Makbet - streszczenie w pigułce
Król Dunkan jest władcą Szkocji. Za jego panowania państwo rozwija się, władca zwycięża wrogów, mimo że zdarzają się zdrajcy (jak tan Kawdoru). Makbet wraz z przyjacielem, Bankiem, są dowódcami wojsk Dunkana, walecznymi żołnierzami i wiernymi patriotami.
Po tym, jak obaj przyjaciele spotykają wiedźmy, które przepowiadają Makbetowi królewską przyszłość, Makbet zaczyna dążyć do władzy. Za namowami żony, Lady Makbet, która pobudza kiełkujące w Makbecie niemoralne żądze, bohater dokonuje zbrodni. We własnym domu zabija on Dunkana, zrzuca winę na służących, a potem na synów króla. Ci muszą uciekać ze Szkocji, przez co Makbet, krewny Dunkana, zostaje królem.
Główny bohater musi jednak zacierać ślady zbrodni. Zleca zabójstwo Banka, swego przyjaciela. Ponadto napada i morduje rodzinę jednego z wiernych lordów dawnego króla - Makdufa. Makduf podejrzewa bowiem zdradę Makbeta i również jest zmuszony schronić się w Anglii.
Krwawe, tyrańskie rządy Makbeta, tracącego powoli zmysły, mają zostać szybko ukrócone. Prawda powoli wychodzi na jaw, kiedy na dworze angielskim lordowie analizują wydarzenia przeszłe i obecne w ich ojczyźnie. Zabicie rodziny Makdufa przesądza o wyruszeniu wojsk angielskich pod wodzą Siwarda na Szkocję.
Dochodzi do bitwy szkocko-angielskiej. Makbet ma niewielu ludzi po swojej stronie. Większa część panów Szkocji przyłączyła się do Siwarda i synów Dunkana. Tuż przed rozpoczęciem walk umiera Lady Makbet, którą dotknęło obłąkanie. Makbet, któremu wiedźmy przepowiedziały koniec, gdy poruszy się las Birnam i przebije go miecz człowieka nie narodzonego z kobiety, polega na polu bitwy. Zabija go Makduf, który został wyjęty z łona matki przez lekarzy przed upływem dziewięciu miesięcy. Las Birnam poruszył się natomiast, kiedy wojska angielskie zamaskowały się gałęziami i podchodziły pod zamek Dunzynan.
Władza zostaje przywrócona prawowitemu następcy tronu, synowi Dunkana, Malkolmowi. Nowy król zapowiada lepsze czasy dla Szkocji i powrót sprawiedliwości.
Czas i miejsce akcji
[i]Makbet[/i] rozgrywa się w XI wieku, czyli w Średniowieczu. Jest to czas walk szkocko-norweskich (króla Dunkana z królem Swenem). Szekspir sięga więc do czasów o sześć wieków wcześniejszych niż jego własne: 1040 r. - śmierć Dunkana, 1057 r.- śmierć Makbeta, 1606 r. - napisanie [i]Makbeta[/i] przez Szekspira. Czas dramatu jest dłuższy niż wymagany przez normę antyczną jeden dzień. Jest to kilkanaście lat, ale oczywiście sam dramat ukazuje tylko pewne wydarzenia, sceny z tego okresu.
Akt I rozgrywa się w ciągu jednego dnia (bardzo wartka akcja, wiele znaczących wydarzeń). Akt II obejmuje noc oraz poranek następnego dnia. Ramy aktu III są trudne do określenia, ponieważ należą tu sceny: kilka godzin z uczty, zjawienie się wiedźm (również krótkie), chwila rozmowy dwóch panów szkockich. W akcie IV wydarzenia nie tracą tempa i znów ukazane są wyrywkowe sceny, które nie muszą następować zaraz po sobie, ale mogłyby być oddzielone nawet miesiącami czy latami. W tej części dramatu Szekspir pokazał kilka momentów najbardziej znaczących dla panowania króla Makbeta. Akt V rozgrywa się w ciągu jednego dnia, choć również można przypuszczać, że Szekspir wyciął jakiś odcinek czasu - np. choroba Lady Makbet trwała długo, a na scenie widzimy tylko jedną wizytę doktora.
