy i zarośla sosnowo-brzozowe, zaliczane do zespołu Thelypteridi-Betuletum pubescentis, zaś w bezpośrednim sąsiedztwie mszarów znaczne powierzchnie zarośla bądź bardzo luźne, niskie lasy (z brzozami, sosnami i wierzbami), częściowo reprezentujące zespół brzozy niskiej (tzw. rokiciny) Betulo-Salicetum repentis. Dalej, przy granicy z mineralnymi zboczami doliny, występują borealne świerczyny na torfie Sphagno-girgensohnii Piceetum oraz modelowo wykształcone i bardzo dobrze zachowane olsy Carici elongatae-Alnetum.
Niewielkie płaty innych zbiorowisk roślinnych rozrzucone są w różnych częściach doliny. Należą do nich: torfowisko wysokie w tzw. fazie "dolinkowej" (roślinność ze związków Rhynchosporion albae i Sphagnion magellanici), źródliska niewapienne ze zbiorowiskiem rzeżuchy gorzkiej Cardamine amara i śledziennicy skrętolistnej Chrysosplenium alternifolium, łęgi olszowo-jesionowe Fraxino-Alnetum oraz bory bagienne Vaccinio uliginosi-Pinetum. Na mineralnych wyniesieniach w obrębie doliny i na jej zboczach występują lasy liściaste o charakterze grądów Tilio-Carpinetum, często z przewagą lipy w drzewostanie. W miejscu części lasów grądowych występują obecnie sztucznie nasadzone drzewostany z dominacją świerka.
Dolina Rospudy jest objęta ochroną ze względu na występowanie rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Rośnie tam m.in. 19 przedstawicieli rodziny storczykowatych, podlegającej ścisłej ochronie prawnej, w tym jedyne w Polsce stanowisko miodokwiatu krzyżowego (Herminium monorchis), rośliny wpisanej do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin oraz jedno z kilku stanowisk podgatunku storczyka krwistego o żółtych kwiatach (Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca). Ponadto na terenie doliny występują inne storczyki, m.in.: storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis), obuwik pospolity (Cypripedium calceolus), żłobik koralowy (Corallorhiza trifida), kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), kukułka Traunsteinera (Dactylorhiza traunsteineri), kruszczyk błotny (Epipactis palustris), lipiennik Loesela (Liparis loeselii), wyblin jednolistny (Malaxis monophyllos), a także inne rzadkie rośliny chronione: brzoza niska (Betula humilis), wielosił błękitny (Polemonium caeruleum), rosiczka długolistna (Drosera anglica), rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus), lilia złotogłów (Lilium martagon), wełnianka delikatna (Eriophorum gracile) i wełnianeczka alpejska (Baeothryon alpinum). Również flora mszaków zawiera interesujące gatunki będące reliktami polodowcowymi, wśród nich ściśle chroniony mszar krokiewkowaty (Paludella squarrosa).
Fauna bezkręgowców Doliny Rospudy obfituje w gatunki rzadkie, zagrożone i objęte ochroną prawną. Trzy taksony objęte są Załącznikiem II Dyrektywy Siedliskowej: małż skójka gruboskorupowa (Unio crassus) oraz ważki zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis) i trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia). Towarzyszą im ściśle chronione ważki: łątka zielona (Coenagrion armatum) - krytycznie zagrożona w Polsce, iglica mała (Nehalenia speciosa) - zagrożona w Polsce i związana z szuwarami niskich turzyc nad wodami torfowiskowymi, zalotka białoczelna (Leucorrhinia albifrons), zalotka spłaszczona (Leucorrhinia caudalis), żagnica zielona (Aeshna viridis) i miedziopierś północna (Somatochlora arctica). Do gatunków objętych ścisłą ochroną należy również motyl dostojka akwilonaris (Boloria aquilonaris), występujący wyłącznie na torfowiskach, ponieważ rośliną żywicielską jego larw jest żurawina błotna. Trzy inne, ściśle chronione motyle - osadnik wielkooki (Lopinga achine), modraszek optilete (Plebeius optilete) i strzępotek hero (Coenonympha hero) są klasyfikowane jako zagrożone wymarciem w Polsce. W wodach rzeki Rospudy, oprócz skójki gruboskorupowej, odnotowano także chronione i umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: małża szczeżuję wielką (Anodonta cygnea) i pijawkę lekarską (Hirudo medicinalis).
