Kult Najświętszej Eucharystii Poza Mszą Świętą
Pierwotnym celem przechowywania Eucharystii poza Mszą św. było udzielanie Wiatyku, a także zanoszenie jej osobom chorym i słabym, które nie mogły być obecne na Mszy św, W ten sposób przez Komunię św. wszyscy chrześcijanie mogli się jednoczyć z Chrystusem i Jego Najświętszą Ofiarą.
Przechowywanie świętych Postaci z biegiem czasu wytworzyło chwalebny zwyczaj ich adorowania. Adoracja ta bardzo się rozpowszechniła, świadcząc o głębokiej wierze chrześcijan w rzeczywistą obecność Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi. Prawda ta określona później przez Sobór Trydencki jako dogmat wiary, domaga się dla Eucharystii najwyższego kultu, jaki należy się tylko Bogu. Eucharystie przechowuje się w tabernakulum stałym, wykluczającym profanację. W Polsce, zgodnie z tradycją, tabernakulum umieszcza się na dawnym wielkim ołtarzu, to jest w absydzie kościoła. Jest to miejsce dostojne, najbardziej przyozdobione, sprzyjające modlitwie prywatnej i zbiorowej, jak również udzielaniu Komunii św. Wieczna lampa ma Wskazywać na obecność Najświętszego Sakramentu i pobudzać wiernych do oddawania Chrystusowi Panu należnego Mu wielbienia.
Komunia święta poza Mszą świętą
Najwłaściwszym czasem przyjmowania Komunii św. jest Msza św. Wtedy bowiem jaśniej uwydatnia się pełny udział we Mszy św. Należy wiernych wychowywać w tym kierunku, aby zrozumieli, że Komunia św. należy do całości Mszy św. Dobrze byłoby, gdyby duszpasterze w każdej Mszy św. konsekrowali taką ilość komunikantów, jaka mniej więcej będzie potrzebna, ponieważ wymowa znaków liturgicznych byłaby wtedy bardziej autentyczna. Podkreślony byłby wtedy pełny udział w tej właśnie Mszy św., aktualnie odprawianej.
Mając na uwadze duszpasterzy o radykalnym usposobieniu, Instrukcja „Eucharisticum mysterium" z 1967 r. poleca: „Niech jednak kapłani nie odmawiają Komunii św. wiernym, którzy o nią proszą ze słusznej przyczyny, także poza Mszą św." (nr 33). Święte Postacie eucharystyczne przechowuje się między innymi właśnie w tym celu, aby wiernym umożliwić przyjmowanie Komunii św. poza Mszą św., gdy z różnych przyczyn nie mogą być na Mszy św. Postacie te są owocem Mszy św. Przyjmujący je mają odczuwać swoje zjednoczenie z tą Ofiarą, podczas której były konsekrowane, jak również ze wspólnotą, która brała w niej udział. Komunii św. można udzielać wiernym o każdej porze dnia. Wymagane jest do tego czyste sumienie, odpowiednie usposobienie i post eucharystyczny. Godzinę przed przyjęciem Eucharystii należy wstrzymać się od przyjmowania pokarmów i napojów. Woda zwykła i leki nie łamią postu eucharystycznego. Chorych i tych, którzy się nimi opiekują obowiązuje post kwadransowy.
Jeżeli większa liczba wiernych stale prosi o Komunię św. wtedy wypada ustalić określone godziny i stosować uroczysty obrzęd komunijny. Na ołtarzu rozkłada się korporał i zapala dwie świece na znak czci dla Eucharystii. Kapłan ubrany w sutannę, nakłada na siebie albę lub komżę i stulę, która zawsze może być koloru białego. Samo nabożeństwo komunijne ma następujący przebieg:
Obrzędy wstępne:
forma powitania według rytuału,
akt pokutny, jak na początku Mszy św.