Miejsca akcji tworzą właściwie cztery zamki szkockie (zamek królewski Forres, zamek Makbeta Inverness, zamek Makdufa Fajf, zamek Dunzynan), wrzosowisko pod Forres, jaskinia wiedźm, las Birnam, dwór angielskiego króla Edwarda. Rozmieszczenie wydarzeń w tak różnej scenerii jest kolejnym zabiegiem Szekspira, wykraczającym poza normy klasycznego dramatu.
Bohaterowie „Makbeta”
[b]Makbet[/b] - postać tytułowa. Jest wasalem i bliskim krewnym króla Dunkana. Dowodzi wojskiem królewskim w wojnie szkocko-norweskiej. Jego zamek znajduje się w Inverness. Mąż Lady Makbet.
Na początku Makbet jest bohaterem wojennym. Wyróżnia się walecznością, wiernością królowi. Jego uczynki są sprawiedliwe, mężne i godne naśladowania. Jest szlachetnym rycerzem, ceniącym przyjaźń Banka i służbę u króla.
Kiedy dowiaduje się od wiedźm, że zostanie królem, rodzą się w nim niemoralne żądze - myśli o dokonaniu zbrodni na królu, aby przyspieszyć spełnienie się przepowiedni. Myśl o władzy, podsycana przez żonę, popycha Makbeta do zamordowania Dunkana. Wkrótce, jako król Szkocji, Makbet staje się tyranem. Rządzi bez skrupułów, zabija przyjaciela i rodzinę Makdufa - wiernego Dunkanowi lorda. Makbet ginie w walce z Makdufem, chcącym przywrócić tron prawowitemu następcy dawnego króla.
[b]Lady Makbet[/b] - żona tytułowego bohatera. Kobieta ambitna, bezwzględna, opanowana. Ma ogromny wpływ na męża. W swej przebiegłości doskonale planuje zbrodnię i zacieranie jej śladów. Mimo swego uporu, pozornej twardości charakteru i braku sumienia - Lady Makbet popada w obłęd po dojściu Makbeta do władzy. Kobieta dzieli z mężem cierpkie owoce ich niemoralnych uczynków. Najprawdopodobniej popełnia samobójstwo.
[b]Banko[/b] - przyjaciel Makbeta. Jest dowódcą wojsk Dunkana w wojnie szkocko-norweskiej. Podobnie jak Makbet, Banko zdobył sławę jako waleczny rycerz, dzięki któremu Szkocja wygrała z wrogiem. Postać szlachetna, prawdomówna, wierna ideałom, racjonalna. Czarownice przepowiadają mu, że zostanie ojcem królewskiego rodu. Banko przestrzega Makbeta przed złudnością przepowiedni wiedźm, próbuje logicznie analizować słowa wieszczek i zachowuje dystans do tych istot o niepewnych intencjach.
Banko podchodzi do przepowiedni wiedźm zupełnie inaczej niż Makbet. To z jego ust wypłynie opis dziwnych wieszczek, przypominających kobiety, nienaturalnie zniekształcone [w. 133-142]. Jest on więc bacznym obserwatorem. Chce zbadać, czy zjawy są prawdziwe, czy też może zostały wywołane przez trujące rośliny, które obaj mężczyźni mogli wcześniej spożyć. Przyjaciel głównego bohatera zauważa, że nie należy ufać słowom niepewnych istot. Jest więc człowiekiem twardo stojącym na ziemi. W późniejszych scenach tragedii Banko daje dowody, że potrafi być przyjacielem, dochować tajemnicy. Nie zdradza Makbeta przed królem Dunkanem, który nie wie o przepowiedni wiedźm. Banko jest postacią neutralną w zagadkowej sytuacji między Makbetem a dworem zmarłego Dunkana. Lordowie zaczynają podejrzewać spisek, odsuwać się od Makbeta, natomiast Banko wydaje się pozostawać bezstronny. Banko ginie w napaści, zorganizowanej przez króla Makbeta, który był zazdrosny o losy przepowiedziane jego potomstwu.