Również wśród kręgowców zmiennocieplnych stwierdzono tu gatunki o wysokim statusie ochronnym. Ryby reprezentowane są przez różankę (Rhodeus sericeus) i piskorza (Misgurnus fossilis), zaś płazy - przez traszkę grzebieniastą (Triturus cristatus) i żabę jeziorkową (Rana lessonae). Wszystkie te gatunki objęte są ochroną ścisłą, zaś pierwsze trzy z nich umieszczono w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej i Polskiej Czerwonej Księdze.
W Dolinie Rospudy i przylegających do niej lasach gniazdują liczne chronione gatunki ptaków, objęte Załącznikiem I Dyrektywy Ptasiej: jarząbek (Bonasia bonasia), głuszec (Tetrao urogallus), kropiatka (Porzana porzana), derkacz (Crex crex), żuraw (Grus grus), bielik (Haliaeetus albicilla), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), błotniak stawowy (Circus aeruginosus), trzmielojad (Pernis apivorus), włochatka (Aegolius funereus), sóweczka (Glaucidium passerinum), dzięcioł średni (Dendrocopos medius), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos ), gąsiorek (Lanius collurio), jarzębatka (Sylvia nisoria), muchołówka mała (Ficedula parva) i zimorodek (Alcedo atthis). Obszar ten jest również żerowiskiem dla ptaków gniazdujących na pobliskich terenach, w tym w Puszczy Augustowskiej.
Dla dużych ssaków, takich jak np. wilki (Canis lupus) i jelenie (Cervus elaphus), Dolina Rospudy stanowi korytarz migracyjny - tędy przemieszczają się one z Puszczy Augustowskiej i Biebrzańskiego Parku Narodowego na zachód. Ponadto żyją tu m.in. bobry (Castor fiber), wydry (Lutra lutra), oraz co najmniej trzy gatunki nietoperzy: nocek rudy (Myotis daubentonii), karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) i umieszczony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme).
Dolina Rospudy:
stanowi obszar chronionego krajobrazu (od 1989 r.)
stanowi strefę ciszy (od 1991 r.)
jest częścią Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 z Dyrektywy Ptasiej, jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - część Ostoi Puszcza Augustowska (od 2004 r.)
znajduje się na czele tzw. Shadow List - listy obszarów, które wg naukowców i organizacji ekologicznych powinny znaleźć się w sieci Natura 2000 z Dyrektywy Siedliskowej (od 2004 r.)
jest węzłem o znaczeniu międzynarodowym w Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-PL ze względu na uwarunkowania: geomorfologiczne, hydrologiczne, biotyczne, strukturę krajobrazu oraz istniejące i proponowane obszary chronione
należy do Zielonych Płuc Polski, czyli regionalnego systemu ochrony tożsamości przyrodniczej i kulturowej północno-wschodniej Polski.
Na terenie Doliny Rospudy planowane jest utworzenie rezerwatu przyrody, obejmującego stanowisko miodokwiatu krzyżowego strefą ochrony ścisłej. Stref ochronnych wymagają też chronione ptaki gniazdujące w tym rejonie: głuszec, bielik, orlik krzykliwy. Rezerwat ten wchodziłby w skład Augustowsko-Druskiennickiego Transgranicznego Obszaru Chronionego - projektowanego dzięki współpracy między Polską, Litwą i Białorusią.
Charakterystyka stron konfliktu
Konflikt o budowę autostrady podzielił społeczeństwo na dwie strony.
