Zaburzenia psychiczne stanowią poważny problem zdrowotny . Szacuje się, że cierpi na nie 30% spośród wszystkich osób poszukujących pomocy medycznej . Największą liczbę stanowią osoby z zaburzeniami nerwicowymi lub zaburzeniami osobowości . W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby osób z zaburzeniami nastroju . Najpoważniejszą chorobą psychiczną ciągle pozostaje schizofrenia, na którą cierpi około 1% osób w całej populacji . Termin „nerwica” został wprowadzony ponad dwieście lat temu przez W . Cullena i pierwotnie obejmował wszystkie zaburzenia układu nerwowego . Z czasem zakres tego pojęcia został zawężony do tych zaburzeń psychicznych, u których podłoża nie udaje się stwierdzić uszkodzeń organicznych i w których zmiany dotyczą głównie procesów emocjonalnych . Tak szeroka definicja zachęcała przedstawicieli wielu kierunków psychologicznych do określenia, czym jest, według ich założeń teoretycznych, nerwica oraz w jaki sposób i jakimi metodami należy ją leczyć . Każdy z kierunków wniósł istotny wkład do dzisiejszego rozumienia genezy, przebiegu i leczenia zaburzeń nerwicowych, jednak-jak wykazuje praktyka-tak złożone zjawisko, jakim jest nerwica, wymyka się jednoznacznym klasyfikacjom .

Czy nerwicę ma każdy? U kogo ją leczyć - psychiatry, neurologa, psychologa, internisty, lekarza domowego; a może u wszystkich naraz? Czy na nerwicę się umiera? Dlaczego towarzyszy jej lęk?

NERWICA-czynnościowe zaburzenia psychopodobne o niejednolitym obrazie klinicznym, zwykle z przewagą zmian w zakresie procesów emocjonalnych . Nerwice są zaburzeniami psychopodobnymi (psychogennymi) - ich przyczyną jest szeroko rozumiany uraz psychiczny . Rzadko są to urazy jednorazowe, najczęściej chodzi o sytuację długotrwałą i kilka wzajemnie wpływających na siebie czynników . Wystąpienie nerwicy zależy zarówno od siły i rodzaju urazu psychicznego, jak i od osobniczej odporności układu nerwowego i cech osobowości . Nerwice wywołane są też konfliktami wewnętrznymi, często nieświadomymi, skojarzonymi z wrodzonymi czynnikami osobowości .

Antoni Kępiński, wielki człowiek, wybitny psychiatra, profesor z Krakowa, zauważył, że nerwicowiec czuje się jak chory „wzięty” chorobą, tzn . jak chory w ciężkim stanie fizycznym, który już nie potrafi chorej części odrzucić i czuje się swoim cierpieniem całkowicie ogarnięty . Ponad 40 procent zgłaszających się do lekarzy pierwszego kontaktu demonstruje zaburzenia nerwicowe . Różnica pomiędzy zaburzeniami a nerwicą jest taka sama jak pomiędzy kichaniem a grypą - o ile zlekceważymy pierwsze symptomy, dojdzie do rozwoju pełno objawowej choroby . Choroby, na którą wprawdzie się nie umiera, ale życie z nią traci blask . Rozmaitość objawów, jakie towarzyszą nerwicy powoduje, że wprowadza ona w błąd i samych lekarzy .

Bóle lub zawroty głowy, brak albo nadmierny apetyt, kołatania i kłucia w klatce piersiowej, bóle brzucha, cierpnięcie kończyn, potliwość, nagłe zmiany ciśnienia, napięciowe bóle kręgosłupa, agresywność, płaczliwość, bezsenność, apatia i lęk, czasami tak straszny, że osoba nim dotknięta ma poczucie nadchodzącej śmierci, to tylko niewielka część symptomatologii, tego coraz najpowszechniejszego schorzenia . Bywa, że nerwica rozpoznawana jest zbyt pochopnie . Bywa, że obok niej współistnieją groźne choroby somatyczne, maskowane objawami nerwicowymi i nie rozpoznawane, bo nerwica to worek, do którego można wrzucić wszystko . Objawia się od stóp do głów .