Liturgia słowa Bożego:
jedno lub dwa czytania biblijne. Bierze się je ze Mszy danego dnia. lub czytania o Najświętszym Sakramencie, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa lub o Najświętszej Krwi Chrystusa (Lekcjonarz mszalny t. VII s. 439-459; 483-511; 471-482), Gdy bierze się dwa czytania biblijne, wtedy po pierwszym czytaniu śpiewa się psalm lub pieśń eucharystyczną, można też w ciszy rozważać słowo Boże,
modlitwa powszechna.
Komunia święta:
szafarz otwiera tabernakulum, stawia puszkę na ołtarzu i przyklęka, wprowadza wiernych w Modlitwę Pańską i wszyscy ją odmawiają,
celebrans ukazuje konsekrowany komunikant ze słowami: „Oto Baranek Boży...", jak we Mszy św. Potem przystępuje do rozdzielania Komunii św. w ten sposób, jak podczas Mszy św. Po Komunii św. celebrans zbiera partykuły do puszki, chowa ją do tabernakulum, po czym przyklęka i zamyka je,
wierni tymczasem trwają w dziękczynieniu w ciszy. Można też śpiewać pieśń dziękczynną lub psalm,
celebrans odmawia modlitwę końcową, według rytuału.
Obrzędy zakończenia:
pozdrowienie,
błogosławieństwo, jak na końcu Mszy św.,
odesłanie.
jeżeli do Komunii św. przystępuje jedna tylko lub kilka osób, wtedy można zastosować obrzęd skrócony, polegający na ograniczeniu czytania biblijnego do cytatu ewangelicznego, odnoszącego się do Eucharystii.
zjednoczenie z Chrystusem Panem, do którego prowadzi Komunia św., winno promieniować na całe życie chrześcijańskie katolika i pod działaniem Ducha Świętego przynosić owoce duchowe.
Wystawienie Najświętszego Sakramentu
Chrystusowi obecnemu w Najświętszy m Sakramencie oddawano kult w różny sposób, w różnych formach. Powstawały rozmaite nabożeństwa eucharystyczne, które obecnie uporządkowano i sprowadzono do trzech zasadniczych form, które jednak mogą mieć różne warianty. Są to wystawienia Najświętszego Sakramentu, procesje teoforyczne i kongresy eucharystyczne. Są to w istocie różne formy rozchodzenia się wśród wiernych łaski Ofiary eucharystycznej, która jest jej źródłem.
Do dłuższego wystawienia Najświętszego Sakramentu w monstrancji zapala się cztery lub sześć świec i używa się kadzidła. Natomiast do krótkiego wystawienia w puszce wystarczą dwie świece, a kadzidło jest dowolne. Obrzęd wystawienia Najświętszego Sakramentu przebiega następująco:
1. Wystawienie:
• śpiew pieśni eucharystycznej,
celebrans w tym czasie otwiera tabernakulum, przyklęka, umieszcza Najświętsze Hostie w monstrancji i stawia na tronie przeznaczonym do tego celu,
okadzenie Najświętszego Sakramentu.
2. Adoracja tak ma być ułożona i przeprowadzona, aby u wiernych budziła pragnienie zjednoczenia się z Chrystusem w Komunii św. Elementami składowymi adoracji zwykle są:
• modlitwy,
śpiewy,
czytania,
homilia,
rozważania w ciszy.
wszystkie te elementy tak należy dobierać pod względem formy, jak i treści oraz tak je przeprowadzać, aby całą uwagę wiernych skupiały na Chrystusie Panu.
3. Błogosławieństwo:
śpiew hymnu, albo pieśni zatwierdzonej do użytku liturgicznego przez kompetentną władzę,
modlitwa celebransa - rytuał zawiera ich kilka do wyboru,
celebrans włożywszy na siebie welon, przyklęka, bierze monstrancje przez welon i w ciszy kreśli znak krzyża nad ludem.