[b]Dunkan[/b] - król Szkocji. Władca sprawiedliwy, mężny, doceniający starania poddanych w walce dla ojczyzny. Nagradza Makbeta tytułami w zamian za bohaterstwo na polu bitwy. Zdrajców ojczyzny karze śmiercią (przykład tana Kawdoru). Dunkan nie podejrzewa przemiany swego krewnego, Makbeta, i zatrzymuje się w Inverness, nieświadomy zasadzki na swe życie. Ginie z rąk Makbeta.
[b]Makduf[/b] - lord szkocki. Postać wierna królowi Dunkanowi, jeden z pierwszych panów, który podejrzewa zdradę Makbeta. Jest zmuszony uciekać do Anglii i opuścić żonę i dzieci w swej posiadłości w Fajf. Jako niemowlę został wyjęty przez lekarzy z łona matki, zanim upłynęło dziewięć miesięcy. Fakt ten będzie przedmiotem jednej z wróżb, dotyczących śmierci Makbeta.
[b]Lady Makduf[/b] - żona Makdufa. Dobra matka i wierna mężowi gospodyni, która nie rozumie polityki, nie miesza się w sprawy męża. Kobieta racjonalna, łatwowierna, nie rozumiejąca głębszych słów synka, który rozumie decyzję ojca i niebezpieczną sytuację polityczną w państwie. Lady Makduf, wahająca się, czy wierzyć przestrodze, nie zdąży uciec przed zbójcami i zginie wraz z dziećmi.
[b]Malkolm i Donalbein[/b] - synowie króla Dunkana. Nie kierują się żądzą władzy, ale stosują raczej uniki w polityce, stawiając na wartość ich życia. Po morderstwie Dunkana podejrzewają spisek także przeciw sobie i uciekają z kraju. Z daleka obserwują tyrańskie rządy Makbeta. Gdy znajdują pomoc u króla Anglii, ruszają przywrócić w ich ojczyźnie ład i spokój. Malkolm, jako starszy, przejmuje władzę. Zaprasza poddanych na koronację do Skony.
Malkolm jest postacią drugoplanową, ale razem z Donalbeinem stanowi przeciwwagę postaci Makbeta. Malkolm i jego ojciec są typami władców sprawiedliwych, praworządnych, dążących do pokoju w państwie. Z tą postawą natomiast kontrastuje wizja władzy, którą reprezentuje Makbet-tyran.
Droga Makbeta do władzy
Makbet dochodzi do władzy drogą zbrodni i kłamstwa. Najpierw wiedźmy przepowiadają mu królewską przyszłość. Wtedy budzą się w bohaterze myśli o morderstwie króla Dunkana. Kiedy zwierza się żonie o dziwnym spotkaniu wieszczek na wrzosowisku, Lady Makbet utwierdza męża w postanowieniu.
Okazja do zabicia króla nadchodzi nagle, gdyż jeszcze tej samej nocy Dunkan chce się zatrzymać w zamku Makbeta. Makbet wraz z żoną usypiają strażników królewskiej komnaty, główny bohater osobiście przebija króla Dunkana sztyletami. Żona rozmazuje krew na ubraniach uśpionych stróży. Rano Makbet zabija strażników na oczach innych panów szkockich, po to, aby zatrzeć ślady zbrodni. Szkoci nie chcą jednak uwierzyć w winę żołnierzy i raczej skłaniają się ku podejrzeniom spisku. Synowie Dunkana uciekają z kraju.
Makbet, jako jedyny bliski krewny Dunkana, mężny bohater wojen i wierny sługa królewski, zostaje koronowany na króla Szkocji. Jego rządy stają się jednak obsesyjną walką o zachowanie tronu i niewyjawienie prawdy o śmierci Dunkana.
