MAKBET
I. O autorze
William Szekspir (1564 - 1616) należy do najwybitniejszych twórców literatury angielskiej. Tworzył w czasach panowania Elżbiety I i Jakuba I Stuarta. Stworzył 36 sztuk, wśród których znajdują się komedie, tragedie, jak i sztuki łączące cechy obydwu gatunków. Dramaty Szekspira reprezentują tzw. dramat elżbietański charakteryzujący się m.in. zerwaniem z zasadą trzech jedności, lekceważeniem zasady decorum, występowaniem elementów fantastycznych oraz wprowadzeniem scen zbiorowych.
Najważniejsze dzieła Szekspira:
* "Romeo i Julia", * "Hamlet", * "Makbet", * "Otello", * "Król Lear", * "Wiele hałasu o nic", * "Kupiec wenecki", * "Sen nocy letniej", * "Poskromienie złośnicy", * "Stracone zachody miłości", * "Burza".
III. Streszczenie
Makbet i Banko, najwaleczniejsi rycerze króla Szkocji, Dunkana, wracają ze zwycięskiej wojny z Norwegami. Na swej drodze spotykają trzy czarownice witające ich nowymi tytułami, które mają dopiero otrzymać. Przekazują im też niewyobrażalne dla nich informacje, a mianowicie, że Makbet ma otrzymać najpierw tytuł tana Kawdoru, a później ma zostać królem. Banko słyszy od wiedźm, że będzie ojcem królewskich dzieci. Obaj są tym niezwykle zdziwieni, ale wkrótce wychodzą na ich powitanie panowie szkoccy, Rosse i Angus, i oznajmiają Makbetowi, że w nagrodę za waleczność otrzymał od króla posiadłości i tytuł tana Kawdoru, bo poprzedni pan Kawdoru okazał się zdrajcą i spiskował z wrogimi Szkocji, Norwegami. Makbet dziwi się, ale jednocześnie nasuwa mu się od razu myśl odnośnie spełnienia się pozostałej części przepowiedni. Dzieli się tymi myślami z Banko, ale ten przestrzega go, by nie wierzył w coś, co może w nim zapalić niebezpieczne pragnienia i żądze.
Król serdecznie wita bohaterów i odbywa z nimi rozmowę. Banko deklaruje władcy swoją wierność i lojalność. Wkrótce posłaniec królewski przynosi wiadomość, że Dunkan będzie gościem w domu Makbeta. Żona Makbeta odczytuje ten fakt jako pomyślną wróżbę dla dalszej kariery Makbeta. W jej głowie rodzi się szalony pomysł zabicia króla i sięgnięcie, zgodnie z przepowiednią wiedźm, po koronę królewską. Makbet ma jednak opory wewnętrzne, tłumaczy żonie, że przecież Dunkan jest jego krewnym i tak hojnie odwdzięczył mu się za bohaterską postawę na wojnie. Zastanawia się, dlaczego ma stracić wspaniałą opinię, której z takim trudem się dorobił. Lady Makbet nie ma jednak żadnych skrupułów, judzi cały czas męża, by wykorzystał okazję, którą los mu zsyła, a która już nigdy może się nie nadarzyć. Lady Makbet jest nieugięta, tak bardzo marzy jej się bycie żoną króla, że nie daje ani chwili spokoju mężowi, namawiając go, by pomógł losowi, skoro on tak zrządził. W końcu Makbet ulega jej namowom i razem planują, w jaki sposób pozbawią Dunkana życia.
Król udaje się na spoczynek, a wtedy Lady Makbet częstuje jego strażników winem, do którego dodaje usypiający proszek. Dokonują zabójstwa króla, a później mordują królewskich pokojowców i wkładają im do rąk sztylety. Kiedy rano przybywają do zamku Makbeta - Makduf i Lennox, odkrywają tragiczną prawdę o zgonie króla. Małżonkowie doskonale udają rozpacz po śmierci Dunkana. Makbet tłumaczy, że strażnicy okazali się zdrajcami, a on z rozpaczy i wściekłości dokonał na nich samosądu. Synowie królewscy w obawie o swoje życie postanawiają uciec z kraju, Malkolm do Anglii, Donalbein do Szkocji. Decyzja ta ściąga na nich podejrzenie o zabicie króla.