OBJAWY OSIOWE WE WSZYSTKICH RODZAJACH NERWIC

• Lęk

• Objawy wegetatywne

• Egocentryzm

• Objaw błędnego koła

LĘK - to stany niepokoju nie uzasadnione sytuacją . O patologii można mówić wtedy, kiedy lęk jest bardzo częsty lub stały i kiedy opanowuje tak nasze emocje, że utrudnia nam wykonywanie obowiązków .

• Lęku - nie można ani opanować ani też całkowicie usunąć, można jednak wpływać można jednak wpływać na czynniki lękotwórcze, które najczęściej powstają w sytuacjach domowych, szkolnych, zawodowych .

• Lęk - do powstania sytuacji lękowych przyczyniają się: nadmierny rygor, sztywność emocjonalna, chłód, niewspółmierność wymagań .

• Lęk - sięgamy wtedy po preparaty przeciwlękowe, tabletki szczęścia- często na zmianę uspokajające i pobudzające- to prosta droga do uzależnienia .

Objawy wegetatywne- bóle, zawroty głowy, bóle w okolicy serca, duszności, objawy dyspeptyczne ze strony przewodu pokarmowego, nerwobóle, wędrujące bóle, mrowienie, pieczenie, drętwienia, zaburzenia seksualne (które są najczęstszym powodem udania się do lekarza) .

Egocentryzm - nerwicowe skoncentrowanie się na problemie samego siebie i głębokie przekonanie, że własne cierpienia i doznania są wyjątkowe i nieporównywalne do innych . Człowiek taki jest jest nastawiony roszczeniowo do świata, przywykły do brania, a nie dawania czegokolwiek z siebie . W tym stanie chory jest wyjątkowo czuły na doznawane krzywdy i urazy, które wyczuwa w każdym działaniu innych . Wrażliwość jest często tak duża, że pacjent nie zwraca uwagi na przykrości, jakie sprawia otoczeniu .

Objaw błędnego koła łączy się z wiodącymi objawami osiowymi . Poszczególne doznania chorobowe wpływają wzajemnie na siebie, powodując nasilenie się choroby . Lęk powoduje objawy wegetatywne, co pociąga za sobą wzrost tego lęku . Egocentryzm wyzwala u innych niechęć, nawet wrogie nastawienia, co z kolei powoduje poczucie krzywdy i samotności u pacjenta . Podobnie jest z typową dla nerwicowca drażliwością, zaburzeniami pamięci i trudnościami koncentracji uwagi . Każdy kolejny objaw pogarsza kontakt z otoczeniem i wyniki pracy, co obniża ocenę ze strony innych a następnie też samoocenę .

1. NERWICA LĘKOWA - ankiety neurosis, Uogólnione zaburzenia lękowe; reakcja lękowa - lęk stanowi objaw dominujący, bezpośrednia przyczyna to:

• -gwałtowne urazy psychiczne

• -długo utrzymujące się urazowe sytuacje psychiczne, często w postaci sytuacji konfliktowych lub frustracyjnych

NERWICA FOBII - zaburzenia w postaci fobii; reakcje typu fobii

Lęk fobiczny wywołany jest przede wszystkim przez sytuacje lub przedmioty, które nie są obiektywnie niebezpieczne . W wyniku tego lęku chory doznaje uczucia przerażenia i stara się takich sytuacji (lub przedmiotów) unikać .

Lęk fobiczny jest subiektywnie odczuwany w postaci przyśpieszonego bicia serca, omdlewania, jako wtórny lęk przed śmiercią, utratą kontroli lub chorobą psychiczną . Wszystkie te doznania mogą pojawić się nawet na samą myśl o zagrożeniu .

Do najpowszechniej spotykanych postaci lęku fobicznego należą agorafobia, czyli lęk przed otwartą przestrzenią, lęk przed wychodzeniem z domu oraz lęk oraz lęk przed podróżowaniem środkami lokomocji . Znalezienie się w takich sytuacjach najczęściej wywołuje uczucie panicznego strachu,poczucie, że stanie się coś złego - z reguły jest to obawa przed omdleniem, a nawet śmiercią . W stanach nasilonego lęku fobicznego chorzy mogą nawet latami nie opuszczać swojego domu, jako jedynego miejsca, gdzie czują się bezpiecznie .