Makbet wie, że jego przyjaciel, Banko, jest jedynym świadkiem przepowiedni. Co więcej, wiedźmy wywróżyły Bankowi zapoczątkowanie królewskiego rodu. Makbet widzi wiec teraz w dawnym przyjacielu wroga, zagrażającego tronowi i władzy Makbeta. Główny bohater wynajmuje szajkę zbójów, aby napadli na powóz Banka i jego syna, Fleance'a. Banko ginie.
Kolejną zbrodnią, która popełnia Makbet jest zamordowanie rodziny Makdufa. To przesądza o rychłym upadku króla. Lordowie, przebywający na dworze angielskim, gdzie król jest nie tylko prawy, sprawiedliwy, mądry, ale też uzdrawia i znajduje czas dla najmniejszych poddanych - postanawiają obalić Makbeta-tyrana. Król ginie w walce z Makdufem.
Makbet jako bohater tragiczny
Makbet jest bohaterem tragicznym, ponieważ znajduje się w sercu konfliktu, z którego nie sposób wyjść bez ofiary, bez straty i porażki. Chodzi o konflikt pomiędzy losem a wartościami. Makbet poznaje los, czyli przyszłe, nieuchronne wydarzenia. Ale droga, którą główny bohater ma dążyć, aby ów los się spełnił - jest drogą niemoralną, drogą wbrew wartościom.
Makbet dokonuje morderstwa na królu, własnym kuzynie i przyjacielu; człowieku, który Makbetowi ufał i który go doceniał. Tragizm tej decyzji wiąże się ze świadomością bohatera, ze zdawaniem sobie sprawy, kogo zabija, jakiemu człowiekowi odbiera życie. Ponadto Makbet, zaraz po przebiciu Dunkana sztyletami, zaczyna tracić zmysły. Jego życie staje się nieustannym lękiem o władzę i lękiem przed karą. Makbet widzi zjawy - jak duch Banka - boi się własnego cienia, plącze się ciągle we wróżbach czarownic. Bohater popada w obsesję i rozpacz. Choć z drugiej strony zbrodnia odbija się i na nim - Makbet staje się bezwzględny, zimny, nieczuły.
Tragizm samego Makbeta polega również na bolesnym zdaniu sobie sprawy z własnej klęski, na paraliżującym odkryciu własnego błędu. Błąd Makbeta to zawierzenie źle zinterpretowanym wróżbom wiedźm, to zaślepienie żądzą władzy, które nie pozwoliło trzeźwo ocenić dwuznacznych słów.
Ze zbrodnią wiąże się postać Lady Makbet. Choroba i ostateczna śmierć żony zdają się wpisywać w karę za morderstwa i tyranię. Makbet traci jedyną podporę, jaką miał w żonie. Na koniec bohater tragiczny ginie. Wydaje się, że jego śmierć jest w pewnym sensie żałosna, ponieważ Makbet do końca ufa przepowiedniom, nie może uwierzyć, że istnieje człowiek nie narodzony z kobiety - jak mówiły wieszczki. Makbet jest do ostatniej chwili życia zaślepiony losem i dosłownym znaczeniem przepowiedni. Nie myśli logicznie, nie potrafi nabrać dystansu, skruszyć serca, przyznać się do winy. Umiera w fałszu i obłudzie. Nie przyjmuje do wiadomości, że prawda wyjdzie na jaw, że los zakończy się dla niego okrutnie. Ta naiwność Makbeta pogłębia rozmiar jego tragedii.
Problem winy i kary w „Makbecie”
Problem winy i kary został przedstawiony w dramacie głównie z perspektywy tytułowego bohatera, choć nie należy także zapominać o jego żonie.