Tymczasem Makbet zostaje koronowany na króla. Z tej okazji postanowiono wydać ucztę. Przybyli na nią wszyscy liczący się w państwie panowie. Przybywa też Banko, ale zapowiada, że nie zabawi długo, gdyż musi wyjechać z powodu ważnych spraw. Banko domyśla się, kto zabił Dukana, dlatego rezygnuje ze świętowania koronacji Makbeta. Również Makbet wie, że Banko zna jego tajemnicę, dlatego postanawia pozbyć się niewygodnego świadka. Wynajmuje morderców, którym płaci i nakazuje zabicie Banka i jego syna, Fleanca. Banko ginie z rąk zbójów, ale jego synowi udało się uciec, z czego Makbet jest bardzo niezadowolony, staje się niespokojny. Wszystko próbuje tuszować Lady Makbet, udaje wesołą i szczęśliwą, próbuje bawić gości. W trakcie uczty zachodzi nieprzewidziana okoliczność. Oto Makbetowi pojawia się przed oczyma widmo Banka, król krzyczy na ducha i próbuje go odegnać. Goście zdumieni nie wiedzą, co stało się Makbetowi, ale jego żona tłumaczy to przemęczeniem, zabiera go, by odpoczął, a gości odprawia do domu.
Makbet postanawia ponownie spotkać się z czarownicami, by dowiedzieć się, jak potoczy się jego królewska kariera. Z zadowoleniem wysłuchuje pomyślnej dla siebie wróżby, bo wiedźmy mówią, że nic mu nie grozi, póki las Birnam nie podejdzie pod jego zamek, co wydało się Makbetowi tak nieprawdopodobne, że z ulgą odetchnął. Bardzo dobra jest dla niego i druga wiadomość, że nie zabije go nikt zrodzony z kobiety. Pewny, że nic mu nie zagraża, staje się władcą despotycznym. Brnie też dalej w zbrodnie. Rozkazuje zamordować Makdufa i jego rodzinę, ale Makdufowi wcześniej udało się zbiec do Anglii. Rozwścieczeni mordercy bez skrupułów zabijają całą jego rodzinę. Makduf spotyka się w Anglii z synem Dunkana, któremu opowiada o krwawych rządach Makbeta. Malkolm przysięga zemstę Makbetowi.
Tymczasem żona Makbeta popada w obłęd, wszędzie widzi krew i próbuje ją zmywać. Wzywany medyk jest bezradny wobec chorej duszy kobiety. W końcu, nie umiejąc zapanować nad własnymi emocjami, Lady Makbet popełnia samobójstwo. Gdy posłaniec informuje o tym fakcie Makbeta, ten nie przejmuje się zbytnio, bo jest zajęty walką o utrzymanie władzy. Poddani chcą go pozbawić tronu, szykują atak na zamek. Makbet jednak tak bardzo wierzy w swoją potęgę, że nie dopuszcza myśli o porażce. Tym bardziej, że pamięta o przepowiedni czarownic.
W czasie jednego z ataków wojska na zamek, w którym broni się Makbet, posłaniec informuje go, że las Birnam zbliża się do zamku. Byli to zamaskowani gałęziami drzew żołnierze. Makbet pojmuje nagle dwuznaczność przepowiedni. Żołnierze zdobywają zamek. Makbet pojedynkuje się z młodym Siwardem i wygrywa tę walkę. W chwilę potem dochodzi do spotkania z Makdufem, który wyzywa Makbeta na pojedynek. Ten jednak nie chce z nim walczyć, twierdzi, że już wystarczająco mu ciąży na duszy krew bliskich Makdufa. Z pychą w głosie powiada, że nikt, kto jest zrodzony z kobiety, nie może go pokonać. Wtedy Makduf informuje go, że on właśnie przyszedł na świat za pomocą cesarskiego cięcia. Makduf żąda, by albo z nim walczył albo się poddał, jednak Makbet nie chce przyjąć żadnej z propozycji. Dochodzi w końcu do walki pomiędzy Makdufem a Makbetem, w której Makbet ginie. Szkocja zostaje uwolniona od zbrodniczego króla. Tron obejmuje Malkolm, syn Dunkana i jego prawowity następca.