Inną odmianą fobicznych zaburzeń lękowych są fobie społeczne, powodujące występowanie panicznego lęku w sytuacjach obcowania z grupą innych ludzi . Może on się przejawiać jako czerwienienie się, drżenie rąk nudności czy nagląca potrzeba oddania moczu .

W grupie tych zaburzeń nerwicowych znajdują się te, które przejawiają się w różnych postaciach lęku, a ich występowanie nie jest przypisane jakiejś konkretnej sytuacji środowiskowej . Można do nich zaliczyć:

• zaburzenia lękowe z pojedynczymi napadami lęku;

• zaburzenia lękowe uogólnione;

• zaburzenia depresyjne;

• zaburzenia lękowe mieszane;

Zaburzenia fobiczne i zaburzenia lękowe występują najczęściej w sytuacjach, które nie są lękorodne, albo też występują niezależnie od jakichkolwiek sytuacji . Reakcje na stres i zaburzenia adaptacyjne są bezpośrednim wynikiem sytuacji obiektywnie trudnych . Zaburzenia te mogą pojawić się po zetknięciu się z wyjątkowo stresującym wydarzeniem życiowym lub w wyniku istotnej zmiany życiowej, prowadzącej do stałych i nieprzyjemnych konsekwencji, utrudniających przystosowanie się do nich . Stresujące wydarzenia lub przewlekłe urazy są tutaj bezpośrednimi czynnikami wywołującymi reakcję, a zaburzenie nie wystąpiłoby bez wpływu tych okoliczności .

W tej kategorii zaburzeń nerwicowych znalazły się reakcje na ciężki stres oraz zaburzenia przystosowawcze . Zaburzenia te można traktować jako dezadaptacyjne reakcje na ciężki, ostry lub przewlekły stres, które uniemożliwiają skuteczne radzenie sobie w różnych sytuacjach społecznych .

Najbardziej charakterystycznymi objawami w tej grupie zaburzeń są:

pojawiający się na początku stan „oszołomienia”z zawężeniem pola świadomości i uwagi, zaburzenia orientacji i brak rozumienia bodźców . W późniejszym okresie mogą występować: depresja, lęk, złość, rozpacz, pobudzenie lub zahamowanie . Cechą charakterystyczną objawów reakcji na stres jest ich intensywność i krótki okres trwania . Objawy zaburzeń adaptacyjnych pojawiają się najczęściej po jakimś czasie od wystąpienia niekorzystnej zmiany życiowej i mogą trwać kilka miesięcy .

2 . NERWICA NATRĘCTW - zaburzenia obsesyjno-kompulsywne; nerwica

obsesyjna-dominujący objaw są natręctwa

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne znane były dawniej jako nerwica natręctw . Objawem podstawowym dla tego typu zaburzeń nerwicowych są nawracające myśli natrętne (obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje) .

Myśli natrętne mogą być odczuwane jako idee, wyobrażenia czy impulsy, pojawiające się w sposób stereotypowy i nawracający . Mogą to być natrętne myśli bluźniercze, natrętne myśli katastroficzne, natrętne myśli związane z chęcią wykonywania czegoś zagrażającego lub nieaprobowanego . Z reguły budzą one przykre uczucia, a walka z nimi bywa bezskuteczna .

Przymusowe czynności są zachowaniami stereotypowymi, przybierającymi często postać rytuałów . Nie służą jakiemuś konkretnemu, użytecznemu celowi, choć pacjent może im przypisywać symboliczne znaczenie, na przykład zapobieganie jakiemuś wysoce nieprawdopodobnemu zdarzeniu . Próby zaprzestania tych działań wzbudzają lęk i wywołują nieprzyjemne sygnały ze strony pobudzonego układu wegetatywnego . Zachowania i myśli kompulsywne stanowią źródło cierpienia i w znacznym stopniu dezorganizują codzienne funkcjowanie .

3 . NERWICA HISTERYCZNA - reakcja konwersyjna;; reakcja dysocjacyjna

Wspólną cechą zaburzeń dysocjacyjnych jest częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała .

Objawy zaburzeń dysocjacyjnych to między innymi: dysocjacyjna amnezja - utrata pamięci ważnych bieżących wydarzeń, niezwiązana z przyczynami organicznymi; osłupienie dysocjacyjne - znaczne ograniczenie lub zanik ruchów dowolnych oraz brak prawidłowej reakcji na bodźce zewnętrzne, całkowity brak wypowiedzi słownych; dysocjacyjne zaburzenia ruchu - utrata możliwości poruszania całością lub częścią kończyny albo kończyn, aż do całkowitego porażenia .