4. Schowanie Najświętszego Sakramentu:
celebrans chowa Najświętszy Sakrament do tabernakulum, przyklęka i zamyka drzwiczki,
w tym czasie lud śpiewa aklamację eucharystyczną.
jeżeli wystawienie Najświętszego Sakramentu ma trwać przez dłuższy czas, wtedy należy je rozpocząć Mszą św., podczas której kapłan konsekruje dwie Hostie, z których jedną po Komunii wkłada do monstrancji. Po Mszy św. celebrans monstrancję z Hostią Przenajświętszą stawia na tronie wystawienia.
gdyby w ciągu dnia było bardzo mało wiernych adorujących, wtedy Najświętszy Sakrament należy schować do tabernakulum w zwykły sposób. Wystawienie wznawia się, gdy zbierze się odpowiednia liczba wiernych.
Procesje teoforyczne
„W procesjach, w czasie których celebrans niesie Najświętszy Sakrament poza kościół wśród uroczystych obrzędów i śpiewów, lud chrześcijański składa publiczne świadectwo swej wiary i pobożności wobec Najświętszego Sakramentu. Biskup diecezji, uwzględniając współczesne warunki, powinien osądzić, czy jest rzeczą stosowną odbyć procesję, oraz określić czas, miejsce i porządek procesji, aby mogła się odbyć z godnością i bez ujmy dla czci należnej Najświętszemu Sakramentowi” (Rytuał nr 77).
Wypada, aby procesja eucharystyczna wyruszała z kościoła po Mszy św., w czasie której kapłan konsekrował drugą Hostię przeznaczona do monstrancji. Celebrans prowadzi procesje w ornacie. Ornat jednak może zmieniać na kapę koloru białego. Trasę procesji należy odpowiednio przyozdobić. Gdy procesja jest dłuższa, wtedy mogą być stosowane ołtarze stacyjne, przy których procesja może się zatrzymać na krótkie nabożeństwo, które można zakończyć błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem.
Śpiewy na procesję tak należy dobrać, aby wyrażały wiarę w Chrystusa obecnego w Najświętszym Sakramencie i ku Niemu kierowały całą uwagę wiernych. W Polsce corocznie odbywa się jedna dłuższa procesja teoforyczna z ołtarzami stacyjnymi w Boże Ciało. Krótkie procesje teoforyczne wokół kościoła odbywają się po sumie odpustowej i procesja rezurekcyjna. Na końcu takiej procesji następuje błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem.
Kongresy eucharystyczne
Kongresy eucharystyczne są szczególnym przejawem kultu Chrystusa w Najświętszym Sakramencie. W życiu Kościoła kongresy eucharystyczne wprowadzono dopiero w naszych czasach. Są one znakiem wiary, miłości i jedności Kościoła.
Kongres eucharystyczny przygotowuje się od strony teoretycznej i praktycznej. Gdy chodzi o stronę teoretyczną, to z ogromnego bogactwa treściowego, w jaki obfituje tajemnica Eucharystii, wybiera się jeden aspekt i gruntownie opracowuje. Angażuje się do tego biegłych w teologii, w biblistyce, liturgice i duszpasterstwie. Aspekt ten staje się tematem przewodnim całego kongresu (np. „do końca ich umiłował”), dzięki czemu posiada on swoiste oblicze.
od strony praktycznej kongres eucharystyczny organizuje się w oparciu o następujące kryteria:
ośrodkiem i szczytem wszystkich nabożeństw kongresu eucharystycznego jest Msza święta.
wszystkie formy nabożeństw eucharystycznych, o których wyżej była mowa. mają budzić u wiernych pragnienie pełnego udziału we Mszy św. łącznie z Komunią św.
Nabożeństwa słowa Bożego, sesje katechetyczne i prelekcje pogłębiają wiedzę i pobożność eucharystyczną u wiernych. Wszystkie formy kultu eucharystycznego z jednej strony wywodzą się ze Mszy św. jak ze źródła, a z drugiej strony mają wiernych prowadzić do Mszy św. jako właściwego ich celu. Msza św. jest bowiem szczytem i źródłem całego życia chrześcijańskiego. W niej zawarte jest całe dobro duchowe Kościoła.