Makbet jest bohaterem wrażliwym. Z łatwością odróżnia dobro od zła. Kiedy pojawia się wizja zdobycia tronu, mężczyzna zdaje sobie sprawę, że mógłby „pomóc” losowi, czyli zabić króla. Jednak od początku budzi się w Makbecie sumienie. Bohater odsuwa myśli o morderstwie jak najdalej. Pragnie poddać się losowi. Mówi: [c]Chceli los, abym był królem,
Niech mię bez przyczynienia się mojego
Ukoronuje. [w. 258-260][/c]
Później Makbet okazuje człowiekiem bardzo podatnym na wpływy, zarówno na podszepty wieszczek, jak i na naciski żony.
Wydaje się, że w pewnym momencie decyzja Makbeta o popełnieniu zbrodni wypływa z utraty kontroli głównego bohatera nad wszystkim, co dzieje się wokół. Tempo akcji jest tak wielkie, że Makbet łatwo ulega myśleniu żony. Lady Makbet uważa, że nagły nocleg Dunkana w ich zamku w Inverness jest darem, zesłanym przez los; że więcej taka okazja się nie powtórzy. Makbet, który wciąż pamięta zaklęcia wiedźm, zaczyna myśleć o zbrodni nie w kategoriach czegoś złego, niemoralnego. Bohater traci poczucie równowagi, wmawia sobie fałszywe tezy. Lady Makbet odwołuje się w dodatku do męstwa Makbeta. Kobieta nie odczytuje jego wahań jako odgłosów sumienia, ale traktuje je jako symptomy tchórzostwa. Dochodzi do popełnienia morderstwa i ani Makbet, ani Lady Makbet nie zdają sobie sprawy z kary, jaka ich za to spotka. Ich przeczucia są tłumione przez nich samych, ponieważ bohaterowie niewłaściwie rozumieją swoje zachowania w noc zbrodni. Zaburzenia widzenia u Makbeta, poczucie niemożności powiedzenia jednego słowa przy strażnikach, a zwłaszcza „amen”, będącego zakończeniem ich modlitwy, drżenie rąk i paniczny strach przed każdym najmniejszym dźwiękiem w zamku - wszystko to małżeństwo określa jako strach, który należy opanować. Oboje nie zauważają, że te syndromy mogą być po prostu przeczuciem kary, zapowiedzią poczucia winy po dokonaniu potwornego zła.
Następstwem zbrodni są kolejne mordy. Makbet traci jakiekolwiek skrupuły. Z zimną krwią zleca zbójcom zabicie Banka i Fleance'a, a niedługo potem - całej rodziny jednego z lordów. Makbet zdaje się już nie odczuwać żadnej granicy w wyrządzaniu zła. Jego zachowania są jednak raz bezwzględne, a raz obłąkańcze. Tylko on widzi ducha Banka na uczcie, tylko Makbet nie myśli logicznie tuż przed ostateczną bitwą pod Dunzynan.
Kara nadchodzi bardzo szybko. Są to nieustanne wyrzuty sumienia u Makbeta. Bohater nie może spać, rozmawiać z innymi, panować nad swoimi przywidzeniami. Podczas uczty po koronacji wydaje się gościom obłąkany. Lady Makbet od razu zaś popada w obłęd i na koniec umiera, prawdopodobnie śmiercią samobójczą.
Poczucie winy i następstwa zbrodni, które są karą za jej popełnienie, są w sztuce Szekspira przeanalizowane szczegółowo. Panowanie nieuchronnego losu nad światem człowieka, istnienie jakichś większych, wyższych sił wprowadza w rzeczywistość ludzką konieczność kary za zło. Nie ma zbrodni bez kary. Nie ma człowieka, który nie czułby winy po odebraniu komuś życia, po sięgnięciu moralnego dna. Zarówno dzielny rycerz, który dopuści się nieprawości, jak i demoniczna, bezwzględna kobieta są wkrótce naznaczeni ciężarem, którego nie potrafią udźwignąć. Oboje giną, co również potwierdza nieuchronność kary i ogrom cierpienia, spowodowanego przez zbrodnie.
1