W zaburzeniach dysocjacyjnych zdolność do świadomej i wybiórczej kontroli wspomnień jest ograniczona i zmienna w czasie . Zaburzenia tego typu są ściśle związane z wydarzeniami urazowymi, z trudnymi do rozwiązania problemami . Z zaburzeniami dysocjacyjnymi wiąże się też pojęcie konwersji, gdyż mechanizm konwersji służy do przekształcania wszystkich tych nierozwiązalnych problemów i konfliktów w objaw choroby . Chorzy cierpiący na zaburzenia dysocjacyjne charakteryzują się silnymi mechanizmami obronnymi, wśród których najbardziej charakterystyczne są: mechanizm unikania i mechanizm zaprzeczania oczywistym trudnościom .

4 . NERWICA HIPOCHONDRYCZNA

Na pierwszy plan wysuwa się przekonanie o ciężkości swego stanu zdrowia i skoncentrowanie na swoim ciele całego swojego działania i myślenia .

Charakterystyczna jest nierealistyczna interpretacja objawów fizycznych, jako nienormalnych, i nadmierne zajmowanie się swym stanem zdrowia, z lękiem i obawą płynącą z podejrzewania u siebie choroby, czy to określonych narządów czy ogólnej . Badania stanu cielesnego nie dają podstaw do potwierdzenia choroby, lecz mimo to utrzymuje się nierealistyczna ocena zdrowia . Pacjęci składają często wizyty lekarzom, przy czym na ogół relacje między nimi a lekarzem pogarszają się, przebiegają ze złością z obu stron, wobec braku efektów . Propozycje udania się do psychiatry uważane są przez pacjentów za wyraz niezrozumienia ich .

Na wystąpienie tej nerwicy ma wpływ predyspozycja osobowościowa, wzorce chorobowe w otoczeniu . Ryzyko stanowi tu możliwość dokonywania zbyt intensywnych badań diagnostycznych . Przebieg często przewlekły z okresami nasileń . Zagraża w tej nerwicy przyjęcie stylu życia inwalidy . Należy pamiętać, że można tu przeoczyć istniejącą rzeczywiście chorobę somatyczną .

5 . NERWICA NEURASTENICZNA

Cechuje się poczuciem zmęczenia, wyczerpania, drażliwością, zaburzeniami snu, zaburzeniami koncentracji uwagi, przygnębieniem . Występuje w przebiegu długotrwałych stresów psychospołecznych . Należy pamiętać, że zespół objawów neurastenicznych może również występować w związku z czynnikami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy, jak infekcje, zatrucia, urazy i in .

CZYNNIKI NERWICOGENNE

• stały pośpiech

• narastająca rywalizacja i potrzeba osiągnięcia sukcesu

• urbanizację- zmniejszenie przestrzeni życiowej

• konieczność kontaktu z bardzo wieloma ludźmi

• hałas i różnego rodzaju szkodliwości chemiczne i fizyczne

• zmiana struktury rodzin i kryzys rodzinny

• osłabienie kontaktów międzyludzkich, które często ograniczają się do instrumentalnych

• niepełnosprawność

Podstawową metodą leczenia pacjentów cierpiących na nerwice jest psychoterapia . Psychoterapia to metoda leczenia, w której stosując określone procedury, dąży się do wystąpienia zmian pozwalających na usunięcie lub zmniejszenie nasilenia objawów choroby . Osiągnięcie zmiany jest, więc najważniejszym celem psychoterapii, warunkuje ono ustąpienie objawów . Rodzaj zmiany potrzebnej do ustąpienia objawów różni między sobą szkoły psychoterapeutyczne: psychoterapię psychodynamiczną, behawioralno - poznawczą, humanistyczną i systemową .

Podstawowym celem psychoterapii, psychodynamicznej, która przyczyn objawów zaburzeń nerwicowych upatruje w strukturze osobowości jednostki, jest zmiana właściwości wewnątrzpsychicznych jednostki, a mianowicie: uwolnienie stłumionych emocji, uświadomienie sobie własnych prawdziwych potrzeb, pragnień i fantazji, zmiana dotychczasowych nieskutecznych mechanizmów obronnych oraz nabycie zdolności do odróżniania fantazji od rzeczywistości . Terapia psychodynamiczna jest jedną z dłużej trwających metod psychoterapii (nawet kilka lat) .