Okadzenia
Kadzidła można używać według uznania w każdej formie Mszy św.:
podczas procesji na wejście;
na początku Mszy do okadzenia ołtarza;
w czasie głoszenia Ewangelii i procesji, która je poprzedza;
na ofiarowanie do okadzenia darów, ołtarza, kapłana i ludu;
gdy kapłan ukazuje hostię i kielich po przeistoczeniu.
Kapłan nakłada kadzidło do kadzielnicy i błogosławi je znakiem krzyża nic nie mówiąc. Okadzenie ołtarza odbywa się w następujący sposób:
jeśli ołtarz jest odsunięty od ściany, kapłan okadza go obchodząc go dookoła.
jeśli ołtarz nie jest odsunięty od ściany, kapłan, przechodząc wzdłuż niego, okadza najpierw prawą, potem lewą stronę. Jeżeli krzyż jest na ołtarzu lub obok niego, okadza się go przed okadzeniem ołtarza. Natomiast jeżeli jest za ołtarzem, kapłan okadza go, kiedy przed nim przechodzi.
W uroczystej celebracji funkcję tę powinni spełniać dwaj ministranci. Jeden z nich niesie kadzielnicę (turyferariusz), drugi natomiast łódkę z kadzidłem (nawikulariusz).
Troska o kadzielnicę i kadzidło
Zadaniem ministrantów kadzidła jest nie tylko służyć w czasie Mszy św. i nabożeństw. Oni powinni dbać także o sprawność i czystość kadzielnicy, o węgielki, a także i samo kadzidło, które ma być spalane w ogniu. Miejsce, gdzie znajduje się kadzielnica i gdzie „robi się ogień" nie powinno być zalane woskiem, zabrudzone, pełne porozrzucanych węgielków, włamanych zapałek i pustych pudełek po zapałkach. Czystość i porządek obowiązuj ą także w tym miejscu kościoła. Szczególną troską ministranta kadzidła powinno być pozostawienie porządku po zakończeniu posługi. Węgielki należy wyjąć z kociołka. Zapałki, świecę i inne przedmioty pozostawić na swoim miejscu. Jest to więc funkcja, która wymaga wcześniejszego przygotowania i pracy po skończeniu nabożeństwa. Poprawność służenia obejmuje zarówno poprawność samych czynności ministrantów kadzidła (sposób niesienia, podawania do zasypania, przekazywania celebransowi, okadzania), jak też ogólnego sposobu zachowania się. T i N obowiązuje także poprawne przyklękanie, powolne chodzenie, właściwa postawa. Jednakże oni, częściej może niż inni ministranci, wbiegają do kościoła lub wybiegają z niego, albo też trzymając kadzidło, nie umieją dobrze przyklęknąć.
Rozpalanie ognia
Pierwszą umiejętnością ministranta kadzidła jest rozpalenie ognia. Czyni to w miejscu do tego przeznaczonym przygotowując wcześniej potrzebne przedmioty: zapałki, węgielki, świecę. Węgielki rozpala najpierw nad płomieniem świecy, następnie rozżarza je mocniej przez dmuchanie i wreszcie uzyskuje pełne rozżarzanie przez ruch obrotowy kociołka. Wszystkie te czynności wykonuje odpowiednio wcześniej, aby węgielki były właściwie rozpalone.
Trzymanie kadzidła
Sposób trzymania kadzielnicy w czasie procesji, podczas zasypania kadzidła, a także podczas okadzenia w dużym stopniu przyczynia się do pewnej powagi w pełnieniu posługi oraz czytelności znaku. Nie chodzi przecież o to, aby kadzidło „w ogóle było”, lecz żeby w całym bogactwie ukazał się „znak kadzenia”. T trzyma kadzielnicę zawsze lewą ręką. N trzyma łódkę także w lewej ręce, a prawą w odpowiedniej chwili podnosi lub opuszcza wieczko.