Po jednej stronie staneli działacze organizacji ekologicznych oraz część naukowców: botaników, zoologów, specjalistów od ekologii, hydrologii i szaty roślinnej torfowisk, a także Komisji Europejskiej, według których obszar Doliny Rospudy jest zagrożony planowaną budową obwodnicy Augustowa.
W przypadku realizacji tego projektu zarówno sama trasa szybkiego ruchu, jak i prace przy jej budowie mogą przyczynić się do zniszczenia przyrody, w tym miejsc gniazdowania ptaków i stanowisk chronionych roślin. Budowa estakady może naruszyć wrażliwe stosunki wodne w obrębie doliny. Komisja Europejska opierając się na dokumentacji projektu zarzuca przedsięwzięciu szkodliwy wpływ na ornitofaunę stanowiącą przedmiot ochrony obszaru Natura 2000, niejasności w raporcie w odniesieniu do wpływu przedsięwzięcia na stosunki wodne oraz wadliwe przygotowanie programu kompensacji przyrodniczej.
Po drugiej stronie byli samorządowcy z Augustowa, jego mieszkańcy oraz drogowcy, którzy uważali, że budowa drogi jest niezbędna do spokojnego życia w ich regionie, jest potrzebna ze względna bardzo duży ruch samochodowy. Zapewniali oni, że inwestycja nie narusza prawa i warunków środowiskowych. Zwracają uwagę, że przejazd TIR-ów przez miasto powoduje zanieczyszczenie środowiska spalinami, a przede wszystkim jest bardzo niebezpieczny dla mieszkańców, zwłaszcza dla dzieci.
Historia przebiegu konfliktu
Przyczyną konfliktu był plan aby terenie doliny Rospudy powstał projekt zrealizowania autostrady należącej do sieci Via Baltica. Po krótce chcemy przybliżyć, co to jest.
Via Baltica - fragment drogi międzynarodowej E67 , częściowo zrealizowana droga ekspresowa z Warszawy do Helsinek w Finlandii, biegnąca przez Polskę, Litwę, Łotwę i Estonię. Pełni ona rolę najważniejszego połączenia drogowego pomiędzy krajami bałtyckimi. Końcowy odcinek pomiędzy Tallinem a Helsinkami pokonuje się promem. Obecnie południowy odcinek trasy kończy się w Suwałkach, na południe prowadzi sieć dróg krajowych. Via Baltica wraz z Rail Baltica jest elementem transeuropejskiego korytarza transportowego.
Rozbieżność interesów polegała na tym, że proponowana przez samorząd trasa nie została zaakceptowana przez organizacje ekologiczne, a trasa przez nie proponowana nie była do przyjęcia przez mieszkańców.
Historia tej inwestycji rozpoczęła się w 1986 roku, kiedy po raz pierwszy pojawiły się plany utworzenia na bagnach Rospudy rezerwatu przyrody. Jednak rezerwat ten nigdy nie powstał. Za to pod koniec lat 90-siątych powstały plany budowy na tym terenie obwodnicy Augustowa, co spotkało się z protestem ze strony naukowców i działaczy ekologicznych. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, Dolina Rospudy znalazła się na terenach chronionych prawem unijnym.
Przez wiele lat organizacje ekologiczne informowały Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad oraz kolejne rządy o uchybieniach w procesie wytyczania trasy, a następnie, po wydaniu zezwolenia na budowę, o złamaniu prawa.
Kluczowym momentem kampanii w obronie Doliny był obóz w lutym 2007 roku, kiedy to ekolodzy powstrzymali wycinkę drzew pod planowaną trasę. Ogólnokrajowa mobilizacja i demonstracje w kilkunastu miastach Polski przyśpieszyły działanie Komisji Europejskej, która złożyła pozew przeciwko rządowi RP do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W wyniku tego, ówczesny Premier Jarosław Kaczyński musiał wstrzymać inwestycję i uczynił to 31 lipca 2007.