Psychoterapia behawioralno-poznawcza stawia sobie za cel osiągnięcie następujących zmian, niezbędnych do usunięcia objawów: usunięcie nieadekwatnych reakcji na bodziec, uczenie się pożądanych reakcji i nowych nawyków, zmiany niewłaściwych wzorców myślowych, rozwijanie umiejętności, które mają ułatwić pacjentowi przystosowywanie się do różnych sytuacji życiowych, nabywanie umiejętności integrowania takich zjawisk, jak poznawanie, przeżywanie, działanie i wpływy otoczenia, rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów .

Psychoterapia behawioralno-poznawcza wypracowała wiele technik terapeutycznych odwołujących się do mechanizmów warunkowania, modelowania i aktywnego uczenia się . Do tego typu technik można zaliczyć desensytyzację . Desensytyzacja, stosowana najczęściej wobec pacjentów z fobią, polega na stopniowym kojarzeniu bodźca lękowego ze stanem relaksacji, co prowadzi do wygaszania negatywnych emocji i do generalizacji emocji pozytywnych na bodźce dotąd zagrażające . Pacjent z terapeutą ustalają hierarchicznie uporządkowaną listę tych bodźców z otoczenia pacjenta, które wzbudzają w nim lęk . W kolejnym kroku pacjent uczy się osiąganiu stanu relaksu . Stopniowe skojarzenie bodźca lękowego ze stanem relaksacji prowadzi do wygaszania negatywnych emocji .

Z kolei psychoterapia odwołująca się do założeń psychologii humanistycznej-psychoterapia humanistyczna - ma na celu: uwolnienie w pacjencie naturalnych tendencji do samorozwoju, zwiększenie samoświadomości, uwolnienie możliwości przeżywania, wzrost samoakceptacji, zrozumienia i akceptacji innych, pozbycie się systemów zaprzeczeń oraz nabywanie umiejętności konfrontowania się z problemami egzystencjalnymi .

Wreszcie psychoterapia systemowa, oddziałując przy pomocy terapii rodziny, zmierza do: zmiany struktury rodziny poprzez przywracanie adekwatnych granic między podsystemami, likwidowanie patologicznych triad, zwiększenie klarowności w zakresie pełnionych w rodzinie ról, odbudowywanie adekwatnej spójności rodziny; zmiany w zakresie zasad regulujących funkcjonowanie systemu rodzinnego; zmiany w zakresie zasad regulujących funkcjonowanie systemu rodzinnego; zmiany we wzorcach komunikowania się członków rodziny; oraz zmiany w zakresie relacji emocjonalnych między członkami rodziny .

Częstą metodą pracy z osobami z zaburzeniami neurotycznymi jest psychoterapia grupowa . Metoda ta, niezależnie od orientacji teoretycznej, bazuje na interakcjach rozgrywających się pomiędzy poszczególnymi członkami grupy . Terapia grupowa neurotyków pozwala na demonstrowanie i odtwarzanie relacji z innymi ludźmi,dyskutowanie nad poglądami własnymi i innych osób . W efekcie pacjent uczy się, że inni mają podobne problemy, dzięki czemu może spojrzeć na siebie z dystansu, oczami innych uczestników procesu psychoterapeutycznego . W wyniku uczenia się i modelowania własnych postaw i zachowań dochodzi do modyfikacji poznawczych i emocjonalnych schematów osobistych pacjenta .

Lekceważenie, zatem jakichkolwiek skarg chorego z nerwicą już to z czysto medycznego punktu widzenia jest nieprawidłowe . Psychologia - nauka humanistyczna, patrzy na nerwicę w sposób daleko bardziej skomplikowany . Traktując zespól nerwicowy jako objaw sprzeciwu jednostki na nieprawidłowości zachodzące w jej otoczeniu w dociekaniu przyczyn sięga zwykle do dzieciństwa . Wtedy, bowiem kształtuje się tzw . struktura psychiczna człowieka, czyli model reagowania na bodźce . I tak nastrój matki wobec niemowlęcia, błędy wychowawcze, kłopoty z adaptacja w przedszkolu lub w szkole, urazy okresu dojrzewania wszystko to zadecyduje w przyszłości o osobniczej odporności na stres . Proszę zwrócić uwagę na swoje otoczenie - czyż nie ma w nim osób, które tracąc prace albo posiadające zła teściowa - zachowują mimo tego zdrowie i dobry nastrój .