IV. Plan wydarzeń:
1. Zwycięska bitwa Makbeta.
2. Przepowiednie czarownic.
3. Makbet mianowany tanem Kawdoru - spełnienie pierwszej części przepowiedni.
4. Plany Makbeta i Lady Makbet.
5. Zamordowanie króla Dunkana.
6. Makbet nowym królem.
7. Zamordowanie Banka.
8. Uczta w zamku Makbeta.
9. Drugie spotkanie z wiedźmami.
10. Ucieczka Makdufa do Anglii.
11. Samobójstwo Lady Makbet.
12. Decydująca bitwa - śmierć Makbeta.
13. Malkolm królem.
V. Bohaterowie:
Makbet - Wódz szkocki. Po zwycięskiej bitwie otrzymuje tytuł tana Kawdoru. Jest wiernym, odważnym rycerzem. Wszystko zmienia się, gdy czarownice przepowiadają mu przyszłość. Wizja zdobycia tronu powoduje przemianę wewnętrzną Makbeta i prowadzi do jego upadku. Początkowo Makbet ma wątpliwości, czy popełnić pierwszą zbrodnię, jednak po namowach żony, Lady Makbet, decyduje się zabić Dunkana. Pierwsza zbrodnia otwiera drogę do popełnienia kolejnych. Makbet nie waha się już. Został wybrany na króla i gotów jest od tej pory zrobić wszystko, by nie stracić władzy. Chociaż dręczą go koszmarne wizje, konsekwentnie realizuje swój plan. Z czasem śmierć przestaje robić na nim wrażenie, czego dowodem może być jego reakcja na śmierć Lady Makbet. Jest złym królem, mówi się, że stosuje tyrańskie metody rządzenia. Żądza władzy prowadzi go ostatecznie do całkowitego upadku i śmierci.
Lady Makbet - Żona Makbeta. Kobieta silna i bezwzględna. Gotowa na wszystko, by żyć u boku męża - króla Szkocji. To ona namawia Makbeta do zabicia Dunkana. Marzy jej się władza u boku męża. W odróżnieniu od Makbeta nie ma rozterek moralnych. Kieruje postępowaniem słabego i wrażliwego męża. Z czasem Makbet staje się coraz silniejszy i wymyka się spod jej władzy. Lady Makbet z silnej kobiety zmienia się w słabą, chorą psychicznie osobę. Nie jest w stanie poradzić sobie ze złem, którego dokonała razem z mężem, nie akceptuje też tego, że mąż się od niej odsunął. Nie widzi sensu żyć dalej, popełnia samobójstwo.
Malkolm - Syn króla Dunkana, brat Dunalbeina. Po zabójstwie króla ucieka ze Szkocji z obawy o własne życie. Namawiany przez Makdufa na zbrojne wystąpienie przeciwko Makbetowi. Zgadza się gdy dowiaduje się o morderstwie rodziny Makdufa przez Makbeta Po zdobyciu zamku Makbeta, zabija go, po czym zostaje królem Szkocji.
Donalbein - Syn króla Dunkana, brat Malkolma. Po zabójstwie króla ucieka ze Szkocji wraz z bratem.
Makduf- Szkocki szlachetny pan. To on znajduje zamordowanego Dunkana. Popadłszy w niełaskę u króla Makbeta ucieka do Anglii, gdzie organizuje wojsko, które ma obalić tyrana. Namawia Malcolma do walki. Ma też osobisty powód, by doprowadzić do śmierci Makbeta - wie, że na zlecenie Makbeta zamordowano całą jego rodzinę.
Lady Makduf - Żona Makdufa, zamordowana przez ludzi wynajętych przez Makbeta.
Banko - kuzyn Makbeta, Szkocki dowódca. Czarownice przepowiadają mu, że będzie ojcem królów. Ta przepowiednia ściąga na niego śmierć, ponieważ Makbet dążył do likwidacji wszystkich potencjalnych konkurentów. Domyślał się o zdradzie Makbeta.
Czarownice - Trzy tajemnicze istoty, które na wrzosowiskach spotyka Makbet i Banko. Ich przepowiednie prowadzą do kolejnych zbrodni. Są obdarzone wieloma niezwykłymi umiejętnościami (m.in. potrafią znikać).