Obecny Minister Środowiska, prof. Maciej Nowicki powołał w styczniu 2008 tzw. Okrągły Stół w sprawie Rospudy, w wyniku którego powstał raport środowiskowy potwierdzający, że wybrany wcześniej przebieg trasy jest najgorszym z możliwych. Zarekomendowany wtedy został wariant przebiegający w pobliżu miejscowości Raczki, omijający najszerszą i najcenniejszą część Doliny Rospudy.
Dotąd nie została podjęta decyzja w sprawie przebiegu całej trasy Via Baltica, pomiędzy Warszawą a granicą polsko-litewską, choć niedługo minie rok od przedstawienia zamówionego przez rząd raportu firmy Scott&Wilson, który potwierdził wcześniejszą ocenę ekologów, że wariant "przez Białystok" jest najgorszym z możliwych. Obywatele Podlasia nie powinni dłużej czekać na decyzję rządu w tej sprawie.
Problem obwodnicy na Dolinie Rospudy był bardzo nagłośniony w całej Polsce, przede wszystkim przez organizacje ekologiczne. Stosowali oni różne środki przekazu- bilboardy, hasła, udzielali się aktywnie w mediach. Bardzo głośne były też ich demonstracje w okolicach budowy autostrady (słynne przywiązywanie się do drzew), oraz przed urzędami. Dzięki ich protestom i silnym argumentom udało się im zgłosić pozew przeciwko rządowi RP do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Mniej nagłośnione były protesty samorządowców i mieszkańców. Również organizowali demonstracje i blokowali drogi. Dochodziło do bezpośrednich kłótni z najeżdżającymi Augustów i okolice ekologami.
Zastosowane metody rozwiązania konfliktu
Problem rozwiązano przez kompromis. Wiosną 2009 roku rząd podjął decyzję o ominięciu Doliny Rospudy i poprowadzeniu obwodnicy w pobliżu wsi Raczki.
Organizacje ekologiczne tryumfują, bo trasa w żaden sposób nie narusza chronionych obszarów i nie jest zagrożeniem dla lokalnej przyrody. Ich długotrwałe, intensywne protesty zakończyły się sukcesem.
Nie są tak z zakończenia problemu zadowoleni mieszkańcy regionu. Trasa bowiem przebiega w mniej satysfakcjonujący dla nich sposób. Jest wytyczona blisko zabudowań ludzkich co w rezultacie powoduje, że cierpieć przez autostradę nie będzie przyroda, a ludzie.
Opinia
Konflikt został rozwiązany, ale można go nazwać wygraną ekologów. Przez cały czas w mediach można było zaobserwować wielką subiektywność w tej sprawie. Mało się mówiło o potrzebach mieszkańców i ich problemie związanym z wielkim ruchem samochodowym zakłócającym życie. Brak obwodnicy powodował wielkie zanieczyszczenia w mieście, zdarzało się tam mnóstwo wypadków, ruch samochodów powodował silne wibracje. Powstanie Sieci Natura 2000 w regionie Rospudy uniemożliwiło wybudowanie obwodnicy. W skrócie historię tą można skomentować- ze skrajności w skrajność. Wariant obwodnicy zaproponowany przez samorządowców nie brał pod uwagę walorów przyrodniczych Doliny, a alternatywa zaproponowana przez ekologów omijała ludzkie dobro. Proponowali oni trasę przez wsie, więc nie widzieli problemu w przesiedleniu kilkuset osób.
Nasuwa się więc pytanie- gdzie jest granica między ochroną przyrody a dobrem ludzi? Kto jest ważniejszy? Wniosek jest taki, że trudno jest połączyć ochronę przyrody i poszanowanie dla niej z potrzebami ludzkimi, tak aby nikt nie ucierpiał.
Na szczęście wybrano kompromisowe rozwiązanie, niestety nie wszystkich satysfakcjonujące, ale najlepsze z możliwych.