„Myślenie pozytywne” modny ostatnio termin, oznaczający - ni mniej ni więcej - optymizm, jest podstawą radzenia sobie z trudnościami życiowymi . A tych uniknąć się nie da . Zjawisko wypierania, podstawowy mechanizm obronny ludzkiej psychiki, powoduje, że niewygodne dla nas myśli, oceny, fakty spychamy poza barierę świadomości . A to jest i dobre i źle . Kumulujące się w podświadomości urazy mogą tam przebywać przez jakiś czas albo do pewnej ilości, aż wreszcie demonstrują się objawami nerwicowymi . Dlatego zadaniem lekarza, do którego zgłasza się pacjent - nerwicowiec jest pomoc mu zrozumieć samego siebie . Udzielanie porad typu: Niech się pan nie denerwuje lub proszę unikać stresów jest podobnie niemądre, jak zalecanie osobie wychodzącej na deszcz bez parasola żeby nie zmokła . Działanie lekarza musi przypominać właśnie ten parasol ochronny .

Leki psychotropowe (Relanium,Oxasepan, Signopam, Rudotel, Lorafen, Doxepin, Thioridazin, Pramolan) są tego parasola częścią, ale nie najważniejszą . Ich efekt z czasem słabnie, co wynika z powstawania tolerancji . Oczywiście do lekozależności nie dochodzi wcześniej niż po kilku miesiącach regularnego stosowania i niebezpieczeństwa tego łatwo uniknąć zmieniając preparat . Bywa, że leczenie nerwicy jest wielomiesięczne lub wieloletnie; tym dłuższe - im dłużej narastały nieprawidłowe nawyki . Lęków podawanych pod kontrolą lekarza, który zna ich działanie nie należy się obawiać . Powiem więcej, osobie prowadzącej leczenie trzeba bezwzględnie zaufać .

W ten sposób wracamy do pozafarmakologicznego sposobu leczenia - psychoterapii . Rożne szkoły psychologiczne rozmaicie patrzą na nerwice . Psychoanaliza, zaleca dociekanie przyczyn; szkoła behawioralna nastawiona jest na edukacje właściwego przystosowania, a zatem jest bardziej objawowa . Niezależnie od kierunku psycholodzy pozostają zgodni, ze nerwica jest sygnałem mówiącym, ze trzeba cos w życiu zmienić, bo weszło się w ślepa uliczkę . Czlowiek, który musi myśleć o tym, o czym nie chce myśleć; robić to, co dla niego samego jest bezsensowne; bojący się tego, czego bać się nie ma powodu . Jest na prostej drodze do psychicznej patologii . Nerwica stanowi właśnie taki obszar graniczny- już nie norma, a jeszcze nie psychoza . Pacjent nerwicowy oczywiście może osiągać zawodowe sukcesy, dobrze, a nawet perfekcyjnie prowadzić dom, imponować wyglądem lub statusem materialnym, chociaż niewielu podejrzewa, że nie jest to człowiek szczęśliwy . Przewaga nakazu „powinienem” nad zwyczajnym „mogę, chcę, pragnę” powoduje, że u osób znerwicowanych zanika spontaniczność i tak zaczyna się błędne nerwicowe koło .

Możliwe, że dla utrzymania się w granicach normy trzeba mieć dzisiaj skórę słonia, ale dalsze biadolenie nad rzeczywistością pozostaje biciem piany . Dr Danuta Mikołajewska swoim pacjentom mówi tak:, „Jeśli pojawi się mur, próbuj go zburzyć; jeśli nie możesz zburzyć, to usiłuj obejść, a gdy to niemożliwe - trzeba go polubić” .

Bibliografia

„Nerwica”- dr Danuta Mikołajewska

„Nerwice i psychoterapia”- dr Jan Malewski, dr Michał Łapiński

„Psychologia”- Jan Strelau

„Mała encyklopedia medycyny”

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---