Niesienie kadzidła w procesji
Jeżeli ministranci kadzidła idą razem w procesji, wtedy turyferariusz idzie po prawej stronie, a nawikulariusz po lewej. We wszystkich procesjach bez Najświętszego Sakramentu idą na czele procesji przed krzyżem. W czasie procesji oraz wtedy, gdy stoją - turyferariusz trzyma kadzielnicę, tak jak i nawikulariusz łódkę, w lewej ręce, a prawą trzyma na piersi. Jeżeli ministranci kadzidła przychodzą do ołtarza i odchodzą od niego nie w procesji, to najpierw idzie nawikulariusz, a za nim turyferariusz. T uważa, żeby kołysząc kadzielnicą, nie kołysał się równocześnie sam, lecz zachowywał przy tym spokojną postawę.
Zasypanie kadzidła
Przy zasypaniu kadzidła T trzyma kadzielnicę lewą ręką za pierścień, przy czym kciukiem lewej ręki podciąga wysoko oczko łańcuszka. Prawą ręką ujmuje łańcuszki tuż nad pokrywą i podnosi kadzielnicę tak, aby kapłan mógł swobodnie nasypać kadzidła. Przybliża przy tym kadzielnicę do łódki uważając, żeby łańcuszki nie przeszkadzały przy zasypywaniu. Podnosząc kadzielnicę do zasypania nigdy nie chwyta za jej podstawę. Jest to nieestetyczne i grozi poparzeniem. Po zasypaniu kadzidła opuszcza kadzielnicę w dół i opuszcza pokrywę. N pełniąc swoją funkcję przy zasypywaniu staje zawsze po lewej stronie T. Łódkę trzyma lewą ręką, prawą zaś otwiera wieczko. Łyżeczka jest wysunięta, by celebrans mógł ją uchwycić.
Podawanie kadzidła celebransowi
O ile przy służbie Bożej są diakoni, wówczas T podaje kadzielnicę diakonowi lewą ręka do jego prawej, prawą zaś podtrzymuje łańcuszki krótko tuż nad pokrywą. Jeżeli natomiast ma wręczać kadzielnicę bezpośrednio kapłanowi, podaje mu prawa ręką pierścień do jego lewej ręki, lewą z kolei podaje łańcuszki podtrzymywane ponad nakrywką do prawej ręki. Odbierając kadzielnicę od celebransa prawą ręką odbiera górną jej część, lewą ręką zaś chwyta łańcuszki nad pokrywą, następnie opuszcza dolną część kadzielnicy, a górną przekłada do lewej ręki. Podczas okadzenia lewa ręka pozostaje bez ruchu na wysokości piersi, prawa natomiast chwyta łańcuszek nieco nad pokrywa. W tej pozycji wykonuje odpowiednie ruchy kadzidłem w stronę osoby lub rzeczy, które okadza. Czyni to lekko i swobodnie. Dwoma pociągnięciami kadzidła okadza się relikwie i obrazy świętych wystawione do publicznej czci, w każdym innym wypadku wykonuje się trzy pociągnięcia kadzidła.
Uwagi
Należy uważać, aby pełnienie funkcji ministranta kadzidła nie utrudniało lub nawet uniemożliwiało osobistego uczestnictwa ministranta w liturgii. Jeżeli T i N wychodzą z kościoła do zakrystii, to myślą i sercem pozostają przy ołtarzu. W zakrystii nie rozmawiają, ani nie zajmują się innymi sprawami.
Posługa ministranta kadzidła należy do najbardziej „ruchliwych” funkcji liturgicznych. Trzeba wiele razy przemierzać dłuższą drogę na oczach ludzi. Ministrant pełniący tę posługę musi, więc pamiętać, aby każdy jego gest i krok był wykonany z odpowiednią powagą. Nie można dopuszczać do sytuacji, w której T i N wbiegają przed ołtarz i wybiegają do zakrystii, jakby byli na boisku sportowym.
Ministranci wykonują niekiedy bardzo szybkie ruchy kadzidłem w celu podtrzymania ognia. Należy uważać, aby nie miało to charakteru zabawowego lub wprost śmiesznego, niezgodnego z duchem liturgii i właściwym rozumieniem „znaku kadzidła”. Wszelkie „młynki” i „wiraże” są dopuszczalne tylko poza liturgią.
- 1 -