VI. Czas akcji:
Akcja toczy się w połowie XI wieku. Mimo tego w "Makbecie" ma miejsce zjawisko dość częste w twórczości Szekspira - w utworze pojawiają się rzeczy z innych epok (np. Fleance mówi o bijącym zegarze, a żołnierz o działach).
Nie wiadomo, ile trwa akcja dramatu. Akt I i akt II rozgrywają się w ciągu dwóch dni. Między aktem II i aktem III następuje przerwa nieznanej długości. Akt III trwa dwa dni. Akt IV to co najmniej kilka dni. Nie wiadomo, ile dni mija pomiędzy aktem IV i V. Akt V to noc i następujący po niej dzień.
Szekspir zrywa więc z zasadą jedności czasu.
VII. Miejsce akcji:
Akcja rozgrywa się w Szkocji oraz w Anglii. W Szkocji - na wrzosowiskach, obok pola bitwy, na zamku w Forres, na zamku w Inverness, w jaskini, w Dunzynan i w lesie Birnam.W Anglii - w pałacu królewskim. Szekspir zrywa więc z zasadą jedności miejsca.
Problematyka
Szekspir zawarł w tej sztuce kilka bardzo ważnych myśli, poruszył kilka niezwykle istotnych problemów. Przede wszystkim ukazał na przykładzie głównego bohatera, jak żądza władzy może przemienić osobowość i wpłynąć na zmianę postępowania człowieka. Dla Makbeta zbrodnia początkowo jest czynem zupełnie abstrakcyjnym i niemożliwym do popełnienia. Jednak pod wpływem pierwszej popełnionej zbrodni z wzorowego wasala i rycerza króla szkockiego staje się żądnym krwi i władzy królobójcą. Po zamordowaniu króla i zdobyciu korony Makbet zostaje wplątany w nie kończący się łańcuch kolejnych zbrodni, które musi popełniać z obawy przed ujawnieniem prawdy o swym czynie. Z normalnego człowieka staje się bestią, tyranem i zbrodniarzem, znienawidzonym przez lud, który nazywa go „psem z piekła” oraz „podłym zbójem”. Makbet wydaje rozkaz zamordowania Banka, później Makdufa i syna Banka, a gdy tym dwóm udaje się uciec, ofiarą strasznego króla pada żona Makdufa. Od tej pory morderca jednak nie zazna już spokoju, prześladować go będą halucynacje, zjawy i koszmary. Widziadła zamordowanych przez niego ofiar oraz tajemnicze głosy będą wieściły mu jego zgubę (jak choćby postać zakrwawionego, zmasakrowanego Banka). Również i krwawa Lady Makbet, zachęcająca męża do popełniania zbrodni, popadnie w obłęd, w którym będzie usiłowała zmyć z rąk krew zabitych. Lady Makbet popełni samobójstwo, zaś jej mąż stanie się bezwolnym cieniem człowieka oczekującym na śmierć.
Głównym problemem, na który Szekspir zwraca uwagę, jest wzajemny stosunek człowieka i zła. Autor wyraża przekonanie, że każde zło wyrządzone innym ludziom powraca po pewnym czasie i godzi w tego, który je na świat wyprowadził. Zabójcę musi spotkać zasłużona kara, Makbet zostaje zabity przez Makdufa, który wraca z wygnania na czele wojsk, by pomścić śmierć ofiar tyrana.
William Szekspir stworzył w Makbecie świetne studium psychologiczne człowieka opętanego żądzą władzy i bezustannie borykającego się z wyrzutami sumienia.
Makbet jest bohaterem tragicznym, ponieważ znajduje się w sercu konfliktu, z którego nie sposób wyjść bez ofiary, bez straty i porażki. Chodzi o konflikt pomiędzy losem a wartościami. Makbet poznaje los, czyli przyszłe, nieuchronne wydarzenia. Ale droga, którą główny bohater ma dążyć, aby ów los się spełnił - jest drogą niemoralną, drogą wbrew wartościom.
Tragizm samego Makbeta polega również na bolesnym zdaniu sobie sprawy z własnej klęski, na paraliżującym odkryciu własnego błędu. Błąd Makbeta to zawierzenie źle zinterpretowanym wróżbom wiedźm, to zaślepienie żądzą władzy, które nie pozwoliło trzeźwo ocenić dwuznacznych słów.